Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak

Eibarko peoria, San Blasa baino hobia
Hemen zaude: Hasiera / Blogak / Eibartik

2023an behatutako hegaztien zerrenda

Asier Sarasua 2024/01/14 12:15
2023an behatutako hegaztien zerrenda

Sabine antxeta (Xema sabini)

Hemen nator aurten ere iaz ikusitako hegaztien laburpen-zerrendarekin, azken urteotako ohiturari jarraituz (2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021, 2022 eta 2023). Datu guztiak eBird aplikazioaren bidez jaso eta gordeak; euskaraz duzue eBird, gainera, ez ahaztu!

2022. urtearen lepotik igaro da 2023. urteko burua, neurri handi batean, hegazti behaketei dagokienez. Euskal Herritik kanpo oso gutxi ibili ahal izan naiz eta, ondorioz, behatutako hegazti espezieen zerrenda ez da oso luzea izan, baina, ostera, Euskal Herrian bertan ikusitako espezie kopurua ohikoa baino handiagoa izan da. Tira, sartutako orduen araberakoa da hori, besterik gabe. Naturaz gozatu, mendi, baso eta eskualde berriak bisitatu, eta hegaztiek ematen dizkidaten une gozagarri horiek bizi.

Aurten ikusitako 219 espezieen artean 4 izan dira niretzat berezienak, ezohiko izanagatik. Bizitzan lehenengoz ikusi ditudan 'aurreskuak' izan dira Sabine antxeta, paita gorrizta eta zerra txikia, eta Lekeition agertu zaitzaigun martin handi iparramerikarra izan da 2023ko albiste txundigarriena.

Izan ere, 2023. urtean txoriburu euskaldunontzat albiste deigarririk izan bada, martin handi iparramerikarrarena (Megaceryle alcyon) izan da. Martin arrantzale handi hau Ipar Amerikan bizi da, Kanada eta Mexiko artean. Migratzailea da, baina betiere kontinente berean. Hala ere, eguraldi txarrak bultzatuta, banakaren bat heldu izan da inoiz Europara, oso-oso tarteka eta gehien-gehienetan uharteetara (Islandia, Irlanda, Britainia Handia eta Kanariar Uharteak). Eta hara non, 2023ko irailean, Lekeition agertu zen ale bat Europako txorizale guztiak zur eta lur utziz. Sergio Pagánek aurkitu zuen irailaren 16an, Jon Zubiaurrek identifikatu irailaren 25ean, eta zenbait astez ikusi ahal izan genuen, nahiko eroso eta samur txorizaleok Lekeitioko paduran, araztegi parean. Euskal Herriko zaleak ez ezik, Europako hainbat tokitatik etorritako ornitologoak bildu ziren Lekeition iraila eta urrian zehar, martin arrantzale hau Europa kontinentalean ikustea ez baita ahuntzaren eztula! Lehendik ere ikusia neukan espeziea Estatu Batuetan, non nahiko arrunta den, baina horrelako espezie bitzi bezain ederra Euskal Herrian bertan ikusi ahal izatea benetan ahaztezina izan zen.

Martin handi iparramerikarra

Andy Reago, Wikipedia.

Bestalde, hiru txori izan ziren bizitzan lehenengoz ikusi ahal izan nituenak 2023. urtean zehar. Horien artean bereziena zerra txikia (Mergellus albellus) izan zen niretzat, Eskandinavia iparraldean eta Siberian kumatzen den zerra espezie polita, Euskal Herrian erabat ezohikoa dena. Añuako ureztatze-putzu txiki batean agertu ziren 3 ale 2023ko urtarrilean eta txorizaleontzat topagune bihurtu zen Arabako herri txiki hori egun batzuetan zehar.

Zerra txikia

Matti Virtala, Wikipedia.

Paita gorrizta espezie exotiko asiarra da, Europa Mendebaldera gizakiak ekarrita heldu dena, bere edertasunarekin parke eta etxaldeak poliztera. Ihes egindako zenbait ale Araban finkatu dira azken urteotan eta, orain arte izkin egin didaten arren, Mendixurren ikusi ahal izan nuen azkenean horietako bat 2023ko abuztuaren 14an.

Paita gorrizta

Misha Mukherjee, Wikipedia.

Sabine antxetari dagokionez, antxeta txiki eder-eder bat da. Burubeltz mokohoria, beteraztun gorri deigarria dauka eta 3 kolorez margotutako hegoak, V forma deigarriekin. Artikoan bizi da, hango tundrako hezeguneetan kumatuz; negualdia, berriz, Afrika eta Amerika hegoaldean igarotzen du. Negu partean ikus daiteke tarteka Euskal Herriko kostaldean, gehienbat eguraldi txarrarekin, bestela nahiko pelagikoa baita. Normalean oso ale gutxi agertzen dira gure kostaldean, baina 2023ko udazkena ona ere ona izan da espezie honentzat eta erruz ikusi ahal izan ditugu gure lurraldean. Polita gero!

Sabine antxeta

Omar Runolfsonn, Wikipedia.

Halaxe ba, beste txori-urte gozagarri bat. Hara laburpena:

  • Guztira, urtean zehar: 219 espezie.
  • Euskal Herrian: 208 sp. (nire errekorra)
  • Araban: 136 sp. (errekorra)
  • Gipuzkoan: 124 sp.
  • Bizkaian: 112 sp. (errekorra)
  • Nafarroa Garaian: 76 sp.
  • Ipar Euskal Herrian: 51 sp.
Antzara hankagorrizta (Anser anser)
Branta musuzuria (Branta leucopsis)
Beltxarga arrunta (Cygnus olor)
Beltxarga beltza (Cygnus atratus)
Paita gorrizta (Tadorna ferruginea)
Ahate musketaduna (Cairina moschata)*
Ahate mokozabala (Spatula clypeata)
Ipar-ahatea (Mareca strepera)
Ahate txistularia (Mareca penelope)
Basahatea (Anas platyrhynchos)
Ahate buztanluzea (Anas acuta)
Zertzeta arrunta (Anas crecca)
Ahate gorrizta (Netta rufina)
Murgilari arrunta (Aythya ferina)
Murgilari mottoduna (Aythya fuligula)
Ahatebeltz arrunta (Melanitta nigra)*
Zerra txikia (Mergellus albellus)
Galeperra (Coturnix coturnix)
Eper gorria (Alectoris rufa)
Txilinporta txikia (Tachybaptus ruficollis)
Murgil handia (Podiceps cristatus)
Txilinporta lepabeltza (Podiceps nigricollis)
Haitz-usoa (Columba livia)
Pagausoa (Columba palumbus)
Usapal europarra (Streptopelia turtur)
Usapal turkiarra (Streptopelia decaocto)
Kukua (Cuculus canorus)
Sorbeltz arrunta (Apus apus)
Uroilanda handia (Rallus aquaticus)
Uroilo arrunta (Gallinula chloropus)
Kopetazuri arrunta (Fulica atra)
Zankaluzea (Himantopus himantopus)
Abozeta (Recurvirostra avosetta)
Itsas mika (Haematopus ostralegus)
Txirri grisa (Pluvialis squatarola)
Txirritxo handia (Charadrius hiaticula)
Txirritxo txikia (Charadrius dubius)
Hegabera (Vanellus vanellus)
Kurlinta bekainduna (Numenius phaeopus)
Kurlinta handia (Numenius arquata)
Kuliska gorria (Limosa lapponica)
Kuliska buztanbeltza (Limosa limosa)
Istingor txikia (Lymnocryptes minimus)
Istingor arrunta (Gallinago gallinago)
Mendebal-txori mokolodia (Phalaropus fulicarius)
Kuliska txikia (Actitis hypoleucos)
Kuliska iluna (Tringa ochropus)
Kuliska pikarta (Tringa glareola)
Bernagorri arrunta (Tringa totanus)
Kuliska zuria (Tringa nebularia)
Harri-iraularia (Arenaria interpres)
Txirri lodia (Calidris canutus)
Borrokalaria (Calidris pugnax)
Temminck txirria (Calidris temminckii)
Txirri arrunta (Calidris alpina)
Txirri txikia (Calidris minuta)
Marikaka isatslaburra (Stercorarius parasiticus)
Marikaka isatsbihurra (Stercorarius pomarinus)
Marikaka handia (Stercorarius skua)
Pottorro arrunta (Alca torda)
Martin arrunta (Uria aalge)
Antxeta txikia (Hydrocoloeus minutus)
Antxeta hankabeltza (Rissa tridactyla)
Sabine antxeta (Xema sabini)
Antxeta mokogorria (Chroicocephalus ridibundus)
Antxeta burubeltza (Ichthyaetus melanocephalus)
Kaio mokohoria (Larus canus)
Kaio kaspiarra (Larus cachinnans)
Kaio hankahoria (Larus michahellis)
Kaio beltza (Larus marinus)
Kaio iluna (Larus fuscus)
Ipar-txenada (Sterna paradisaea)
Txenada arrunta (Sterna hirundo)
Txenada hankabeltza (Thalasseus sandvicensis)
Wilson ekaitz-txoria (Oceanites oceanicus)
Ekaitz-txori txikia (Hydrobates pelagicus)
Ekaitz-txori handia (Hydrobates leucorhous)
Gabai arrea (Calonectris diomedea)
Gabai iluna (Ardenna grisea)
Gabai arrunta (Puffinus puffinus)
Gabai balearra (Puffinus mauretanicus)
Zikoina zuria (Ciconia ciconia)
Zanga arrunta (Morus bassanus)
Ubarroi handia (Phalacrocorax carbo)
Ubarroi mottoduna (Gulosus aristotelis)
Koartzatxo txikia (Egretta garzetta)
Koartzatxo itzaina (Bubulcus ibis)
Koartza zuria (Ardea alba)
Koartza hauskara (Ardea cinerea)
Koartza gorria (Ardea purpurea)
Mokozabal zuria (Platalea leucorodia)
Arrano arrantzalea (Pandion haliaetus)
Sai zuria (Neophron percnopterus)
Zapelatz liztorjalea (Pernis apivorus)
Sai arrea (Gyps fulvus)
Arrano sugezalea (Circaetus gallicus)
Arrano txikia (Hieraaetus pennatus)
Zingira-mirotza (Circus aeruginosus)
Gabirai arrunta (Accipiter nisus)
Aztore eurasiarra (Accipiter gentilis)
Miru gorria (Milvus milvus)
Miru beltza (Milvus migrans)
Zapelatz arrunta (Buteo buteo)
Urubi arrunta (Strix aluco)
Martin arrantzalea (Alcedo atthis)
Martin handi iparramerikarra (Megaceryle alcyon)
Erle-txoria (Merops apiaster)
Karraka europarra (Coracias garrulus)
Lepitzulia (Jynx torquilla)
Okil handia (Dendrocopos major)
Okil berde iberiarra (Picus sharpei)
Okil beltza (Dryocopus martius)
Belatz gorria (Falco tinnunculus)
Zuhaitz-belatza (Falco subbuteo)
Belatz handia (Falco peregrinus)
Urretxoria (Oriolus oriolus)
Antzandobi arrunta (Lanius collurio)
Antzandobi kaskagorria (Lanius senator)
Eskinosoa (Garrulus glandarius)
Mika arrunta (Pica pica)
Belatxinga mokogorria (Pyrrhocorax pyrrhocorax)
Belatxinga mokohoria (Pyrrhocorax graculus)
Bele txikia (Corvus monedula)
Belabeltza (Corvus corone)
Erroia (Corvus corax)
Pinu-kaskabeltza (Periparus ater)
Amilotx mottoduna (Lophophanes cristatus)
Kaskabeltz txikia (Poecile palustris)
Amilotx urdina (Cyanistes caeruleus)
Kaskabeltz handia (Parus major)
Pirripioa (Lullula arborea)
Hegatxabal arrunta (Alauda arvensis)
Kutturlio arrunta (Galerida cristata)
Ihi-txoria (Cisticola juncidis)
Sasi-txori arrunta (Hippolais polyglotta)
Benarriz arrunta (Acrocephalus schoenobaenus)
Lezkari arrunta (Acrocephalus scirpaceus)
Uhalde-enara (Riparia riparia)
Haitz-enara (Ptyonoprogne rupestris)
Enara arrunta (Hirundo rustica)
Enara ipurzuria (Delichon urbicum)
Txio lepazuria (Phylloscopus bonelli)
Txio horia (Phylloscopus trochilus)
Txio arrunta (Phylloscopus collybita)
Txio iberiarra (Phylloscopus ibericus)
Errekatxindorra (Cettia cetti)
Buztanluzea (Aegithalos caudatus)
Txinbo kaskabeltza (Sylvia atricapilla)
Baso-txinboa (Sylvia borin)
Zozo-txinboa (Curruca hortensis)
Txinbo burubeltza (Curruca melanocephala)
Txinbo papargorrizta iberiarra (Curruca iberiae)
Sasi-txinboa (Curruca communis)
Erregetxo bekainzuria (Regulus ignicapilla)
Garrapo eurasiarra (Sitta europaea)
Gerri-txori arrunta (Certhia brachydactyla)
Txepetxa (Troglodytes troglodytes)
Ur-zozoa (Cinclus cinclus)
Arabazozo pikarta (Sturnus vulgaris)
Arabazozo beltza (Sturnus unicolor)
Garraztarroa (Turdus viscivorus)
Birigarro arrunta (Turdus philomelos)
Birigarro hegagorria (Turdus iliacus)
Zozo arrunta (Turdus merula)
Euli-txori grisa (Muscicapa striata)
Txantxangorria (Erithacus rubecula)
Urretxindorra (Luscinia megarhynchos)
Euli-txori beltza (Ficedula hypoleuca)
Buztangorri argia (Phoenicurus phoenicurus)
Buztangorri iluna (Phoenicurus ochruros)
Harkaitz-zozo urdina (Monticola solitarius)
Pitxartxar nabarra (Saxicola rubetra)
Pitxartxar burubeltza (Saxicola rubicola)
Buztanzuri arrunta (Oenanthe oenanthe)
Tuntun arrunta (Prunella modularis)
Etxe-txolarrea (Passer domesticus)
Harkaitz-txolarrea (Petronia petronia)
Buztanikara horia (Motacilla cinerea)
Larre-buztanikara (Motacilla flava)
Buztanikara zuria (Motacilla alba)
Negu-txirta (Anthus pratensis)
Uda-txirta (Anthus trivialis)
Mendi-txirta (Anthus spinoletta)
Txonta arrunta (Fringilla coelebs)
Negu-txonta (Fringilla montifringilla)
Gailupa (Pyrrhula pyrrhula)
Txorru arrunta (Chloris chloris)
Txoka arrunta (Linaria cannabina)
Kardantxiloa (Carduelis carduelis)
Txirriskila arrunta (Serinus serinus)
Tarina (Spinus spinus)
Gari-berdantza (Emberiza calandra)
Mendi-berdantza (Emberiza cia)
Hesi-berdantza (Emberiza cirlus)
Berdantza horia (Emberiza citrinella)
Zingira-berdantza (Emberiza schoeniclus)

Eibarko hika praktikatzeko aplikaziñua gure esku, Appa hi!

Asier Sarasua 2023/11/23 22:35
Eibarko hika ikasi edo praktikatu nahi badon, ointxe aukera erreza. Appa hi! aplikaziñua jaitsin eta hortxe daukan Eibarko hitanuan inguruko informaziño guztia, adibidiak, kantu eta bideuak... eta egunero 10-15 minutu eskintzen badetsazan, 5 astian hikan eitten hasteko moduan egongo haiz. Ez haiz damutuko! Aste honetan aurkeztu jonagu Appa hi! aplikaziñuan Eibarko atala.

Hikak ez jaukan osasun onik, hori bajakiñagu. Eskualde gitxi batzuetan eusten jetsan, gehixago edo gitxiago, baina egoeria kezkagarrixa don. Leku askotan guztiz desagertuta, transmisiñua etenda, irakaskuntzatik ixa desagertuta, eitten dan lekuetan be kalidadez justutxo...

Eibarren be antzerako egoeria jakanagu. 1940 ingurura arte eguneroko berbetia zonan gure herrixan, euskaldun guztientzat zonan eguneroko berbakeria, beste edozein aditz erabiltzia modokua. Eztok eta badok jardutia deitzen jetsen gure zaharrak. Harrezkero, baina, belaunaldi pare batian, ixa guztiz galdu don. Lehenengo andrazkuen artian eta, 1960 ingurutik aurrera, baitta gizonezkuen artian be. Esango naeuken gure belaunaldixa dala hika jaso daben azkenengua (1970 bueltan jaixotakuena), eta askotan oso modu anekdotikuan. Salbuespenak be badagozan, baina 40-50 urtetik beherako zenbat eibartarrek egingo jone hika? Dozena batek?

Batzuontzat, baina, etxe-etxeko kontua don hika eittia, euskeria bestekua. Neri, esate baterako, familixako nagusi gehixenak egin jesten hika, aitxitxa bixak, amona Jexuxak, osaba pare bat eta aittak. Baitta Eibarko adineko ezagun guztiak be, jakina. Eta kate horri eusten ahalegintzen non neu be, lagun eta lankide askokin ez ezik, semiakin eta loibekin be beti hikaz eitten. Egingo ete jone inoiz eurak euren artian? Nekez! Baina tira, guk guriari eutsiko jetsanagu bittartian, transmisiñua ahal dan neurrixan bermatuz.

Candido Eguren (1906-2002) eta Antonio Sarasua (1912-2002)

Candido Eguren Oka Txiki (1907) eta aitxitxa Antonio Sarasua (1912). Eibarko euskerian inguruko zalantzaren bat dakatenian beti pentsatzen dot, "zelan esango leukian aitxitxak?".

Hika berreskuratzeko ahaleginak herri askotan eta modu askuan

Gerra galdua dala emoten jon, orduan, hika berreskuratzen ibiltziak, baina heriotza aurrian ikusitta, hika indartzeko ekimen-sorta ederra sortu don azken urtiotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat herrittan (horren guztien barri euki gendunan juan zan asteko Euskal Herriko I. Hika Topaketetan). Ikasmaterixalak, ikastaruak, azterketa linguistikuak, bilketa etnolinguistikuak, ikastetxe mailako plangintzak, webguniak, liburuak, ikasliburuak... Materixal asko eta asko sortu jonagu azkenaldixan Euskal Herrixan. Izan be, gure aldetik behintzat, aitxitxa-amama eta gurasuengandik jaso genduanari eusteko gogotsu jarraitzen jonagu, pentsaurik gainera, euskeria bera indartzeko be tresna egokixa izan leikiala toka eta noka jardutia.

Eta holaxen sortu gendunan 2021. urtian Appa hi! aplikaziñua Badihardugu Euskara Elkartiak eta CodeSyntaxek alkarlanian. Mugikorra erabilitta hika modu errezian praktikatzeko aplikaziñua don Appa hi!. Oñatiko hika ikasteko atala aurkeztu gendunan lehenengo, euskara batukua gero, eta juan zan astian Eibarko hika praktikatzeko eta ikasteko atala be aurkeztu jonagu!

Hantxe egon giñonazen proiektuan parte hartu dogunok, Eibarko Udaleko alkate Jon Iraola, Akebaiko Ane Albisu eta ni neu, Badihardugun eta CodeSyntaxen izenian.

Appa hi! Eibar, aurkezpena

Appa hi!, hika modu errezian praktikatzeko aplikaziñua

Aplikaziñuan alderdi teorikua eta aditz-taulak be topatuko dittuzue, baina ikasketa-prozesuan oinarrixa galdera-erantzun estiloko probak dittun. Egunero 10-15 minutu praktikatzen badittun, 5 astian hika egitten hasteko prest egongo haiz. Edo, behintzat, oinarrixak ezagutuko dittun, bildurra galduko detsan, eta hika erabiltzen hasteko prest egongo haiz.

Horixe izan don gure buruari ipini detsagun erronkia: 35 eguneko epia. Egunero atal barri bat piztuko jan telefonuan: azalpenak, marrazkixak eta bideuak, adibidiekin. Ondoren, azalpenekin lotutako galdera-sorta bat daton, zuzen asmatu biharreko partidak. Galdera guztieri zuzen erantzun ezkero, bixamunian beste atal edo gai bat eitteko aukeria eukiko don. Eta aste amaieran errepaso bat eukiko don, eta maila bat igotzeko aukeria. Guztira bost maila dittun gaindittu biharrekuak, aste bakotxeko bana. Noberak bere erritmora egin leiken ibilbidia. Egunero atal bat osatu ezkero, azkarrenak 5 astian lortuko jon atal guztiak osatzia eta hitanuan oinarri guztiak lantzia. Erreza, ezton?

Appa hi! aplikazioa, pantaila-irudiak

Horixe ba, Eibarko hika ikasi edo praktikatzeko asmua badakan, telefonuakin eta oso modu errezian, hortxe dakan Appa hi!. Duan eta Android zein Apple gailuetarako prest. Hamentxe beste esteka batzuk albiste honen inguruan:

Eta, amaitzeko, Luziana Larreategi, Bartolo Arriola eta Agustin Arana euren gaztetako kontuak kontatzen. Hikan, erregular!


 

eBird plataformak taxonomia eguneratu duela aprobetxatuta, euskarazko txori-izenen zerrenda ere berritu dugu

Asier Sarasua 2023/11/11 12:35
Udazkenero eguneratzen du eBirdek munduko hegaztien zerrenda eta taxonomia, mundu osoko 40 hizkuntzatako txori-izenekin batera. Euskaraz ere halaxe egin dugu duela egun batzuk. Iazko zerrendan genituen hutsune batzuk betez eta azken urtean izan diren aldaketa taxonomikoei erantzunez, dozena erdi txori-izen egokitu ditugu eta beste 25 txoriren izenak gehitu ditugu eBirden zerrendara, orain arte euskarazko ordainik ez zutenak, hala nola, txio erregetxea, papagai bulargrisa, zozo bekainzuria, mozolotxo eurasiarra, hegatxabal adarduna, buztanikara txukotkarra, antzandobi nubiarra edo leiotrix mokogorria. Bide batez, aplikazioaren euskarazko bertsioa ere eguneratu dugu.
eBird plataformak taxonomia eguneratu duela aprobetxatuta, euskarazko txori-izenen zerrenda ere berritu dugu

eBird euskaraz

Sarri aipatu izan dut blog honetan eBird Plataforma (ebird.org weba, ebird appa eta Merlin aplikazioa). Hegaztien behaketak gordetzeko mundu mailan dagoen plataformarik zabal eta erabiliena da, Estatu Batuetako Cornell Unibertsitateak kudeatua. Nork bere datuak igo, gorde eta partekatzeko aukera ematen dizu, baina milioika lagunen datuak biltzen dituenez (herritarren zientzia deritzana), hegaztien egoera eta populazio-dinamiken inguruko datu-base erraldoi bat ere bada eBird. Plataforman jasotako informazio eta behaketen azterketek garrantzi izugarria daukate mundu mailako ikerketa zientifikoetarako zein kontserbaziorako.

eBird jatorriz ingelesez bakarrik zegoen arren, plataforma beste hizkuntza batzuetara itzultzeko aukera ematen die Cornellek txorizale-komunitateei eta 2021. urteaz geroztik lan horretan dihardugu Itsas Enara Ornitologia Elkarteko zenbait kide. Hartara, eBird euskaraz dago harrezkero (plataformara gehitu zen 12. hizkuntza izan zen euskara) eta bi dira egiten ditugun lanak: 1) webgunearen eta apparen interfazea euskaratuta mantentzea eta 2) txorien euskarazko izenak taxuz ematea, txorien euskarazko izendegia nolabait estandarizatu eta egonkortzeko asmoz, Euskal Batzorde Ornitologikoaren laguntzarekin.

Azkenengo aldaketak joan den aste honetan burutu ditugu. Udazkenero egin ohi duen legez, eBird-ek bere zerrenda taxonomikoa eguneratu du, azken 12 hilabeteetan izan diren aldaketa taxonomikoei erantzun ahal izateko (espezie berriak gehitu, beste batzuk bateratu, izen zientifikoak eguneratu, azpiespeziak gainbegiratu, eta abar).

ebird - aztore eurasiarra

Aldaketa taxonomiko hori aprobetxatuta, guk ere gure eguneraketa egin dugu euskarazko alderdian. Batetik, ebird.org webguneko eta ebird aplikazioko zenbait atal berri euskaratu ditugu eta lehendik ere eginda genituen zenbait itzulpen egokitu eta eguneratu ditugu. Bestalde, eguneraketa taxonomikoa aprobetxatuta, txorien euskarazko izendegia ere eguneratu dugu. Izendegian egin ditugun aldaketak hiru motatakoak izan dira:

  • lehendik genituen zenbait akats txiki zuzendu ditugu (gailupa tronpetaria eta taigako antzara hankahoria adibidez);
  • aldaketa taxonomikoaren eraginez ere aldaketaren bat egin behar izan dugu, esate baterako, aztore arrunta 2 espezietan banatu da taxonomikoki eta horri erantzunez sortu zaizkigu euskaraz aztore eurasiarra eta aztore iparramerikarra, lehengo aztore arruntaren ordez;
  • eta bukatzeko, garrantzitsuena, Euskal Herrian ikusten diren eta eBirden oraindik euskarazko izenik ez zeukaten zenbait espezieren izenak gehitu ditugu eBird-eko zerrendara, Euskal Herriko hegaztien zerrendan oinarrituta eta Euskal Batzorde Ornitologikoak egindako proposamenak jarraituz. Horren adibide dira, besteak beste, papagai bulargrisa (Myiopsitta monachus), hegatxabal adarduna (Eremophila alpestris), leiotrix mokogorria (Leiothrix lutea), txirri lepagorrizta (Calidris subruficollis), buztanikara txukotkarra (Motacilla tschutschensis), antzandobi nubiarra (Lanius nubicus), zozo bekainzuria (Turdus obscurus), hegabera buztanzuria (Vanellus leucurus) edota txio erregetxoa (Phylloscopus proregulus). Guztira 25 izen inguru gehitu ditugu eBirdeko euskarazko izendegira.

Azken batean, helburua eta erronka beti berberak dira, eBird bezalako plataforma bat euskaraz erabiltzeko aukera eskaintzea eta txorien euskarazko izendegia eguneratuta eta estandarizatuta mantentzea, euskal txorizaleon mesederako.

Lehendik ere eBird APPa erabiltzen baduzu, hegazti-zerrenden paketeak eguneratzea komeni zaizu, azkenengo eguneraketa taxonomikoak aplikaziora ekartzeko. Eta orain arte ez baduzu ebird erabili edo erdaraz erabiltzen baduzu, badakizu: ebird euskaraz daukazu! Zatoz zu ere txoritara!

ebird - papagai bulargrisa

"Euskadiko hegazti habiagileen atlasa" (2016-2020) kaleratu berri da, euskal txorizaleontzat erreferentziazko lana izango dena

Asier Sarasua 2023/11/01 11:15
Badaukagu esku artean, eta zelako ilusioa egiten digun!
"Euskadiko hegazti habiagileen atlasa" (2016-2020) kaleratu berri da, euskal txorizaleontzat erreferentziazko lana izango dena

Itsas Enara elkarteko lagunak Atlasaren aurkezpenean

Halaxe da, bai! Orain dela egun batzuk aurkeztu da Euskadiko hegazti habiagileen atlasa, 2016-2020, EAEn kumatzen diren txori espezie guztien informazio xehe-xehea ematen duen liburutzarra. Lan handi bat, orain arte sekula egin barikoa eta erreferentziazko bihurtuko dena euskal txorizale guztiontzat.

Proiektua Aranzadi zientzia elkarteak sustatu eta koordinatu du, baina hainbat lagun eta elkarteren parte-hartze eta lankidetzarekin. Guztira 60 txorizalek baino gehiagok hartu dugu parte, landa-lana egiten eta espezieen fitxetako testuak idazten. Gipuzkoari dagokionez, Itsas Enara Ornitologia Elkarteko lagunak ibili gara beharleku honetan eta niri dagokidanez Eibar-Elgoibar-Etxebarri aldea izan da aztertu dudana, Arnoraino.

Egindako lanaren zailtasuna garbi geratzen da konturatzen garenean azkenengo atlasa duela ia 40 urte egin zela, oraingo honen zehaztasun mailakorik ez dela orain arte egin Euskal Herrian (eta inguruan ere gutxi), eta atlasa argitaratzeko 7 urteko lana behar izan dela. Makaleko lana, zehatza bezain zabala Aranzadik egin duena. Pozik bezain harro proiektu honetan gure ale txikia jartzeko aukera izan dugulako eta eskerrak eman hemendik partaide guztiei eta bereziki Aranzadiko lagunei (Juan, Maite eta Olatz), egindako bilketa eta azterketa izugarriarengatik!

Liburua urriaren 4an aurkeztu zen Txingudin eta ondoren EAEko hiru hiriburuetan ere aurkeztu da, lurralde bakoitzeko partaideok bertan ginelarik. Urriaren 17an izan ginen Itsas Enarako kideak Donostian. Atlasa liburu-dendetan eta online erosi daiteke.

Hegaztien atlasa aurkezpena Donostia, Itsas Enara Elkartea

Atlasaren Donostiako aurkezpenean, Itsas Enara Elkarteko kideok bertan. 2023ko urriaren 17an.

Euskadiko hegazti habiagileen atlasa, 7 urteko lana

EAEko hegaztien egoera biltzen zuen Atlas bakarra geneukan orain arte, 1985ean Jaurlaritzak ateratakoa eta garaiko metodologia eta baliabideekin egindako. Ondoren, Gipuzkoakoa ere atera genuen 2000. urtean, orduan ere hainbat lagunen parte-hartzearekin eta elkarlanean (Itsas Enara, Gipuzkoako Aldundia eta Aranzadi). Harrezkero, SEO elkarteak Espainiako atlasak ere atera ditu, baina landa-lan zabalagoarekin eta ikuspegi orokorragoarekin.

Oraingo atlas honen helburua izan da, hortaz, garai bateko datuak eguneratzea, horretarako landa-lan finagoa eginez eta atlas modernoek dituzten azterketa estatistikoak aplikatuz.

Euskadiko hegazti habiagileen atlasa (2023) - Azala

Atlasa 7 urteko lana izan da. 2016-2020 artean landa-lana egin zen, gure lurraldeko txoko guztietako hegazti-populazioen azterketa sakona eginez. 2021-2022 artean bulegoko lana etorri zen (azterketa estatistikoa, mapak sortzea eta fitxak idaztea). Amaitzeko, azken urtean zehar maketazio eta orrazketa lanetan aritu da Aranzadiko lantaldea.

Landa-laneko metodologiari dagokionez, orain arte sekula erabili ez den zorroztasuna bilatu da. Atlas gehienetan 10x10 km-ko laukietan banatzen da lurraldea (baita 50x50 km-ko laukietan ere) eta horixe da azterketaren oinarrizko eremua. Gure kasuan, 5x5 km-ko laukiak zehaztu ziren eta horien barruan 1x1 km-ko eremuak ere zehaztu ziren, are azterketa doiagoak egiteko. Metodologia zehatz bat adostu zen, parte-hartzaile guztiok jarraitu duguna, bilketa kualitatiboa eta kuantitatiboa egin ahal izateko eta, horrela, xehetasun handiz jaso ahal izan dugu gure lurraldean dauden hegaztien egoera, banaketa eta ugaritasuna. Esan dezakegu, une honetan EAEn ditugun txorien argazki nahiko zehatza atera dugula. Ez hori bakarrik: zer ez dakigun ere nabarmen utzi du lan honek!

Orotara 180 hegazti-espezieren datuak jaso dira, horien artean 175 espezie autoktono eta 5 exotiko. Espezie bakoitzaren kasuan bere egoera eta banaketa aztertu da eta kontserbaziorako neurri posibleak ere jaso dira. Gainera, 3 motatako mapak sortu dira, datu nahikoa zeukaten espezie guztietan: presentzia mapak, ugaritasun mapak (edo banaketa modelizatuarenak) eta joera historikoarena (oraingo datuak SEOren duela 20 urteko beste atlas batekin konparatuz). Bukatzeko, espezie gehienetan populazioaren estima bat ere egin da, gure lurralderako lehenengoz.

Lanak 192 ilustrazio eder ere biltzen ditu, Alex Mascarell artista katalanak eginak.

Jasotako datuak eta Atlasean bildutako informazio eta testuak erreferentzia nagusi izango dira hemendik aurrera, txorizaleontzat ez ezik, baita administrazioarentzat ere, zer daukagun jakiteko eta zer/nola babestu behar dugun irudikatzeko. Lan honek garbi utzi duen kontuetako bat da, esate baterako, landazabal, nekazal inguru eta landa-eremuei lotutako espezieen egoera okerrera doala nabarmen.

Espezie ugarienen artean, hauek dira gelaxka guztietan azaldu direnak eta ugaritasun handiena dutenak:

  • Txolarre arrunta: 390.000 ale
  • Txantxangorria: 330.000 ale
  • Txepetxa: 290.000 ale
  • Zozo arrunta: 280.000 ale
  • Txinbo kaskabeltza: 280.000 ale

Laburbilduz, lan eder eta argigarri bat, hurrengo urteotan errenferentziazko bilakatuko dena euskal naturzale eta txorizale guztiontzat.

20 urte barruko hurrengo Atlaserako nire nahia? Euskal Herriko osokoa izatea, eta euskararen presentzia handiagoarekin. Eta orduan ere guk parte hartu ahal izatea! ;)

 

Eibarko hegazti habiagileen urteroko jarraipena, SACRE 2023

Asier Sarasua 2023/09/02 16:20
2023ko udaberrian SACRE programan eta Eibarren jasotako datuen laburpena, 2015-2023 datu-segida historikoarekin batera.

Azken urteotako ohiturari jarraituz (hemen 2018 eta 2019 urteetako datuak, adibiderako), aurten ere ekin diogu SACRE programari. Espainiako SEO (Sociedad Española de Ornitología) elkarteak gidatzen du SACRE programa (Seguimiento de Aves Comunes Reproductoras).

Neguko hegaztien behaketa-programa SACIN deitzen da, eta hegazti habiagileen udako behaketa-programak, berriz, SACRE. Bata eta bestea eginez, gure inguruan bizi diren espezie arruntenen jarraipen historikoa egiten da, euren bilakaera aztertzeko eta populazioen dinamika orokorra behatzeko. Ez dira gurean egiten diren jarraipen eta zentso bakarrak. Aranzadi Elkarteak ZAPELATZ programa abiatu zuen 2022an, hegazti harraparien egoera aztertzeko, eta Itsas Enara Elkartearekin batera, Uretako Hegazti Negutarren jarraipen-programan ere hartzen dut parte urtero.

SACREri dagokionez, metodologia erraza dauka. Behatzaile bakoitzak aurrez zehaztutako 10*10 km-ko lauki bat aukeratu behar du (nire kasuan Gipuzkoako WN4080 laukia, Eibar-Elgoibar-Etxebarri hartzen dituena) eta 20 behaketa-puntu zehaztu behar dira (irizpide zientifiko eta metodologiko batzuk jarraituz). Ondoren, urtero ibilbide berdina egin behar da, 20 puntu horietan 5 minutu geratuz eta ikusten eta entzuten diren hegazti guztiak zenbatuz (espezieak eta kopuruak).

SACRE 2023, txantxangorria

Txantxangorria (Erithacus rubecula).

SACRE 2023, pagausoa

Pagausoa (Columba palumbus).

SACRE 2015-2023, Eibar-Etxebarri-Elgoibar

Hona hemen aurten jasotako datuak eta azken urteotako laburpena. Ez da egon ezusteko handirik. Ohiko espezie-kopurua eta, betiko moduan, ohiko hegaztiak nagusi: zozoak, txepetxak, sorbeltzak, txinbo kaskabeltzak, txontak, etxe-txolarreak... Guztira 67 espezie ezberdin ikusi ditut programa honetan zehar 2015etik hona, aurtengoan 48 espezie.

Espezie mailan ez da ikusten oraindik joera garbirik (10 urteko segida ez da nahikoa horretarako). Zerbait nabarmentzekotan, aurten lehenengoz ikusi ditudala zapelatz liztorjalea, miru gorria, pitxartxar nabarra eta kuliska txikia SACRE programa honetan (nahiz eta nekez ugalduko diren Eibarren). Bestalde, aurten ez dut ikusi beste urte batzuetan ohiko izan diren garraztarroa, okil handia, belatz gorria, buztanluzea eta hainbat parido (pinu-kaskabeltza, amilotx urdina eta amilotx mottoduna). Aipagarria da, beharbada, pagausoen bilakaera, 10 urtean garbi ugaritu baita gure inguru honetan.

Ikusi eta entzundako txori kopuruan igoera izan da aurten (930 ale), baina igoera horrek, hegaztien joera baino, txorien kantuak ezagutzeko izan dudan hobekuntza txikia adierazten duela uste dut (duela 10 urte baino hobetxoa naiz lan horretan eta txori gehiago identifikatzen ditut).

Hemen zerrenda osoa, 2015etik honako datuak batuz.

SACRE 2023, miru-beltza

Miru beltza (Milvus migrans).

ESPEZIEA 2015 2016 2017 2018 2019 2022 2023 GUZTIRA
Ardea cinerea / Koartza hauskara 0 0 0 0 0 1 3 4
Cairina moschata / Ahate musketaduna 0 0 0 0 0 1 2 3
Anas platyrhynchos / Basahatea 34 41 74 55 34 49 78 365
Pernis apivorus / Zapelatz liztorjalea 0 0 0 0 0 0 1 1
Milvus migrans / Miru beltza 0 0 2 0 0 0 2 4
Milvus milvus / Miru gorria 0 0 0 0 0 0 1 1
Gyps fulvus / Sai arrea 8 3 6 10 5 15 4 51
Accipiter nisus / Gabiraia 0 0 1 0 0 0 0 1
Buteo buteo / Zapelatza 2 3 3 3 5 2 4 22
Hieraaetus pennatus / Arrano txikia 0 0 0 2 0 1 0 3
Falco tinnunculus / Belatz gorria 0 0 0 0 0 1 0 1
Gallinula chloropus / Uroiloa 3 4 3 2 1 1 5 19
Actitis hypoleucos / Kuliska txikia 0 0 0 0 0 0 1 1
Larus michahellis / Kaio hankahoria 1 0 6 2 0 1 1 11
Columba livia / Etxe usoa 26 69 32 45 39 42 26 279
Columba palumbus / Pagausoa 3 0 0 4 3 2 12 24
Streptopelia decaocto / Usapal turkiarra 6 10 8 7 7 2 3 43
Cuculus canorus / Kukua 4 2 3 2 3 0 2 16
Apus apus / Sorbeltz arrunta 87 191 105 121 155 89 244 992
Picus sharpei / Okil berde iberiarra 3 2 5 4 3 7 3 27
Dendrocopos major / Okil handia 1 0 1 0 2 2 0 6
Riparia riparia / Uhalde enara 0 31 20 12 28 25 42 158
Ptyonoprogne rupestris / Haitz-enara 3 0 0 0 0 0 1 4
Hirundo rustica / Enara arrunta 4 5 7 0 9 13 2 40
Delichon urbicum / Enara ipurzuria 14 19 16 24 15 17 23 128
Anthus trivialis / Uda-txirta 6 5 1 1 0 1 1 15
Motacilla cinerea / Buztanikara horia 4 7 6 2 4 17 9 49
Motacilla alba / Buztanikara zuria 10 7 6 5 4 9 16 57
Cinclus cinclus / Ur-zozoa 0 2 0 0 1 0 0 3
Troglodytes troglodytes / Txepetxa 29 38 38 46 39 38 35 263
Erithacus rubecula / Txantxangorria 18 18 17 30 25 22 19 149
Phoenicurus ochruros / Buztangorri iluna 8 7 5 19 15 12 13 79
Saxicola rubetra / Pitxartxar nabarra 0 0 0 0 0 0 1 1
Saxicola rubicola / Pitxartxar burubeltza 0 4 5 3 3 0 6 21
Turdus merula / Zozoa 45 37 37 49 35 53 68 324
Turdus philomelos / Birigarroa 9 8 13 5 12 19 8 74
Turdus viscivorus / Garraztarroa 0 1 1 0 0 0 0 2
Cettia cetti / Errekatxindorra 0 0 0 0 2 0 2 4
Hippolais polyglotta / Sasi-txoria 3 0 1 3 3 1 1 12
Sylvia atricapilla / Txinbo kaskabeltza 0 19 18 6 13 24 30 110
Phylloscopus collybita / Txio arrunta 0 0 0 1 0 0 0 1
Phylloscopus ibericus / Txio iberiarra 14 16 11 13 15 9 13 91
Regulus ignicapilla / Erregetxo bekainzuria 3 5 5 5 2 11 7 38
Muscicapa striata / Euli-txori grisa 2 1 1 0 2 1 0 7
Ficedula hypoleuca / Euli-txori beltza 0 2 0 0 0 0 0 2
Aegithalos caudatus / Buztanluzea 0 3 2 2 0 0 0 7
Poecile palustris / Kaskabeltz txikia 0 0 0 0 0 2 0 2
Lophophanes cristatus / Amilotx mottoduna 3 2 0 0 0 0 0 5
Periparus ater / Pinu-kaskabeltza 1 1 2 1 1 1 0 7
Cyanistes caeruleus / Amilotx urdina 0 2 0 1 0 1 0 4
Parus major / Kaskabeltz handia 13 18 17 25 11 13 11 108
Sitta europaea / Garrapoa 1 0 0 0 1 3 0 5
Certhia brachydactyla / Gerri-txoria 4 5 3 4 5 4 7 32
Lanius collurio / Antzandobi arrunta 1 3 0 3 1 1 2 11
Garrulus glandarius / Eskinosoa 2 2 0 2 2 0 4 12
Pica pica / Mika 0 0 0 1 2 3 1 7
Corvus corone / Belabeltza 31 32 41 26 36 36 27 229
Corvus corax / Erroia 0 0 1 0 0 0 0 1
Sturnus vulgaris / Arabazozo pikarta 0 0 0 0 0 2 0 2
Passer domesticus / Txolarre arrunta 29 39 43 29 60 103 110 413
Fringilla coelebs / Txonta arrunta 36 37 42 39 48 23 43 268
Serinus serinus / Txirriskila 21 10 8 5 11 17 4 76
Chloris chloris / Txorrua 0 0 1 3 2 4 12 22
Carduelis carduelis / Kardantxiloa 18 25 23 12 22 33 19 152
Linaria cannabina / Txoka 0 3 0 0 1 0 0 4
Pyrrhula pyrrhula / Gailupa 2 0 3 1 1 1 1 9
Emberiza cirlus / Hesi-berdantza 0 0 0 0 0 1 0 1
GUZTIRA: 512 739 643 635 688 736 930 4883

SACRE 2023, pitxartxar-nabarra

Pitxartxar nabarra (Saxicola rubetra), Nafarroa hegoaldean.

Baztan eta Baigorri artean, Hauza mendia (1304 metro) Izpegitik #100mendi

Asier Sarasua 2023/08/24 15:35
Baztango mole handia, ahalegina eskatzen dizun mendia da Hauza. Baina saria ere handia denean, zelako gustura hartzen diren ahalegin txiki hauek!
Baztan eta Baigorri artean, Hauza mendia (1304 metro) Izpegitik #100mendi

Hauza, 1304 m (Baztan-Garazi)

Hauza mendi ederrak Baztan (Nafarroa Garaia) eta Baigorri (Nafarroa Beherea) haranak banatzen ditu, paraje natural ikusgarrian. Tontorra bera Nafarroa Garaian dago, Baztango lurretan, eta 1.304 metroko garaiera du. Baztango mendirik ikusgarri eta ezagunenetakoa da, zalantzarik gabe. Izpegiko lepotik du biderik samur eta ohikoena (maldatsua, halere), eta handitik ekin genion guk uztaileko azkenengo asteburu eguzkitsuan.

Izpegin bertan ondo markatutako GR nagusia hartu eta sortaldeko magaleko bidea hartu genuen guk, pixkat luzeagoa baina aldapa gutxiagokoa, Usatxarreta eta Aldaburu tontortxoak hegitik gainditzen baitira, bueltan-bueltan, euren tontorrera igo barik. Lehenengo zati hori pagadian zehar dihoa, 20-30 minutu inguruz, bidezidor gora-beheratsu eta zigi-zagatsuan, mendian gozagarri gertatzen diren bidexka horietako batean barrena.

Hauza 01

Izpegitik Nekaitzeko lepora bidean, pagadian zehar.

Hauza 02

GR markak nabariak dira Nekaitzeko lepora garamatzan ibilbidearen zati honetan.

Behin Usatxarreta eta Aldaburu atzean utzita, Nekaitzeko lepora helduko gara eta, pixkat aurrerago, Elorrietako lepora. Baigorri eta Baztan elkartu izan ditu gizaldiz gizaldi lepo honek eta hantxe hasiko zaigu igoeraren zatirik nekezena, Elorrietako lepoan hasi eta Hauzako gailurrera eramango gaituena.

Hauza 03

Nekaitzeko lepoan; pare-parean ikusiko dugu bertatik Hauza handia.

Hauza 05

Elorrietako lepoa. Han barrenean Nekaitzeko lepoa eta Aldaburu (926 m). Elorrietako lepoa 830 metrora dago; ia 500 metroko igoera daukagu hemendik tontorrera.

Elorrietatik Hauzarako bideak 2 zati arras ezberdinak ditu. Biak ere malkarrak, baina izaeraz erabat ezberdinak. Lehenengo zatia, neurri handi batean, gerizpean egiten da, pagadian zehar. Bidexka tarteka pagaditik irteten da eta inguruak eskaintzen dizkigun bista ederrez gozatzeko aukera ematen digu. 30-40' inguru behar izan genituen lehenengo zati hau gainditzeko, Harrigorriraino (1.114 m).

Hauza 06

Elorrietako lepotik Harrigorrira bidean (harri gorrizko tontor hori da Harrigorri, 1.114 m).

Hauza 07

Hemendik aurrera aldats pikarra aurkituko dugu une oro. Dela pagadian, dela pagadi bazterrean.

Behin Harrigorri gaindituta, ibilbidearen izaera erabat aldatzen da. Pagadiko bidetxindorra alde batera laga eta harri artetik gora egin behar da marka nabarmenik gabeko mendian goiti. Arnasa kentzen du bideak eta arnasa kentzen ikuspegi zoragarriak: Garazi, Baigorri, Banka, Urepele... Hegaztiak ere ugari: sai arreak, sai zuriak, erroiak, belatxinga mokogorriak, belatz gorriak... eta arrano beltz bat ere ikusi ahal izan genuen!

Zati hau gainditzeko beste 40' inguru behar izan genituela kalkulatzen dut (gutxi gora-behera), tipili-tapala, txiri-txiri, izerditan. Esan bezala, ahalegina eskatzen dizun mendia da Hauza, baina saria handia denean, gustura hartzen dira ahalegin txiki hauek. Merezi duela Hauzak!

Hauza 08

Harrigorri atzean lagata, maldan gora, ia-ia lerro zuzenean, Hauzaraino. Atzean Banka ingurua.

Hauza 09

Hauza, 1.304 m.

Hauza 10

Hauzatik hegoaldera (sic) begira, Nafarroa Behereko Baigorri eta Banka inguruko haran, mendi eta herriak.

Hauza 11

Hauzatik iparraldera begira, Baztan eta inguruko lurrak.

Hauza 12

Harrigorri, 1.113 m.

Hauza 14

Izpegi, hasiera eta, batez ere, amaierako puntu.

'Xylocopa violacea', erle edo erlastar zurgina (edo arotza)

Asier Sarasua 2023/08/18 20:35
'Xylocopa violacea', erle edo erlastar zurgina (edo arotza)

Xylocopa violacea erlastar zurgina

Burrundarak baino bere tamainak erakarri gintuan. Eiherelarreko tabernan (Garazi, Nafarroa Beherea) garagardoa edaten eta pare parean agertu zitzaigun euli koloreko eta kakalardo neurriko erle hau. Erlea baino, begira behintzat, erlastarra edo erlemandoa da gehiago, bere gorputz sendoa eta neurri handia ikusita.

Izan ere, Europan daukagun erleen artean handienetakoa da Xylocopa violacea erle mandoa, Xylocopa generoko espezierik arruntenetakoa dena. Bere generoko kide gehienek bezala, Xylocopa violaceak ere hildako egurrean egiten du bere habia eta bertan erruten arrautzak. Itxurak itxura, lasai-lasaia da eta nekez erasoko dizu, ezta zirikatuta ere.

Negua lotan igaro ondoren, udaberri erdi-amaieran azaltzen dira eta udan bikote bila aritzen, euren habiak egin eta arrautzak bertan jartzeko. Emeak zurean egingo du habia eta hortik datorkio bere izena inguruko hizkuntza gehienetan: carpentier bee, abejorro carpintero, abella de la fusta, abeilles charpentières...

Euskaraz ez dut aurkitu izen arruntik espezie honentzat, baina guretzat ere egokia ematen du erle zurgina edo erlastar zurgina (arotza?) izenak. Baina, erlea edo erlastarra? Euskalterm begiratuta, "erlastar" izena batez ere Bombus generoarekin lotzen da (Wikipedian bezalaxe), baina azalpen zabalagoa ere badakar, nekazaritzako hiztegian: "Erlearen familiako intsektua, hura baino handiagoa eta iletsuagoa". Hori ikusita, nik uste egokia dela erlastar izendatzea Xylocopa generoko erle mando hau, iletsua izan ez arren.

Xylocopa violacea.

Armañongo Parke Naturala, Enkarterrietan: Armañon, Jorrios eta Kotobasero, Karrantza, Turtzioz eta Lanestosa artean

Asier Sarasua 2023/08/18 20:05
Azken egunotan Armañongo Parke Naturalean ibili gara, Ranero mendilerroan, Karrantza aldean. Herri eta auzuneak bisitatzeaz gain, hiru mendi igotzeko ere aprobetxatu dugu: Armañon (856 m), Los Jorrios (839 m) eta Cotobasero (829 m).

2006. urtean izendatu zuen Eusko Jaurlaritzak Armañongo Parke Naturala, Ranero eta Armañon mendilerro inguruko 3.000 hektarea, Karrantza eta Turtzioz artean banatuta, Enkarterrietan.

Paisaia ederra, nekazal ingurune oraindik nahiko zaindua, Pozalaguako haitzuloa eta Torca del Carlista famatuak, eta Raneroko mendilerroko hainbat gailur eder. Armañongo Parke Naturalak merezi du bisita bat, bizpahiru ez badira. Beti joatekotan eta oporraldi hau aprobetxatu dugu ingurua ezagutzeko.

Enkarterrietako zenbait herri bisitatzeaz aparte, besteak beste merezi duten Karrantza, Turtzioz eta Lanestosa, batez ere mendi aldean ibili gara, 100 mendien lehiaketak ematen digun bizigarriari esker. Oraingo honetan Armañon, Los Jorrios eta Cotobasero igo ditugu, ez altuegiak baina igoera polita dutenak eta ikuspegi ederra eskaintzen dutenak, Enkarterriak, Kantauri Itsasoa eta Cantabria aldeko mendiak parez pare.

Armañon eta Los Jorrios egun berean igo genituen, Cueto auzotik (Turtzioz) abiatuta. Lehenengo kilometroak porlanezko pista batetik egiten dira, nahi bada autoz gainditu daitezkeenak. Ondoren, Armañonek eta Jorriosek, bakoitzak bere izaera erakutsiko dizkizu: leun eta atsegina lehenbizikoa, mole kalkareo ia gaindiezina bigarrena. Bideak ondo markatuta daude eta begi bistakoak dira, oro har. Hori bai, Armañonera bideratzen diren bide-zidor batzuk oteak eta txilarreak itxita aurkitu genituen; Jorriosen kasuan, kareharrizko hormak gainditu eta tontorrera heltzeko, ezinbestekoa da bidea markatzen duten harri-meta txikien aztarna ez galtzea. Lau orduko buelta izan zen, lasai-lasai eginda, bazkaltzeko tartea hartuta.

Cotobasero oso desberdina da. Karrantzako Aldeacuevas auzunetik hasi genuen igoera eta ez dauka inolako zailtasunik, ez bada behi, zezen eta mastinak ondo gobernatzea (estuasun txikiren bat izan genuen). Cotobaserok oso ikuspegi ederra eskaintzen du Karrantza aldeko auzo guztien erdigunetik.

Itzuliko gara, duda barik.

Armañon (856 m), Karrantza

Armañon (856 m), Ranero mendilerroan (Karrantza).

Armañon (856 m), txilarra maldan

Txilarreak hesiak hartu ditu Armañongo maldan.

Armañon (856 m), tontorra eta postontziak

Armañongo gailurra (856 m), Ranero mendilerroan (Karrantza). Alboan du Parapetos tontor txikia eta, iparralderago, argazkiak ikusten den Los Jorrios (839 m).

Karrantza, Ranero ingurua eta Cantabria aldea Armañon (856 m) tontorretik

Karrantza aldeko lurrak. Pozalagua eta Ranero inguruak erdi-erdian; atzerago Ason inguruko mendi garaiagoak (Cantabrian).

Jorrios (839 m), Armañongo tontorretik

Los Jorrios (839 m) Armañon tontorretik. 

Bidezidorra Jorrios tontorreantz (Ranero - Armañon)

Armañon abegikorraren alboan, Los Jorriosek gotorleku gaindiezina ematen du azpitik. Ezinbestekoa da bidetxindorraren hasiera ondo hartzea eta harri-metak begiz ez galtzea.

Jorrios (839 m), tontorra

Kantauri itsasoa Los Jorrios tontorretik (839 m), Turtzioz.

Jorrios (839 m), Armañon Parke Naturala

Los Jorrios (839 m), Turtzioz (Enkarterriak).  

Armañon Parke Naturala, behiak

Ganadua eta mastinak ugariak dira Armañongo Parke Naturalean. Ezinbestekoa da oinarrizko segurtasun arauak jarraitzea.

Pomatias elegans, Armañon Parke Naturala

Pomatias elegans barraskiloa, Euskal Herriko lehorreko gasteropodoen artean operkulua daukan bakarretakoa. Nahiko ohikoa da Europa hegoaldeko ingurune kalkareoetan eta zenbait ale aurkitu genituen Los Jorrios magalean.

Turtzios, Romañako San Pedro eta zezen plaza

Turtziozeko Romaña auzoko San Pedro eliza eta zezen-plaza. Turtziozeko lau auzoetan izan dute zezen-plaza bana. Romañakoa XVIII. mendekoa zen, baina 1957an bota eta Gaztelako estiloko beste hau eraiki zuten.

Kotobasero - Cotobasero (829 m), Karrantza

Cotobasero (829 m). Karrantzak dituen 47 auzuneetako asko eta asko ikus daitezke ingurune honetatik.

Lanestosa, Enkarterriak (Bizkaia)

Lanestosa, bisita merezi duen herri ederra.

'Adenocarpus complicatus' isatsa Eibarren

Asier Sarasua 2023/07/05 19:10
Sastraka lorehori ugari dago Euskal Herrian. Otea (Ulex europaeus) izango da ziurrenik ezagunena, baina beste mordoxka bat ere badago, besteak beste fabazeoen taldeko dozena bat ordezkari. Horien artean dago 'Adenocarpus complicatus' isatsa. Eibarren aurkitu dugu, Pagola inguruan.

Fabazeoek landare lekadunen familia osatzen dute (hortik datorkie fabazeo izena). Oso familia zabala da, 15.000 espezietik gora ditu munduan eta Euskal Herrian bertan ere dozenaka espezie aurkituko ditugu. Horien artean faboidea azpifamiliakoak diren eta nahiko antzekoak diren 4-5 genero eta hogei bat espezie aurkituko ditugu, lekadun izateaz gain, denak ere zuhaixka edo mulu itxurakoak, askotan arantzadunak eta lorehoriak.

Seguru asko ote zuria (Ulex europaeus) da ordezkari ezagunena Euskal Herrian, baina beste 4-5 espezie ere ohikoak dira eskualde batzuetan, besteak beste, Genista, Cytisus, Retama eta Genistella generokoak. Ezagunenak eta hedapen zabalena dutenak otabera arrunta (Genista hispanica) eta isats arrunta (Cytisus scoparius) dira. Euskarazko izen arrunta duten bakarretakoak ere badira (eta azken horrek izena ere eman dio gure txakurrari, Iats).

Lehengo egunean, Akondiatik behera Usartzara gentozela, talde horretakoa zirudien zuhaixka-taldea ikusi genuen: metro t'erdiko zuhaixka, adarkatua, lorehoria... Otabera edo isatsa izan zitekeelakoan hurreratu ginen, baina ez, kasu honetan Adenocarpus complicatus espeziea zen parean geneukana.

'Adenocarpus complicatus' isatsa, Eibar (02)

Mediterraneo bueltan bizi den espeziea da, besteak beste Aljerian eta Marokon. Frantzia hegoaldean eta Iberiar penintsulan ere bizi da, batez ere lur silizeoa daukaten eremuetan.

'Adenocarpus complicatus' isatsa, Eibar (03)Euskal Herrian ez da ohikoegia, baina Deba ibarrean agertzen da han-hemen, normalean ez dentsitate altuegietan, bere banaketa Gasteizeraino hedatuz.

Euskarazko izenik ba ote? Ez dirudi, ez diot behintzat inon aurkitu (liburu, datu-base, Euskalterm eta hiztegietan behintzat). Tira, larregi arriskatu gabe, esango nuke lasai dei dakiokeela honi ere isats, dagokion espezifikatzailea gehitu beharko zaion arren.

Esan bezala, Akondia mendiaren magalean aurkitu dugu espezie hau, Pagola baserritik 100 metro ingurura, bide bazterrean bertan. Harrezkero berriz ibili gara inguruan eta badirudi ehundik gora ale daudela Pagola alde horretan.

Wikipedian bere orrialdea sortzeko aprobetxatu dut, ondorengo informazioa erantsiz.

Adenocarpus complicatus fabazeoen familiako landare-espeziea da. Zuhaiska arantzagabea da, altueran 2 metro edo gehiagokoa izan daitekeena, nahiz eta gehienetan txikiagoa den. Adar ugari ditu, dibergenteak, luzeak eta zaluak; adarrak txandakatuta eta luzetara ildaskatuta antolatzen dira. Hosto trifoliolatuak eta txortendunak, lantzeolatuak edo obolantzeolatuak, beheko aldean ile zetatsuz estaliak eta goiko aldean ilegabeak edo ile gutxirekin. Leka luzanga dute, barnean 3-6 hazi dituena. Maiatzetik abuztura loratzen da. Sastrakadi, baso-mendel, ezponda eta, oro har, karerik gabeko leku irekietan bizi da.

'Adenocarpus complicatus' isatsa, Eibar (04)

Adenocarpus complicatus, Akondia (Eibar), 2023

'Adenocarpus complicatus' isatsa, Eibar (01)

 

'Adenocarpus complicatus' isatsa, Eibar (05)

 

'Adenocarpus complicatus', leka lehorrak eta haziak irteten

 

'Adenocarpus complicatus' isatsa, Eibar (06)

 

Eta hemen behean gure Isats (Iats, Gisats, Sats) eta Adenocarpus isatsa ;)

'Adenocarpus complicatus' isatsa eta Isats

 

Kaparrondoa (Capparis spinosa)

Asier Sarasua 2023/07/02 21:20
Jaki gozoa izateaz gain, loreak ere ikusgarriak ditu kaparrondoak.
Kaparrondoa (Capparis spinosa)

Kaparrondoa (Capparis spinosa)

Kaparrondoa (Capparis spinosa) sasi itxurako zuhaixka bat da, metro bete ingurukoa; arrautza formako hosto mamitsu samarrak ditu eta enbor eta adar arantzatsuak. Mediterraneo inguruan hazten da eta ezaguna da bere ernamuina (eta ez fruitua) jangarria delako. Entsaladan edo beste janari batzuk ontzeko erabilera handiko jakia da kaparrondoa.

Banekien gozoa zena, baina ez bere lorea han deigarria zenik, zuri-arrosa, delikatua eta usain handikoa. Menorcan aurkitu nuen landare hau Cami de Cavalls egiten ari nintzela, Cala En Porterreko sakanean.

 

Kaparrondoa (Capparis spinosa) - Landarea

 

Kaparrondoa (Capparis spinosa)

Argazkia: CC-BY-SA, Wikipedia.

Kaparrondoa (Capparis spinosa) - Lorea

Aurkezpena

Eibar, Euskalkiak, Natura, Etnografia

Asier Sarasua Aranberri

Eibar, 1969. Naturzalea txikitatik; txorizalea joan zen mendetik; euskaltzalea betidanik. Sasibiologoa eta sasifilologoa. Txoriak ez ezik, txori-izenak ere behatzen ditut han-hemen. Blogroll ibiltari bat ere banaiz.

..........................

Blog honetako testu original guztien lizentzia: Creative Commons by-sa.

Somerights20

..........................

Blog honetako gai nagusiak

Sarean

Asier Sarasua Aranberri Twitter

Asier Sarasua Aranberri Flickr

Asier Sarasua Aranberri Facebook

Liburu eta proiektuak
Lehen Hitza Euskaraz