Garagoittiko Orakulua

Oparirik ederrenak ustekabian datozenak dira; halako baten, Zulo tabernako ugezabak (bere izenik be ez dakitt!) kalian geratu, eta “liburu bat emon bietsut!”. Eta ekoizpen txukun eta mardul honekin etorri jatan. Hori oin dala hiru bat aste izan zan, eta denpora horretan, gabero-gabero lotara aurreko orduak 80 hamarkadako punkixen munduan murgiltzeko desiatzen egon naiz. Dan-dana iruntsi dot, gogoz, bai lekukuekingo elkarrizketekin osatutako kapitulo monografikuak, baitta liburu amaieran prentsa-txatalekin egindako hemerotekia. Txapela kentzeko moduko liburua, 375 pajinatakua, disko batekin lagunduta. Eta 12 € ziztriñetan!!

Liburua asko gozatu dot, eta 80-90 hamarkadako oroitzapen-zaparradia ekarri destaz. Ohar pillua idatzi dittudaz, eta hamen botako dittudaz, idatzittako orden berian; ez dakat tolosteko gogorik, ez premiñarik.

Berez, hamen kontatzen dan zati haundi bat (1979-1987) neuk ezin neban ezagutu, edadiangaittik (jente honek nik baiño 10 bat urte gehixago dittu); baiña fetxa horretatik aurrera be, oso kontaktu gitxi izan neban hamengo punk giruakin. Izan be: kalian parrandan ibiltzen hasi nintzanian 1987-88 ingurua izango zan; eta 15-16 urtekin, gu ibiltzen giñan tabernetan Modern Talking, Lessons in Love, Call me, Sultans of Swing entzutzen ziran; baziran taberna batzuk musika makarria entzun geinkiana (Elgoibarren Zuribeltza, edo plazako Gaztetxia bera; Eibarren Hilbehera-eta), baiña gitxi ziran eta kuadrillakuen ez oso gustokuak –neuriak bai, baiña artaldia artaldia da-. Urte háretatik, tabernetatik ez dot RIP-en kanturik gogoratzen (bai ostera Cicatrizen “Lola”, greatest hita). Beraz, punk mobidia kanpotik ezagutzen neban; kontuan hartu bihar da, gaiñera, ordurako RIP-ekuak esate baterako, urte onenak eta kañeruenak pasauta zittuezela (ordurako bost urte zeroien, jo ta sua,  zaldixari total engantxauta zebizela, eta aldapan behera); orduan grabau zeben LP-a, baiña nik ez neban horren barririk izan. Klaro: lehenguari (adiña eta girua) gehittu bihar jako etxian ez genkala radiokasetik. Seguraski nere inguruan jotzen egongo ziran, behin baiño gehixagotan, baiña nik erreparau bez.

Artalde barruan egonda be, laster izan neban nere bolara ibiltzeko gogua; ez zan arrarua ni, kuadrillaz aparte, bakarrik juatia zinera (Megavixens orduantxe ikusi neban), edo mendira (Eibar inguruak ezagutu nittuan); parranda giruan be, kuadrillako “alde illunakin”, batzuetan lege zaharreko txikiteruengandik apartauko giñan, leku “arriskutsuren” batera juanda; imajinatzen dot hórrek urtietan sartuko nintzala Lekeittioko Gaztetxe famatura (gaurko hostala); halan be, zaldixan urte txarrenak ziran (txutak eskillarapetan, parkietan, hondarrian) eta ez neban eszena underground horretan asko sakondu. Hori Valencian gertatu zan.

1990an juan nintzan bertara, eta lehelengo urtian nere “primerramor” jipixan eraginpian izan nintzan; folk interludixua. ;-) Bigarren urtian, paz y flores sasoia pasauta, Radio Klarari –lliure i llibertaria- afiziñua hartu netsan, eta Flora kaleko Kasal Popularrera juaten hasi nintzan. Orduan izan ziran nere lehelengo kontzertuak (Andanada 7, Zakarrak, Carmina Burana, Corcobado & Chatarreros de Sangre y Cielo...), diskuak (Ramones, AC/DC...) eta kontzientzia politikuan pizkundia. RIP-en lehelengo kantua, konszienteki, nere etxeko sukaldian entzun neban, 1992xan, Radio Klaran. “Terrorismo Policial” zan, eta barru-barruan eragin ninduan; ez nekixan musika taldian izena, eta gitxiago EH-kuak zirala.

EH-ra bueltau nintzanian (1993), oiñ irakortzen nabillenangaittik, RIP-ek “Guadiana” bidia egitten ziharduan, eta beraz normala ez izatia eurak ikusteko aukerarik –ez nintzan euren jarraitzaille sutsua bez-. Euren diskuak eskuratu nittuanerako (ZEN, No te muevas eta zuzenekua) 1996 ingurua izango zan, taldia akabauta zeguan; eta, kuriosua egin jata, Portuk ordurako Ume Gaiztuetan bidia eginda zekan, Lekitton. Seguraski kalietan koinzididuko genduan, baiña nik zein zan jakin bez.

Diskuak entzun ahala, RIP-eri afiziñua hartu netsan; musika ona begittantzen jatan (euren azken sasoiko kantuak, batez be), eta horrekin batera orduantxe etorri jatan eurekingo kuriosidadia, taldian historixia jakitzeko gogua. Zeozer handik, zeozer hamendik, enterau nintzan gitxi gora behera; baiña informaziño txatalak ziran, hutsune askokin (zorixonez, liburu honekin bete dirazenak). Halan etorri zan, Portu hil eta urte batzutara, Jokin Ume Gaiztuakekua be hiltzia; eta haren omenaldixan, 2001ian, RIP-eko bere lagunak ikusteko aukeria izan neban. Inpresiño itzala egin zestan, batez be Mahoma “animali eszenikuak”; ha kontzertua goguan iltzatuta dakat, benetako pitxia. Handik gitxira hilko zan Mahoma bera, eta taldiakin batera ikonuen Olinpora pasau zan. Jul eta Txerra anaiak musikan jarraittu zeben (bestiak beste Evaristo antxiñako “leihakidiakin” kolaborauaz) baiña pertsona diskretuak izanda –nahiz eta RIP-en soiñuan arduradun nagusixak izan- ez nittuan jarraittu.

Lehendik banekan halako sentsaziño bat, hárek urtiak pixkat “kanpo” bizi izan nittuala; gero, punki zaharren batekin harremana izateko aukeria izan doten arren, ez zeben gauza askorik kontatzen –punkixak beti punki-; baiña liburu honekin orduko gauza solte asko harilkatzeko aukeria izan dot; eta logikua begittandu jata; ez edadez, ez giroz, ha ez zan nere lekua; azken fiñian, punkixak zarata haundixa etara arren, gizartian parte txikixa baiño ez ziran -gure klasian, 30etik 1 edo 2-. Eta zorionez, esan biharko: 1985an ezagutu izango banittu, kezka politta emongo netsen guraso gaixuei (gure tallarran krisisan erdi-erdixan, etxian diru barik... semia punki sartzia falta jaken bakarrik!).

Liburu hau irakorritta, yonkixei aittorpena be egin bihar jakela argi geratu jata: eurak jaso zeben kolpe nagusiña, baiña era berian –mokuan erdixan, buru argittasuna gordeta- hurrengo belaunaldixandako parapetua izan ziran; yonkixetako askok ez zetsen laga taldekide eta groupie gaztiaguei heroinan sartzen. Eta eskerrak emon bihar jake. “Santos Mártires Yonquis” (Rafael Berrio)

Lau taldekidien artian, liburu honetan dir-dir haundiña Portuk daka, aingeru baltza, siniestruena; bere kasuan be, makarren artian askotan topau doten perfilla dago: tipo lotsatixa, sentikorra, vulnerablia, gogortasun itxuren atzian babestua (speed/zaldi zikluan laguntziakin). Mahoma hurakanan atzian beti bigarren planuan, baiña RIP-en arima eta konposatzaille nagusiña. Bere lagun guztiak hori diñue behintzat.

Gero, liburuan zihar anekdota ugari datoz. Euren artian, hau zoragarrixa begittandu jata: ezezagunak ziranian, RIPekuak ez zittuezen La Pollakuak festi batera gonbidatu, "nahikua punk" ez zirala iritzitta (Arrasateko kaletarrak vs. Aguraingo baserritarrak). La Pollakuen erantzuna "Muy Punk" abestixa izan zan. Zelako sorpresia! Ez nekixan kantu superfamatu hau zeiñi, eta RIPekuei dedikautakua zanik!! (bistan da, gero talde bixak adiskidetu ei ziran).

Amaieran, liburuak prentsa txatalen atal luzia daka (valga la redun).Hau pizkat astuntxuagua da, liburuak dakan erritmo bizi-bizixan aldian; baiña hori be osorik irakortziak merezi dau, orduko giruan testuingurua hobeto harrapatzeko. Adibidez: 1985ko “Bat bi hiru” suplementoko ale baten, kazetarixak Doctor Deseokuen "Gestos y actitudes corporales de mal gusto" azpimarratzen dittuanekua. Francis haundixa, Egineko kazetarixak be eskandalizatzen!

Hau guzti hau, argazki bilduma ederrakin lagunduta. Apalian ohorezko lekuan eskura izateko moduko liburua, bai horixe!

Halere, behin murgilduta, oso interesgarria irizten diot kanpainari. Txalo bero bat mobida hau bultzatu dutenei (ez dakit zeintzuk diren). Haiek egin beharko dute balorazioa, momentua denean; baina kanpainaren erdian gauden honetan ere, ondorio probisional batzuk ere ateratzeko moduan gaudela uste dut. Niri behintzat pare bat elementu, barrena, nabarmentzekoak iruditzen zaizkit: ahobizi papera jokatzen dutenen aldetik, lotsa astintzeko aitzakia, eta lehen hitza euskaraz botatzeko konpromezua; eta, garrantzitsuena, belarriprest kontzeptua.

Azken hau da, niretzat, euskararen bilakaera soziolinguistikoan benetako mugarri papera jokatu dezakeen faktorea. Izan ere, euskaldunok badugu muinean txertatutako oztopo bat: erdaraz erantzuten gaituen pertsona bati euskaraz egitea oso zaila egiten zaigu. Batek daki zergatik gertatzen den hau: edukazioa ulertzeko modu okerra (katalanek ez dutena, haien zorionerako); autogutxiespena; erantzun txar bat jasotzeko beldurra... Arrazoiak arrazoi, kontua da hitz egin ez, baina norberari euskaraz egitea onartzen duen pertsonak, bere jarrera bistaratzean, paper oso garrantzitsua jokatzen ari dela oztopo ustez gaindiezin hori gainditzen laguntzen digulako. Eta, ni behintzat, “Euskaraldi” honetan horren ondorio zuzenak ikusten ari naiz. Ohitura aldaketak. Eta, denok dakigu, hori lortzea oso zaila dela.

Eskerrikasko beraz, belarriprest papera jokatzen ari zaretenei: Fel, Ruben, Jose, Manoli, Puri, Tere... ezagutzen ditudanak aipatzen ditut, baina nire mezua denentzat da. Ahobizien paperari garrantzirik kendu gabe, zuena, bereziki txalotzekoa eta zoriontzekoa iruditzen baitzait.

Amaitzeko, Maddalen Arzallusek Euskaraldiari jarritako bertsoak, doinu... apurtzaile xamarrarekin. ;-)

Abisauta nenguan, ipoiñok surrealista xamarrak zirala; alde horretatik etxuat arazorik izan, gustoko dittudaz planteamiento-nudo-desenlace egitturia hausten daben pastixak. Arazo bat jaukak horrek –nere kasuan-; esperimental xamarra dan idazkera honek, nekez “harrapatzen” nauk eta beraz liburuok irakortzen denpora nahikua juaten jatak, ez dakat halako tiroirik be. Bestalde, ipoiñok banan-banan irakorri eta etenak egitteko gogua be izaten juat, irakorrittakua ondo irunsteko/digeritzeko. Gustau, danak gustau jataaz (ez zoratzeko beste, baiña gustau); eta euren artian gehixen lehelengua (Estazikoko begiradak) eta azkena (Marinel zaharra). Kuriosidade modura, esango najeukek –ez dakitt ondo nabillen edo ez- bilduma hau argitaratzian, idazlia ondiok ez jeguala ospian aldarietan (nun dana barkatzen dan), eta horregaittik biharbada, azkenaurreko kapituluan ipoin guztiei buruzko iruzkiñak egitteko premiñia sentidu dabela, ulertuko ez diran bildurrez-edo.

Azkenaldiko magnetismo misteriotsu horren eragiñez, XIX gizaldi hasierako gauzei buruzko beste liburu bat etorri jata eskura, Jun-Etorri bidaien bookcrossing puntuan jasota. Bere sasoian liburu honen pelikulia egin zan (Bigas Teta; ikusi barik dakat), eta hori gogoratzen neban: Godoy, Goia, Albakua... Ez neban uste, baiña, thriller moduan egingo historixia topauko nebanik. Gustau jata. Itxuraz ondo dokumentauta dago, eta historixan hari nagusixan baztarretan, orduko giro politikua eta soziala ikusi geinke. Halan be, nobela historiko guztietan lez, inseguridade pixkat emoten dau ez jakitziak zer dan egixa, eta zer lizentzia literarixua (pertsonajien erretratu psikologiko sakonak, barrena, danak asmautakuak izango dirala uste dot).

Idazle honen gauzak eskura etorri jataz, nik billau barik, eta asko gustau jataaz. Pertsonajiak ondo karakterizatzen jittuk. Ez da umorezko idazkeria, baiña irribarria makiñatxo bat etorri jata arpegira, eta horregaittik izan da: vodevil aktore eta idazle eskasen mundua; funtzionario frankistak, bertsiño grisian eta bertsiño “nazionalian”, Bartzelona inguruko udatiarren bizimodua... printzipioz glamour askorik ez dauken egoerak modu erakargarrixan kontatziak, meritto haundixa daka.

XIX gizaldiko prosa “loretsuan” oztopua gaindittuta, kontakizun xelebria topau dot hamen. Bere sasoirako apurtzaillia, duda barik; sikaliptikua, orduko hizkeran (titiburu gogorren aipamenak, ezin pikantiaguak!). Eta lujuria, gorazarre botanikua (Txinako lorategi uberrimuen deskribapena) eta sadismua; ez nere gustoko nahastia, baiña sasoi hartako apurtzailliak buruan zeukena ezagutzeko balekua. Beste barik. Era berian, “suplizio txinatar” famatuei buruz irakortzen doten lehelengo gauzia da; honek be atzeraka egitten destana gaur egunian –antxiñan banekan interes gehixago-. Danak, interneten billaketaren batzuk egitteko gogua emon desten gauzak.

Hori egin eta gero, ikusi dot Octave Mirbeau eta Le Jardin des supplices bera influencer xamarrak izan zirala bere sasoirako, eta irakorketa gordiñan azpixan kritika gogorra eta irabiaketa gogua dagola –hau bai nere gustokua-. Puntu batzuk irabazitta!

Liburu famosua, ez alperrik: harixak maixuki lotuta, erdittik aurrera laga eziñezkua. Gustau jatak (azkenian) OAS eta Algeriako mobiden barri zihetza izatiaz; zer dan egixa eta zer nobelia bereiztia falta jatak, baiña orokorrian esango neukek baleko gauza asko argitzen dittuala liburu honek. Hori lehelengo zatixian. Bigarrenian, Lebel inspektore txiki bigoteduna jokuan sartzen danian, aurretik harilkatutako bide horretan goiaz, aldapan behera gero eta bizkorrago. Nabarmentzekua da goi funtzionariuak eta politikuak erretratatzen dittuan modua, autorian zaletasunekin eta antipatiekin lerrokatuta (imajinatzen dot); erretratu batzuk oso onak eta gogoangarrixak dira. Trama korapillotsuari huts batzuk be ikusi detsadaz, Xakalan ustezko plan perfektuan suerte onari lagatzen jakozen hainbat faktore adibidez (hain profesionala bada, barkatueziñezkuak) baiña uste dot larregi be ezin jakola eskatu bere helburua (dibertitzia) modu perfektuan betetzen daben liburuari.

XIX gizaldixari buruz ikasi ahala, lehen hutsune haundixa baiño ez zan eremu zurixa edukiñez betetzen doia. Oasi liberalana, Larra... eta oiñ, honekin, Lekitton mende erdikaldeko aldaketa haundixak eragin zittuezen burgesen, edo euren aberastasunen nundik norakuak. Batzuk behintzat: Agirrebengoak Mexikon egindako dirutzian informaziñua falta da, eta komeniko litzake dokumentatzia; ia esklabuen trafikuari buruzko txutxumutxuen atzetik zer dagon benetan. Bestalde, ahozabalik geratu naiz XIX hasieran Juan Pablo Gorosabel bat ikustian, Uribarren alkate izan zaneko epe motzian, zein eta... geroko I Karlistadan liberalen buruzagixetako bat izango zana! Inbestigau biharko dogu. Liburuan dato asko dagoz, oso interesgarrixak; baiña neretako argigarrixena alde soziologikua izan da, orduko gizartia ulertzeko gakuak; esate baterako, mende horren erdikaldetik aurrera herri zehian alde egin ziran politiken interpretaziñua: komunismuan orbitako mobimenduak hasi ziranian, burges eta aberats katolikuen aldetiko reakziñua izan zan ongintzako ekimenak diruz laguntzia (eskolak, ospittalak, obra publikuak...), pobrien joera iraultzailliak baretzeko edo. Zentzu horretan, Uribarren eta bere ingurukuak aintzindarixak izan ziran (artian Espainian “vivan las caenas” nagusi zala); izan be, eurak Bordele eta Paris inguruan ikasi zeben joera hori, Madril ondiokan pekorotzez betetako herri haundixa baiño ez zanian. Eta, hara, Lekeittio guztiz “trendy” bihurtuz.

Aurreko baten “Gitarria ta biolintxuan” koplen kontura egindako legez, gaurkuan Kurik aldizkarixan beste artikulo bat komentatzera nator edo, hobeto esanda, artikulu horren kontura egindako jolasan emaitzia argitaratzera.

Diego Rivera pinttoria famosua da, badakizue, Frida Kahlon gizona izandakua. Kontua da morroiak, gaztetan, Europatik zihar ikas-bidaia egin zebala beka batek lagunduta; eta 1907 inguruan Lekeittion egon zala zebala. Egotaldi horretan pinttautako kuadruak ez dira bere aro famosuenetakua (pinttura muralak-eta), ez bada eze, bere formakuntza sasoian nagusi zeban estilo akademikokuak; halan be, adituak esaten dabenez, etorkizuneko joera batzuk igartzen jakozen ordurako. Nik ez dakitt; kuadruak ikusi, eta zuek esan.

Kuadruotako batzuk ezagunak ziran, baiña beste batzuk ez; batez be bilduma pribauetan dagozelako. Kontu honi buruzko informaziño askoz be gehixago dakazue aldizkarixan bertan, hau da artikuluan referentzixia: Onaindia Garate, Mikel. 2018. Diego Rivera Lekeition. Kurik aldizkaria 3:74-84. Lekeitio.

Hau Bixkokalia da (Beaskokalea berez, nahiz eta desidia linguistikuangaittik oiñ mapetan-eta Beheko Kalea moduan agertzen dan). Nere kontsultatik ikusten doten etxia. Hunkigarrixa da ixa igual-igual ikustia, leihoren bat gorabehera!

Eta hau be Bixkokalia, baiña Dendari kaliakin bat egitten daben lekuan. Etxe politta, eskumako garajetzar horren lekuan zeguana!

Hau ostera, aurreko kuadruan leku bera da baiña alderantziz begiratuta; Eduardo Chicharrok pinttau zeban (Riveran maisu eta bidelaguna); ikasle eta maisuak batera egindako ariketia ete?

Hau lokalizatzia gehixago kostau jatan; lagun lekittarrei esker jakin neban nun zan, baitta senada horren toponimo politta be: Estrobupia.

Honekin fantaseatzen egon nintzan: hor agertzen dan landara loratsua gaur egunian bertan dagon magnoliotzarra izango zan, 110 urte gehixagokin?? Botanikaz dakixan batek argittu zestan ezetz. Gerrikabeitia kalian hasieria da, eliza ostian.

Nere gustokuena, hauxe: Kabaua eta bere gaiñian frontoia, ondiokan estali barik zeguanian. Ebokadoria guztiz.

Leku honen argazkixa etaratzera juan nintzanian, konturatu nintzan Rivera etxeko 1º pisoko balkoian egongo zala pinttatzen; perspektibiak horri diño behintzat. Bestalde, gaur egunian portuak ez dau halako kurba konkaborik egitten; buelta osuan zihar, itsasuari zati haundixak kendu jakoz nasia zabaltze aldera.

Estilo desbardiña kuadruak, ezta? Tinglau gaiñetik eginda dago, Abadien Moillara begira.

Eta azken honetan paisajia ixa ez da igartzen, baiña detalle batzuengaittik ezagun da Abadien Moilla hasieran dagozela Pedro eta bere begi zorrotzeko emaztia.

Zelako ondo pasau doten, baiña, egunak juan egunak etorri irudi zaharrak eguneratzen!

Oin dala urte batzu bazan umore saioren bat Espainiako telebistan; bertan, Ramon Aranguena kazetarixak entrebista faltsuak egitten zittuan, gonbidatuak egoera xelebrian jarritta. Galderetako bat, adibidez, hauxe izaten zan: “¿Qué hay de su agria polémica con Iñaki Gabilondo?”.

Galdera honek, umore ingleseko estiluan, bi edo hiru buelta zittuan; hasteko, lehelengo kolpian ez zan ulertzen; “ze polemika?” esango zeben bai gonbidatuak, bai ikusliak. Gero, egoera absurdua irudikatzen zeban: “Iñaki Gabilondorekin polemika bat?”. Izan be, kazetari hau ontasunan eta benetalarittasunan prototipua da, eta nekez egon leike polemikarik berakin; gitxiago polemika garratza. Tira; batzuei graziarik ez zetsan egingo honek, baiña neri asko. Umore inglesa pixkat arrarua izaten da, orraittiokan.

Hori etorri jata gogora aurreko baten, nere txio goiztiar bati Ana Moralesek emondako erantzunakin. [[Disclaimer]] Txistiak destripatzia gorroto dozuenei ez eizuez irakorri hurrengo lerruak [[Disclaimer]]

Nere txiua hauxe:

Juaristin artikuluan begibistakua da dokumentaziño bihar sakona: bere estiluan. #Kurik3 #lekeitio pic.twitter.com/hJoq8zvJr1

— Oier Gorosabel (@Txikillana) 2018(e)ko abuztuaren 7(a)

Anak, hasieran, Juaristin gabezixak kritikatzen nittuala ulertu zeban:

Ez, pentsatu dut kritikoa zela, ez kriptikoa! "Sakona" adjektiboak harritu banau ere, hasieran pentsatu dut "premia handia" esan gura zenuela (eta "betiko lez", gainera 😱!!).

— 🎗Ana Morales 🎗 (@AnaisNi) 2018(e)ko abuztuaren 7(a)

Grazia itzala egin desta, eze, Patxi Juaristi ezagututa, eziñezko egoera absurdua irudikatu dot. Batetik, ganora barik idatzittako artikulua egin dabela “betiko lez” (jakinda, Juaristi supersistematikua eta itturrixei ezin fidelagua izaten dala); bestetik, neuk hain modu zazkarrian kritikau dotela (bera superedukaua, baketsua eta kontziliadoria danian). Tira, hori baiño ez da: zuetako asko igual poker arpegiz geratuko zarie, baiña umore absurduak hori daka; batzui barrez lehertu eragiñ, eta bestiei barriz, hotz.

Hortaz gain, Anari esan detsaten lez, mezu truke anekdotiko hau Euskalki Talking serixian txertatzeko modukua begittantzen jata. Hamen geratzen da, beraz, beste txatalekin batera.

• Euskalki talking I – Saldia eta zaldixa https://eibar.org/blogak/orakulua/479
• Euskalki talking II – Zabaldu eta ireki https://eibar.org/blogak/orakulua/480
• Euskalki talking III – Kuleruak eta pantaloiak http://abante.eus/euskalki-talking-iii/
• Euskalki talking IV – Mutrikuarrak saltaka http://abante.eus/euskalki-talking-iv-mutrikuarrak-saltaka/
• Euskalki talking V – Sainjia http://abante.eus/euskalki-talking-v-sainjia/