Garagoittiko Orakulua

1992ko aprillian, hirurak bizi zirala, Matixenan azken kontzertua emon juen; halan be, egun horretako elkarrizketa honetan Jualmak kontatzen dabena entzunda, bajirudik Josu bera ez zala han egon (Suicidas, 1992, 12' ingurutik aurrera). Hurrengo hillian hilko zuan-eta. Orduan argitaratu zuan aurreko hillietan ETBko "Al día" saiorako grabautako elkarrizketa famosuhori ("Iosu Expósito, bajo el caballo"), nik ondiok ikusi barik euki dotena, gaur arte.

Josu hil eta gero, beste bixak argi jeuken taldiakin segidu nahi zebela. Jualmak hamentxe kontau jeutsan Roberto Mosori, Pako eta bera kantu barrixak egitten jiharduela, 1992ko iraillian edo urrixian diskua etaratzeko. Baiña orduantxe Jualma bera hil zuan, urrixian. 

1993an, egindako kantuak hartu eta grabau jittuan Pakok, hiru musikarik lagunduta: Iñaki "Gato" Huarte, Garlopa ("Escombros" taldeko beteranua) eta Urko Igartiburu. Diskua "Aki No Keda Ni Dios" izan zuan, eta ezagun dok Jualma eta Josun eskua, lehengo lepotik burua.

Urte honetan, Ameriketan saldutako disko ugarixengaittik, 1991ian, Mexikora juateko proposamena etorri jaken. Josu jodiduegi jeguan; bere ordez Iñaki "Gato" Huarte juan zuan biajera. Orduko zuzeneko bat jagok, "Directo en México". 

Mexicotik bueltau ziranerako, Josu ospittaletik urtenda jeguan. Hango harreriakin "berotuta", eszenatokixetara bueltau zittuan (Suicidas, 1992, 2'tik aurrera). Orduko zuzeneko bat jagok, Trujillon (Caceres), abuztuan 31kua. Grabaziño kuriosua dok: erritmo lento xamarrian (uste eze Josu eta Jualma oso kaskauta jeguazela) baiña txukun geldittu jaken.

Gaiñera estudixuan sartu zittuan beste disko bat grabatzera:  "Demasiados Enemigos". 1991 amaieran urten zuan, Matraka diskoetxiakin. Santurtziko portuan argazki saio bat egin juen -zaldixa eta mariñelak, hain lotuta-, 300 irudittik gora hartuta. Hirurak batera egingo juen azkena izan zuan, baiña euren arpegixetan ez jagok melankolia izpirik be. Gehixago esango juat: diskuan, harrigarrixa dok kantuen umoria (baltza, eta bestelakua), indarra eta herixotziari egindako desafixua. Energixa positiboz betetako arnasa dok, exitus aurretik. Aurkezpen bira bat be abixau juen, baiña Josun osasunak barriro txarrera egin juan, eta segiduan erretirau bihar izan zuan.

Artian ni Balentzian najenguan, fisioterapia ikasten. Nere soiñu bandan, garrantzi gehixena neure lehelengo nobixiak lagatako kasetak izango zittuan (Silvio Rodriguez-eta), eta Ràdio Klara. Mainstreamian jebizenak, ostera: "No me importa nada", "Veneno en la piel", "La abuela", "Corazón de tiza", "Sacrifice", "Espaldas mojadas"...

1988an, "Las más macabras de las vidas" (autoekoiztua, Buto Eskor). Hau be 1990 hamarkada amaieran lortuko najuan, osorik entzunda; baiña urten zanian, Elgoibarren living la vida loca, ba guztiz oharkabian pasau jataan, edo taberna/txozna/gaztetxietako fondoko musika lauso modura. Izan be, parranda espiritutik oso aparteko biharra dok: illun-illuna -bistan dok Josuk eta Jualmak heriotziari aurpegira begiratzen jiharduela-. Aldapan behera joiazak, freno barik, eta atzera kontaketan. Testuinguru horretan, disko honek edertasun edo argittasun arraro bat jaukak, neuretako, Eskorbutoren kanturik onenetakuekin (euren artian onena, "Sangre"). Azkenian, baiña, euren azken diskua izateko itxuria jeukan honek "bonus" batzuk izango jittuan.

Urte horretan Inglaterrara juan nintzuan estraiñekotz: Lytham, St. Annes, Blackpool, YMCA, Piccadilly Circus, Camden Town... Eta baflietan: "Is this love", "Unchain my heart", "We'll be together", "Never can say goodbye", "En algún lugar", "Always on my mind", "Wonderful life", "Camino Soria", "Sign your name", "Together forever", "Eloise", "Gimme hope Jo'anna", "Chas y aparezco a tu lado", "La madre", "Ye ke ye ke", "Perfect", "The twist", "Asimbonanga", "Don't worry be happy"...

1989 eta 1990xan Eskorbuto "koman" egongo zuan talde modura: euren esanetan, "tontuana" egitten ibilli ziralako (Josu eta Jualmari elkarrizketia, Kruzes, 1991 - 12'); halan be, itxuraz Josun osasun beherakadiak asko zamatu juan taldian denpora honetako dinamikia (Jualmari elkarrizketia, Moso 1992 - 7')

1987xan urten zuan "Los demenciales chicos acelerados" baiña ni enterau be ez nintzuan egin (diskua 90ko hamarkada amaieran jirau najuan, ohiko moduan testuingurutik kanpo, eta tira, arraro xamarra begittandu jataan, baiña beste barik). Eta hara nun, oin Eskorbuto "aitzen" nabillela, konturatu naizen zer eta... opera rock bat dala!! Sorpresa itzala izan dok hori. Hau da: disko kontzeptuala, hari argumental baten inguruan oso-osorik sortutakua. Arraixua! Izan be, ointxe jakin juat, baitta be, Josu "The Who" taldian zale amorratua zala ("The Ju", berarendako urte askuan). Eta hori jakinda, oin bai, bere kantu batzuen konplejutasuna hobeto ulertzen dok (ixa-ixa rock progresibua!). Dramatikua be badok: zaldixak apurtuta be, Eskorbutokuen jenialtasuna bor-bor urtetzen segidu zuan; noraiñok allegauko ete zittuan, 30 urtekin hil izango ez balitzaz?? Grazia haundixa be egin jestak, diskografikeri zirixa sartu zetsela jakitziak: master bera birrittan saldu! (Discos Suicidas eta Twins konpañixeri). 

"Los demenciales..." ez zuan zuzenian jotzeko egokixa kontizu, eta kontzertuetan betiko martxan segidu juen. Orduko grabaziño batzuk topau jittuadaz, bestiak beste:

• Riojan jotako kontzertu bat, "Sin fronteras, ni gobiernos" izenburuakin editauta.
• Lakuntzan. Hau eurak soiñu mahaittik zuzenian grabautakua ei dok. Argitaratu dabenak hauxe jiñok: "Estos directos los vendian el Iosu y el Jualma por 4 duros en el Casco Viejo de Bilbao". Eta bai: horri esker, zuzeneko ugari ei jagozak hor zihar bueltaka! Hamen bilduma bat (nik ez jittuadaz danak entzun)
• Torá (Lleida). Itxuraz, ordurako "¿Queréis ver a Eskorbuto, o a la gente? ¡¡A LA GENTE!!" bromia rekurrentia bihurtuta jeguan; hamen be agertzen dok-eta, 16:40 bueltan, jentia eszenarixuaz eta mikrofonuaz jabetuta edo.

Eta radixuan zer? Neure mixtapeak, gero eta gehixago (arrebianeko musika-katian, nagusiki), baiña ordurako Elgoibarko tabernetan (eta Gaztetxian!) ibiltzen hasitta najenguan, eta hantxe: "Notorious", "Me cuesta tanto olvidarte", "The final countdown", "Walk like an egyptian", "Como un susurro", "37 grados", "Call me", "Wizar wizar you", The Communards multimix, "Corazón de neón", "In the ominaw", "Voyage voyage", "Nothing's gonna stop me now", "It's a sin" ("Pechos Boys" izeneko talde barri baten ahotik), "La bamba", "Boys, boys, boys", "Never gonna give you up", "La sangre de tu tristeza", "Faith"...

1986xan "Anti todo" super arrakastatsua (nik gerora ezagutu dotena, baiña Eskorbuton gauza guztiak legez, testuinguru barik). Disko hau urten zanian, urte hasieran, nik 14 urte najittuan, eta Itzion EGBko 8garrena egitten najiharduan. Urte horretan estraiñekotz ikusi najuan punki bat, kateduna-eta: klasian nere onduan najeukan, José (ez Jóse). Errepikarixa, gu baiño nagusixagua, tipo lasai eta paketsua, ondo konpontzen nintzuan berakin. Halan be ha bere rollora joian, boligrafozko grafiti antitoduak egitten-eta, baiña punk apostolua izan nahi barik: beraz, haren bidez ez najuan Eskorbuton barririk izan.

Aprillian, Gernikan emondako kontzertu baten grabaziñua be topau juat, Zona Cerok 2018xan argitaratuta.

Nik uste juat orduantxe izango nebala Eskorbuton barri, 1986 amaieran. Izan be, orduantxe argitaratu juen "Impuesto revolucionario" zuzenekua. Horretara, ordura arte petit comitean izandako arrakastia kalera zabaldu zuan. Jente gehixenak orduantxe izan ei juan Eskorbuton barri; baitta nik neuk be. Zihetzago esanda, "Ya no quedan más cojones, Eskorbuto a las elecciones" lelua, eta "Más allá del cementerio" kantuan lehelengo bertsuak dittuk neure akorduan dakadazen Eskorbuton lehelengo oihartzunak; bixak urte horretan argitaratutakuak. Urte amaieran (ni ya Institutuan nenguala, BUP 1º egitten), "Ya no quedan más cojones, Eskorbuto a las elecciones" EP-a etara juen, fanzine batekin.  Honen entzunaldittik, "La sangre, los polvos, los muertos" egin jatak deigarrixen, Josuren fatalismo eta egittura berezixakin, orduko punk kantuen aldian hain diferentia.

Dibertigarrixa izaten jiharduk testuinguru mainstreamakin alderaketia. 1986 urtiari dagokixonez, hónek izan zittuan greatest ittuak: "Rufino", "El imperio contraataca", "Say you, Say me", "Lili Marlen", "Si tu eres mi hombreeee y yio tu mujeeeeer", "Al calor del amor en un bar", "Love missile F1-11", "La Puerta de Alcalá", "Marta tiene un marcapasos" (lehelengo hate musikal sentimenduak), "Rock me Amadeus", "A kind of magic", "Cruz de navajas", "The lady in red", "A quién le importa" (ondiok gero hartuko zittuan konnotaziño LGTBI+xak barik), "El ruido de fondo", "Geronimo's Cadillac" (hate, cringe zein erakarpen isilla, Instiko musika klasian kritikia lantzen gajenduan, eta "berde" jarri gajenduzen hair-pop-kontratenore-brontzeatuok, guk eruandako Eskorbuton zinttian aldian; baiña punki/pijo pikien aurreko pose hutsa zuan, nik ez najuan-guria entzun be egin-eta), "Oreina bila" Haizearen kantu instrumental ederra, gure etxeko sukaldeko girua gogoratzen destana, "Pello Joxepe, tabernan dala...", Oskorrin "In Fraganti" ("Aita San Miguel", "Ostatuko neskatxaren koplak", "Hau da debilidadea", "Atzo goizean", "Arin bero"), Mikel Laboan "Bat-hiru", Kaxianon "Itsasontzi baten"... Sasoi honetan hasi nintzuan arrebianeko kate musikalian mixtapeak grabatzen, Radio Eibartik-eta

1985ian, "Eskizofrenia" etara juen, lehelengo LPa (Twins). Proposamena Markina-Xemeinen emondako kontzertu baten ostian etorri ei jaken, Iñaki Bilbao PanPot-en eskutik; hamentxe kontatzen juek. Simmons baterixa sintetiko horribliakin grabauta, orduko beste talde asko legez. Honekin itxuraz Espainian famia etorri jaken; eta La Bola de Cristalen be agertu zittuan "Os engañan" kantatzen. Programiori ikusten juen umien artian neu be egongo nintzuan kontizu, 13 urterekin; baiña ez nauk gogoratzen.

Ni, nere sukaldeko radixuko soiñu bandiakin segitzen najuan, alfonbran etzinda eta Pulgarcito irakortzen. Eta Lekitton, herriko yonki batek bizikletia ohostu jestan (handik egun batzutara, arrebiak eta amak berreskuratuko zebena, yonki gaixua harrapatuta). Hónek dittuk 1985 greatest ittuak: "Haika mutil, jeiki hadi...", "Zu bezelakoa naiz, oi gaua...", "Amets bat / Beti egoten nintzen / Haren bisitan zai...", "Cómo pudiste hacerme esto a mí, yo que te hubiese querido hasta el fin...", "No te aguanto más -uh-uh- eres muy aburrido, no te acerques jamás...", "Seré tu amante bandido, bandido...", "Mami, el negro está rabioso, Quiere pelear conmigo, Decíselo a mi papa...", "Night to night, Gimme the other, gimme the other...", "We are the world, we are the children...", "If you love somebody, set them free...", "Live is life, na na, na nana...".

1984ko Zona Especial Norte dator gero (Spansuls, RIPekin erdibana), hau be ezagutzen nebana, soiñu kalidade onakin. Baiña urte honetako beste grabaketa bat be topau juat, Bilboko Aste Nagusian emondako kontzertu batena "Que corra la sangre". Super interesgarrixa. Ordurako abertzaliekingo polemikia martxan jeguan, eta etxakixat horregaittik-edo, baiña zuzeneko hori oso jente gitxiren aurrian jo juen. Soiñuari aittuta, ezagun dok ez zeguazela 20-40 ikusle baio gehixago, kriston anbientiakin hori bai: jentia eszenarixora igota, poliziakuak mikrua hartu eta llamada al orden eginda... "queréis ver a Eskorbuto, o a la gente?" A LA GENTE!! ("Oh no!" kantuan hasieran). 

Urte horretakua dok, baitta be, topau doten elkarrizketarik polittena: lehen aittatutako solasaldixa, Erandixon egindakua Roge Blasco eta Roberto Mosokin. Ordu ta piko dok, baiña osorik entzutzia merezi jok! 

Hain zuzen be, 1984 urte horretxetakua dok nere lehelengo punk oroitzapen konszientia. Jon Gallastegi auzoko lagunan etxian izan zuan; Jon ni baiño urtebete zaharragua zuan, eta erdi ezkutuan (mahai baten azpixan, zehazki), cassette reproduktore bat ipiñi jestan, bertatik soiñu enigmatiko eskatologiko hau botata: "...come mierda higienizada, come mierda concentrada, come mierda deliciosa...". La Polla Recordsen lehelengo diskua, "Salve". 

Etxian ez gajenkan radiocassettik, beraz gure sukaldeko radixotik mainstreama urtetzen zuan: "Ene maite, ene maite, ene maite Kattalin...", "Tirauki-triki-trauki mailuaren hotsa...", "Gure Violeta maitea, dantzan egizu martxea...", "Gaur goizian jeiki naiz, suerte onian...", "Aita semeak tabernan daude...", "Guretzat berdin dira astea eta jaia...", "Oi Pello Pello, logale nauk eta jinen niza ohera...", "Korrika, korrika, sartu hadi Korrikan...", "Agur zoriiionak irabazleari, itsasoa ez da agortuko oraindikan...", "Thriller", "El pistolero ha llegado ya a la ciudad...", "Qué bueno, qué rico, qué lindo París latino...", "Cae la noche y amanece en París...", "Lady, lady, lady se pinta los ojos de azul...", "Una de dos, o me llevo a esa mujer...", "I just called to say I love you...", "Arturo, no seas tan duro...", "El tiempo pasa tan despacio en Sildavia..."

Hurrengo grabaketia 1983kua dok, 3 kantutako singlea: "Mucha policía poca diversión"; B aldian, "Enterrado vivo" eta "Mi degeneración" (Spansuls). Atxiloketa famosua gertatu zanekua. Singlea bere horretan ez juat topau, baiña bertako kantuak leku baten baiño gehixagotan berrargitaratu dittuk, bestiak beste "Es un error" bilduman (Spansuls - Discos Lollipop, 2019). Grabaketa interesgarrixa: aurreko 3 kantuez gain, beste 8 grabaketa be bajagozak; geruago argitaratuko zittuan kantuen bertsiño primitibuak.

MierdaDeBizkaia barriro aittatuta, gure Kike Turmixen "B Aldia" hobeto ezagutu ahal izan juat. :-) Ohiko moduan, hil da gero salda bero ("icono imprescindible de la movida madrileña"... modura agertzen dok nagusiki), baiña liburu horretan Bilbo bueltako punk eszenan pertsona ezaguna zuala ikusten dok... ez onerako. Halan be, jentia hobeto maittatzeko, osorik ezagutzia komeni! Eskorbuton gauzak arakatzen, hobeto ulertu juat 83ko atxiloaldixan testuingurua, Turmixen bittartekari papela, Gestoren erantzun epela... Hurrengo urtiak hainbeste baldintzatuko jittuan tirabiria. Hori nekez ulertu lajeikek, orduko testuingurua kontuan hartu barik. Zentzu horretan MierdaDeBizkaia liburua oso argigarrixa egin jatak:

• Euskal abertzaliak (kuadrodun alkondarak, bizarrak, lanazko jartsixak sorbaldetan) kantautorien zaliak-eta zittuan. Bilboko punkixak los aprutus esaten ei jeutsen, "Lemoiz apurtu" kanpañiangaittik.
• Hasi barri ziran punkixak, danen aldetik ezinikusixa jeuken: abertzalien aldetik ("drogadiktuak!"), jente respetablien aldetik (atxilotzen zittuezenian poliziakueri txalo) eta, bistan da, pasma aldetik (egunian 3-4 bidar atxilotzia normala zuan, besuak hormara, katxeuak eta blastiuak). Elkarrizketa honetan entzun lajeikek (Pititako 1987-2, 8' tik aurrera).
• Rockzale batzuk, ezinikusi hori konpondu nahixan, "RRV" etiketia sortu juen. Horrek eta ezker abertzalian "Martxa eta Borroka" kanpañiak punka herri txikixetara hurreratu zeban. Halan egin juen bat, ordura arte alkar ikusi ezin zeben kolektibuok -nahiz eta batzuk kanpuan geldittu, Eskorbuto legez-. Hain dok eze, urte gitxiren buruan, ezker abertzalia eta euskal rock radikala ixa guztiz bateratuko zittuan, aurreko giro hori guztiz ahaztutzeraiñok.
• Gorabehera hau eurak ondo kontatzen juek hainbat elkarrizketatan: Erandio 1984 (hasieran eta 29' inguruan), Santurtziko parkia 1986 (4' inguruan); Pititako 1987-1 (10' inguruan).

Ni, ostera, neure munduan najenbixan noski: 11 urte, EGB 5ºguan, Itzion, Gentzane Aldekoa maistra zorrotz baiña adeitsuakin. Eta Ardantzako tallarren ruinetan harrika, ume salduen arteko batalla kanpaletan. Hauxe urtetzen zuan sukaldeko radixotik, 1983an: "Ene fale txuntxun, haiei tumatxa...", "Y cómo es el, en qué lugar se enamoró de tí...", "Let's dance...", "Fame, I want to live forever...", "Me estoy volviendo loco", "Carried away, by the moonlight shadow...", "Every breath you take...", "She works hard for the money...", "Cada loooco con su teeemaaaa....", "Mamma ma, mamma Maria...", "We're walking like in a Dolce Vita...", "La fiesta nacional acaba de empezar, el toro ya salió...", "Caballo que te acercas mi yegua, ¿Por qué vienes pateando? ¿Por qué llamas su atención?...", "Karma, karma, karma, karma, karma chameleon...", 

Ondo idatzittako eta itzulittako liburua. Umien ikuspuntu "extraterrestria" ipintzia rekurso ona izaten dok, nagusixon bizitzako gauzak, kontzeptuak eta kontraesanak kritikatzeko, eta horixe egitten jok liburu honek, demokrazia kontueri arreta berezixa eskinduta. Igual interesgarrixena, "inklusiño" kontuak tratatzeko dakan formia (momentu baten be ez dakigu, zergaittik dirazen "berezixak" ume protagonistak). Entretenidua eta oso irakorterreza, baiña gaiñontzian, liburu naif xamarra dok, eta neure gusturako eduki gitxikua.

Paperjale.eus-en

"Eskorbutologo" asko jardun juek euren ibilbidia aztertzen, talde gitxiren gaiñian egongo dok hainbeste literatura. Nik neuk beraz, etxuat ezer barririk idatziko. Bai ostera, egunotan egitten nabillen deskubrimentuan gaiñeko inpresiño batzuk.

Irakorri barri doten "Mierda de Bizkaia" liburua asko gustau jatak. Liburuan beran interesaz gain, elkarrizketatu askok eta askok aittatzen jittuez Eskorbuto, eta hori dala eta, behiñ libururako bildutako maketa guztiak entzun eta gero, euren txandia etorri dok.

Oingo entzunaldixa kronologikua izan dok. Youtuben egin juat, dana bertan jagok-eta: ironikua dok, internetik be ezagutu ez zeben Josu eta Jualma munduko korporaziño haundiñetako baten entzutzia, bere garaian diskografikak taldetxuekin egindako mamoneuak x 1000 biderkatuz, eta soy-antonio-lobato-compramostucoche-punto-es tipoko iragarkixak behiñ eta berriro etenda. Burura etortzen dan lehelengo gauzia zera dok: reprodukziño bakotxakin sortzen dirazen xemeikuok, zeiñen poltsikua betetzen jiharduek? Allegauko ete dok ezer familixakuengana?

Lehelengo entzun dotena, 1982ko entsaiuak. Oso deigarrixa egin jatak Jualman nerabe-abotsa, "galluak", eta falsete erreza. Hurrengo urterako amaittuko zuan hori, boza nabarmen aldatuta: "Jodiéndolo todo" maketia ya boz kraskatu ezaugarrixakin etorriko zuen-eta. Entsaiuon grabaketak, jakiña, "ComoElCulo" soiñu estandarrakin jatozak -MierdaDeBizkaiako grabaketen pare beraz, eta eurekin bat eginda-. Halan be, kantuotan "punk estandar" SotaCaballoReytik aldentzen dan estilo bat bai igartzen dok: batzuen egitturia konplejua dok ("Oh no"), ezohiko armoniak, eta instrumentuen zein abotsan kontrol haundixagua jagok. Josu eta Pakon kasuan ulertzekua dok, aurretiko esperientzixia zekela kontuan hartuta (Escombros, Zarama...) baiña Jualmana deigarrixa dok, ezelako formaziño musikalik hasi zalako Eskorbuton. Berezko sena kontizu.

Bistan da, artian hau guzti hau -punk panoramia, orokorrian- neure Mekolako mundutik oso urrin jeguan. 10 urte nittuala, nere testuinguru akustikua sukaldeko radixuak markatzen juan. Urte horretan halako gauzak botatzen jittuan: "Prepárate, va a estallar el obús...", "Latino, tengo el calor de una copa de vino...", "Souvenir" (OMD), "Como una ola, tu amor llegó a mi vidaaaa...", "Bésame, bésame tontaaaa.... tukutuku-tukutuku-tukutuk", "Buenas noches bienvenidos, hijos del rocanrol...", "Adio Kattalina" (Oskorri) ("Gu gaituzu Oskorri, zuri berde eta gorri....", "Haurrak, haurrak, haurrak ederrak, haurrak nongoak zerade, Espainiako Don Feliperen seme-alabak gerade...", "Euskal Herrian Euskaraz, nahi dugu hitz eta jolas...", "Ni bizi naiz baserrian, animalien erdian..."), "Una mujer en el armario, qué dolor, qué dolor...", "Que tire la toalla..." (hau Karraspioko txiringituetan gogoratzen juat), "Felicidad, es un viaje lejano, mano con mano la felicidad...", Mecanon lehelengo diskua ("Hoy no me puedo levantar", "Perdido en mi habitación", "Sombra aquí, y sombra allá, maquíllate, maquíllate...", "Allí me planté, y en tu fiesta me quedé, Coca Cola para todos y algo de comer....", "Boda en Londres") eta ordurako plastikozko punkixak nagusitzen ("Bailando, me paso el día bailando...")