Garagoittiko Orakulua

Normalian nere puntuaziño gehixena 4kua izaten dok, 5a banako liburuetarako gordeta. Hauxe dok bat. Alde askotatik gustau jatak: kontatzen dana; egitturia; kapitulu izenburuen numeruekin egindako jolasa; elipsisak; familia desegitturatu baten be maittasunak lekua dakala erakustia; gai bildurgarrixa izango litzaketa -neretako bai- xamurtasunez, xalotasunez eta umorez gozatzia; Lanzaroteko lurra eta horra lotutako jentia; gaztetasuna eta zahartasunan elkarbizitzia; hazkundiak, heldutasun faltak eta bildurrak... gai asko, modu oso intelijente eta enpatikuan tratatzen dittuk, irakorketia interesgarrixa eta atsegiña aldi berian bihurtuta.

Paperjale.eus-era botatako beste pare bat iruzkin (atzetik aurrera):

• Istorixa latza kontatzeko modu oso erakargarrixa. Morborik ez, umien ikuspegi xaloa bai. Kanarietako bolkanak (rofe, picón) Txileko oroitzapenak ekartzen jestek.
• Itxura ona. Kontakizun jostari rayueliformia. Guraso txikiteruen alaben paraderua... Fuerte hasi dok kontua, eta traza onekin.

Liburu ona begittandu jatak. Hizkuntza hautua kuriosua dok, eta etxuat oso-osorik ulertu (zeren arabera egitten jok protagonistiak andaluzieraz, baiña azken zatixan gaztelera batuaz??), baiña gustau jatak oro har. Kontakizuna ondo eruanda jagok, ez dok errez-erreza jarraitzeko, baiña historixian interesak zailtasuna gainditzen jok. Eta, panfletarixua izan barik, mezu sozial argi bat jaukak azpixan.

Paperjale.eus-en botatako beste iruzkin pare bat (atzetik aurrera):

• Ba bai: berba jarixo/ufalan azpixan kritika gogorra jagok. Zirimirixak, ixa konturatu barik, lurra sendo bustitzen daben modura, kontakizun honetako txorreo barregarrixak Kultura Administraziñuakingo, eta bereziki farandula arlokuakingo kritika zorrotza eta sakona jaukak, nepotismua, txupapollismua (txupakoñismua barik) eta artixten arteko miserixak barne, baitta osasun mentalan (anorexixian) ikuspegi interesgarrixa be. Fondo modura, eta kontakizun umoretsuan azpixan, kartzelako bizimoduan erretrato interesgarrixa be (kritikarik bihar ez dabena, deskribapen hutsakin nahikua).
• Uste eze liburu hau irakurgatxa egin jakola hainbeste pertsonari. Ez nauk harritzen: punto y aparterik bako berba parrastada batek, Phil Expectorren soiñu-horma lakotxia, baiña burutaziñuenaz nekagarrixa izan lajeikek. Baiña nere ustez pose bat dok: pentsau nahi juat idazliak rekreau nahi daben jarixo kantsagarrixa dana, pertsona batzuen karakteristikua, baiña azpixan historia interesgarrixa dakala. Kontakizun talegeruaz gain (hori beti interesgarri).

Kiroldegixetan, dutxetan txankletak erabiltzeko arau anakroniko xamarra jagok (piszinan txanua erabiltzia agintzen zanekua). Batzuk, txankletak ahazten dittuezenian, dutxara galtzerdixetan sartuta babestuta sentitzen dittuk.

Covid19 pandemian, maskarillen erabilpenakin legez, gainazalen desinfekziñuan pentsamendu majiko irrazionala nagusittu zuan. Kiroldegixan, ondiokan, bizikleta estatikak erabilli eta gero, makiñia papel baten "bedeinkatzen" daben jentia jagok.

Gustau jatak. Intereseko gaixa, etxeko zaharrei jasotako ipoiñak haragitzeko aukeria, eta kontakizun erritmodun eta erakargarrixa.

Paperjale.eus-en botatako iruzkin batzuk (atzetik aurrera):

• Ah, ba bai. Gatxizena ez, baiña azkenian izen-abizena aittatzen jittuk, beraz pentsau gajeinkek kontakizuna historixari fidel xamarra izango dala.
• Sorpresia hartu juat, gure amak (30 hamarkadan Bittorixan hazittakuak) hainbestetan aittatutako Sakamantekas topatzian. Izan be, Montoiak lizentzia literarixo asko hartu bajittuk be, begi bistakua dok -nahiz eta eusko label top serial killerra aittatu ez- Juan Diaz de Garaio dala bere protagonistian inspiraziño nagusixa. eu.m.wikipedia.org/wiki/Juan_D%C3%ADaz_de_Garayo
• Irakortzen doten Montoian lehelengo liburua (bai, bajakixat, etxaukat barkamenik). Estilo soil gustagarrixa. XIX amaierako bizimoduan erretratu politta (basarrittarrak, estamentuak, funtzionarixuak, kazetarixak).

Amaiera abrupto irekixa etxatak asko gustau: irakorle konbentzional xamarra naizen aldetik, garatutako harixak eta pertsonajiak zetan amaitzen dirazen jakitteko gogoz geratu nauk. Halan be, ordura arte liburua asko gustau jatak, erregular! Metropolixetatik independizau barriko hainbeste herrialde (Txile, Mexiko eta AEB), eta euren arteko tirabiretan, familia eta lagun batzuen nundik norakuak jarraitzen doguz. Neuretako interesantiena, Txileko izaera "estiraua", eta Kalifornia inguruko kaosa, AEBetako Sezesiño gerra aurretiko giruan.

Paperjale.eus-en lagatako iruzkin gehixago (atzetik aurrera):

• Eta urrian furixadiakin batera, "naziño baten sorreria": naturaleza txundigarri bat, kolonia inglesetatik bertara allegautako igeslarixak, zerotik hasteko prest, oihanaren legea lehelengo urtietan, eta atzo goizian zibilizaziñuan hastapenak. Gaur egungo AEBtarrak ulertzeko ezinbestekua.
• Oiñ arte, "Gold Rush" famatuari buruz najittuan erreferentziak zeharkakuak zittuan: tio Gilito Klondiken... haibeste westernen testuingurua... Halan be, gaur arte, ez najuan fenomeno (histeria) haren kontakizun globalik irakorri. Oso interesgarrixa dok!
• Begiratu bihar izan juat: Urrezko Atia (San Franciscora sartzeko itsasadarra) eu.wikipedia.org/wiki/Golden_Gate
• Tao Chi'en atxakixa politta dok Txinako historia hurbillera eta idiosinkrasiara hureratzeko. Kriolluori (=europarroi) kostatzen jakun gauzia. Atsegiña.
• Begiratu bihar izan juat: Opioaren Gerrak eu.m.wikipedia.org/wiki/Opioaren_gerrak
• Pultsu ona, historia interesgarrixa, XIX mendeko Chile independizau barrixa ezagutzen.

Autorian arabera nobela eskasa badok be, neuri asko gustau jatak. Bidai-kontakizun bizi eta freskua, bide batez mapan jarraitzen dibertimendu haundixa emon destana.

Paperjale.eus-en ipiñittako iruzkin batzuk:

• Zelako biaje politta Suez, Itsaso Gorri eta Adenetik zihar Indikora. Begiratu bihar izan juat: - Kabotaje eu.wikipedia.org/wiki/Kabotaje - Goa Zaharra eu.wikipedia.org/wiki/Goa_Hiri_Zaharra
• Begiratu bihar izan juat: Hanish ugartiak. en.wikipedia.org/wiki/Hanish_Islands
• Vazquezen obran, liburu hau "txartzat" hartzen dok baiña, ni neu, oso gustora irakortzen najabilk. Igual buzeadorien mundua ezagutzen hasi naizelako? Greziar esponja-arrantzalian txatala bereziki gustau jatak: mariñel zaharren ipoiñak, buzeatzeko antxiñako teknikak (eta osasun arazuak), hordittasuna (ouzo, dasuposat) eta ontzi zaharra barriro ikusteko emoziñua...

Harixa hartzia kostau jataan, baiña behiñ historixan sartuta, oso ondo harilkatutako liburua dok. Gustora irakortzekua, egittura erakargarrixa (zatikatuta, atzekoz aurrera...) eta gauzak ikasteko balixo dabena, foko turistikotik aparteko Erroma ezagututa bide batez. Kikil-usaiñeko kritikiak "emakume literatura" modura klasifikauko lajeukek, pertsonajiak erretratatzeko moduengaittik, euren portaerian arrazoiengaittik... idazlia bera be konforme egongo nintzakelakuan najagok (ez najuan ezagutzen, ene ba da ta ba... 🤦), baiña neuri, gustau jatak.

Paperjale.eus-en lagatako iruzkin gehixago:

• Oso irakorketa atsegiña. Maittasunen fase eta episodio guztien artian, zelan ez norberan neurrikua topau? 😁

• Begiratu bihar izan juat: Pasquino es.m.wikipedia.org/wiki/Pasquino

• Begiratu bihar izan juat: San Luigi dei Francesi elizako kuadruak. artepiu.info/caravaggio-roma-san-luigi-francesi/

• Begiratu behar izan juat: Camille Claudel. eu.m.wikipedia.org/wiki/Camille_Claudel

• Begiratu behar izan juat: Lavardensgo gaztelua. fr.m.wikipedia.org/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Lavardens

• Bikote harreman askoren amaieran egoten dan indiferentzixian erretratu bikaiña.

• Idazliak kontaera oso partikularra jaukak: sei pertsonaren bizitzak atzetik aurrera, zatika eta intro barik, eta euretako baten abixapuntua nere ez-leku faborituetan: aeropuerto baten transito gunia, hegaldi artian...

Igual aldez aurretik sujestiñua nekalako, ona zala eta ona zala...? Etxuat uste: izan be, halako aurreiritzixak kontrako efektua izaten juek (hobia espero, benetan dana baiño) eta hamen ez dok-eta halakorik gertatu. Kresal usain eta sabore sarkor eta zahar hori jaukak liburu honek, eta berau dastatzeko irakorketa geldo, meta-billaketadun eta errepasuekin (Umberto Econ prologua-eta) eskatzen jok. Juan dan 40 bat urtian izan juat Corto Maltesen barri (ikonuak, erreferentziak, ni-baiño-nagusixaguendako-ziran-komikixak...) baiña, oiñ arte, etxuat bere historiarik irakorri. Zelako suertia, e? Ondiok halako gauzak deskubridu ahal izatia.

Paperjale.eus-en lagatako beste iruzkin batzuk:

• Ba jaukak zeozer berezixa, bai. Ez dok marrazkixa, ez dok historixia. Esango najeukek, kontatzeko modua dala. Historixia modu linealian kontau ahal izango zeukian, baiña ez: ausittako gidoia dok, kontau barik gelditzen dirazen historia ugarixen zatitxuak, eta puntatxo bat baiño ez erakuste horrek, icebergan peskisan jartzen gaittuk, jolas polittian. Praktikan, horrek komikixa poliki eta patxadaz irakortzia jakark: behiñ baiño gehixagotan esan juat, komikixen alde txarra, bizkorregi amaitzen dirazela dala. Kasu honetan, luze dirauk...
• Liburu honekin ikasten diharduten gauzarik interesgarri/latzena: ze neurriraiñok kakaztu jok Ozeania Europak? Etxuat esaten lehen jeguazen errejimenak perfektuak izango ziranik (monarkiak, feudoak...?) baiña seguru najagok Europarren esku zikiñak ez dabela hori konpontzen lagundu.

Horren ordez, "Kalaña" diskua entzun juat, ahal danik eta belarri neutruenekin. Eta ona begittandu jatak. Kantu batzuk, oso onak be ("Una vena en la cabeza"... Toke folk-punk bat be somatu jetsat, segidilla extremeñua??). Eta bueno, Jualmak egindako kantu bat be ba jagok ("Si tu estuvieras aquí"), zirraragarrixa be ba dana: bere azkena, eta Josuri eskindutakua. Orduan: aurrekuetatik desbardiñegixa dok, talde bera dala esateko. Baiña diskua, disko moduan, ona begittandu jatak; eta ez nok hori uste daben bakarra kontizu. 

Linea berian, "Dekadencia", hamen be kantu majuak (albumari izena emoten detsana adibidez), eta folk ikutu xelebriak ("Kemando la vida" kantuan zer, eta gaitak!). Kritiketan, letren xalotasunan kontura katxondeo nahikotxo ikusi juat. Tira; ez dok izango ba, Josu eta Jualma sofistikaziñuan eta sutiltasunan ikurra ziralako! (orraittiokan).

Ostian, beraz, Pakok txiklia gehixago ez luzatzia erabaki juan; eta -neretako erabagi egokixa hartuta-, Eskorbuto izena erabiltziari laga. Eta punto honetan... berbetan hasi zuan. Izan be, azken astietan ikusi-entzun doten material audiobisual mordua ikustian, deigarrixa egin jatak, urtietan, Josuk eta Jualmak emondako elkarrizketetan, Pako beti ixilik agertzia. Gehixenetan bertan egoten zan, bestiekin, baiña tautik esan barik. Gustora entzun/irakorri juat ba, azkenian, bere boz propixua; eta metalgin prototipikuan estiluan (biharrangaittik najabilk, ez musika estiluangaittik), labur eta zorrotz esan jittuk gauzak, zentzudunak gaiñera. Hamen elkarrizketa onenak nere ustez:

• 2008 Roberto Mosok, audioz 

    • 2025ko maiatzian fan mexikar batzuk, idatziz

Mosori aittatu jetsan ez zebala baztartzen Eskorbuton izena barriro erabiltzia, material aproposa bildu ezkeriok. Eta halaxen egin jok, 2023an, 3 kantutako EP batekin: "Reino sin futuro". Eta sorpresia: interesgarrixa, produkziño txukuna, gaur egungo estudixuetako baliabidiak aprobetxauta (Alik-ek eta Pakok grabau ei juek dana). Abots aldetik gehixago gustau jatak: aurreko diskuetan Jualman errejistrua imitatzen saiatuta, "nahi ta ezin" pixkat zuan; baiña azken honetan hortik libriago ibilli dirazela emoten jok (Pakok berak kantauta!), eta hori mesederako izan dok, duda barik.

Ea halako gehixago datozen, ba. Neretako, benetako plazerra izan dok Eskorbuton gaiñeko eguneraketa hau. Klasikuak gaur!

1992ko aprillian, hirurak bizi zirala, Matixenan azken kontzertua emon juen; halan be, egun horretako elkarrizketa honetan Jualmak kontatzen dabena entzunda, bajirudik Josu bera ez zala han egon (Suicidas, 1992, 12' ingurutik aurrera). Hurrengo hillian hilko zuan-eta. Orduan argitaratu zuan aurreko hillietan ETBko "Al día" saiorako grabautako elkarrizketa famosuhori ("Iosu Expósito, bajo el caballo"), nik ondiok ikusi barik euki dotena, gaur arte.

Josu hil eta gero, beste bixak argi jeuken taldiakin segidu nahi zebela. Jualmak hamentxe kontau jeutsan Roberto Mosori, Pako eta bera kantu barrixak egitten jiharduela, 1992ko iraillian edo urrixian diskua etaratzeko. Baiña orduantxe Jualma bera hil zuan, urrixian. 

1993an, egindako kantuak hartu eta grabau jittuan Pakok, hiru musikarik lagunduta: Iñaki "Gato" Huarte, Garlopa ("Escombros" taldeko beteranua) eta Urko Igartiburu. Diskua "Aki No Keda Ni Dios" izan zuan, eta ezagun dok Jualma eta Josun eskua, lehengo lepotik burua.