Garagoittiko Orakulua

Ume bikixak bildurrezko pelikula baten protagonistak izan jeikiazen: zelako hotzak, zelako zorrotzak, zelako sentimentu bakuak. Bizipen gogorrak bizi izandako jentia gogortu egitten dok, eta horixe dok hamen erakusten dana. Kontakizun estilo hotzakin konektatzia kostau bajatak be, inguruko gertakarixak ulertu ahala nobeliak interesa irabazten jok eta, gustora ez juat esango -gerrako gogortasunak ez dittuk atsegiñak-, baiña azkenian, interesez eta enpatiaz irakortzen dan kontakizuna dok. Hori bai, amaierako bereizketiori etxuat ulertu.

Paperjale.eus-en botatako iruzkin gehixago (atzetik aurrera):

• Okupautako herrialdien zoritxarra: lehelengo okupatzailliak bortxatzen jittuek... eta gero "askatzailliak".
• Ulertzen juat hau estilo ariketa bat dala, umien papelian jarritta, Koaderno Handi horretan gertakari soilak objektiboki jasotzeko ahalegiñakin bat. Baiña... soiltasun hori, gauza interesgarrixak komunikatzen dirazen arren, kontakizunan kalterako dok.

Horixe dok liburua: gizon honek dakixan guztian (kontau leikiana, eta ezin leikiana) zatitxo bat. 167 orrialde dittuk, baiña 1670 be izan zeikiazen. Errez irakorri juat (gatxagua izango zala uste najuan), batez be 1930-40 hamarkadetako kontuen interesangaittik.

Paperjale.eus-en botatako iruzkiñen bat (atzetik aurrera):

• Bai, duda barik krisi garaietako txatala interesgarrixagua dok, bizitza parlamentario normaleko negoziaketak baiño (kontzertu ekonomikuak, bozketak, eutsi eta tati...). Politikarixen joko doblian adierazpen on bat 128. orrialdian: "Me acuerdo de una ocasión hablando con Prieto. Estaba en contra de algo que había propuesto José Antonio: "Es que José Antonio habla con uno y le convence", me decía, casi, casi, protestando. (Agirre) Tenía una manera de ser, una franqueza, una honradez, una simpatía personal que provocaba una reacción inmediata. A uno de los hombres que mejor he oído hablar de José Antonio fue a Prieto, y Prieto fue el enemigo número uno hasta la segunda parte de la lucha por el Estatuto".
• Gerrako lehelengo mobimenduena bai, hori oso interesgarrixa dok (Andazarrateko mendi lepo estrategikua hartzeko erabagixa eta inkurtsiñua...).
• 1936 arteko kontuak: jeltzalien gorakadia, beste frakziño politikuen aldian, eta barne zatiketia gazte adoretsuen eta zahar patxadazalien artian. Parlamentuetako tejemaneje politikuak, helburu autonomistekin (gaur independentzixian aldeko indarrak berde badabiz, imajiñau orduan). Liburua irakorri lajeikek, baiña 86 urtedun baten memorixia selektibua dok -halabeharrez- eta une batzutan elkarrizketia erratiko xamarra jirudik.
• Gaztaro osua Bilbon, eta aitta Sabino Aranan abogaua. Kokatzen gabiz.
• Ea ba. Ikusi daigun, "hombre de partido" bat dan (= Alderdixan alde bizitza osuan kaka jateko gai, tautik esan barik) ala iritzi propixorik dittuan.

Letra larrizko Historia baztarrian geratutakuenen historiak erakargarrixak dittuk, zati baten geure buruak ezagutzen doguzelako, eta beste zati baten geu baiño txartuago bizi dan jentia dagolako ikusten dogulako. Liburuko baztartutako pertsonaje bakotxak bere unetxua jaukak, eta erdi aldetik sumau lajeikek amaieria trajikua izango dala.

Paperjale.eus-en iruzkin gehixago:

• Candyk bere txakur zaharrakin dakan harremana, eta berau akabatzeko erabagixa hartzen danekua be, aittatzekua.
• Bere garaiko kodeetan -1920 hamarkadan, eta askoz be geruago bebai, izar bidietako umiak hondakin sozialak ziran- ezgaitasun mentalan gaiñeko ikuspegi enpatiko eta xamurra erakusten jok autoriak. "(Lenny) Tipo jatorra da -esan zion Slimek-. Batek ez dauka buruargia izan beharrik tipo jatorra izateko. Batzuetan, iruditzen zait guztiz bestera izaten dela hori: hartu edozein tipo benetan argia dena, eta ikusiko duzu, ez dira ia inoiz jatorrak izaten".

Normalian nere puntuaziño gehixena 4kua izaten dok, 5a banako liburuetarako gordeta. Hauxe dok bat. Alde askotatik gustau jatak: kontatzen dana; egitturia; kapitulu izenburuen numeruekin egindako jolasa; elipsisak; familia desegitturatu baten be maittasunak lekua dakala erakustia; gai bildurgarrixa izango litzaketa -neretako bai- xamurtasunez, xalotasunez eta umorez gozatzia; Lanzaroteko lurra eta horra lotutako jentia; gaztetasuna eta zahartasunan elkarbizitzia; hazkundiak, heldutasun faltak eta bildurrak... gai asko, modu oso intelijente eta enpatikuan tratatzen dittuk, irakorketia interesgarrixa eta atsegiña aldi berian bihurtuta.

Paperjale.eus-era botatako beste pare bat iruzkin (atzetik aurrera):

• Istorixa latza kontatzeko modu oso erakargarrixa. Morborik ez, umien ikuspegi xaloa bai. Kanarietako bolkanak (rofe, picón) Txileko oroitzapenak ekartzen jestek.
• Itxura ona. Kontakizun jostari rayueliformia. Guraso txikiteruen alaben paraderua... Fuerte hasi dok kontua, eta traza onekin.

Liburu ona begittandu jatak. Hizkuntza hautua kuriosua dok, eta etxuat oso-osorik ulertu (zeren arabera egitten jok protagonistiak andaluzieraz, baiña azken zatixan gaztelera batuaz??), baiña gustau jatak oro har. Kontakizuna ondo eruanda jagok, ez dok errez-erreza jarraitzeko, baiña historixian interesak zailtasuna gainditzen jok. Eta, panfletarixua izan barik, mezu sozial argi bat jaukak azpixan.

Paperjale.eus-en botatako beste iruzkin pare bat (atzetik aurrera):

• Ba bai: berba jarixo/ufalan azpixan kritika gogorra jagok. Zirimirixak, ixa konturatu barik, lurra sendo bustitzen daben modura, kontakizun honetako txorreo barregarrixak Kultura Administraziñuakingo, eta bereziki farandula arlokuakingo kritika zorrotza eta sakona jaukak, nepotismua, txupapollismua (txupakoñismua barik) eta artixten arteko miserixak barne, baitta osasun mentalan (anorexixian) ikuspegi interesgarrixa be. Fondo modura, eta kontakizun umoretsuan azpixan, kartzelako bizimoduan erretrato interesgarrixa be (kritikarik bihar ez dabena, deskribapen hutsakin nahikua).
• Uste eze liburu hau irakurgatxa egin jakola hainbeste pertsonari. Ez nauk harritzen: punto y aparterik bako berba parrastada batek, Phil Expectorren soiñu-horma lakotxia, baiña burutaziñuenaz nekagarrixa izan lajeikek. Baiña nere ustez pose bat dok: pentsau nahi juat idazliak rekreau nahi daben jarixo kantsagarrixa dana, pertsona batzuen karakteristikua, baiña azpixan historia interesgarrixa dakala. Kontakizun talegeruaz gain (hori beti interesgarri).

Kiroldegixetan, dutxetan txankletak erabiltzeko arau anakroniko xamarra jagok (piszinan txanua erabiltzia agintzen zanekua). Batzuk, txankletak ahazten dittuezenian, dutxara galtzerdixetan sartuta babestuta sentitzen dittuk.

Covid19 pandemian, maskarillen erabilpenakin legez, gainazalen desinfekziñuan pentsamendu majiko irrazionala nagusittu zuan. Kiroldegixan, ondiokan, bizikleta estatikak erabilli eta gero, makiñia papel baten "bedeinkatzen" daben jentia jagok.

Gustau jatak. Intereseko gaixa, etxeko zaharrei jasotako ipoiñak haragitzeko aukeria, eta kontakizun erritmodun eta erakargarrixa.

Paperjale.eus-en botatako iruzkin batzuk (atzetik aurrera):

• Ah, ba bai. Gatxizena ez, baiña azkenian izen-abizena aittatzen jittuk, beraz pentsau gajeinkek kontakizuna historixari fidel xamarra izango dala.
• Sorpresia hartu juat, gure amak (30 hamarkadan Bittorixan hazittakuak) hainbestetan aittatutako Sakamantekas topatzian. Izan be, Montoiak lizentzia literarixo asko hartu bajittuk be, begi bistakua dok -nahiz eta eusko label top serial killerra aittatu ez- Juan Diaz de Garaio dala bere protagonistian inspiraziño nagusixa. eu.m.wikipedia.org/wiki/Juan_D%C3%ADaz_de_Garayo
• Irakortzen doten Montoian lehelengo liburua (bai, bajakixat, etxaukat barkamenik). Estilo soil gustagarrixa. XIX amaierako bizimoduan erretratu politta (basarrittarrak, estamentuak, funtzionarixuak, kazetarixak).

Amaiera abrupto irekixa etxatak asko gustau: irakorle konbentzional xamarra naizen aldetik, garatutako harixak eta pertsonajiak zetan amaitzen dirazen jakitteko gogoz geratu nauk. Halan be, ordura arte liburua asko gustau jatak, erregular! Metropolixetatik independizau barriko hainbeste herrialde (Txile, Mexiko eta AEB), eta euren arteko tirabiretan, familia eta lagun batzuen nundik norakuak jarraitzen doguz. Neuretako interesantiena, Txileko izaera "estiraua", eta Kalifornia inguruko kaosa, AEBetako Sezesiño gerra aurretiko giruan.

Paperjale.eus-en lagatako iruzkin gehixago (atzetik aurrera):

• Eta urrian furixadiakin batera, "naziño baten sorreria": naturaleza txundigarri bat, kolonia inglesetatik bertara allegautako igeslarixak, zerotik hasteko prest, oihanaren legea lehelengo urtietan, eta atzo goizian zibilizaziñuan hastapenak. Gaur egungo AEBtarrak ulertzeko ezinbestekua.
• Oiñ arte, "Gold Rush" famatuari buruz najittuan erreferentziak zeharkakuak zittuan: tio Gilito Klondiken... haibeste westernen testuingurua... Halan be, gaur arte, ez najuan fenomeno (histeria) haren kontakizun globalik irakorri. Oso interesgarrixa dok!
• Begiratu bihar izan juat: Urrezko Atia (San Franciscora sartzeko itsasadarra) eu.wikipedia.org/wiki/Golden_Gate
• Tao Chi'en atxakixa politta dok Txinako historia hurbillera eta idiosinkrasiara hureratzeko. Kriolluori (=europarroi) kostatzen jakun gauzia. Atsegiña.
• Begiratu bihar izan juat: Opioaren Gerrak eu.m.wikipedia.org/wiki/Opioaren_gerrak
• Pultsu ona, historia interesgarrixa, XIX mendeko Chile independizau barrixa ezagutzen.

Autorian arabera nobela eskasa badok be, neuri asko gustau jatak. Bidai-kontakizun bizi eta freskua, bide batez mapan jarraitzen dibertimendu haundixa emon destana.

Paperjale.eus-en ipiñittako iruzkin batzuk:

• Zelako biaje politta Suez, Itsaso Gorri eta Adenetik zihar Indikora. Begiratu bihar izan juat: - Kabotaje eu.wikipedia.org/wiki/Kabotaje - Goa Zaharra eu.wikipedia.org/wiki/Goa_Hiri_Zaharra
• Begiratu bihar izan juat: Hanish ugartiak. en.wikipedia.org/wiki/Hanish_Islands
• Vazquezen obran, liburu hau "txartzat" hartzen dok baiña, ni neu, oso gustora irakortzen najabilk. Igual buzeadorien mundua ezagutzen hasi naizelako? Greziar esponja-arrantzalian txatala bereziki gustau jatak: mariñel zaharren ipoiñak, buzeatzeko antxiñako teknikak (eta osasun arazuak), hordittasuna (ouzo, dasuposat) eta ontzi zaharra barriro ikusteko emoziñua...