Harrikadak

Hauxe izan da bidaia:

Irailak 21-23: Chaves (22an Ourensera joan ginen).

Irailak 24-26: Braga (24an Guimarães-en bazkaldu genuen).

Irailak 27: Sintra.

Irailak 28-29: Coimbra.

Irailak 30-Urriak 1: Viseu (30ean Aveiro bisitatu genuen).

Diez días en Portugal, este apunte en castellano

Azpimarratzeko laupabost kontu:

Centésima Página Livraria

Celia eta Xeperen gomendioz bisitatu genuen. Centésima Página izeneko Bragako liburu-denda dotore honetan Fernando Pessoaren bi liburu erosi nituen: Libro del desasosiego (gaztelaniaz) eta portugesez argitaratutako poesia antologia bat.

Donostian erositako Saramagoren Viaje a Portugal liburua izan dut bidaide. 1979ko urritik 1980ko uztaila bitartean egindako bidaia kontatzen du idazleak bertan.

Sporting Clube Braga

Hilaren 26an goizean Bom Jesus do Monte konplexu katolikora igo ginen autoz. Bueltan Bragako estadiotik pasa ginen. Europa League lehiaketako (kluben arteko Europako bigarren txapelketa) partida zuen bertako taldeak Israelgo talde baten aurka.

Oraindik leihatilak itxita zeuden zelaian, baina hiri erdian duten dendan bai zegoela aukera sarrerak erosteko. 25 euro balio zuen sarrera bakoitzak eta animatu egin nintzen.

Bakarrik egon nintzen Sporting Clube Braga vs Maccabi Tel Aviv norgehiagoka ikusten. Duela ia 10 urte Realean aritutako Bruma jokalariak eman zion buelta markagailuari, israeldarrak aurreratu baitziren 30. minutuan. Azken txanpan bi gol Brumak, bigarrena penalti eztabaidagarri bat jaurti ondoren.

Txirrindularitza museo bi

Sintratik abiatu ginen hilaren 28an, larunbat goiza. Gaua Coimbran egin behar genuen. Mapari begira ikusi nuen txirrindularitzari buruzko bi museo genituela bidean. Xepek eman zidan horietako baten berri duela hilabete batzuk, baina ahaztuta nuen.

Joaquim Agostinho Portugalgo txirrindulari mitiko bat izan zen, eroriko baten ondorioz 41 urterekin hil zena 1984an. Torres Vedra herrikoa zen eta bertan zabaldu zuten museoa 2021eko abuztuan.

Bi hitzetan: XXI. mendeko museo bat, industrialde eta merkataritza gune batean kokatua. Txirrindularitzaren bilakaera azaltzen du, bizikleta XIX. mendean sortu eta gaur egunera arte.

Portugalgo txirrindulari asko ageri dira, gizon zein emakume, nazioarteko izen handiak ere bai. Agostinhok badu gune berezitu bat, baita bere alboan zein ondoren karrera luzea egin zuen Francisco Araújo mekanikariak ere (honena txikiagoa bada ere).

Ez genuen denbora asko eta ez genion behar zuen arreta eskaini, baina txirrindularitza zale batek asko gozatuko luke hango bideo eta audio artean.

40 kilometrora dago Caldas da Rainha herria. Eta han dago Museu do Ciclismo. Eraikina udalarena zela esan zigun begia apenas kentzen zigun langile batek, andrazkoa, baina bilduma partikularra da. XX. mendeko museoa da, besteak beste ezin baita argazkirik egin.

Elastiko, bizikleta, kapela, periodiko eta aldizkari txatalak, argazkiak... Denetarik dago eta hemen ere txirrindularitza zaleek ederki pasatuko dutela iruditzen zait. Buruan Ander Izagirre nuen.

Biblioteca Joanina

Irailaren 29an bisita gidatu bat erosi genuen Universidade de Coimbra ikusteko. Hiru brasildarrekin batera egin genuen ordu eta erdiko txangoa. Gidaria ere brasildarra zen.

Unibertsitatea 1290ekoa da, kontatu zigutenaren arabera Europako zaharrenetakoa (Salamancakoa da pixka bat lehenagokoa). Bisita alde zaharretik barrena egin genuen eta zatirik interesgarriena liburutegia da, Biblioteca Joanina izenekoa.

1717tik 1728ra egin zutela kontatu zigun gidariak, 11 urtetan. Hiru mende pasa dira eta eraiki bezala dago, funtsean. Gaur egungo zementu mugitzaileek ikasi beharko lukete, baita guk geuk ere, herritarrok.

Unibertsitateko paraninfoan Portugalgo errege gehienen erretratuak ikusteko parada izan genuen. 34 errege izan omen ditu herrialdeak eta horietatik 31 ageri dira aipatu aretoan. Falta diren beste hirurak Gaztelakoak izaki eta ez jartzea erabaki zuen norbaitek.

Amaitzeko, 50en bat irudi daude album honetan. Ez dira beste mundukoak, argazkilaria ez baita batere trebea, baina ideia bat egiteko balio dezakete.

38 minutuko bideoa ondo dute eta Gipuzkoako Aldundiaren Youtube kanalean eskegi, 2024ko irailaren 12an Tabakaleran egindako ekitaldiaren laburpen luzea. Kronika bat ere jaso du erakundeak.

Eider Mendoza ahaldun nagusiaren hitzen ondoren, euskal letren eta musikaren errepublikan Ordorikak gertu izandako hainbat lagunen bideoa bota dute, zuzeneko Maite Larbururen ahotsa eta musika tartekatuz. Oso efektu polita lortu dute Oskar Alegriak egindako bideo horrekin.

Mendozaren eskuetatik saria jaso ondoren, hona hemen zer esan zuen Ruperrek:

Lehen, Eider, ari zinelarik horrelako laudorioak esaten, pentsatzen nuen nere artean beste bati buruz ari zinela, zeren, azkenean, bitxia da sari bat hartzea norberak gehien maite duen langintzari esker. Azkenean, Beyoncék bezala, nik ere nire hautazko hizkuntzan kantatzen dut, gehientsuenek bezala mundu honetan. Mila esker handia denoi.

Maite, jakin ezazu asmatu dudala zu zinela sorpresa, tresna ikusi baitut eta benetan kontent naiz. Nire egun berekoa baita Maite, eta badugu harremana.

Badakit ohore hau euskal kantari guztien izenean eskaini zaidala, eta hala onartzen dut. Gaurkoa abagune bikaina dut gure aurreko belaunaldiaren lana goraipatzeko, hein handian haiengandik jaso nuen barru-barrutik mintzo zitzaidan mundu bat, nire musika gustuekin bat egin zezakeena.

Oñatiko eskola denboretan euskal kultura zeharo debekatuta zegoenez, etxeko giroan aurkitu genuen lehen babesa. Gero, erdi ezkutuan lortu diskoetan hasi nintzen mundu berri hura deskubritzen, gure belaunaldiko askori gertatu bezala, ordura arte ingelesez entzuten nituenak erakartzen ninduten gehienbat, eta euskal abeslari haiei esker emeki-emeki sartu nintzen kantutegi zaharrean, eta gure jendearen berbetean eta doinuetan. Bagenuen nondik heldu.

Etxahun-Irurik kantu ontzaile deitzen zigun eta hau da koblakariaren lana segurki, doinuz eta hitzez bizitza ospatzea, eta haien galerak ere bai.

Eskenatokira igo nintzen lehen aldian, hamabost bat urte nituela, Mixel Labéguerieren kantu bat jotzeko izan zen, Gasteizen. Mixel Labéguerie Frantziako errepublikako senatore eta euskaldun kantaria. Bitxikeria dirudi, egun ere errepublikak gure hizkuntzaren irakastea bazterreko kontsideratzen baitu. Labéguerieren abestiek bere ondare politikoa baino oihartzun handiagoa bildu dute eta hor datza gure esperantza, hizkuntza dugu bizi iraupenaren itxaropen.

(Berari begira) Antton Valverde hemen da. Hemen ikusten zaitut eta hitz hauek esan nahi nizkizun zuzenean.

Antton Abadia jakintsuaren ohoretan gaude hemen, bere jauregiko Tabakaleran, hain zuzen. Abadia jaunak, bere garaian euskaldunen aita izendatuak, zazpiak bat irudikatu zuenak, ukanen zuen behar bada hainbestetan aipatzen den Euskal Herriko ikuspen mitikoa, baina baita ere garbi zuen herri kulturak eta gureak bezalako hizkuntzak laguntza antolatua behar duela, kultura hegemonikoen eraketan gertatzen den bezala. Mezenasgo bat, nahi baduzue.

Hegoaldean, berriz, nire ustez piramide inbertitu baten itxura hartu du euskararen munduak. Goiko alde zabalean laguntzak jasotzen dituzten komunikabideak, teknikariak, bitartekariak, aretoak eta abar luze bat legoke. Eta beste muturrean, oinarria behar zukeen tokian, bertize mendrean, euskaraz sortu nahian duinki iraun ezinik dabilen egilea. Guztion lanak beharrezkoak izanik, ez ote da piramidea poliki-poliki eraldatzen hasteko unea.

Bistan da piramide horrek ez duela orekarik. Eta sortzaileari behar duen lekua eman behar zaiola herri honetan.

Holaxe ba.

Eskerrik asko hemen zaudeten guztiei. Nire etxekoei. Eskerrik asko aldundiari, eta zer esanik ez heuren sakeleko mitologian, gure arbasoen arbaso mitikoei munduan ibili eta gero, bazter honetara heldu zirenean berton gelditzea hautatu zutenak, esanaz "zuek segi, segi; gu hemen biziko gara".

Holaxe ba, jaun-andreok. Elorrixoko santuak, Balentin Berriotxoak, esaten zuen bezala: "akabatu da sermoia".

Ondoren, Xabi Etxeberriren laguntzaz, "Zaindu maite duzun hori" eta "Izen zaharrak" abestu zuen oñatiarrak. Bigarren kanta honetan Jose Cazaubon dantzaria ere agertu zen oholtzan.

Sarreran aipatu dut Padronek Ordorikari eskainitako "Lizardiren baratza" bikaina. Ez dakit zer azpimarratu, dena baita, esan bezala, bikaina.

Halere, bada hona ekarri nahi dudan solasaldi bat, gaztelaniaz kasu honetan. Nacho Fernández Rocafort idazle eta irakaslearekin batera aritu ziren biak 2016ko urrian Espainiako Biblioteca Nacionalean. Gaia: De lo oral a lo escrito. Un recorrido por la literatura vasca).

On egin!

Eskerrik asko, Ruper.

P.S.: apunte hau idatzi ondoren, ikusi dut Iban Arantzabalek ere idatzi zuela bere blogean asteartean: Sortzaileak praka parea erosteko lanekin.

"Eskubide malguenetako bat itzultzeko eskubidea da. Ondasun higigarrien kontsumoaz ari naiz. Esperientziekin, pertsonekin eta herriekin, gaiak zutabe honen mugak gainditzen ditu. Sarean erositako produktuen itzulketen gorakada da albiste errepikatuenetako bat.  Garraiolari amazoniko berriek entregatzen dituzten lau paketetik bat itzuli egiten da. Sareko erosketen legezko prerrogatiba komertzial baten erabilera egiten du erosleak".

(...)

"Erraztasun komertzialek atea zabaltzen diote pikareskari. Ez da oraingoa. Etxean zapata denda izan zuten 1960tik 1990era, Calçats Virreina izenekoa, Virrei Amat plazan. Gogoan ditudan une gogorrenak itzulketa saiakerak izaten ziren, amak planto egin behar zuenean emakumezko bezero baten aurrean honek zapata pare bat itzuli nahi zionean abesti haren letrarekin bat egiten zuenak: 'mamá, cómprame unas botas, que las tengo rotas, de tanto bailar'".

¿Quién recoge los paquetes?, este apunte en castellano.

Astelehenean Màrius Serrak La Vanguardian idatzitako ¿Derecho a devolución? (Itzultzeko eskubidea?) zutabearen lehen paragrafoa ia osorik eta azkena, hau bai osorik, kopiatu ditut goian, nik euskarara ekarriak.

Etxean genuen kezka bat aipatzeko ondo datorkit zutabea: askotan, pertsona nagusiak dira munduko presa guztia duten banatzaileen paketeak jasotzen dituztenak.

Amaren etxeko administratzailearekin hitz egin nuen eta, buelta batzuk eman ondoren, ohartxo bat utzi genuen atariko buzoietan. Euskaraz eta gaztelaniaz idatzi nuen, baina hona hemen euskarazko bertsioa:

"Kaixo.

Mañu eta Mikel gara, Isabelen semeak. Modu honetan zuekin harremanetan jartzea erabaki dugu gauza bat komentatzeko.

Amak 87 urte egingo ditu datorren astean eta kezkatuta gaude gai batekin: norbaitek txirrina jotzen duenean, amak atea ireki egiten du normalean. Pakete banatzaileen kasuan, bereziki.

Guk esan izan diogu horrela ez jokatzeko, baina ez du kasurik egiten.

Eta hauxe aipatu nahi genizuen, zuek ere jakinaren gainean egoteko: berriro esan baitiogu ez jasotzeko beste bizilagunen paketeak.

Mila esker zuen arretagatik".

Ostiralean, irailak 20, da amaren urtebetetzea.

Badugu lagun kubatar bat grazia berezia duena, ez beti, baina bai askotan. Beraz, denok bezala.

2020ko otsailean Edurne Arruti eta biok hark esandako batzuk gorde izan ditugu Twitter izeneko sarean #yixipedia traola erabiliz. Jabe nazkanteak X deitzen duen plataforma hori dagoen bezala dago eta gaur gauean gaztelaniazko blogean jaso ditut. Badaezpada.

Gustuko baduzue: Ya llegó la #Yixipedia.

Abuztuan ez dut ezer idatzi hemen, baina gaztelaniazko blogean bai kaleratu nuela apunte bat pasa den astean. Izan ere, Rafael Chirbesen egunerokoaren hirugarren tomoa irakurtzen ari bainaiz aste hauetan: El vértigo de Chirbes. Pasarte batean 2010eko apirilean Javier Ortizen omenaldian zein gaizki pasa zuen kontatzen du Rafak.

Orrialde batzuk aurrerago, familiarekin batera bisita bat egiten du hilerrira. Handik urtebetera edo, etxeko lanetan laguntzen zion Israelek Beniarbeig-eko hilerrira lagunduko dio. Chirbesen lehen bisita da eta orduantxe konturatzen da taberna giroan ezagututako 60 urteren bueltan hildako zenbat auzotar dauden jada bertan.

Esan bezala, pasa den igandean amarekin igo nintzen Irungo kanposantura. Urtebete lehenago zendutako Tio Perikori egin behar genion bisita. Osaba zen amaren anaiarik gazteena. Blog honetan zeharka idatzi nuen berari buruz: haserretu bainintzen Irungo hilerriko gerentearekin.

Aste batzuk lehenago, uztailean, egin nuen beste bisita bat, amarekin hau ere. Lagun batekin aritu nintzen telefonoz, idatziz:

-Zer da, urteko bisita?, berak.

-Urteko bisita? Duela hamabost egun bertan egon nintzen eta.

Ohitura bihurtu baita gutxienez hilean behin igotzea. Besteak beste, nirekin ateratzeko munduko aitzakia guztiak jartzen dituelako amak, baina normalean ez duelako ezezkorik ematen txango hauek egiteko garaian.

Atarian aparkatu eta senideen bila joateko garaian ohikoa den bidea egin genuen: bere buruaz beste egin zuen auzokide bat dago sartu eta berehala; aurreraxeago amaren beste anaia bat; ondoren gure bizilagun izandakoen hilobia (aita eta bi seme zaharrenak daude jada bertan); haraxeago 27 urterekin istripuz hil zen mutil bat eta harekin batera, besteak beste, haren osaba, bere burua urkatu zuena; ondoren, gure lehengusu batzuen semea dago, auto istripuz hil zena 1989ko azaroan; etxeko panteoiaren kalean, gure beste senide batzuen ehorztokia dago eta nirekin batera eskolara joandako ikaskide bat ere bai,1982ko abuztuan trenetik erorita hil zena.

Hauen guztien aurretik pasatzerakoan, amak beti du zerbait esateko. Komentario bat. Gazterik hil zela, modu txarrean hil zela, lore politak daudela, lore zatarrak daudela, eta abar.

Gure senideen aurrean bere errezoak egin ondoren, bueltan bi aukera ditugu: normalean, aitaren arreba zaharrena dagoen kaletik joaten gara autorantz, baina igandean aitaren amaren panteoi aurretik pasa ginen.

Bisitak ez du hamabost minutu baino gehiago irauten. Igandean otu zitzaidan plegatzen den aulki horietako bat eramango dudala hurrengo batean, berehala nekatu eta bizkarreko minez kexatzen baita ama.

Iristen ari gara edade batera non jada jende asko dugun horrelako tokietan. Zer esanik ez amaren adinekoek. Horiek jada gehienak kanposantuan edo antzeko lekuren batean dituzte.

Bizita. Eta heriotza. Ez dago besterik.

Apirilaren hasieran argitaratu zen EITB Podkast plataforman Ekain Perezek Anariri egindako elkarrizketa. Bi ordu eta erdi pasatxoko solasaldia da. Anarik 2024an kaleratutako Giza zarata diskoa aitzakia hartuta aritu ziren hizketan.

Anari y esta involución que nos está tocando vivir, este texto en castellano

Horretaz gain musikariak zazpi kanta hautatu zituen:

• Ginger taldearen Ixo.
• Verde Pratoren Lagunen kanta.
• Benizzeren Urrea, intxaurrak eta txanpaina.
• Lukiek: Eroan zaitue.
• Olaia Inziarte eta Olatz Salvador: Behe klasekoa.
• Monsieur leCrêpe: M.L.C.
• Zetak: Zeinen ederra izango den.

Ordubete eta bost minutu pasatxoren bueltan, disko berriko Kontinente zaharra kantua jarri zuen Ekainek.

Horri buruz galdetzen dio esatariak ondoren.

Eskubideak ez dira betirako

Ekain Perez: (...) Egia esateko, gero eta zaharkituagoak geratzen ari dira Europako edo kontinente zaharreko ideiak modernotzat dugun gizarte honetan, ezta?

Anari: Bai, ezta? Atzera eta atzorantz nahi duen mundua. Hasieratik neukan pixka bat ideia hori: seguraski bunkerra zen ideia. Eta gero bunkerraren kanpotik ditugun kapa horiek guztiak, tipula baten kapak izango balira bezala zabaltzen doazenak: kapa soziopolitikoa, kapa militarrak, polizialak, eta abar.

Eta seguraski honen muina dago azken eszenan: ze ederrago hondartzan jada eguzkia sartzen ari denean, zuri mugarik gabea otutzen zaizun itsaso hori, eta gure bunker intimo hori. Demagun Hendaiako hondartza eta ateratzen zara hortik eta ikusten duzu kale bat atzerago etorkinak, ezin dituztenak zubiak edo bideak pasa, errekan itotzen ari direnak, eta gu nola bizi garen libre ustean. Tira, ez dut uste ezer asmatzen ari naizenik tesi honetan; kapazko deskripzioa egin nahi nuen gure bunkerraren inguruan, zelofan baten modukoa.

Gai honekin lotuta eta zenbait eskubiderekin lotuta, denboraren perspektibak espero ez zenituen parabolak ematen dizkizu.

Ideologikoki ni ez naiz Gerra Zibilekoa, ni naiz Francoren garaian jaiotakoa, baina Franco hil zenean bost urte nituen. Beraz, esan daiteke Francoren osteko garaikoa naizela. Gure aurrekoek hainbat burnizko ate hautsi dituzte, eta pasatu dira. Eta esango nuke, gizartearekin batera, hazi izan garela eskubideak lortzearen ibilbide politiko eta sozial batean. Pilo bat ikasi dugu. Eta gu ere oso garai politiko gogorrean hazi izan ginen: ETAren eta borroka armatuaren garaiak, eta horren ondorena.

Gero pertsonalki ere nire bizitza, nire gorputzean, homosexualitatearen bidea. Hau da, esango nuke gauzak lortzen eta irekitzen zetozen bide batean etorri garela, eta historiaren ezusteko bira dramatiko eta penagarria da horren inboluzioa.

Gai honetaz ari garela, seguraski beti izan gara arrazistak, baina behintzat iritsiak ginen politikoki zuzenera. Orain ez, baina irakaskuntzan nabil, eta nire ikasle batek berdin dit zer pentsatzen duen, baina ezin du esan pentsatzen badu ere. Ez duzu eskubiderik hori esateko. Munduak aurrera egin dezan, dena esan beharrik ez dago.

Eta orain talka hori ere ikusi dut gazteengan. Hamabi urteko ikasle bati esan nion: “Tú de mayor vas a votar a Vox”. Voxeko ikasleak ditugu 11 eta 12 urterekin. Eta zer esan feminismoari buruz feminazi eta horrelakoak...

Lagunak eta irakasleen kontrako atake homofoboak, ikasleen kontra beti. Eta hau ezusteko oso txarra da. Eta kontinente zaharraren ideietatik hornitzen da Santiago Abascal; xenofobiatik ere abiatu dira.

Eta esan bezala atzera eta atzora nahi duen mundua. Ez dakit zehazki nora, baina gizona, gizon zuri, bai aberats eta pobre, izatearen deskolokatzetik dator hau dena. Eta bai, oso etsigarria da.

Garai desberdinak denbora berean bizitzearen errealitatea

Ekain Perez: Agian ur handitan murgiltzea da, baina geroz eta konplexuagoa dela norbanakoaren eta kolektiboaren arteko eztabaida edo analisia Europa zahar honetan, batik bat. Askotan betetzen zaigu ahoa kolektiboaren onurez hitz egiten, baina defendatzen dugun kolektibo hori beste kolektibo edo norbanako batzuk zapaltzeaz elikatzen bada, zer ari gara defendatzen?

Anari: Bai, intersekzionalitatea deitu zaion hori. Esango nuke gizarte osoari azken urteetako pentsamendu propioak eta gizarteari buruzkoak ekarri dizkion mugimendurik interesgarriena feminismoa eta transfeminismoa direla.

Eta intersekzionalitatea nik behintzat bide horretatik ikasi izan dut. Eta uste dut gutxi aitortzen zaiola, eta gizonek gutxi aitortzen dizkiotela feminismoari ekarri dituen beste hainbat gai ere.

Berriro nire burua aipatuko dut, baina iaz argitaratu nuen liburuan (Gari eta goroldiozko) badago autobus bateko eszena bat non adierazi nahi nuen garai desberdinak denbora berean bizitzearen errealitatea. Askotan ohiturak dira, askotan ideologia da, askotan denbora kontu bat bezala iruditzen zaizu.

Ikuspuntu hori askotan eman izan dit irakaskuntzak. Imaginatu Pakistango mendietatik etorri den hamar-hamaika urteko artzain bat. Bufalo emeen artzaina zela esan zidan behin ikasle batek. Hamaika urterekin etorri zen handik.

Galdetu nion ze herritakoa zen. Google Earth-en sartu nuen bere herria eta bertara joan ginen. Flipatu egin zuen. Ikusten zuen eskola, ikusten zuen herria... Ikaragarria zen berarentzat.

Niretzat sentsazioa zen mutiko horrek, bere arrebek eta lehengusuek, abioiko azkeneko bi eskaileretan ia bi mendeko saltoa egin zutela. Ematen dizu sentsazioa garai desberdinetako pertsonak bizi garela denbora berean, minutu berean.

Gero, ikasle horrek esan zidan bere benetako nahia zela Al Qaedan enrolatzea. Al Qaedako garaia da 2010a edo, gure kontra ari zirenean edo. Eta asko hitz egin nuen berarekin.

Niretzat irakaskuntza zerbait bada bizitza da. Eta gustatzen zait bizitzarekin, gizartearekin erabat pegatuta zaudelako.

Hori dena da intersekzionalitatea.

Faxismoa publizitatean

Ekain Perez: Bigilantzia kamerak, Schengen poliziak aipatzen dituzu, Europa irla blindatua bilakatu dela esanez. Hor beste eztabaida potolo bat zabaldu daiteke: segurtasuna eta askatasunaren arteko oreka. Badirudi bataren truke bestea kendu nahi digutela. Hau da, beldurraren arrazio konpartituaren soluzio gisa kamerez bigilatutako hirien segurtasunaren promesa eskaintzen digute libertate gutxiago izatearen truke.

Anari: Bai, paradoxa horretan ere bizi gara. Harrigarria da. Lehengo egunean entzuten nuen publizitatea ere baden faxismo huts hori, kamerei buruzko publizitatea gure irratietan. “Nire hondartzako etxean jarri dut ez dakit zer ez daitezen okupak sartu”. Benetan zeukan ideario osoa publizitate horrek. “Udaran ere beste etxera joaten naizenean ere seguru sentitzeko jarri dut kamera hau. Ez dakit zenbat segundotan deitzen dizute”. Tesi oso bat zuen publizitate horrek.

Hori da paradoxa eta emakumeen kasuan are gehiago. Ze ni behintzat askotan seguruago sentitzen naiz zaindutako eremuetan. Eta hor korapiloa doblea da.

Anari idatziz irakurtzea baino hobe entzutea. Solasaldi osoak merezi du eta.

Gaur ospatuko dute frantses askok Errepublikaren eguna. Nik, aldiz, blog honek 20 urte bete dituela ospatuko dut.

Askotan kontatu dut erretiroa hartu berria zela Mariano Ferrer eta hari eskaini niola lehen apuntea.

20 años, este apunte en castellano

Kasualitatea izan zen egun berean hil zela Mariano 2019an (uztailaren 14an). Bost urte joan dira, pandemia bat tarteko.

Maite G.-k egindako datsegit batek gogorarazi dit Sabino Ormazabalek laguna agurtzeko idatzi eta irakurritako hitzak.

Zaharrok ondo baino hobeto gogoratuko duzue sintonia hau.

Ekitaldi hura izan zen Cristina Enea parkean egindako lehen despedida zibila. Atzo jakin nuen Fagori agurra eman ziotela bertan pasa den asteazkenean.

Despedidak direla eta ez direla jarraitu nuen Javier Ortizen omenez idatzitakoak begiratzen. 200dik gora bildu eta argitaratu genituen 2009an zehar Recuerdos izeneko blogean.

Bi ekarriko ditut gaur hona.

1.- Jabier Muguruzak Me ha dicho un amigo tartean Radio Euskadin irakurritakoa. Bertan Ortiz hil aurretik otsailean Madrilen egindako afari batean izandako elkarrizketa kontatu zuen Muguruzak.

2.- Iñaki Urdanibiaren Adieu mon pote! da bigarrena.

Sabinok esan bezala, hobe gogoratzea hauekin guztiekin bizitutako uneak.

Gugan beude!

Hona hemen 2021eko maiatzean Rafa Berriorekin egin nuena. Eta hauxe Aritz Galarragaren liburua.

Gogoan dut 1984ko ekainean bukatu berri nuela batxilergoko bigarren kurtsoa Irungo Pio Baroja Institutuan. Urte hartako ekainaren 20an Kortatuk lehen maketa kaleratu zuela ez nuen gogoan.

Argazkia: Theklan-ek koloreztatua (Wikipedia).

Fermin, me acuerdo. Este texto en castellano.

Gogoan dut hurrengo urteko ekainaren 20a, 1985ekoa. Hirugarren kurtsoa amaitu ondoren, udan lanean hasi nintzen bizilagun batekin: obra bat Donostiako Legazpi kalean. Gaur Lamine Yamalek duen adina nuen orduan, egun batzuk falta 17 urte betetzeko. Agustintxo lehengusua zegoen nirekin beharrean. Lan istripuan hil egin zen hura 23 urte zituela. Osasun langileen zai bizilagun batek "Merezita zenuten" esan omen zuen, hori kontatu zidaten, nik ez nuen entzun. Greba orokor eguna zen eta horregatik galdu ei zuen Boyerrek bere tokia Felipe Gonzalezen gobernuan.

Gogoan dut institutu garaian lehertu egin zela Kortatu.

Gogoan dut egun batean San Juan plazan ikusi nituela bi anaiak hirugarren batekin Moskurantz (Urdanibia plazaren ingurua).

Gogoan dut ez nintzela batere malotea eta horregatik dut memoria. Diotenez, 1980ko hamarkadaz gogoratzen garenok ez genuen garai hura behar bezala bizi.

Ez dut gogoan noiz ikusi nuen lehen aldiz Kortatu zuzenean.

Gogoan dut 1985eko urte amaieran Madrilera joan ginela, lau eguneko bidaia institutuak antolatua. Mikel Zabalza desagertu eta hilik agertu zen garaia. Kortaturen lehen kasetea behin eta berriro jarriarazi genion autobuseko txoferrari.

Gogoan dut 1986ko hasieran elkarrizketatu genuela Iñakik eta biok Treku bateria. Miguel tabernan klarete botila bat eskatu, Trekuk pagatu zuena, eta adi egon haren hitzei.

Gogoan dut Jitu 1986an bigarren diskoa, El estado de las cosas, Moskuko tabernarien artean banatzen, salgai jarri aurretik.

Gogoan dut Roberto Herreros eta Isidro Lópezen El estado de las cosas de Kortatu. 2013koa bada ere.

Gogoan dut 1986ko udan, edo hurrengoan, bezperan ezagutu nuen tipo bat lagundu nuela Iparralde hiribidean Kortatuk zuen lokalera elkarrizketa bat egitera. Uste dut ez genuela ezer lortu.

Gogoan dut Kortatu Aste Nagusiko kontzertu batean, Ondarretan. Aurretik Sanchís y Jocano bikotea.

Gogoan dut kontzertu horretan Natxo Cicatriz Hay algo aquí que va mal kantatzen bere ahots puskarekin.

Gogoan dut 1988ko urriko egun bat, Kilometroak Irunen, eta Kortaturen agur kontzertua Artaleku kiroldegian.

Gogoan dut FM biseradun kapela batekin, Public Enemyren patchea eta martins-ak soinean Moskutik zehar.

Gogoan dut Fermin gaueko saioa aurkezten Egin Irratian.

Gogoan dut 1990ekoan NGren lehen diskoa.

Gogoan dut 1990eko urrian erosi nuela baserrian sartu zen lehen musika ekipoa.

Gogoan dut urte haietan tabernetan entzuten genuela musika; horiek, lagunen gomendioek, Radio 3 kateko saioek, fanzineek eta prentsa idatziak (egunkarietako gehigarriak, aldizkariak) gidatu zuten nire jakinmina.

Gogoan dut garai hartan Bertso-Hop diskodendak ere rol garrantzitsua izan zuela bide horretan. Larunbat arratsalde askotan pasatzen nintzen bertatik. Jone, Jitu, Jabiolo eta Fermin.

Gogoan dut Julio eta Rafarekin joan ginela James Brown ikustera 1990eko hamarkada hasierako uztail batean Miarritzeko Aguilera estadiora. Jone, Fermin eta Kaki ikusi nituen bertan, baina apenas nuen harremanik oraindik beraiekin.

Gogoan dut Gure Jarrera diskoa. Kafea eta galletak ekimenak kaleratutako Kafe aleak libururako aukeratu nuen 2011n (2012an plazaratu zen liburua).

Gogoan dut Ez dezagun sal, disko hartan agertu zen kanta. Bide batez, Japonian kaleratutako album horren kopia bat du etxean.

Gogoan dut 1991ko irailaren 7an Negu Gorriak lehen aldiz zuzenean ikusi nuela Ezpeletan. Julio, Javi eta Iñakirekin joan nintzen. A ze gozatua!

Gogoan dut 1992ko abenduan Javi eta biok Parisera joan ginela, besteak beste, Negu Gorriaken kontzertu bat ikustera. Bertan zegoen Susana komantxe gidari lanetan.

Gogoan dut Bertso-Hop Info fanzinea.

Gogoan dut Jabierrek Boza barruan diskoa plazaratu zuela 1994an eta hari egin niola elkarrizketa. Trekuren ondoren nire bigarrena. Tartean unibertsitatea pasa zen.

Gogoan dut egun batean joan nintzela Bertso-Hopera eta bertan zela Manu Chao. Ferminek aurkeztu ninduen eta kristoren ilusioa egin zidan. Uste dut ez zegoela beste inor.

Gogoan dut Esan Ozenkiren bulegoa BHren aldamenean. Gero Eguzkitza kalean. Baita Metak ere. Karmele, Zulu, Jojo, Leire, Iñigo M...

Gogoan dut BH bidaiak. Bizpahiru gutxienez: baga, 1994ko abuztuan Madrilgo Las Ventas-era Red Hot Chilli Peppers ikustera; biga, Henry Rollins Band Bordeleko Barbey antzokian. Eta oker ez banago 1992ko uztail hasieran Bilbora Nirvana eta Teenage Fan Club ikustera BH antolatutako busean joan ginen, Donostian Tour hasiera zegoen bitartean.

Gogoan dut, baina ez dut urtea gogoan, Negu Gorriak kamioi baten gainean jotzen Prim kaleko Justizia jauregiaren aurrean. Intsumisoa izateagatik epaiketa zuen Mikel Anestesiak eta babesa eman zion taldeak bajistari.

Gogoan dut Javiren autoan joan ginela NG Andoaingo gaztetxean ikustera. Kristoren musika ekipoa zuen kotxean kabroiak.

Gogoan dut larunbat arratsalde batean, lehen orduan, FM Manolo Gilekin batera BH dendan zegoen telebistan NGren bideoklip bat zuzentzen. Zer sartu eta zer ez.

Gogoan dut beste larunbat arratsalde batean Javi Pez, Xabi Zirikiain eta handik gutxira hil egin zen Izeta abizeneko hirugarren bat. Zabaldu berri zen garai hartan Loreak Mendian. Elastiko bat erosi nuen eta uste dut etxean dagoela oraindik.

Gogoan dut 1993ko Borreroak baditu milaka aurpegi diskoaren bideoa. Hondarribiko itsas argiko eraikin zaharra bota baino egun batzuk lehenago grabatua.

Gogoan dut Galindo. Besteak beste, 2004ko urrian atera zen kartzelatik, Zapatero presidente zen garaian, bihotzeko arazo batzuk argudiatuta. 2021eko otsailean hil zen.

Gogoan dut Pabeko kontzertua, ez dut urtea gogoratzen. Ostirala zen. NG etxeruntz zetorren Europan barrena bira bat egin ondoren.

Gogoan dut Sorkundek eta biok Costa Ricara joan ginela 1996ko udan. Ferminen bidez ezagutu nuen Lunak Madrilen lan egiten zuen tabernatik pasa ginen bueltan.

Gogoan dut Fermin eta Dut-en arteko elkarlana, 1997an. Ireki ateak.

Gogoan dut Fermin eta Atxaga El País egunkarian. Argazkia bereziki, oker ez banago Clemente Bernad-ena, Gasteizen egindakoa. Ez dut topatu sarean.

Gogoan dut José Mercéren kontzertua ijitoz lepo zegoen Victoria Eugenian. Paio gutxi: Harkaitz Cano aitarekin, Fermin, Jone eta lau pelakatu gehiago. Espektakulua butaka patioan zegoen.

Gogoan dut, gutxi gorabehera, Ferminen bakarkako diskoak, XXI. mendean sartuta ia guztiak.

Gogoan dut Caracaseko Desorden Público taldearekin batera Bilbon BEC aurreko erakustazokan eginiko jaialdi batean. Autoz eraman nuen Jone bertara. "Valle de balas /  Vivo en un valle de balas / Valle de balas / Mi ciudad está brava".

Gogoan dut Oiartzungo Pagoa. Hainbat kontzertu eman zituen eta gaua luzatu egiten zen bertan.

Gogoan dut 2000ko azaroaren 2a. Javier Ortizen irakurle taldea (Patera) Madrilgo Santa Ana plazan geratu ginen estrainekoz. Afaldu ondoren Ruper Ordorika ikustera joan ginen Café Centralera. Han egin (ge)nuen topo Ferminekin. Kasualitatez. Manuelek gogorarazi dit mezu bidez.

Gogoan dut Ferminekin hitz egitea telefonoz (Atenasen?) bera Ramallah-tik alde egin ondoren Jassir Arafaten giza-ezkutu izan ostean.

Gogoan dut Casares Kultur Etxera gonbidatu nuela Fermin Josu Landaren Odolbildua aurkeztera 2002ko azaroan. Google-k esan dit 2002ko azaroaren 19an izan zela, Sustatun kronika laburra egin nuelako.

Gogoan dut Manu Chaorekin batera eginiko Jai-Alai Katumbi Express bira, batez ere, 2003ko abuztu amaieran Vigon egindako kontzertua.

Gogoan dut FMrekin joan nintzela Miarritzeko Atabal aretora akordatzen ez naizen reggae legenda baten emanaldira. Jada Iparraldean ezin zen erre halako aretotan eta asmatikoak, batez ere, eskertu egiten zituen halakoak.

Gogoan dut Ferminen emanaldia Mataron. 2007aren bueltan izango zen. Zai egon nintzen denbora luzez bera agurtzeko bukaeran, baina ez zen agertu kabroia. 😉

Gogoan dut 2008ko uztailean (12an dio bilatzaileak) jo zuela Tom Waitsek Kursaalen. Hura ikusi eta egun gutxira Bruce Springsteen-ek jo zuen Anoeta Estadioan. Estadioko nire azken kontzertua. Halere, 2025eko ekainean joateko asmoa dut.

Gogoan dut Palestinari buruzko Checkpoint Rock filma estreinatu zuela Giza Eskubideen Zinemaldian 2009ko apirilean. Hura izan zen Reborren azkenaurreko edizioa.

Gogoan dut, batez ere, Egiako Gazteszenan ondoren egindako boloa.

Gogoan dut 2010eko maiatzean Bil'in My Love dokumentalaren proiekzioaren ondorengo tirabirak Giza Eskubideen Zinemaldian. Lotsa pasa nuen, amorru pizarra ere bai.

Gogoan dut Al Jazeerarentzat egindako Next Music Station musika dokumental sorta.

Gogoan dut FM Willy Toledoren liburu bat aurkezten 2011n Donostiako Bilintx megadendan. Agendak txibatu dit urriaren 13an izan zela.

Gogoan dut ze nazkarekin begiratzen zioten Willyri turista español batzuk Parte Zaharreko kale batean.

Gogoan dut Izagirre zela alkate eta handik egun batzuetara etorri zela amaiETA.

Gogoan dut Zuloak filmaren grabazio eguna Egiako Bukowskin, oker ez banago 2012ko maiatzean.

Gogoan dut kontzertu baten ostean Bingen Zupiria ikusi nuela Ondarruko Kafe Antzokian. Agendak dio 2013ko apirilaren 6an izan zela.

Gogoan dut orain, agendak txibatu didalako, bi kontzertu eman zituela Ferminek 2013ko abuztuan Donostian Aste Nagusian.

Gogoan dut (tranpa eginez, bilatzaile orojakileak egin du) 2013ko irailean Zuloak + Niña Coyote + Asthmatic Lion Sound Systema Egiako Gazteszenan.

Gogoan dut Kortxoenearen aldeko kontzertua 2015eko irailean. Igandea zen, bigarren estropada eguna Kontxan. Agendak dio hilaren 13a zela. Azaroaren 3an bota zuten eraikina, tamalez.

Gogoan dut Nola?, 2015ean. Katrina ondorengo New Orleans. Agendak dio abenduaren 3an joan nintzela ikustera zabaldu berria zen Tabakalerara.

Gogoan dut 2017ko ekainaren 21a: Adarra Saria Victoria Eugenian.

Gogoan dut Zubigileak liburuaren aurkezpena Bilbon. 2018ko uztailaren 4an izan zen. Eduardo Madina eta Alfonso Zapicorekin batera Bidebarrieta betetzea lortu zuten. Kike Martin kazetaria joko banatzaile.

Gogoan dut Black is beltza, 2018an. Fermin animazio munduan sartu zenean. Erakusketa Bilboko Alondegian (Azkuna gunea) eta udan San Telmon.

Gogoan dut Negu Gorriakeko kide guztiak 2019ko abuztuan Lisabo eta NCC ikusten. Nork esan behar zigun egun horretan ikusiko nuela azken aldiz Iñigo bizirik.

Gogoan dut Iñakik deitu zidala 2019ko irailaren 5ean: Iñigo Muguruza hil egin zela.

Gogoan dut egun horretan Euskadi Irratiko goizeko magazinean sartu behar nuela. Olaia Urtiagak deitu zidan antenan komentatzeko bezperan Espainiako Itzuliko etapa irabazi zuen Mikel Iturria txirrindulariarekin konfunditu ninduela Twitterren Vueltako antolakuntzak. Ezin izan nuen.

Gogoan dut Irunera joan nintzela eta handik autobusez joan ginela Bilbora Iñigoren omenezko kontzertura, 2019ko abenduaren 17an. Iñaki etorri zen nirekin.

Gogoan dut Irungo manifestazioa 2021eko abuztuan migranteen eskubideen alde.

Gogoan dut 2022ko irailaren 23an Black is Beltza II proiekzioa Anoetako Belodromoan, Zinemaldiaren baitan. Jendetza.

Gogoan dut zorro-zorro eta premiaz egin zuela Bidasoa 2018-2023 eta hura ikustera joan ginela 2023ko urrian (zehazki hilaren 20) Irungo Amaia gunera.

Gogoan dut 2024ko apirilaren 20an iragarri zuela Ferminek kontzertu bat abenduaren 20an Bilboko Miribillan. Bi sarrera erosteko suertea izan nuen.

Gogoan dut bigarren kontzertu iragarpena etorri zela gero: abenduaren 21ean.

Gogoan dut denok bagenekiela arrakasta horren ondoren zerbait potoloa etorriko zela 2025ean.

Gogoan dut gauza asko, Fermin, baina beste asko ahaztu egin zaizkit. Fijo.

Zortzi t'erdietan iragarria zegoen kontzertua Dabadaban eta handik gutxira agertu zen Robert Forster soinu proba egitera eszenatoki gainean. Albo batean gitarra zorroa utzi, zabaldu, atera instrumentua eta bertan bildutakoon aurrean hasi zen soinua probatzen.

El señor Forster, este apunte en castellano

Brisbanen jaiotako 66 urteko musikaria atsegin agertu zen jendaurrean. Neke aurpegiaz, argala eta garaia; soinean panazko galtzak, polo manga luzea eta txaketa mehea, udaberrikoa baino udazkeneko itxurarekin. Haize girotua kentzeko eskatu ondoren jo zuen kanta bat soinua probatzeko.

Ez dut Forsterren errepertoria apenas ezagutzen, haren karrera soilik azken urteetan jarraitu baitut (Inferno diskoa, batez ere). Eta XXI. mendean kantuekin geratzea kosta egiten zait.

Badakit The Go-Betweens taldeko sortzailea izan zela 1970eko hamarkadaren bukaeran. Wikipedian begiratu behar izan dut bandaren ibilbideak bi sasoi izan zituela jakiteko: 90eko hamarkadako geldialdian Grant McLennan eta Forster-ek beren bakarkako proiektuei eutsi ondoren, 2000. urtearen bueltan elkartu ziren berriro, 2006an Grant hil zen arte.

Zazpi minutu ondoren bueltatuko zela iragarri zuen. Ez ziren zazpi izan, hamar baino. Eta han agertu zen kontzertua hasteko pronto.

Bigarren lerroan nengoen, aretora sartu nintzenean lagun batzuk lehen lerroan zeudelako. Eta hantxe egon nintzen ia ordu t'erdi iraun zuen emanaldi osoan zehar.

Berehala kendu zuen txaketa eta bota bere ezkerrera zegoen mahai altu baten azpira. Hantxe geratu zen kontzertu amaieran ere. Mahaian ur botila bat eta kafe katilu bat, gehi kontzertuan zehar eskatutako alkoholik gabeko (sinalcojol ahoskatua) pare bat birra.

Surfa gora eta behera (The Go-Betweens taldearen Surfing Magazines abestia eskatu zion jende artetik pertsona batek) Mundaka hondartzaren izena gogoratzen ahalegindu zen musikaria.

Hasiera batean, norbait ezaguna gogoratzen zidan. Baina ez nekien nor. Halako batean, etorri zitzaidan burura iaz zendutako Tio Periko. Eta kontzertu osoa pasa nuen osaba gogoratzen Brisbaneko morroiari begira.

Egunean bertan erosi nuen sarrera. Besteak beste, sareetan ikusi nuelako gitarra hutsarekin etorriko zela. Bakoitzak egin dezala nahi duena, baina nik gertuko inperfekzio akustiko hori maite dut gaur egun, perfekzio urrunaren eta arima gabekoaren garai hauetan.

P.S. Londresetik pasa da biran Forster. Bertan ikusle batek grabatutako bideoarekin utziko zaituztet.

Etxean ni nintzen anaia zaharra eta gurasoek ez zuten musika entzuteko inolako ohiturarik, ezta aparaturik ere.

1990eko urrian erabaki nuen Hendaiako Fernand Ocaña musika dendan tokadiskoa erostea. Bost bat uda pasa nituen lanean eta jada nahikoa dirua bildu nuenean, erabaki nuen urratsa ematea.

He recuperado el tocadiscos, este apunte en castellano.

Ez zen erosketa merkea izan, frankotan pagatu nuen eta egungo monetara ekarrita garai hartan 1.000 bat euro pagatu nituen (160.000 pezeta baino gehiago). Niretzat hori dirutza zen.

Garesti ordaindu banuen ere, hi-fi katea oso ona atera zait, ia 34 urte pasa ondoren harekin jarraitzen baitut: Technics eta Pioneer markako anplifikadorea, ekualizadorea, cd irakurgailua, bi bafle, irratia eta kasetea, gehi aipatutako tokadiskoa.

Esan bezala, aste hasieran igo nuen tokadiskoa eta gaur igandean baita diskoak ere.

Hona hemen horietako batzuk: Balerdi Balerdi, Beti Mugan, Dr. Feelgood, Graham Parker, Enemigos, Kortatu, M-ak, Itoiz, Negu Gorriak, Ruper Ordorika...