Halaxe da, bai! Orain dela egun batzuk aurkeztu da Euskadiko hegazti habiagileen atlasa, 2016-2020, EAEn kumatzen diren txori espezie guztien informazio xehe-xehea ematen duen liburutzarra. Lan handi bat, orain arte sekula egin barikoa eta erreferentziazko bihurtuko dena euskal txorizale guztiontzat.
Proiektua Aranzadi zientzia elkarteak sustatu eta koordinatu du, baina hainbat lagun eta elkarteren parte-hartze eta lankidetzarekin. Guztira 60 txorizalek baino gehiagok hartu dugu parte, landa-lana egiten eta espezieen fitxetako testuak idazten. Gipuzkoari dagokionez, Itsas Enara Ornitologia Elkarteko lagunak ibili gara beharleku honetan eta niri dagokidanez Eibar-Elgoibar-Etxebarri aldea izan da aztertu dudana, Arnoraino.
Egindako lanaren zailtasuna garbi geratzen da konturatzen garenean azkenengo atlasa duela ia 40 urte egin zela, oraingo honen zehaztasun mailakorik ez dela orain arte egin Euskal Herrian (eta inguruan ere gutxi), eta atlasa argitaratzeko 7 urteko lana behar izan dela. Makaleko lana, zehatza bezain zabala Aranzadik egin duena. Pozik bezain harro proiektu honetan gure ale txikia jartzeko aukera izan dugulako eta eskerrak eman hemendik partaide guztiei eta bereziki Aranzadiko lagunei (Juan, Maite eta Olatz), egindako bilketa eta azterketa izugarriarengatik!
Liburua urriaren 4an aurkeztu zen Txingudin eta ondoren EAEko hiru hiriburuetan ere aurkeztu da, lurralde bakoitzeko partaideok bertan ginelarik. Urriaren 17an izan ginen Itsas Enarako kideak Donostian. Atlasa liburu-dendetan eta online erosi daiteke.
Atlasaren Donostiako aurkezpenean, Itsas Enara Elkarteko kideok bertan. 2023ko urriaren 17an.
EAEko hegaztien egoera biltzen zuen Atlas bakarra geneukan orain arte, 1985ean Jaurlaritzak ateratakoa eta garaiko metodologia eta baliabideekin egindako. Ondoren, Gipuzkoakoa ere atera genuen 2000. urtean, orduan ere hainbat lagunen parte-hartzearekin eta elkarlanean (Itsas Enara, Gipuzkoako Aldundia eta Aranzadi). Harrezkero, SEO elkarteak Espainiako atlasak ere atera ditu, baina landa-lan zabalagoarekin eta ikuspegi orokorragoarekin.
Oraingo atlas honen helburua izan da, hortaz, garai bateko datuak eguneratzea, horretarako landa-lan finagoa eginez eta atlas modernoek dituzten azterketa estatistikoak aplikatuz.
Atlasa 7 urteko lana izan da. 2016-2020 artean landa-lana egin zen, gure lurraldeko txoko guztietako hegazti-populazioen azterketa sakona eginez. 2021-2022 artean bulegoko lana etorri zen (azterketa estatistikoa, mapak sortzea eta fitxak idaztea). Amaitzeko, azken urtean zehar maketazio eta orrazketa lanetan aritu da Aranzadiko lantaldea.
Landa-laneko metodologiari dagokionez, orain arte sekula erabili ez den zorroztasuna bilatu da. Atlas gehienetan 10x10 km-ko laukietan banatzen da lurraldea (baita 50x50 km-ko laukietan ere) eta horixe da azterketaren oinarrizko eremua. Gure kasuan, 5x5 km-ko laukiak zehaztu ziren eta horien barruan 1x1 km-ko eremuak ere zehaztu ziren, are azterketa doiagoak egiteko. Metodologia zehatz bat adostu zen, parte-hartzaile guztiok jarraitu duguna, bilketa kualitatiboa eta kuantitatiboa egin ahal izateko eta, horrela, xehetasun handiz jaso ahal izan dugu gure lurraldean dauden hegaztien egoera, banaketa eta ugaritasuna. Esan dezakegu, une honetan EAEn ditugun txorien argazki nahiko zehatza atera dugula. Ez hori bakarrik: zer ez dakigun ere nabarmen utzi du lan honek!
Orotara 180 hegazti-espezieren datuak jaso dira, horien artean 175 espezie autoktono eta 5 exotiko. Espezie bakoitzaren kasuan bere egoera eta banaketa aztertu da eta kontserbaziorako neurri posibleak ere jaso dira. Gainera, 3 motatako mapak sortu dira, datu nahikoa zeukaten espezie guztietan: presentzia mapak, ugaritasun mapak (edo banaketa modelizatuarenak) eta joera historikoarena (oraingo datuak SEOren duela 20 urteko beste atlas batekin konparatuz). Bukatzeko, espezie gehienetan populazioaren estima bat ere egin da, gure lurralderako lehenengoz.
Lanak 192 ilustrazio eder ere biltzen ditu, Alex Mascarell artista katalanak eginak.
Jasotako datuak eta Atlasean bildutako informazio eta testuak erreferentzia nagusi izango dira hemendik aurrera, txorizaleontzat ez ezik, baita administrazioarentzat ere, zer daukagun jakiteko eta zer/nola babestu behar dugun irudikatzeko. Lan honek garbi utzi duen kontuetako bat da, esate baterako, landazabal, nekazal inguru eta landa-eremuei lotutako espezieen egoera okerrera doala nabarmen.
Espezie ugarienen artean, hauek dira gelaxka guztietan azaldu direnak eta ugaritasun handiena dutenak:
Laburbilduz, lan eder eta argigarri bat, hurrengo urteotan errenferentziazko bilakatuko dena euskal naturzale eta txorizale guztiontzat.
20 urte barruko hurrengo Atlaserako nire nahia? Euskal Herriko osokoa izatea, eta euskararen presentzia handiagoarekin. Eta orduan ere guk parte hartu ahal izatea! ;)
Halaxe da, bai! Orain dela egun batzuk aurkeztu da Euskadiko hegazti habiagileen atlasa, 2016-2020, EAEn kumatzen diren txori espezie guztien informazio xehe-xehea ematen duen liburutzarra. Lan handi bat, orain arte sekula egin barikoa eta erreferentziazko bihurtuko dena euskal txorizale guztiontzat.
Proiektua Aranzadi zientzia elkarteak sustatu eta koordinatu du, baina hainbat lagun eta elkarteren parte-hartze eta lankidetzarekin. Guztira 60 txorizalek baino gehiagok hartu dugu parte, landa-lana egiten eta espezieen fitxetako testuak idazten. Gipuzkoari dagokionez, Itsas Enara Ornitologia Elkarteko lagunak ibili gara beharleku honetan eta niri dagokidanez Eibar-Elgoibar-Etxebarri aldea izan da aztertu dudana, Arnoraino.
Egindako lanaren zailtasuna garbi geratzen da konturatzen garenean azkenengo atlasa duela ia 40 urte egin zela, oraingo honen zehaztasun mailakorik ez dela orain arte egin Euskal Herrian (eta inguruan ere gutxi), eta atlasa argitaratzeko 7 urteko lana behar izan dela. Makaleko lana, zehatza bezain zabala Aranzadik egin duena. Pozik bezain harro proiektu honetan gure ale txikia jartzeko aukera izan dugulako eta eskerrak eman hemendik partaide guztiei eta bereziki Aranzadiko lagunei (Juan, Maite eta Olatz), egindako bilketa eta azterketa izugarriarengatik!
Liburua urriaren 4an aurkeztu zen Txingudin eta ondoren EAEko hiru hiriburuetan ere aurkeztu da, lurralde bakoitzeko partaideok bertan ginelarik. Urriaren 17an izan ginen Itsas Enarako kideak Donostian. Atlasa liburu-dendetan eta online erosi daiteke.
Atlasaren Donostiako aurkezpenean, Itsas Enara Elkarteko kideok bertan. 2023ko urriaren 17an.
EAEko hegaztien egoera biltzen zuen Atlas bakarra geneukan orain arte, 1985ean Jaurlaritzak ateratakoa eta garaiko metodologia eta baliabideekin egindako. Ondoren, Gipuzkoakoa ere atera genuen 2000. urtean, orduan ere hainbat lagunen parte-hartzearekin eta elkarlanean (Itsas Enara, Gipuzkoako Aldundia eta Aranzadi). Harrezkero, SEO elkarteak Espainiako atlasak ere atera ditu, baina landa-lan zabalagoarekin eta ikuspegi orokorragoarekin.
Oraingo atlas honen helburua izan da, hortaz, garai bateko datuak eguneratzea, horretarako landa-lan finagoa eginez eta atlas modernoek dituzten azterketa estatistikoak aplikatuz.
Atlasa 7 urteko lana izan da. 2016-2020 artean landa-lana egin zen, gure lurraldeko txoko guztietako hegazti-populazioen azterketa sakona eginez. 2021-2022 artean bulegoko lana etorri zen (azterketa estatistikoa, mapak sortzea eta fitxak idaztea). Amaitzeko, azken urtean zehar maketazio eta orrazketa lanetan aritu da Aranzadiko lantaldea.
Landa-laneko metodologiari dagokionez, orain arte sekula erabili ez den zorroztasuna bilatu da. Atlas gehienetan 10x10 km-ko laukietan banatzen da lurraldea (baita 50x50 km-ko laukietan ere) eta horixe da azterketaren oinarrizko eremua. Gure kasuan, 5x5 km-ko laukiak zehaztu ziren eta horien barruan 1x1 km-ko eremuak ere zehaztu ziren, are azterketa doiagoak egiteko. Metodologia zehatz bat adostu zen, parte-hartzaile guztiok jarraitu duguna, bilketa kualitatiboa eta kuantitatiboa egin ahal izateko eta, horrela, xehetasun handiz jaso ahal izan dugu gure lurraldean dauden hegaztien egoera, banaketa eta ugaritasuna. Esan dezakegu, une honetan EAEn ditugun txorien argazki nahiko zehatza atera dugula. Ez hori bakarrik: zer ez dakigun ere nabarmen utzi du lan honek!
Orotara 180 hegazti-espezieren datuak jaso dira, horien artean 175 espezie autoktono eta 5 exotiko. Espezie bakoitzaren kasuan bere egoera eta banaketa aztertu da eta kontserbaziorako neurri posibleak ere jaso dira. Gainera, 3 motatako mapak sortu dira, datu nahikoa zeukaten espezie guztietan: presentzia mapak, ugaritasun mapak (edo banaketa modelizatuarenak) eta joera historikoarena (oraingo datuak SEOren duela 20 urteko beste atlas batekin konparatuz). Bukatzeko, espezie gehienetan populazioaren estima bat ere egin da, gure lurralderako lehenengoz.
Lanak 192 ilustrazio eder ere biltzen ditu, Alex Mascarell artista katalanak eginak.
Jasotako datuak eta Atlasean bildutako informazio eta testuak erreferentzia nagusi izango dira hemendik aurrera, txorizaleontzat ez ezik, baita administrazioarentzat ere, zer daukagun jakiteko eta zer/nola babestu behar dugun irudikatzeko. Lan honek garbi utzi duen kontuetako bat da, esate baterako, landazabal, nekazal inguru eta landa-eremuei lotutako espezieen egoera okerrera doala nabarmen.
Espezie ugarienen artean, hauek dira gelaxka guztietan azaldu direnak eta ugaritasun handiena dutenak:
Laburbilduz, lan eder eta argigarri bat, hurrengo urteotan errenferentziazko bilakatuko dena euskal naturzale eta txorizale guztiontzat.
20 urte barruko hurrengo Atlaserako nire nahia? Euskal Herriko osokoa izatea, eta euskararen presentzia handiagoarekin. Eta orduan ere guk parte hartu ahal izatea! ;)
Aurrekoan nire burua entzun nuen berba hori erabiltzen, kikili-makala!
Urteak izango dira azkenengoz erabili nuena (eta entzun ere, ez dakit), baina lehengo egunean halaxe irten zitzaidan, barren barrenetik, abrakadabra, dagoeneko ahaztuta neukan esamoldea magikoki berpiztuz esfortzu handiegirik gabe: kikili-makala! Burua zer den!
Euskaltzaindiaren hiztegiak ez dauka jasota, baina Elhuyarrek bai, B (bizkaiera) markarekin. Orotarikoan ere badator, Eibar inguruko adibide batekin (Bergarakoa, Elexpuruk jasota).
Bere oinarrian KIKIL eta MAKAL dituen esamolde batek ezin esangura positiboegia izan! Eta halaxe da, kikili-makala ibiltzea ez baita gozagarria. Erdizpurdi, ozta-ozta, neketan... "a duras penas"; alegia, kikilduta eta makalduta.
Hurrengoan zemuz galdetzen badidazue, beraz, badakizue nire erantzuna: KIKILI-MAKALA!
Tontorra elgoibartarren eta markinarren artean banatzen duten arren, eibartarrontzat "gure" mendia da zeharo Kalamua. Seguru asko, eibartarrok gehien igotzen dugun mendia, ume-umetatik hasita.
Izenak badu bere zera. Batetik, bi izen dituelako. Kalamua nagusitzen da Gipuzkoa aldean, baina Maaxa (edo Max-mendixa) ere entzuten da mendizaleen artean, batez ere edadetuenen artean (eta gehiago Bizkai aldean, oso oker ez banago).
Beste alde batetik, Kalamua izenaren jatorriaz ere bada beti berriketaren bat. Oinarrian kalamu landarearen izena egon daitekeela aipatu izan da noizbait, oinarri garbiegirik gabe. Baina herri mailan finkatuen dagoen "teoria" beste bat da, "Kala-Muga" delakoarena.
Bigarren ideia horren arabera, arrantzaleek ipinitako izena da Kalamua, eta Kalamuga litzateke jatorriz. Hau da, arrantzaleen kalaren (arrantza-lekuaren) muga adieraziko zien Kalamua mendiak arrantzaleei. Mendia ikusteari uzten ziotenean, hantxe amaitzen zen euren arrantza-kala.
Ez dakit oinarri sendorik ba ote duen (psee...), baina zentzua bai badu, XX. mendera arte mendien kokapenari esker aurkitzen zituztelako arrantzaleek euren arrantzaleku nagusiak, kalak, alegia, kala bakoitza garai eta espezie jakin batzuetarako egokiagoa zelarik (neguan kala hau, udan beste hau, bisigutarako hurrengoa...) eta kala horiek guztiak itsasoan aurkitu ahal izateko, lehorreko puntu geografikoak erabiltzen zituztelako "triangulazioa" moduko bat eginez (portutik neurtutako distantziez gain). Horrekin lotutakoa da, neurri batean, Eibarko Arrateko elizako hormak urtero-urtero zuriz kareztatzeko antzinako ohitura, arrantzaleek bere horma zuriak erraz ikus zitzaten itsasaldetik. Eta ezin da ahaztu Ondarroa eta Berriatua artean ere badela Kalamendi izeneko beste tontor bat, Kalamuatik bertatik ere ikus daitekeena.
Ahotsak.eus webgunean hainbat lekukotasun daude euskal kostaldeko kalen inguruan (izenak, non zeuden, nola lokalizatzen zituzten, eta abar). Hemen azpian gehitu dut Getariako bat, adibiderako.
Hartara, kala jakin baten amaiera litzateke Kalamua (kala-muga) mendia. Kalamua mendia ikusteari uzten ziotenean, hantxe marrazten zuten arrantzaleek kalaren muga.
Egia ote? Noaki! Baina kondairak ederrak dira bere horretan, egia apurren bat izan ala ez.
Ikuspegi zabala Kalamua tontorretik.
Ohar-eranskinak (2023-06-08):
Tontorra elgoibartarren eta markinarren artean banatzen duten arren, eibartarrontzat "gure" mendia da zeharo Kalamua. Seguru asko, eibartarrok gehien igotzen dugun mendia, ume-umetatik hasita.
Izenak badu bere zera. Batetik, bi izen dituelako. Kalamua nagusitzen da Gipuzkoa aldean, baina Maaxa (edo Max-mendixa) ere entzuten da mendizaleen artean, batez ere edadetuenen artean (eta gehiago Bizkai aldean, oso oker ez banago).
Beste alde batetik, Kalamua izenaren jatorriaz ere bada beti berriketaren bat. Oinarrian kalamu landarearen izena egon daitekeela aipatu izan da noizbait, oinarri garbiegirik gabe. Baina herri mailan finkatuen dagoen "teoria" beste bat da, "Kala-Muga" delakoarena.
Bigarren ideia horren arabera, arrantzaleek ipinitako izena da Kalamua, eta Kalamuga litzateke jatorriz. Hau da, arrantzaleen kalaren (arrantza-lekuaren) muga adieraziko zien Kalamua mendiak arrantzaleei. Mendia ikusteari uzten ziotenean, hantxe amaitzen zen euren arrantza-kala.
Ez dakit oinarri sendorik ba ote duen (psee...), baina zentzua bai badu, XX. mendera arte mendien kokapenari esker aurkitzen zituztelako arrantzaleek euren arrantzaleku nagusiak, kalak, alegia, kala bakoitza garai eta espezie jakin batzuetarako egokiagoa zelarik (neguan kala hau, udan beste hau, bisigutarako hurrengoa...) eta kala horiek guztiak itsasoan aurkitu ahal izateko, lehorreko puntu geografikoak erabiltzen zituztelako "triangulazioa" moduko bat eginez (portutik neurtutako distantziez gain). Horrekin lotutakoa da, neurri batean, Eibarko Arrateko elizako hormak urtero-urtero zuriz kareztatzeko antzinako ohitura, arrantzaleek bere horma zuriak erraz ikus zitzaten itsasaldetik. Eta ezin da ahaztu Ondarroa eta Berriatua artean ere badela Kalamendi izeneko beste tontor bat, Kalamuatik bertatik ere ikus daitekeena.
Ahotsak.eus webgunean hainbat lekukotasun daude euskal kostaldeko kalen inguruan (izenak, non zeuden, nola lokalizatzen zituzten, eta abar). Hemen azpian gehitu dut Getariako bat, adibiderako.
Hartara, kala jakin baten amaiera litzateke Kalamua (kala-muga) mendia. Kalamua mendia ikusteari uzten ziotenean, hantxe marrazten zuten arrantzaleek kalaren muga.
Egia ote? Noaki! Baina kondairak ederrak dira bere horretan, egia apurren bat izan ala ez.
Ikuspegi zabala Kalamua tontorretik.
Ohar-eranskinak (2023-06-08):
Tontorra elgoibartarren eta markinarren artean banatzen duten arren, eibartarrontzat "gure" mendia da zeharo Kalamua. Seguru asko, eibartarrok gehien igotzen dugun mendia, ume-umetatik hasita.
Izenak badu bere zera. Batetik, bi izen dituelako. Kalamua nagusitzen da Gipuzkoa aldean, baina Maaxa (edo Max-mendixa) ere entzuten da mendizaleen artean, batez ere edadetuenen artean (eta gehiago Bizkai aldean, oso oker ez banago).
Beste alde batetik, Kalamua izenaren jatorriaz ere bada beti berriketaren bat. Oinarrian kalamu landarearen izena egon daitekeela aipatu izan da noizbait, oinarri garbiegirik gabe. Baina herri mailan finkatuen dagoen "teoria" beste bat da, "Kala-Muga" delakoarena.
Bigarren ideia horren arabera, arrantzaleek ipinitako izena da Kalamua, eta Kalamuga litzateke jatorriz. Hau da, arrantzaleen kalaren (arrantza-lekuaren) muga adieraziko zien Kalamua mendiak arrantzaleei. Mendia ikusteari uzten ziotenean, hantxe amaitzen zen euren arrantza-kala.
Ez dakit oinarri sendorik ba ote duen (psee...), baina zentzua bai badu, XX. mendera arte mendien kokapenari esker aurkitzen zituztelako arrantzaleek euren arrantzaleku nagusiak, kalak, alegia, kala bakoitza garai eta espezie jakin batzuetarako egokiagoa zelarik (neguan kala hau, udan beste hau, bisigutarako hurrengoa...) eta kala horiek guztiak itsasoan aurkitu ahal izateko, lehorreko puntu geografikoak erabiltzen zituztelako "triangulazioa" moduko bat eginez (portutik neurtutako distantziez gain). Horrekin lotutakoa da, neurri batean, Eibarko Arrateko elizako hormak urtero-urtero zuriz kareztatzeko antzinako ohitura, arrantzaleek bere horma zuriak erraz ikus zitzaten itsasaldetik. Eta ezin da ahaztu Ondarroa eta Berriatua artean ere badela Kalamendi izeneko beste tontor bat, Kalamuatik bertatik ere ikus daitekeena.
Ahotsak.eus webgunean hainbat lekukotasun daude euskal kostaldeko kalen inguruan (izenak, non zeuden, nola lokalizatzen zituzten, eta abar). Hemen azpian gehitu dut Getariako bat, adibiderako.
Hartara, kala jakin baten amaiera litzateke Kalamua (kala-muga) mendia. Kalamua mendia ikusteari uzten ziotenean, hantxe marrazten zuten arrantzaleek kalaren muga.
Egia ote? Noaki! Baina kondairak ederrak dira bere horretan, egia apurren bat izan ala ez.
Ikuspegi zabala Kalamua tontorretik.
Ohar-eranskinak (2023-06-08):
Tontorra elgoibartarren eta markinarren artean banatzen duten arren, eibartarrontzat "gure" mendia da zeharo Kalamua. Seguru asko, eibartarrok gehien igotzen dugun mendia, ume-umetatik hasita.
Izenak badu bere zera. Batetik, bi izen dituelako. Kalamua nagusitzen da Gipuzkoa aldean, baina Maaxa (edo Max-mendixa) ere entzuten da mendizaleen artean, batez ere edadetuenen artean (eta gehiago Bizkai aldean, oso oker ez banago).
Beste alde batetik, Kalamua izenaren jatorriaz ere bada beti berriketaren bat. Oinarrian kalamu landarearen izena egon daitekeela aipatu izan da noizbait, oinarri garbiegirik gabe. Baina herri mailan finkatuen dagoen "teoria" beste bat da, "Kala-Muga" delakoarena.
Bigarren ideia horren arabera, arrantzaleek ipinitako izena da Kalamua, eta Kalamuga litzateke jatorriz. Hau da, arrantzaleen kalaren (arrantza-lekuaren) muga adieraziko zien Kalamua mendiak arrantzaleei. Mendia ikusteari uzten ziotenean, hantxe amaitzen zen euren arrantza-kala.
Ez dakit oinarri sendorik ba ote duen (psee...), baina zentzua bai badu, XX. mendera arte mendien kokapenari esker aurkitzen zituztelako arrantzaleek euren arrantzaleku nagusiak, kalak, alegia, kala bakoitza garai eta espezie jakin batzuetarako egokiagoa zelarik (neguan kala hau, udan beste hau, bisigutarako hurrengoa...) eta kala horiek guztiak itsasoan aurkitu ahal izateko, lehorreko puntu geografikoak erabiltzen zituztelako "triangulazioa" moduko bat eginez (portutik neurtutako distantziez gain). Horrekin lotutakoa da, neurri batean, Eibarko Arrateko elizako hormak urtero-urtero zuriz kareztatzeko antzinako ohitura, arrantzaleek bere horma zuriak erraz ikus zitzaten itsasaldetik. Eta ezin da ahaztu Ondarroa eta Berriatua artean ere badela Kalamendi izeneko beste tontor bat, Kalamuatik bertatik ere ikus daitekeena.
Ahotsak.eus webgunean hainbat lekukotasun daude euskal kostaldeko kalen inguruan (izenak, non zeuden, nola lokalizatzen zituzten, eta abar). Hemen azpian gehitu dut Getariako bat, adibiderako.
Hartara, kala jakin baten amaiera litzateke Kalamua (kala-muga) mendia. Kalamua mendia ikusteari uzten ziotenean, hantxe marrazten zuten arrantzaleek kalaren muga.
Egia ote? Noaki! Baina kondairak ederrak dira bere horretan, egia apurren bat izan ala ez.
Ikuspegi zabala Kalamua tontorretik.
Ohar-eranskinak (2023-06-08):
Teruel eta Cuenca bitarteko errepidean ikusi genuen gure lehenengo narrastia, Montperllierko suge eder bat. Gure aurreko autoak nola jo eta hiltzen zuen ikusi genuen gure begien aurrean. Errepideak eta kotxeak dira sugeentzat mehatxu handienetako bat, zenbat hilko ote dira urtero ibilgailuek harrapatuta!
Montpellierko sugea, bi metro inguruko suge lerdena, Mediterraneo inguruko espeziea (Espainia, Frantzia, Italia...), Euskal Herriko isurialde mediterraneoan ere ikus dezakeguna. Gure artean bizi den narrastirik handiena, oker ez banago.
Wikipediak dioen bezala, bere buru estua bereizgarria da: oso begi handiak ditu eta "bekainak" altuak eta irtenak ditu, muturrerantz zabalduz bi gandor izango balira bezala. Kopetako ezkata oso estua da. Ezaugarri hauek suge honi itxura sarkorra eta beldurgarria ematen diote, gizakiarentzat ez den arren inolaz ere arriskutsua. Bizkarraldeko ezkatak leunak edo zimurdunak dira, ez dira karenatuak eta 17 edo 19 ilaratan daude antolatuta. Kolore eta marrazki aldetik nahiko aldakorrak dira, atzeko kolorea grisa, arre gorrixka, oliba, berdexka edo belzkara izan daiteke. Sabelaldea, ostera, horixka eta pigmentu ilunez pikardatua.
Pozoitsua da, baina bere pozoia ez da ahaltsuegia eta, gainera, bere letaginak letaginak ahoaren atzealdean daudenez, pertsona bati pozoia sartzea oso zaila da. Hori bai, harrapatutako ehizakiak hiltzeko oso eraginkorrak dira. Ehizakia heldu eta irensten hasi orduko, ahoaren atzealdeko letagin hauekin pozoia sartzen dio, ehizakia irensten eta liseriketa egiten lagunduz.
Hilda aurkitu dugun bigarren sugea Eibarren topatu genuen, Aasua erreka auzoan, Eibarko erdigunetik ber-bertan. Hiru kolpe garbi zituen gorputzean banatuta, norbaitek makilakada hilda. Harrigarria da oraindik ere gizakiak zer duen sugeen aurka, harrigarria eta penagarria, nekez aurkituko dugulako kalterik egingo digun sugerik (eta, horrela balitz ere, nahikoa arrazoi ote?).
Kasu honetan, gainera, Eskulapioren sugea zen hildakoa, pozoirik ere ez duen suge lirain eta lasai-lasaia. Helduek 160-180 cm inguru izan ohi dituzte, leun-leunak dira, gorputz finekoak; burua estua dute eta begi-niniak biribilak. Europa hegoaldean bizi den sugea da Eskulapioren sugea, Euskal Herrian hasi eta Turkiaraino. Bizkai-Gipuzkoa bere banaketa-eremuaren sartaldeko mugan daude, baina hala ere nahiko arrunta da Euskal Herri hezean.
Eskulapio sugea azkarra da eta zuhaitzetan gora egiteko aparteko abilezia du. Eguzkizalea da baina bero handiegia ez du maite. Normalean habitat idorretan egoten da hala nola, baso idorrak eta eguzkitsuak, sastrakadi edo harrizko horma zaharretan. Dietari dagokionez, batez ere mikrougaztunez (arratoi, sagu, satitsu...), hegaztiz eta bestelako narrastiez (sugandilak, muskerrak...) elikatzen dira. Euren ehizakiak ahoaz eutsi, eta konstrikzioz akabatzen dituzte irentsi aurretik. Bere etsaien artean hegazti harrapariak aipa daitezke, bereziki arrano sugezalea eta zapelatza, baina gizakia du etsai handiena, suge honen izaera lasaia aprobetxatuz sarri jasotzen baitu gizakion erasoa. Eibarren aurkitu genuen suge gazte honen kasuan gertatu bezala.
Santa Kurutzeko jaixak izan dira azkenengo egunotan Eibarren. Maietzan 3an da Santa Kurutz eguna, izan, eta kasualidadez hantxe agertu giñan, jakiñezta baillarako basarrittarrak hantxe egongo zirana mezetan eta eguna ospatzen. Jai ederrak antolatzen dittu urtero auzoko Jai Batzordiak, horraittio!
Santa Kurutzen mila aldiz egon, baina aste honetan sartu naiz lehelengoz ermittara. Erretrato batzuk atara eta hona ekartzeko aprobetxatu dot.
Mezia Santa Kurutz egunian, maiatzak 3, Eibarko Santa Kurutz ermittan.
Santa Kurutz ermittia barrutik (Mandiola-Gorosta auzuak, Eibar).
Santa Kurutz ermittia barrutik (Mandiola-Gorosta auzuak, Eibar).
Santa Kurutz ermittia 1862. urtian jaso zan Mandiola basarrixan lurretan. Zazpi baserriren artian zaintzen dabe ermittia.
Mandiola eta Gorosta baillaren topagune da Santa Kurutz ingurua. 1862. urtian jaso zan Mandiola basarrixan lurretan eta 7 baserriren artian zaintzen dabe gaur egun.
Gu gaztiak giñala "mendixan" zeguan, erdi-ezkutuan. 1990 hamarkada amaieran egokittu zeban udalak: ingurua garbittu, arbolak sartu, mahaixak ipini, aparkalekua egin... Eibarko nere lekurik kutunena da, duda barik, negu zein uda, gure pasiaden, afari-merienden eta txori-behaketen zentro neuralgikua. Gure txakur Isats be auzokua izan bihar, jakina, Gisasolanekua. Maitte dot Santa Kurutz!
Santa Kurutz ermittia, Eibarko Gorosta eta Mandiola auzuen artian.
Santa Kurutz ingurua 1998ko udan, egokitzapen lanak amaittuta eta zuhaitzak landatu barri.
Santa Kurutz, 2004, zuhaitzak hazten.
Negu eta uda, udazken eta udaberri, gure leku kutun!
Ego Ibarra batzordiak eta Badihardugu Elkartiak bideratutako Eibarko ermitten proiektuan jaso zeben ermittian inguruko informaziño zabala (eta hemen azpixan ikusi zeinkien "Eibarko ermitak historiaren lekuko" izeneko bideua argitaratu).
Santa Kurutzeko jaixak izan dira azkenengo egunotan Eibarren. Maietzan 3an da Santa Kurutz eguna, izan, eta kasualidadez hantxe agertu giñan, jakiñezta baillarako basarrittarrak hantxe egongo zirana mezetan eta eguna ospatzen. Jai ederrak antolatzen dittu urtero auzoko Jai Batzordiak, horraittio!
Santa Kurutzen mila aldiz egon, baina aste honetan sartu naiz lehelengoz ermittara. Erretrato batzuk atara eta hona ekartzeko aprobetxatu dot.
Mezia Santa Kurutz egunian, maiatzak 3, Eibarko Santa Kurutz ermittan.
Santa Kurutz ermittia barrutik (Mandiola-Gorosta auzuak, Eibar).
Santa Kurutz ermittia barrutik (Mandiola-Gorosta auzuak, Eibar).
Santa Kurutz ermittia 1862. urtian jaso zan Mandiola basarrixan lurretan. Zazpi baserriren artian zaintzen dabe ermittia.
Mandiola eta Gorosta baillaren topagune da Santa Kurutz ingurua. 1862. urtian jaso zan Mandiola basarrixan lurretan eta 7 baserriren artian zaintzen dabe gaur egun.
Gu gaztiak giñala "mendixan" zeguan, erdi-ezkutuan. 1990 hamarkada amaieran egokittu zeban udalak: ingurua garbittu, arbolak sartu, mahaixak ipini, aparkalekua egin... Eibarko nere lekurik kutunena da, duda barik, negu zein uda, gure pasiaden, afari-merienden eta txori-behaketen zentro neuralgikua. Gure txakur Isats be auzokua izan bihar, jakina, Gisasolanekua. Maitte dot Santa Kurutz!
Santa Kurutz ermittia, Eibarko Gorosta eta Mandiola auzuen artian.
Santa Kurutz ingurua 1998ko udan, egokitzapen lanak amaittuta eta zuhaitzak landatu barri.
Santa Kurutz, 2004, zuhaitzak hazten.
Negu eta uda, udazken eta udaberri, gure leku kutun!
Ego Ibarra batzordiak eta Badihardugu Elkartiak bideratutako Eibarko ermitten proiektuan jaso zeben ermittian inguruko informaziño zabala (eta hemen azpixan ikusi zeinkien "Eibarko ermitak historiaren lekuko" izeneko bideua argitaratu).
Oier Gorosabelek Mastodonen egindako komentarixo batek akordau eragin zestan erdi-ahaztuta neukan esamolde bat, gure aurrekuak sarri samar erabiltzen zebena: noaki.
Gure aitxitxak takian-potian erabiltzen zeban eta Eibartarren Ahotan proiektuan be jaso genduzen lekukotasun batzuk, esate baterako:
Gaur egun "auskalo" (edo "batek daki") esango genduke, baina gure aitxitxa-amama eibartarrak no(r)aki be erabiltzen zeben horren ordez. Jatorriz, seguru asko, 'nork daki' izango zan, jakina, nahiz eta gure sasoirako hori jatorrixori galduta zeuan eta hiztunentzat berba beregaina zan hori noaki hori.
Inguruan galdezka hasi eta konturatu naiz noaki honen erabileria nahiko murritza dala. Ahotsak-eko datu-basian bilatuta, 4 lekukotasun agertu jakuz, danak Eibarkuak. Inguruan be seguru erabiltzen zana, baina ez dot topatu adibiderik (ezta lagunen artian galdetuta be). Eta denporan be, esan doten moduan, badirudi honezkero guztiz galdutako esamoldia dala. Nere inguruan inkesta txiki bat egin eta gure adinetik beherako gehixenendako ezezaguna da honezkero Eibarren.
Hementxe Ahotsakeko adibidiak, Julian Etxeberria (01:07), Arnaldo Bolunburu (02:40) eta Roberto Isasi (05:20). Zelako garrantzixa daken Eibartarren Ahotan eta Ahotsak moduko proiektuak eta ahozko corpus historikuak!
Oier Gorosabelek Mastodonen egindako komentarixo batek akordau eragin zestan erdi-ahaztuta neukan esamolde bat, gure aurrekuak sarri samar erabiltzen zebena: noaki.
Gure aitxitxak takian-potian erabiltzen zeban eta Eibartarren Ahotan proiektuan be jaso genduzen lekukotasun batzuk, esate baterako:
Gaur egun "auskalo" (edo "batek daki") esango genduke, baina gure aitxitxa-amama eibartarrak no(r)aki be erabiltzen zeben horren ordez. Jatorriz, seguru asko, 'nork daki' izango zan, jakina, nahiz eta gure sasoirako hori jatorrixori galduta zeuan eta hiztunentzat berba beregaina zan hori noaki hori.
Inguruan galdezka hasi eta konturatu naiz noaki honen erabileria nahiko murritza dala. Ahotsak-eko datu-basian bilatuta, 4 lekukotasun agertu jakuz, danak Eibarkuak. Inguruan be seguru erabiltzen zana, baina ez dot topatu adibiderik (ezta lagunen artian galdetuta be). Eta denporan be, esan doten moduan, badirudi honezkero guztiz galdutako esamoldia dala. Nere inguruan inkesta txiki bat egin eta gure adinetik beherako gehixenendako ezezaguna da honezkero Eibarren.
Hementxe Ahotsakeko adibidiak, Julian Etxeberria (01:07), Arnaldo Bolunburu (02:40) eta Roberto Isasi (05:20). Zelako garrantzixa daken Eibartarren Ahotan eta Ahotsak moduko proiektuak eta ahozko corpus historikuak!
Duela hilabete batzuetako berria da, baina agenda estuak atzeratu egin du albistea blog honetara ekartzea. Baina bai, uste dut hala ere merezi duela lan honi oihartzuna ematea, tresna bikaina delako eBird plataforma eta euskal txorizaleontzat albiste pozgarria delako.
Ornitologoek hainbat plataforma eta APP ditugu gure esku txori-behaketak gordetzeko eta partekatzeko. Horien artean eBird da mundu mailan erabilienetako bat, dela webgunearen bidez (www.ebird.org) zein APParen bidez (eBird APP). Bada, eBird-en plataforma osoa (APPa eta weba) euskaraz erabiltzeko aukera daukagu hemendik aurrera, Itsas Enara Elkarteko kideok koordinatu eta burututako lanari esker.
Weba eta APPa euskaratzeaz gain, Espainiako SEOrekin elkarlanean, Europako hegaztien euskarazko izendegia ere txertatu dugu eBird-en. Hori ere albiste garrantzitsua da euskaldunontzat, txorien euskarazko izen arruntak estandarizatzeko eta zabaltzeko tresna garrantzitsua izan daitekeelako eBird bezalako plataforma bat. Oraindik ere baditugu hutsune gutxi batzuk, euskarazko izen estandarizaturik ez daukaten espezie gutxi batzuekin, baina ea epe laburrera arlo honetan ere urratsak ematen ditugu. Euskal Batzorde Ornitologikoaren baitan horretan ari gara lanean azkenaldian (eta espero dut epe laburrera albiste berriak izatea gai horri buruz).
eBird plataforma euskaratzeko ahalegina eBird erakundearen beraren ekimenaren ondorio ere bada, plataforma ahalik eta hizkuntza gehienetara itzultzeko asmoa baitaukate. Orain arte 11 hizkuntzatan erabili zitekeen eBird (besteak beste, ingelesa, gaztelania, portugesa, italiera...) eta azken eguneraketarekin beste bi hizkuntza gehitu dira, txekiera eta euskara. Eleaniztasun-ekimen horren barruan, munduko 12. hizkuntza izan da, beraz, euskara. Albiste ona, euskal txorizaleontzat ez ezik, baita euskararentzat ere.
Gero eta gehiago dira txorizaleok gure behaketak jaso eta argitaratzeko erabilgarri ditugun tresnak. Besteak beste, Ornitho.eus daukagu Euskal Autonomia Erkidegorako, Ornitho-navarra Nafarroako behaketak sartzeko, Faune-Aquitaine Iparralderako, Observation.org hegazti zein beste animalia batzuen mundu mailako datuak sartzeko edo Reservoirbirds hegaztien ezohiko behaketen jarraipena egiteko. Guztien artean, ziurrenik eBird.org da mundu mailan arrakasta handiena daukan plataforma.
Edozein plataforma erabiltzen dugula ere, oso garrantzitsua da txorizaleok ikusten ditugun hegaztien behaketak horrelako tresna baten bidez jaso eta partekatzea. Izan ere, plataforma hauetan biltzen diren milaka eta milaka erregistroei esker, hegaztien populazioen jarraipena egiteko aukera paregabea eskaintzen diegu zientzilariei, populazioen dinamika aztertzeko, migrazioak ulertzeko, aldaketa klimatikoaren eragina neurtzeko eta, azken batean, hegaztien kontserbaziorako beharrezko diren neurriak hartzeko.
Txorizale bazara eta tarteka-marteka hegaztiak behatzera irteten bazera, zure maila eta maiztasuna edozein delarik, Itsasenaratik animatu egiten zaitugu ikusi dituzun espezien datuak horrelako plataforma batera igotzera. Guztion onerako izango baita.
eBird-i dagokionez, Cornell Unibertsitate estatubatuarrak garatutako tresna da. Doakoa da eta mundu osoan dago erabilgarri, gorago esan bezala, 13 hizkuntzatan. eBird-i esker, ikusi ditugun hegaztien zerrendak gorde ditzakegu gure datu-basean eta mundu osoarekin partekatu.
Plataforma honen onura bi mailatan neurtu daiteke, hartara: batetik, gutako bakoitzari gure behaketan estatistikak eta jarraipen historiko zehatza egiteko aukera ematen digu, oso modu erraz eta eraginkorrean; bestalde, gorago esan bezala, txorizale guztion artean jasotako milioika datuei esker, ikerketa zientifikoetarako zein kontserbazio proiektuetarako ezinbesteko diren datuak metatzea lortzen dugu. Zientzia hiritarraren garrantzia inon baino gardenago bistaratzen da eBird eta antzeko plataformen balioa aztertzen dugunean.
Eibarko Mandiolaballean daude Arrajola eta Sosola baserriak, elkarren parean, Urkotik behera datorren erreka-zuloak banatuta.
Ba, nonork, nonoiz, harlozaz ('harlauzaz') estalitako harbidea egitea erabaki zuen, baserri bien arteko igarobidea errazteko. Nonork eta nonoiz, ez dagoelako oso garbi noiz egindakoa den (Sosola eta Arrajola baserrietako arbasoek, itxura denez). Garbi dagoena da niretzat Eibarko leku politenetakoa dela 80 metro eskas dituen harbide hau, Urko magalean sortzen den baso mixto eta artadiaren azpian, Abontza ('Abauntzaga') errekaren ainubean.
Inguru pikar eta aldapatsua izanik, lehenengo muga ederra eraiki zuten, aldatsari koska bat jan eta lurrari eusteko. Eta, ondoren, harlauzaz estali zuten, seguru asko bide bazterrean bertan dagoen harrobi txiki batetik ateratako lehengaiarekin. Ez dira harri-xafla bereziki zabal eta zainduak, baina bai gizaldien joan-etorriari aurre egiteko adinakoak, XXI. gizaldira arte iraun eta, gaur egun ere, pasabide eta gozaleku ederra gordez mendizalearendako eta baita inguruko baserri-lanetarako ere. Delicatessen bat!
Eibarko ondarean zer zaindua baldin badago, honetxek beharko luke lehentasunetako bat.
..................................................................
Eranskina (2022-12-28): erantzunetan jasotako iruzkin bat ekarriko dut hona (pixkat egokituta), informazio osagarri oso interesgarria ematen du eta: "Sosolari ere mesede, baina batez ere Arrajolako ortu handiek premiazko zuten ira garraiatzeko egina izan daiteke. Izan ere, Arrajolak ira-tokia Lindariko hegian dauka eta haraino igotzeko Intsausti izeneko amildegia igaro behar zuten, mugaz eta harlozaz baino gandi ezin zitekeena. Garaia zehaztekotan, artoaren etorrerarekin bateratsu egindakoa izan liteke. Horrek emango lieke nahikoa indar horrelako lanetan jarduteko. Eibarko populazio eta tailerretako langileen janari eskaera gero eta handiagoak baratzaren emankortasuna ziurtatzea eskatzen zuen ongarri on eta ugariaren bitartez".
Sosola baserriko Enrike Gisasolak ere aipatu izan du harbide hau bere blogean, hemen eta hemen, esate baterako.
..................................................................
Aurten 19 urte beteko ditu gure EibarOrg honetako blog komunitateak, badira batzuk! Eta bizirik gaude: azken urtean beste 382 artikulu idatzi ditugu denon artean. Baina asko dira ala gutxi? Eta oraindik irakurtzen ditu inork gure postak?
Hasteko, EibarOrg webguneak azken urtean izan dituen estatistiken laburpen xume bat egiteko aprobetxatuko dut:
Artikuluei dagokionez
Idatzitako edukiari dagokionez, esan bezala, guztira 382 artikulu idatzi ditugu guztion artean (une honetan aktibo gauden 15-16 blogarion artean). Blog komunitatea sortu genuenetik 14.000 artikulu baino gehiago izan dira, ia-ia.ia denak euskaraz.
Aurten idatzitako artikulu horien artean, irakurraldi gehien izan dituzten bost artikuluak hauexek dira:
Blogari bakoitzak guztira jasotako bisitariei dagokionez, hauexek dira lehenengo bostak (parentesi artean blog bakoitzak izan dituen bisitaldiak):
Nire blogari dagokionez, 2022an 25 post idatzi ditut, hilean pare bat, batez beste. Kontuan izanda 2004an ireki nuenetik 750 artikulu idatzi ditudala, garbi dago beste urte batzuetako ekoizpenetik behera egon naizela, baina tira, hain alper ere ez naiz ibili.
Idatzitako artikuluen artean hauek dira irakurle gehien izan dituztenak (ozta-ozta 100 irakurleak gaindituta):
Horiekin batera, aurreko urteetan idatzitako beste 5 postek ere jaso dituzte 100 irakurle baino gehiago:
Hori da nire blogeko artikuluen muga gaur egun: 100-200 irakurle asko jota. Asko? Gutxi? Tira, hurrengo puntuan saiatuko naiz galdera horiei erantzuten.
Susmoa dut blogean idazten genuenak oihartzun handiago zuela orain 8-10 urte. Esango nuke normala zela gure blog komunitateko post batzuek 300-400 irakurle lortzea eta batzuetan baita gehiago ere. Artikuluek izaten zituzten erantzunak ere gehiago izan ohi ziren; eta sare sozialetan zuten oihartzuna ere bai.
Estatistika orokorrak ere argigarriak dira*. Hemen duzue EibarOrg blog komunitateak 2008az geroztik izan duen trafikoa (bisitariak, bisitaldiak eta irakurritako orrialdeak).
Orain dela 15 urteko irakurleen eta trafikoaren laurdena daukagu gaur egun. Datu horiek begiratuta, normala da sarri entzun ohi duguna: blogak gainbehera daude eta ez ditu inork irakurtzen. Baina horrela da? Ba, ez horrenbeste, nik uste.
Hurrengo grafika honetan adierazten da 15 urteotan idatzi ditugun artikuluen kopurua (urdinez), artikulu bakoitzak jasotako batez besteko irakurle kopurua (gorriz) eta bisitari bakoitzak batez beste irakurri dituen orrialdeak (horiz).
Ekoizpena izugarri jaitsi da: orain dela 15 urte idazten genuenaren laurdena idazten dugu gaur egun. Baina proportzioan, post horien oihartzuna ez da horrenbeste jaitsi, Artikulu bakoitzak batez beste jasotzen duen irakurle-kopurua eta irakurle bakoitzak irakurtzen duen orrialde-kopurua ez da larregi aldatu (pixkat jaitsi arren). Egia da azken 2 parametro horietan eduki guztiak eragiten duela (19 urteko produkzio osoak eta ez bakarrik azken urtekoak), baina oro har esango nuke estatistika orokorrak pixkat bere neurrira eramaten dituela. Gorago esan dudan moduan, egia da une honetan ez daukagula orain dela 8-10 urteko irakurle kopurua, baina esango nuke neurri handi batean gure ekoizpena dela jaitsi dena, eta ez horrenbeste artikuluen oihartzuna.
Hortaz, egia da blog komunitate honek jasotzen duen trafikoa izugarri jaitsi dela eta komunitate honetako blogariok askoz gutxiago idazten dugula (gutxiago ere bagara). Baina, hala ere, gure inpresioa beste bat izan arren, gure artikuluen eragina ez da horrenbeste jaitsi duela 10-15 urtekoarekin alderatuta.
Hartara, segi beste 20 urtez, lagunok!
* 2004 eta 2005eko estatistikarik ez dugu EibarOrg-en eta 2006-2007ko datuek ez dirudite oso fidagarriak; azpiegitura teknikoa ere beste bat zen. Hori dela eta, 2008-2022 tartea hartu dut, datu sendo eta konparagarriak direlako.