Eibartik

Santa Kurutzeko jaixak izan dira azkenengo egunotan Eibarren. Maietzan 3an da Santa Kurutz eguna, izan, eta kasualidadez hantxe agertu giñan, jakiñezta baillarako basarrittarrak hantxe egongo zirana mezetan eta eguna ospatzen. Jai ederrak antolatzen dittu urtero auzoko Jai Batzordiak, horraittio!

Santa Kurutzen mila aldiz egon, baina aste honetan sartu naiz lehelengoz ermittara. Erretrato batzuk atara eta hona ekartzeko aprobetxatu dot.

Mezia Santa Kurutz egunian, maiatzak 3, Eibarko Santa Kurutz ermittan.

Santa Kurutz ermittia barrutik (Mandiola-Gorosta auzuak, Eibar).

Santa Kurutz ermittia barrutik (Mandiola-Gorosta auzuak, Eibar).

Santa Kurutz ermittia 1862. urtian jaso zan Mandiola basarrixan lurretan. Zazpi baserriren artian zaintzen dabe ermittia.

Santa Kurutzeko ermittia (Eibar), Mandiola eta Gorosta baillaren arteko topagune

Mandiola eta Gorosta baillaren topagune da Santa Kurutz ingurua. 1862. urtian jaso zan Mandiola basarrixan lurretan eta 7 baserriren artian zaintzen dabe gaur egun.

Gu gaztiak giñala "mendixan" zeguan, erdi-ezkutuan. 1990 hamarkada amaieran egokittu zeban udalak:  ingurua garbittu, arbolak sartu, mahaixak ipini, aparkalekua egin... Eibarko nere lekurik kutunena da, duda barik, negu zein uda, gure pasiaden, afari-merienden eta txori-behaketen zentro neuralgikua. Gure txakur Isats be auzokua izan bihar, jakina, Gisasolanekua. Maitte dot Santa Kurutz!

Santa Kurutz ermittia, Eibarko Gorosta eta Mandiola auzuen artian.

Santa Kurutz ingurua 1998ko udan, egokitzapen lanak amaittuta eta zuhaitzak landatu barri.

Santa Kurutz, 2004, zuhaitzak hazten.

Negu eta uda, udazken eta udaberri, gure leku kutun!

Ego Ibarra batzordiak eta Badihardugu Elkartiak bideratutako Eibarko ermitten proiektuan jaso zeben ermittian inguruko informaziño zabala (eta hemen azpixan ikusi zeinkien "Eibarko ermitak historiaren lekuko" izeneko bideua argitaratu).

Santak Kurutzeko jaixak Eibarren 2023, egitaraua

Amak 80 urte dakaz; neuk be makinatxo bat. Erreza litzake pentsatzia honezkero bere berbetia eta bere euskerian ezaugarrixak ezagunak dittudana, holako kontuetarako belarrixa beti zut eukitzen dot eta. Baina hara nun, juan zan astian hauxe bota zeban:

Hasieran zaila zan, baina denporian puruz ikasi eitten da.

Denporian puruz (edo denporian puruan). Alegia, denborarekin, denboraren poderioz.

Esamoldia ezaguna da, jakina; bizkaieraz ohikua edo (ohiko izandakua, behintzat). Baina harrittu ninduana horixe izan zan, amak 80 urtekin bota zebala hori, barru-barrutik, eta oin arte ez netsala sekula entzun.

Eibarko hiztegi digitalian ondo jasota dago, jakina, adibidiekin (ez puruz, baizik puruan):

• Biharran eta lanan puruan zerbaitt aurreratu eban.
  
• Jardunan puruan atara zetsan baietza.
  
• Urtien puruan eiñ eban diru apur bat.
  
• Mendiko berezko perretxikuak, hobiak dira simaurtzako zeregiñen puruan hartzen diranak baiño.
  

Elhuyar hiztegixan ez dot topatu; Labayru Hiztegixan bai.

Polittak dira holako ezustekuak, gitxien espero dozunian agertzen diran sorpresatxuak. Aupa ama, gure itturri linguistikua! ;)

Hogei bat lagun elkartu ginen domeka goizean Urkuzuko parkean irteera ornitologikoari ekiteko. Mota askotako jendea, interes desberdinekoa, baina denak naturzaleak eta txori-behaketaren munduan lehenengo urratsak emateko prest.

Sekula txoritan ibili bariko 20 laguneko talde batekin txori "asko" ikustea ezinezkoa da. Horrexegatik, kasu honetan, irteera praktiko eta oso oinarrizko moduan planteatu nuen saiakera hau. Txoriak ikusi eta identifikatzen ikastea baino, txoriketan hasteko oinarrizko kontuak zeintzuk diren azaldu nahi izan nuen eta, gehienbat, begirada aldaketa bat proposatzea.

Izan ere, txoritan ibiltzeak hori baitakar, beste begirada eta jarduera mota bat, mendian ibiltze hutsa baino lasaiagoa, kontenplatiboagoa, arnasa luzeagokoa. Erritmoa jaitsi beharra dago, gora begiratu, belarriak ixotu eta naturak ematen digun guztia jasotzen hasi.

Eta halaxe jardun genuen 3 bat orduz, Aasuatik gora Mandiolaballean sartu eta Santa Kurutzeraino, lasai, patxadaz, zuhaitz artetik zetorzkigun kantuak adituz, gozatuz eta tarteka begien artean agertzen zitzaizkigun txori txikiak beste begi batzuekin behatuz. Txioak, txinboak, txantxangorri eta zozo-birigarroak, miruak, garrapo eta gerri-txoriak, erregetxoak eta txepetxak... Uste dut gehienok gustura ibili ginela txio artean.

Prismatikoen inguruko hiruzpalau kontu azaltzeko aprobetxatu nuen (modelo eta motak, prezioak...) eta, batez ere, Merlin aplikazioa probatzeko aprobetxatu nuen. Uste dut app horrek herritar asko erakarriko dituela txoriburuon mundura. Ez dakit nola etorriko diren eta zein asmorekin, beharbada ez gure belaunaldian hazitako txorizaleon asmo eta begirada berdinarekin, baina ziur txorizaletasuna ernetzen duela gure inguruko hainbat lagunen artean (Twitterren ere halaxe iruditu zait, orain arte jaso ditudan hainbat erantzunen arabera, adibidez bat, bi eta hiru).

eBird eta Ornitho plataformen inguruan ere esan nahi nituen berba batzuk, eta hegazti gida interesgarrienen laburpena egitea ere bai, eta hegaztien munduaren inguruko azalpen zabalagoak... baina ez zen egon tarterik gehiagorako. Hurrengo batean izan beharko du! Eta izango da, txorizaletasunaren ekimen apologista hauekin asko disfrutatzen dudalako ;)

Irteeran ez genuen argazkirik atera. Goiko hau azaroan egindako beste irteera batekoa da, hori ere Baso Biziak elkarteak egindakoa, dozena bat habia kutxa ipintzeko Eibar inguruan.

Oinarrizko eskema bat sortu nuen irteera honetarako. Hemen lagako dut, aurreragorako (edo edozeinek erabili nahi badu).

1. Erritmoa, begirada... zer da txoriak behatzea?
2. Belarriaren garrantzia (txoriak behatzea ez da bakarrik ikustea; lehenbailehen komeni da kantuak identifikatzen ikasten hastea)
3. Katalejoak. Nola erabili, zer diren 10x40 bezalako zenbakiak, markak eta prezioak...
4. Teknologiaren laguntza, APP interesgarrienak (Merlin, BirdNet, Naturalist eta abar).
5. Hegazti gidak. Mugikorrean bai, baina paperean ere bai (ikaste-prozesuan ezinbestekoa).
6. Zientzia hiritarra. eBird eta Ornitho moduko plataformen garrantzia; SACRE, SACIN eta antzeko programak; Itsas Enara elkarte ornitologikoa.
7. Zelan identifikatzen dira hegaztiak? Koloreak, forma eta neurria, jarkera eta mugimendua, portaera, hegaztada, kantuak... Eta probabilitate kontua ere bada!!
8. Txorien euskarazko izendegia.

Teknologiak jauzi handiak ematen ditu oso denbora laburrean eta txorien kantuen identifikazioan ere izugarri hobetu da kontua azken 2-3 urteotan. Gaur egun, mugikorrean instalatutako aplikazio batek izugarri lagunduko digu mendian entzuten ari garen txori horien kantuak identifikatzen eta zalantzak argitzen.

Bi dira normalean erabiltzen ditudanak: Merlin Bird ID eta BirdNET, biak ere hegazti kontuetan mundu mailan erreferentzia den Cornell unibertsitatearen tresnak.

BirdNET izan zen erabiltzen hasi nintzen lehenengoa. Uste dut jatorriz app europarra dela (Chemnitzeko unibertsitate teknologikoarena), baina une honetan Cornellek kudeatzen du. Tresna xinple-xinplea eta erabilterraza da, bere mugekin. Azkenaldian, berriz, Merlin da gehien erabiltzen dudana, une honetan askoz erabilgarriagoa egiten zaidalako. Hala ere, biak deskargatzea izan daiteke lehenengo urratsa eta bakoitzaren gustuaren arabera (edo egoeraren zein beharren arabera) bata ala bestea erabiltzea. Nik neuk biak ditut instalatuta. Jaisteko eta instalatzeko, hementxe Androiderako estekak: Merlin Bird ID eta BirdNET.

Orain gutxira arte ez ziren oso fidagarriak Europako espezieentzat (batez ere Merlin, Estatu Batuetan garatutako APPa delako), baina une honetan biek dute antzeko fidagarritasuna, nire ustez. Merlin 1054 espezie identifikatzeko gai da, tartean Europako gehienak eta BirdNETek ere gure inguruko gehienak ezagutzen ditu. Oraingoz ez daude euskaraz, baina Merlinen txori-izenak, behintzat, euskaraz ikus ditzakezu (ez da gutxi!). Eta uste dut lortuko dugula egunen batean APPa ere euskaratzea, tresna-multzo berdineko kide diren eBird.org eta eBird APPa euskaratu ditugun moduan.

Hortaz, tresna erabilgarri eta praktikoak dira biak, nola Merlin hala BirdNet. Ezaugarri eta desberdintasun handienak hauexek dira:

• BirdNET zuzenean kantuak identifikatzeko tresna bat da. Oso xinplea eta erabilterraza. Merlinek, ostera, aukera gehiago ditu (adibidez, irudiak ere identifikatzen ditu).
• BirdNETek identifikazioaren ziurtasuna zenbatekoa den zehazten dizu (oso ziurra, nahiko ziurra, batere ziurra...); Merlinek ez dizu zehazten proposamenaren fidagarritasunik (hala ere, fidagarritasun maila txikia bada, ez dizu ezta proposamen zehatzik egiten ere).
• Merlinen txorien izenak euskaraz ikus ditzakezu (APPa erdaraz izan arren).
• Merlinek entzun ahala identifikatzen ditu txori-kantuak (hauxe da Merlinen abantailarik handiena, niretzat). Martxan ipini eta Merlinek esango dizu zeintzuk diren kantuan ari diren hegazti-espezieak. BirdNET-ek ez du hori egiten: zuk aukeratu behar dituzu pasarte-zatiak eta identifikatzeko eskatu.
• BirdNET-ekin kantu-zatiak gordetzea errazagoa da. Baina kantu-zati laburrak izan behar dira, hori bai.
• Merlin konektatuago dago eBird plataformarekin eta hango datuekin erkaketak egiten ditu eta behaketak batetik bestera eraman ditzakezu.

Orduan, esan bezala, uste dut txorizaleontzat oso tresna erabilgarriak direla bata zein bestea eta merezi duela instalatu eta probatzea. Hori bai, beti ere kontuan izanda APP hauek proposamenak egingo dizkigutela. Eta ezin dugu itsu-itsuan sinetsi aplikazio hauek proposatzen digutena. Akatsak egiten dituzte, eta ez gutxitan, gainera; batez ere soinu-egoera kaxkarretan (haizea, trafikoaren zarata, txori asko elkarrekin kantuan...). Hartara, txorizalearen esku dago app hauek ematen diguten informazioa aztertzea eta iragaztea, hori ezin dugu inoiz ahaztu.

Goian duzue BirdNETen pantaila-irudi bat. Hurrengoak Merlinenak dira, azkenaldian gehiagotan darabildan aplikazioarenak.

Goiko irudian Merlin aplikazioa martxan eta grabatzen ari denean ikusten duzun pantaila. Grabatzen ari zaren bitartean entzuten ari zaren hori zer txori den esango dizu Merlinek. Stop sakatu arte grabatzen jarraituko du, entzun dituen espezie guztien zerrenda osatzen joango da eta unean unean kantari dagoen txoria nabarmenduko dizu.

Behin grabazioa amaituta, grabazio hori non eta noiz egin den adieraziko dizu Merlinek, eta entzundako txoriak zeintzuk izan diren. Espezie bakoitzean sakatuta txori horren kantu-zatia entzuteko aukera izango duzu eta txori horren fitxara ere joan ahalko zara (eBird-ekin konektatzen da). Fitxategiak betirako gorde ditzakezu aplikazioan, datu guztiekin. Goiko hori joan zen udaberrian Debako Artzabal hezegunean egindako grabazioa da, txori-multzo politarekin, besteak beste, benarriza, ihi-txoria, baso-txinboa, eta abar.

Kasualitatez heldu naiz Eibarko udalaren lan honetara. Gure udalerriko ondare naturalaren inbentarioa egin zuten 2017-2018 bitartean Plan Estrategikoaren barruan eta, besteak beste Eibarko mugen barruan ditugun erreka nagusien mapa garbi argigarri bat dakar.

Oro har, orain dela 20 urte inguru argitaratu genuen Eibarko mapa toponimikoaren proiektuan jaso genituen hidronimoak dira Hirigintza sailekoak mapa honetara ekarri dituztenak (akatsen batekin eta bakarren batzuen faltan); beharbada beste iturriren bat ere erabili dute.

Oraingo honetan, guk egindako mapa toponimikoan baino gardenago ikusten dira, bestelako informaziorik gabe, erreka-izenak soil-soilik lagata. Pentsatu dut merezi duela blogera ere ekartzea (lizentziaren kontua garbi izan barik), hedapen pixkat ematearren eta Eibarko erreka guztien zerrenda gehituta. Mapa toponimikoarekin alderatu nahi duenak, hemen du Eibarko mapa toponimikoaren informazio osoa eta beste helbide honetan mapa toponimikoa bera kalitate altuan (hemen azpian ere itsatsita, kopia).

Eibarko errekak: mapa eta zerrenda

Hara hor, ba, Eibarko erreken zerrenda eta mapa. Udalaren mapa berri honetan agertzen ez diren baina lan toponimikorako jaso genituen izen batzuk ere gehitu ditut (errekak baino, errekaxtoak), eta elkarren iturri diren errekak jarraian adierazi. Kasu batzuetan, erreka batek 2 izen ezberdin ere baditu, gurutzatzen duen eremuaren arabera modu batean edo bestean izendatuta (zalantzak argitzeko, begiratu mapa toponimikoa).

• Ego erreka (aspaldi idatzi nuen Ego errekaren izenaz eta iturriaz)
• Lea-Artibaiko arrokoak: Arando, Aginaga (Agiña), Orberreka, Altzerreka eta Urko; Iturgoen (Itturguen), Iteriaga (Itterixa) eta Altzorbe.
• Ego errekaren ipar ixurialdekoak: Kortatxo; Karabia eta Abauntzaga (Abontzaerreka); Ardantza; Trango, Ormaiztegi, Txarako, Pagaegi, Errentziño eta Matxaria; Aasuaerreka; Txarakoerreka; Iruintxaur, Magdala, Pagolaerreka eta Gorosta; Zubiaga, Pagoaga; Iruitz, Maaldegi, Txindurrierreka eta Zaturio.
• Ego errekaren hego ixurialdekoak: Iburrerreka; Otaola; Txaltxako; Ubidieta (Ubitxa), Lixiberreka eta Unbe; Asurtza, Aranbaltz eta Txonta; Indurio, Kiñarraga eta Aiagaerreka (Aixerreka); Aldabeerreka; Errialtzu.

Oharra: erreka txikien kasuan ez da erraza toponimoa (hidronimoa) zein den zehaztea. Askotan, baserri bakoitzak izen desberdina ematen dio errekatxo berdinari, bere ibilbideko metro batzuk gorago edo beherago. Zerrenda honetan, beraz, izenen bat (sinonimo edo aldaeraren bat) falta daiteke.

Eibarko Sare Hidrologikoa ("Eibarko ondaren naturalaren inbentarioa", Eibarko Udala, 2018).

 Eibarko mapa toponimikoa (Alberdi eta Sarasua, Eibarko Udala, 2005).

Oier Gorosabelek Mastodonen egindako komentarixo batek akordau eragin zestan erdi-ahaztuta neukan esamolde bat, gure aurrekuak sarri samar erabiltzen zebena: noaki.

Gure aitxitxak takian-potian erabiltzen zeban eta Eibartarren Ahotan proiektuan be jaso genduzen lekukotasun batzuk, esate baterako:

• Ha etxia, noaki noizko etxia dan haura, e! (Julian Etxeberria)
• Noaki zenbat denporan Paco Anitua eguardixetan nerekin etortzen zan barriketan. (Arnaldo Bolunburu)
• Beste hau... noaki zer dan! (Roberto Isasi)

Gaur egun "auskalo" (edo "batek daki") esango genduke, baina gure aitxitxa-amama eibartarrak no(r)aki be erabiltzen zeben horren ordez. Jatorriz, seguru asko, 'nork daki' izango zan, jakina, nahiz eta gure sasoirako hori jatorrixori galduta zeuan eta hiztunentzat berba beregaina zan hori noaki hori.

Inguruan galdezka hasi eta konturatu naiz noaki honen erabileria nahiko murritza dala. Ahotsak-eko datu-basian bilatuta, 4 lekukotasun agertu jakuz, danak Eibarkuak. Inguruan be seguru erabiltzen zana, baina ez dot topatu adibiderik (ezta lagunen artian galdetuta be). Eta denporan be, esan doten moduan, badirudi honezkero guztiz galdutako esamoldia dala. Nere inguruan inkesta txiki bat egin eta gure adinetik beherako gehixenendako ezezaguna da honezkero Eibarren.

Hementxe Ahotsakeko adibidiak, Julian Etxeberria (01:07), Arnaldo Bolunburu (02:40) eta Roberto Isasi (05:20). Zelako garrantzixa daken Eibartarren Ahotan eta Ahotsak moduko proiektuak eta ahozko corpus historikuak!

Egurrezko jarlekua, bizkarralde altuarekin eta erdian mahaiarena egiten duen ohol eraisgarriarekin. Horixe dugu zizeilua. Beheko suaren parean egoten zen eta tradizioz hierarkia adierazten zuen, etxeko jaunaren eserleku nagusia baitzen.

Ezagutzen diren gehienak XVI. eta XVII. mendekoak dira (XIX. mendera arte ekoitzi ziren arren). Han-hor irakurri dut Euskal Herriko altzaria dela. Ez dut uste, hala ere, Euskal Herrikoa bakarrik denik, Pirinioetako beste lurralde batzuetan ere erabili izan delako (cadira deritzote Aragoin, adibidez).

Ikusi dudan azkena Arabako Kuartangoko atari batean ikusi dugu asteburuan. Seguru asko Xixilua esango diote bertakoek, horrelaxe deitzen diotelako Araban zizeiluari, baita gaztelaniaz ere. Izan ere, euskalkiaren arabera hainbat aldaera ditu altzari honek.

• zizeilu, zizailu, zizilu, zizilo (G, GN, BN)
• zuzulu, züzülü, xuxula (Z, BN, Er.)
• txisailu, txiselu, txixilu, txitxelu, txitxilu, xixilu (B, A).

Itxura denez, latinezko 'subsellium' (banko baxua) hitzetik datoz horiek guztiak, Zizeilu zein bere aldaera oro. Zizeiluen inguruko info zabala Wikipedian: https://eu.wikipedia.org/wiki/Zizeilu.

Xixilua Araban.

Xixilua Araban.

Espainiako SEO elkarteak koordinatuta egiten da urtero SACIN programa (Seguimiento de aves comunes en invierno). Udako bere parekide den SACRE programak bezala, hegazti ohikoenen jarraipena egin eta epe ertain-luzeko joerak aztertzeko diseinatuta dago eta txorizaleon parte-hartzearekin burutzen da.

Nire kasuan, Eibarko hegaztien jarraipena egiten dut duela 10 urte ingurutik programa bietan, SACINen neguan eta SACREn udan. Pandemia eta osasun-kontuak tarteko, SACINen ezin izan dut behaketarik egin azken urteotan, baina aurten berriro itzuli naiz mendira, ohiko den metodologia, trantsektu eta kontaketetara.

Metodologia erraza du SACINek (programan parte hartzen hasi nintzenean azaldu nuen gutxi gora-behera): neguan zehar 2 irteera egin behar dituzu, abendutik otsailera bitartean, aurrez zehaztutako ibilbide zehatz batean zehar eta ikusten dituzun hegazti guztiak apuntatu (15 minutuko eta 500 metroko 8 trantsektotan). Nire urteroko ibilbidea Sautsin hasten da, Aasua errekan barrena Mandiola aldera igotzen da, handik Santa Kurutz eta Usartzara, eta Kalamuan amaitzen da.

Aurtengo datuetan ez da egon ezusteko berezirik (ikus aurrekoak, 2015, 2016, 2017, 2018). Ez da hori helburua ere, unean uneko aldaketak aztertzearena, milaka behatzaileren datu historikoak bildu eta epe luzeko joerak aztertzea baizik.

Urteroko zenbaki eta espezieak aurten ere. Bi orduko eta 4 kilometroko ibilbide horretan, gutxi gora-behera 35 espezie eta 300 txori behatzen ditut urtero Eibarren. Ohikoenak, aurten ere urtero legez, kaskabeltz handiak, txantxangorriak, zozoak, belabeltzak, hormatxoriak eta txontak. Agertu ez direnak, besteak beste, birigarroa, okil handia, haitz-enara eta txioa, espezie arruntak direnak gure herrian, baina behaketa honetan azaldu ez zaizkidanak.

Aurtengo nobedadea miru gorriak eta ahate musketaduna izan dira. Lehenengoa ohikoa da Gipuzkoan, baina ez horrenbeste Eibarren eta neguan; bigarrena espezie exotiko inbaditzailea da, amerikarra sortzez, baina Euskal Herrian gero eta ohikoagoa. Aurten kontatu ditut lehenengoz SACIN programarako.

Txorizalea bazara, SACIN eta SACRE bezalako zientzia hiritarreko programak izan daitezke zure zaletasuna bideratzeko aukeretako bat. Edo Aranzadiren Zapelatz programa, bestela. Naturaz gozatzen duzun bitartean, zientziarentzat eta hegaztien ezagutzarentzat interesgarriak diren datuak bildu ditzakezu. Zure behaketak eBird eta Ornitho bezalako webguneetan txertatzeak ere garrantzi berezia dauka, eta euskaraz dituzu biak!

Duela hilabete batzuetako berria da, baina agenda estuak atzeratu egin du albistea blog honetara ekartzea. Baina bai, uste dut hala ere merezi duela lan honi oihartzuna ematea, tresna bikaina delako eBird plataforma eta euskal txorizaleontzat albiste pozgarria delako.

Ornitologoek hainbat plataforma eta APP ditugu gure esku txori-behaketak gordetzeko eta partekatzeko. Horien artean eBird da mundu mailan erabilienetako bat, dela webgunearen bidez (www.ebird.org) zein APParen bidez (eBird APP). Bada, eBird-en plataforma osoa (APPa eta weba) euskaraz erabiltzeko aukera daukagu hemendik aurrera, Itsas Enara Elkarteko kideok koordinatu eta burututako lanari esker.

Weba eta APPa euskaratzeaz gain, Espainiako SEOrekin elkarlanean, Europako hegaztien euskarazko izendegia ere txertatu dugu eBird-en. Hori ere albiste garrantzitsua da euskaldunontzat, txorien euskarazko izen arruntak estandarizatzeko eta zabaltzeko tresna garrantzitsua izan daitekeelako eBird bezalako plataforma bat. Oraindik ere baditugu hutsune gutxi batzuk, euskarazko izen estandarizaturik ez daukaten espezie gutxi batzuekin, baina ea epe laburrera arlo honetan ere urratsak ematen ditugu. Euskal Batzorde Ornitologikoaren baitan horretan ari gara lanean azkenaldian (eta espero dut epe laburrera albiste berriak izatea gai horri buruz).

eBird plataforma euskaratzeko ahalegina eBird erakundearen beraren ekimenaren ondorio ere bada, plataforma ahalik eta hizkuntza gehienetara itzultzeko asmoa baitaukate. Orain arte 11 hizkuntzatan erabili zitekeen eBird (besteak beste, ingelesa, gaztelania, portugesa, italiera...) eta azken eguneraketarekin beste bi hizkuntza gehitu dira, txekiera eta euskara. Eleaniztasun-ekimen horren barruan, munduko 12. hizkuntza izan da, beraz, euskara. Albiste ona, euskal txorizaleontzat ez ezik, baita euskararentzat ere.

Hegazti-behaketak gordetzeko eta partekatzeko plataformen garrantzia

Gero eta gehiago dira txorizaleok gure behaketak jaso eta argitaratzeko erabilgarri ditugun tresnak. Besteak beste, Ornitho.eus daukagu Euskal Autonomia Erkidegorako, Ornitho-navarra Nafarroako behaketak sartzeko, Faune-Aquitaine Iparralderako, Observation.org hegazti zein beste animalia batzuen mundu mailako datuak sartzeko edo Reservoirbirds hegaztien ezohiko behaketen jarraipena egiteko. Guztien artean, ziurrenik eBird.org da mundu mailan arrakasta handiena daukan plataforma.

Edozein plataforma erabiltzen dugula ere, oso garrantzitsua da txorizaleok ikusten ditugun hegaztien behaketak horrelako tresna baten bidez jaso eta partekatzea. Izan ere, plataforma hauetan biltzen diren milaka eta milaka erregistroei esker, hegaztien populazioen jarraipena egiteko aukera paregabea eskaintzen diegu zientzilariei, populazioen dinamika aztertzeko, migrazioak ulertzeko, aldaketa klimatikoaren eragina neurtzeko eta, azken batean, hegaztien kontserbaziorako beharrezko diren neurriak hartzeko.

Txorizale bazara eta tarteka-marteka hegaztiak behatzera irteten bazera, zure maila eta maiztasuna edozein delarik, Itsasenaratik animatu egiten zaitugu ikusi dituzun espezien datuak horrelako plataforma batera igotzera. Guztion onerako izango baita.

eBird-i dagokionez, Cornell Unibertsitate estatubatuarrak garatutako tresna da. Doakoa da eta mundu osoan dago erabilgarri, gorago esan bezala, 13 hizkuntzatan. eBird-i esker, ikusi ditugun hegaztien zerrendak gorde ditzakegu gure datu-basean eta mundu osoarekin partekatu.

Plataforma honen onura bi mailatan neurtu daiteke, hartara: batetik, gutako bakoitzari gure behaketan estatistikak eta jarraipen historiko zehatza egiteko aukera ematen digu, oso modu erraz eta eraginkorrean; bestalde, gorago esan bezala, txorizale guztion artean jasotako milioika datuei esker, ikerketa zientifikoetarako zein kontserbazio proiektuetarako ezinbesteko diren datuak metatzea lortzen dugu. Zientzia hiritarraren garrantzia inon baino gardenago bistaratzen da eBird eta antzeko plataformen balioa aztertzen dugunean.

Aurten 19 urte beteko ditu gure EibarOrg honetako blog komunitateak, badira batzuk! Eta bizirik gaude: azken urtean beste 382 artikulu idatzi ditugu denon artean. Baina asko dira ala gutxi? Eta oraindik irakurtzen ditu inork gure postak?

2022. urteko estatistika orokorrak EibarORG webgunean

Hasteko, EibarOrg webguneak azken urtean izan dituen estatistiken laburpen xume bat egiteko aprobetxatuko dut:

• 31.166 bisitari izan ditugu; eta 44.461 bisitaldi. Gure serie historiko osoko daturik kaxkarrena izan da.
• Hala ere, guztira 84.404 orrialde ikusi dira.
• Bisitaldi bakoitzean 1,90 orrialde ikusi ditu batez besteko bisitari horrek eta 1:38 minutu igaro ditu gure artikuluak irakurtzen (ez da datu txarregia ere).
• Bisitaldien %55 mugikorretik etorri dira eta %45 PCtik. Mugikorreko bisitek etengabe jarraitzen dute gorantz, baina oraindik nahiko baxua da %55 hori inguruko beste webgune eta hedabide batzuekin alderatuta.
• Bisitarien %24ak bere nabigatzailea euskaraz dauka konfiguratuta. Oso gutxi, ezta? Eta, hala ere, iaztik 4 puntu igo da (%20 > %24) eta, gainera, inguruko beste webgune batzuetako estatistikak ezagututa, gurea oso datu ona da. Komunitate honetako irakurleen profila islatzen du, nolabait: euskaldun aktiboa eta teknofilo samarra. Guztioi mezua: konfiguratu zuek gailuak euskaraz, gure hizkuntzarentzat hain da garrantzitsua eta! 
• Bisiten %44 Google bidez heltzen dira gurera. %34 zuzenean eta %15 sare sozialetatik (horietako %74 Twitterretik eta %23 Facebooketik).

Artikuluei dagokionez

Idatzitako edukiari dagokionez, esan bezala, guztira 382 artikulu idatzi ditugu guztion artean (une honetan aktibo gauden 15-16 blogarion artean). Blog komunitatea sortu genuenetik 14.000 artikulu baino gehiago izan dira, ia-ia.ia denak euskaraz.

Aurten idatzitako artikulu horien artean, irakurraldi gehien izan dituzten bost artikuluak hauexek dira:

• Lur lauaren teoria (Arregi)
• Zer du Idoia Mendiak Beatriz Artolazabalen aurka (Zapiain)
• Ernesto Fernandez gure anaia, 1955-2022 (Luistxo)
• "Visite Azcoitia de la mano de Urola Turismoa" (Luistxo)
• Beaskokalea: galtzeko bidian dagon toponimua (Gorosabel)

Blogari bakoitzak guztira jasotako bisitariei dagokionez, hauexek dira lehenengo bostak (parentesi artean blog bakoitzak izan dituen bisitaldiak):

• Amatino (17132)
• Eibartik - Asier Sarasua (10549)
• Ortozik - Asier Arregi (6188)
• Markos Zapiain (6636)
• Teknosexua - Gari Araolaza (5699)

Eta nire blogean?

Nire blogari dagokionez, 2022an 25 post idatzi ditut, hilean pare bat, batez beste. Kontuan izanda 2004an ireki nuenetik 750 artikulu idatzi ditudala, garbi dago beste urte batzuetako ekoizpenetik behera egon naizela, baina tira, hain alper ere ez naiz ibili.

Idatzitako artikuluen artean hauek dira irakurle gehien izan dituztenak (ozta-ozta 100 irakurleak gaindituta):

• Ardurabakuen aeroplanua, 1929ko aratustiak (180)
• Eibarko sozialistek jasotako Tomas meabe aterpetxea, Kalamuan (157)
• Kromletx edo mairu-baratzeen adibide eder bi: Oieleku (Gipuzkoa) eta Ilarrita-Okabeko (Nafarroa Beherea) harrespilak (152)
• "Miñan" (Susa, 2019), Ibrahima Baldek ahoz idatzia eta Amests Arzallusek eskuz idatzia (137)
• Arrajolatik Sosolarako harbidea, delicatessen bat (116)

Horiekin batera, aurreko urteetan idatzitako beste 5 postek ere jaso dituzte 100 irakurle baino gehiago:

• Tardigradoak, uretako hartz geldo txikiak (409)
• Euskal literatura klasiko ezinbestekoa (156)
• Anfibioen metamorfosia: zapaburutik igelera (123)
• Euskal Herriko txori batzuen kantuak eta izenak #TxoriaTxio traolarekin (119)
• Ehun mendian lehiaketa (106)

Hori da nire blogeko artikuluen muga gaur egun: 100-200 irakurle asko jota. Asko? Gutxi? Tira, hurrengo puntuan saiatuko naiz galdera horiei erantzuten.

Blogak gainbehera? Idazten dugu? Irakurtzen gaituzte?

Susmoa dut blogean idazten genuenak oihartzun handiago zuela orain 8-10 urte.  Esango nuke normala zela gure blog komunitateko post batzuek 300-400 irakurle lortzea eta batzuetan baita gehiago ere. Artikuluek izaten zituzten erantzunak ere gehiago izan ohi ziren; eta sare sozialetan zuten oihartzuna ere bai.

Estatistika orokorrak ere argigarriak dira*. Hemen duzue EibarOrg blog komunitateak 2008az geroztik izan duen trafikoa (bisitariak, bisitaldiak eta irakurritako orrialdeak).

Orain dela 15 urteko irakurleen eta trafikoaren laurdena daukagu gaur egun. Datu horiek begiratuta, normala da sarri entzun ohi duguna: blogak gainbehera daude eta ez ditu inork irakurtzen. Baina horrela da? Ba, ez horrenbeste, nik uste.

Hurrengo grafika honetan adierazten da 15 urteotan idatzi ditugun artikuluen kopurua (urdinez), artikulu bakoitzak jasotako batez besteko irakurle kopurua (gorriz) eta bisitari bakoitzak batez beste irakurri dituen orrialdeak (horiz).

Ekoizpena izugarri jaitsi da: orain dela 15 urte idazten genuenaren laurdena idazten dugu gaur egun. Baina proportzioan, post horien oihartzuna ez da horrenbeste jaitsi, Artikulu bakoitzak batez beste jasotzen duen irakurle-kopurua eta irakurle bakoitzak irakurtzen duen orrialde-kopurua ez da larregi aldatu (pixkat jaitsi arren). Egia da azken 2 parametro horietan eduki guztiak eragiten duela (19 urteko produkzio osoak eta ez bakarrik azken urtekoak), baina oro har esango nuke estatistika orokorrak pixkat bere neurrira eramaten dituela. Gorago esan dudan moduan, egia da une honetan ez daukagula orain dela 8-10 urteko irakurle kopurua, baina esango nuke neurri handi batean gure ekoizpena dela jaitsi dena, eta ez horrenbeste artikuluen oihartzuna.

Hortaz, egia da blog komunitate honek jasotzen duen trafikoa izugarri jaitsi dela eta komunitate honetako blogariok askoz gutxiago idazten dugula (gutxiago ere bagara). Baina, hala ere, gure inpresioa beste bat izan arren, gure artikuluen eragina ez da horrenbeste jaitsi duela 10-15 urtekoarekin alderatuta.

Hartara, segi beste 20 urtez, lagunok!

* 2004 eta 2005eko estatistikarik ez dugu EibarOrg-en eta 2006-2007ko datuek ez dirudite oso fidagarriak; azpiegitura teknikoa ere beste bat zen. Hori dela eta, 2008-2022 tartea hartu dut, datu sendo eta konparagarriak direlako.