Eibartik

Orain dela astebete inguru hil zen Juan San Martin "Juanito" eibartarra. Juxtu-juxtu Eibarko herriko seme kutun izendatu behar zutenean. Merezi zuen, bai horixe.

Eibarko udalaren Egoibarra webgunean izendapen horren inguruko informazio mordoa zeukaten, Juan San Martin izeneko atalean.

Orain, atala berrantolatu, eta audio-fitxategi batzuk ere gehitu dizkiote. Pello Zabaletak 1998an Euskadi Irratian egindako elkarrizketaren pasarte batzuk entzuteko aukera dugu.

Grabazio hori Eibarko udal artxiboko ahozko bilduman dago, hainbat eibartarri egindako beste grabazio batzuekin batera, eta transkribapena zein digitalizazioa Eibartarren Ahotan proiektu barruan egin dira.

Juan San Martini elkarrizketa

Oharra: azken orduko berrien arabera, urrian egingo da Juan San Martin herriko seme kutun izendatzeko ekitaldia.

Datorren astian aurkeztuko da "Viaje por el pais de los recuerdos" liburua, Toribio Etxebarria idazlearen liburu zoragarrixa.

Hurrengo batian jardungo dot luziago lan horren inguruan, baina gaur Toribioren poema bat ekarri nahi dot hona. Alderdi literarixotik ez da izango kristona, baina Toribioren ideak eta euskeriari zetsan maittasuna ondo be ondo erakusten dau.

Neri behintzat izugarri gustatzen jata, eta hamentxe zuek guztiondako:

Zer, ai, gure aldietako
mendi ederren illaria,
zer sagasti kerizatsuak,
zer baserrixen bakia,
zer gure lur zorioneko
guk maitte dogun guztia,
euskeraz ez izatera
ango alkarren aitzia?

Arno, Oiz eta Anboto;
Udalaitz ta Aizgorria;
Elosu, Izarraitz, Ernio,
Aralar da Larrunarria,
Zer biotz-ikara izen onek
Juanda balitz euskeria?

Beizabal eta Eguarbitza,
Otola eta Olerria;
Mandiola eta Gorosta,
Arrate eta Akondia.
Loixola, Azittaiñ, Aixa,
eta Kiñarra ballia,
zeren itxura alde onek
an balitza erderia,
eta ordez, aintzakotzat b’ez
gurasuen euskeria?

Ibiltarixanak liburutik hartuta (156. orrialdia).

» PUSPILLO • burbuja, pompa; ampolla.

Eibarren sarri erabiltzen dogu berba hau. Jaboiakin egindakuak, edo txikliakin, edo erretzeruzkuan urtetzen dabenak...

Hiztegi batuan ez da agertzen. Elhuyarrek be ez dakar. "Burbuja" bilatuta: Burbuila; bunbuilo, anpulu, maskuilo; (ur-)begi.

Hiztegia 3000k, betiko moduan, sinonimo edo aldaera gehitxuago emoten dittu: burbuila, burbuilo, puspulo, anpulu, maskulo, maskuilu, punpuilu, pustila, muskulu.

Ia Euskaltzaindiak Hiztegi Batuaren bigarren itzuli honetan hiztegixan sartzen daben. Izan be, behin baino gehixagotan pasau izan jata, testu bat idatzi nunbaitterako, eta "zuzentzailiak" puspiloren ordez burbuila hobestia. Batzuetan garbizale gara ba... baina beste batzuetan...

Hiztegi Etnografikuak hauxe dakar:

puspillo burbuja; ampolla. • Esate baterako erretakuan urtetzen dabenak, edo ezpanetan agertzen diranak... Ik. baba.

Eta Eibarko Euskara Toribioren adibide pare bat topau dittut:

Puzpilluak urten desta ezpanian, hotzikaria ezkero.
Puzpilluak eitten zan lasto bategaz.

Eta zelan idatzi behar? Hiztegi Etnografikorako PUSPILLO hobetsi genduan; Toribiok PUZPILLO dauka. Um??

Amaitu da Euskal Bizikleta. Edizio kaskar samarra aurtengoa. Azken urtean txirrindularitzan izandako aldaketek eragin handia izan dute, eta bigarren egunean Eladio Jimenezek tropelari ateratako 10 minutuek, zer esanik ez. Etapak mugituak izan omen dira, gorabehera askokoak, txirrindulari gazte batzuk gogotsu... baina oro har maila gutxiko lasterketa izan da, eta ikusleentzat ez da izan edizio onegia: talde handi gutxi, izen handi gutxiago, eta etorri diren handi horiek gogo gutxi baino gutxiago.

Gaur Arrateko igoera izan da eta hor ere aldaketak izan dira: arratsaldez izan beharrean, goizez izan da. EITBek eta arratsaldeko pilotak aginduta. Ez dakit ordu aldaketagatik izan den, edo edizio kaskarra izan dugulako aurtengoa, baina jende gutxitxo zegoen Arrate inguruan. Ea datorren urtean... antolatzaile batzuen artean hasi dira esaten, datorren urteetarako aldaketa handiak egin beharko direla. Ikusiko dugu.

Eskerrak azkenean helikopteroa agertu den

Ba bai. Gaur Arraten albistea ez da izan italiar baten garaipena, ez Jimenezek itzulia irabaztea, eta ez antolatzaileen hasarrea. Gaur albistea EITBren helikopteroa izan da. Karrera amaitu bezain azkar, Santa Kurutz inguruan hasi da jira ta buelta, gure buruen gainean. "Zer ibiliko ete dok hau?"

Jira ta buelta, eta gero eta beherago, eta azkenean, Iturruaabeletxe baserri gaineko zelaira jaitsi da. Eta hantxe agertu dira dozenaka ume (eta ez hain ume), helikopteroa ikustera, pozik. Helikoptero amerikarra lurrera bota duen irakiar taldea ziruditen, denak saltoka eta argazkiak ateratzen.

Hogei minutu izan dira. Piloto "amerikarrek" bizirik irten dute, eta gu guztiok bazkaltzera joan gara, pozik, helikopteroaren gorabeherek eguna alaituta.

Gauean, etxean, Maddi lo zegoela bere gelara sartu naiz, azken laztana ematera. Lo zegoen, zorro-zorro, baina une batez begiak ireki ditu eta eskutxoa zerura jaso ondoren "baddoia! baddoia!" esan du.

Aurtengo Arrateko igoera, sekula izan denik eta onena izan da. Ez dago dudarik.

Argazki gehiago ere jarri ditut, jarraitu irakurtzen.

Juan San Martin hil da. Juan San Martin (Eibar, 1922), euskaltzaina, euskaltzalea, arartekoa, idazlea, artean aditua, itzultzailea, poeta... eta beste milaka gauza. Euskal kulturak eman duen izen handienetako bat, bai berak egindako lanengatik, bai sustatutako guztiengatik.

Milaka sari eta omenaldi jasotakoa, datorren ostiralean jaso behar zuen falta zitzaion bakarrenetako: "Eibarko herriko seme kutun" izendatzea.

Pleno berezia berdin egingo da datorren ostiralean, baina oraindik erabakitzeke dago plenoaren inguruko ospakizun eta ekitaldiekin zer egingo den.

Juan San Martinen inguruko informazio gehiago, Eibarko udaleko Ego Ibarra batzordeak bere webgunean jarritako atalean: Juan San Martin

Gipuzkoako Foru Aldundiak, teknologia berriekin zer egin jakin ez, eta blogen munduan muturra sartzea erabaki zuen. Nondik hasi jakin ez, eta norbaiti laguntza eske joan behar: blog komunitateetara? blogariengana? teknikariengana?... EZ JAUNA! Diario Vasco egunkariari eskatu zion aholkua, eta gainera, berakin eskua emanda blog lehiaketa bat antolatu. Aldundiaren blog lehiaketa bat, non? derrigor Diario Vasco egunkariaren orrietan. Tumatxa.

Aldundiak bide okerra hartu du, eta Diario Vasco egunkaria gezurretan hasi: "Diariovasco.com fue el primer medio digital en incorporar foros de discusion sin pre-moderacion, y ha sido tambien el primero en poner a disposicion de sus usuarios un servicio de blogs".

Gezurra, gezurra eta gezurra, eta gainera larru gogorra.

• Primero en incorporar foros sin pre-moderacion???? Zoratu egin ahal dira? Noiztik daude martxan hainbat eta hainbat foro eta posta-zerrenda Interneten?
• primero en poner un servicio de blogs. Eta Sustatu? eta EibarOrg blog-komunitate hau? Eta GoienaNet-ekoa? eta...

Baina jakina, horiek guztiak euskaraz daude, eta gainera periferiakoak dira. Hau da, ez gara ez benetako gipuzkoarrak, ez benetako blogariak.

Horretarako, erdaraz jardun beharko genuke, eta gainera kapitalaren extraradioan bizi. Beharbada andoaindarrak bagina, edo urnietarrak... baina gu urrun bizi gara, ia-ia Bizkaian.

Halaxe uste dute Gipuzkoako Aldundiak eta Diario Vasco egunkariak.

Guzti honetaz kexatzeko, eskutitz bat idatzi du Joxe Arantzabalek, eta 30 blogarik izenpetu dugu. Gipuzkoako Foru Aldundia oker dabil

Aintzat hartuko ote duten? Ez dut uste. Hemendik aurrera ere periferiako Yanomamiak izaten jarraituko dugu, Amazonaskoak baino ezezagunagoak.

Gipuzkoako Foru Aldundia oker dabil

Apirilaren hondarrean Gipuzkoako Foru Aldundiak hitzarmen bat egin zuen El Diario Vasco egunkariarekin, blog lehiaketa bat antolatzeko. Ez zituen aintzat hartu ordura arte Gipuzkoan bertan blogintzan egindako ahalegin oparoak, eta DV-rekin ezkondu zen.

Nork bere ezkontideak hautatzen ditu, eta Gipuzkoako Foru Aldundiak eskubide osoa du berea aukeratzeko. Hautuak, ordea, sortu zituen protesta batzuk, adibidez: Blog&roll lehiaketa printzipioz gaztelania hutsez izan behar zelako; edo saritzea nahi zutelako blog onena, baina horretarako ezinbestekoa zelako blog hori Diariovasco.com-en egitea; edo, oro har, aitzindarien lana kontuan hartzen ez zelako.

Okerrena, baina, orain dator: Gipuzkoako Foru Aldundiaren organo ofiziala hasi da hainbat informazio banatzen, eta hor aldatu egiten da euskal blogintzaren historia, DV-ri emateko ez daukan aitzindaritza. Eta hori ez diogu onartuko.

Gipuzkoako Foru Aldundiak antolatu du E-gobernua eta hiritarren parte-hartzea, jardunaldi batzuk, non gonbidatu dituen Europa Press-eko ordezkari bat, eta beste bat DV-koa, teknologia berriez hitz egiteko. Eta DV-ren ordezkaria aurkezterakoan, hauxe dio: Diariovasco.com fue el primer medio digital en incorporar foros de discusión sin pre-moderación, y ha sido también el primero en poner a disposición de sus usuarios un servicio de blogs.

Blogei dagokienez, hori ez da egia. Gipuzkoako Foru Aldundiak eta DV-k badakite Euskal Herrian lehen bloga, Sustatu, 2001ean kaleratu zela, Code&Syntax (Eibar) eta Goiena (Debagoiena) enpresek sortua. Lehen blog zerbitzua Eibar.org erakundeak sortu zuela 2004ko uztailean. Goiena.net-ek 2005eko otsailaren 22an aurkeztu zuela bere blog komunitatea Koldo Mitxelena kultura gunean, Donostian. Eta gero etorri zela DV bere blog zerbitzuekin. Baina, hor egon liteke aitortu gabeko koska Gipuzkoako Diputazioarentzat, blog horiek guztiak euskaraz daudelako. Horiek ez ezik, beste asko ere, 170 blogetik gora, euskaraz daude, eta Aurki.com albiste biltzaileak jasotzen ditu uneoro.

Bada beste bidegabekeria bat egin duena Gipuzkoako Diputazioak eta da hauxe: asko gara gaudenak izena emanda e-postazko buletin batera, Gipuzkoa.net atari ofizialean zer dagoen berri jasotzeko. Oraingo astean etorri denak, konpentsatzeko-edo, berritasunetan zekarren lotura bat: Goiena.net. Berritasuna, non eta 2003ko udazkenetik dabilenean ekimen hau sarean!. Nola hartuko gaituzte kontuan Deba ibarrean, San Vicente de la Barqueraren parean... Horientzat Gipuzkoa hasten da DV-ko orrietan eta amaitzen da Igara-Ibaeta inguruan.

Gipuzkoako Foru Aldundiak aukeratzea dauka nahi dituen aliatuak, baina, mesedez, ez dezala historia faltseatu eta izan dezala errespetu apur bat punta-puntako teknologia erabiliz euskarazko ekimen berriak bultzatzen dihardutenekiko.

Gipuzkoako Foru Aldundia

Diputacion gipuzkoa

Aurreko mezuan aipatu dudan moduan, Eibarren abijoia deitzen diogu gaztelaniazko vencejori (Apus apus). Txori ezaguna izanda, ia-ia herri bakoitzean izen ezberdina dauka. Euskaraz 50 izenetik gora bai, gutxienez.

Denak ez ditut hona ekarriko, baina bai gure ingurukoak gutxienez, Lea-Artibai, Deba ibarra eta Urola-Kostakoak.

• Txirriskillo / Kirriskillo: Lea-Artibai ia osoan horrela deitzen diote (edo aldaerak: Karraskillo, Txirritxaldo...). Seguru asko Gernikaldeko beste herri batzuetan ere bai (Ereño-Nabarniz inguruan bai, behintzat).
• Ermitarixo, Imintarixo: Durangaldean (Durango, Iurreta, Garai, Berriz...). Elorrion nola? Ez dakit.
• E(r)lai: Leintz aldean, Aramaio, Otxandio eta Ubidea barne. Salbuespena Leintz Gatzaga eta Marin (Eskoriatzako auzoa) dira.
• Artxilloi: Gatzaga eta Marin (Eskoriatza).
• Kapantxoi: Oñatin.
• Beltxijoi: (baita Pentzajo eta aldaerak). Bergara-Antzuolan. Beti harritu nau Bergaran txori izen asko gaztelaniatik hartzen dituztela, inguruko herrietan erabiltzen diren izenak alde batera utzita: martinpeskadorra (ez ur-makineta), gorrillotia (ez hormatxorixa), jilgerua (ez kardantxillua), eta abar.
• Abijoi: Eibar inguruan (Mallabia, Ermua, eta Soraluze barne)
• Txio: Elgetarrak, betiko moduan, berezi xamarrak dira. Enara azpizuriari egabera deitzen badiote, eta egaberari azpizuri... hortik aurrera, dena libre :-).
• Kataki: Elgoibar-Azkoitia inguruan, eta Mutrikun. Ziurrenik Mendaron eta Deban ere bai, baina datu hori ez daukat.
• Txenada beltz (txinara beltz): Azpeitia eta inguruan (Beizama, Errezil, Urrestila...).
• Arrandera/Arrantxori: Zumaia inguruan; baita Zerain inguruan ere.
• Zirringillo: Zarautz-Getaria-Aia inguruan.

Eta zure herrian zelan esaten diozue?

Aspaldi nuen zorretan mezu hau. Aspaldi, bai. Hiru aste, barrena. Santa Kurutz egunetik. Eta atzo, Txantxazelaian nenbilela, umearekin gora ta behera, gizon bati entzundakoak gogora ekarri zidan: "Han! Etorri'ttuk! Katakixak! Santakutzetan etortze'ittuk, eta Andramarixetan juan!".

Katakixak Elgoibarren eta abijoiak Eibarren; vencejo erdaraz (Apus apus). Ba bai, gure artean daude, konturatuko zinetenez.

Batzuentzat uda hondartzarekin batera hasten da; beste batzuentzat sanjuanekin. Niretzat, abijoiekin. Gaurkoa moduko egun eguzkitsu eta epela, eta abijoien txilioak entzun, eta hantxe, "udia heldu dok!".

Abijoiak enaren antzekoak dira kanpotik, baina ez dira enarak. Izan ere, ez dute enarekin inongo zerikusirik. Hegalari apartak, ia bizitza osoa hegan egiten dute: jan, eta lo, eta baita narrutan ere. Kumaldirako bakarrik lurreratzen dira, zulo txiki batean hiruzpalau arrautza jartzeko. Habiarik ere ez dute egiten; lau belar hartu, eta horixe da beraien habia. Hilabete inguru arrautzak berotzen eta txita jaioberriak hazten, eta berriro zerura.

Bizitzarik gehiena Afrikan igarotzen dute. Gure artean kumatze sasoian bakarrik ikusiko ditugu. Oso denbora laburrean, gainera, hiru hilabete eskas. Santakurutz egunean etortzen dira (maiatzaren 3an), egun batzuk gora-behera baina puntual-puntual, eta abuztuko Andramari egunerako alde eginda daude denak (gehienak abuztu hasierarako).

Ilun-iluna, ia beltza (alboko argazkikoa marroixka den arren), gainetik zein azpitik; hego luze-luzeak eta hanka motz-motzak; moko txiki samarra, baina aho zabal-zabala. Bere bizimodura zoragarri moldatutako hegaztia: hegan bizi eta jateko diseinatutako txoria.

Europa guztian aurkituko dugu, ipar-iparrean izan ezik. Euskal Herrian, edonon, mendi-tontorretan izan ezik. Eta beti gizakiagandik hurrean, habiak teilatupeetan eta eraikinen zuloetan egiten dituztelako.

Badakizue, Andramari egunera arte hementxe izango dira, gure artean, udako arratsaldeak beraien txilixo eta garraxiekin alaituz.

Kaskarrain, Kaskarraingua edo Kaskarren baserria Ipurua auzoan zegoen. Gutxi gorabehera gaur egungo igerilekuen gainean.

Ugarteburu izenarekin ere ezagutu izan da. Ez dirudi oso aspaldikoa zenik. Lehenengo aipamen idatzia 1812koa da. Lehenxeago ere zutik egongo zen, baina ez da Eibarko baserri historikoen taldekoa.

Beste makina bat baserri bezala, Kaskarraingua ere autopista egiteko bota zuten, 1970 bueltan. Gaur egun etxaburuko txabola besterik ez da geratzen.

Kaskarraingua baserriaren argazki gutxi dago; goiko hori da bakarretakoa. Bertan bizi izandako Rosariok laga zidan. Eskerrak eman nahi dizkiot berari, eta baita mezulari lanak egin dituen Ainhoa Maiorari. Eskerrik asko, bihotzez.

Eguneraketa (2005-07-04). Rosarion bittartez beste irudi bat be lortu dot, oraingo honetan margo bat. Hamentxe:

Aste honetan egunkariren baten irakorri dot, eibartar talde bat Lekeittiora juango dala, hango Agustinak bisitatzera. Zer dala-ta? Ba, Lekeittioko Agustinak, erdi-eibartarrak diralako.

Gaur egun ixa inork ez daki, baina Agustinen konbentua Eibarren zeguan, Maria Angela kalian, Errebalian. Konbentu haundixa, itzela, Errebal kale osua hartzen zebana, Muzategittik hasi eta Ibarkurutzeraino. Muzategi aldamenian, elixia, dotoria, San Agustinen irudi ederrakin. Jarraixan, konbentua. Eta atzekaldian, Jardiñetaraiño, ortuak eta lurrak.

Ez dakit zenbat urte, baina mordua pasau zittuen Agustinak Eibarren. 200? 300? Ezin esan, baina mordua. Gerrara arte. 1937xan txiki-txiki einda geldittu zan inguru guztia, eta monjak Lekeittiora juan ziran.

Gaur egun musika-eskolia eta merkatu plazia dagoz konbentuan lekuan. Konbentua eta elixia bota ostian jaso ziran, 1954 inguruan, konbentuaren lurretan.

Eibartar gehixenok San Agustin kalia ezagutzen dogu, baina izena zergaittik ipini zetsen jakin ez. Konbentuaz, zer esanik ez. Gerra aurrian umiak ziranak, ostera, oin 80-85 urte inguru daukez, eta oindiokan be, urtero-urtero, Lekeittiora juaten dira, Lekeittioko agustina eibartarrak bisittatzera.

(oharra: argazkixak Egoibarra.com webgunetik hartu dittut)