Eibartik

Oraindik ikusi ez dugunok, Coliseoan ikusi ahal izango dugu Jon Maiak zuzendutako filma, Gazta zati bat. Coliseoan izango da, arratsaldeko 7etan (sarrera 2,5 euro).

Eibarko Udalaren urriko kulturgidatik kopiatzen dut ondorengo testua.

Nazioen Munduan ekimenetik abiatzen da filma, eta Euskal Herria eta Eskoziako herritarren erabakitzeko eskubidearen inguruan ari da hein handi batean, herri kirolen truke batetik abiatuta. Zuzendariaren hitzetan: “Dokumental honek euskal gatazka modu  berritzaile batean aurkezten du: hainbat gertakizunen inguruko gertuko begirada eskaintzen du, letra txikiz kontatzen du historia, gertutasunetik, intimismotik eta umoretik...  Gizatasunaren faktorea azpimarratzen du eta historiaren eta kazetaritza kroniken  estereotipoetatik aldentzen da”. Dokumentala Nazioen Munduan kolektiboaren ekimena da eta Pixelek produzitu du. Xabi Solano eta Zigor Lanpre DZ izan dira musika sortzeko  ardura izan dutenak.

Munduan bere gaztagatik ezaguna den Euskal Herriko herri txiki batean abiatzen da istorio hau. Herritar xume batzuk, Europako indarkeriazko azken gatazka politikoaren zauri eta  banaketa guztien gainetik misio handi bati ekingo diote: munduan zer izan erabaki ahal  izatea.

Abentura horrek Europan albiste nagusi bihurtuko diren bi herrien gertakizun historikoen  lekuko zuzenak izatera eramango ditu: Eskozia eta Euskal Herria. Letra txikiz idatzitako  historia handi bat. Etorkizunari begira jartzen gaituen aro berriko dokumental bat.

• Urtea: 2012.
• Zuzendaria: Jon Maia.
• Ekoizpena: Pixel Produkzioak.
• Gidoia: Jon Maia.
• Argazkilaritza: Juantxo Sardon.
• Musika: Xabier Solano, Zigor Lanpre.
• Edizioa: Eriz Zapirain.
• Iraupena: 99 minutu.

Ba bai. Udazkeneko migrazioarekin batera Nazioarteko Hegaztien Eguna ospatzen da urtero urriko lehenengo igandean. Helburua, hegaztien mundua eta naturaren kontserbazioa herritarrei hurbiltzea. Ornitologia Elkarteek hainbat ekitaldi antolatzen dituzte eta Euskal Herrian ere  halaxe izaten da (eta izango da aurten ere).

Sasoi honetan milaka eta milaka hegazti igarotzen dira gure zeruetan barrena, Iparraldeko lurrak utzi eta Afrikara bidean. Oso garai egokia da, beraz, urtean zehar ikusten ez diren hamaika espezie ikusteko. Gainera, gure kostaldeko eta barrukaldeko hezeguneak ezagutzeko ere aukera polita da. Hezegune nagusi eta ezagunenetan ornitologoak izango dituzue zain, euren prismatiko eta katalejoekin, hurreratzen garen guztioi hegaztirik ezkutuenak erakusteko eta edozein zalantza argitzeko.

Itsasenara Ornitologia Elkarteko kideak, esate baterako, Txingudin egongo dira. Plaiaundiko parke ekologikoan (Irunen). Goizetik hasita, elkarteko hainbat kide parkeko hainbat puntutan kokatuko dira, teleskopio eta prismatikoekin hegaztien behaketa ahalik eta gehien errazteko bisitariei; halaber, hegaztien ohitura eta biologiari buruzko informazioa azalduko diete. Parkearen sarreran elkartearen stand bat egongo da, eta orain arte egindako argitalpen eta ekintzak azalduko dituzte han. Txepetxa taldekoek eta Izate taldekoek ere antolatu dituzte zenbait ekimen (Boluen eta Garaion lehenengoek, larunbatean; La Arboledan bigarrenek, igandean).

Euskal Herriko beste hainbat txokotan ere antzeko kontuak aurkituko ditugu, gehienbat hezegune nagusienetan. Lehenago ere aipatu izan ditugu hiru hezegune garrantzitsuenetarikoak blog honetan, Urdaibai, Txingudi zein Salburua. Haurrekin joateko ere, hirurak egokiak, gehienbat azkenengo biak.

Eta domekan honetan Kilometroetara bazoaz, ba, hurrengo asteburuan!

Eibarko Klub Deportiboak “Ate irekien eguna” ospatu zuen irailaren 29an (ikus albistea Deporeibar.com webgunean). Kirola eta kultura gure herrian sustatzeko asmoz, Klub Deportiboak kalera atera nahi izan zituen bere batzorde eta taldeetan egiten diren kirol eta kultura ekintzak: pilota, bizikleta, mendia, dantza, eskalada, atletismoa, espeleologia, squasha, eta abar.

Egun ederra izan zen; ospakizun parte-hartzaile eta gertukoa. Herritar asko inguruan, antolatutako ekitaldietan parte hartzen, Deporrak kudeatzen dituen kirol guztien berri jasotzen. Zorionak antolatzaileei. Zapatuko jaialdiaren laburpen-bideoa ere egin digute orain, Pello Osoro bazkide gaztearen eskutik (bere alboan egon nintzen Untzagan, altuera jauzia sekulako katxarroarekin grabatzen zuen bitartean).

Eibarko Klub Deportiboa (eibartarrontzat "Deporra") irabazi asmorik gabe sortu zen 1924an eta ordutik hainbat arlo edo komisio sortu dira (gaur egun 13 dira). Kideek, klubean egiten dituzten ekintzak kalean ezagutu eta disfrutatu ditzaten nahi dute, "*kultura, kirola eta aisialdiak bat egingo duen eguna*" izatea, "*klubaren ateak herritarrei irekiz, eta parte hartzeko gonbitea luzatuz*". Horregatik, berauen errepresentazio txiki bat bertatik-bertara ikusteaz gain, norberak probatzeko ere, aukera paregabea izan genuen joan den larunbatean.

Esan dudan moduan, jai polita izan zen. Hurrengoaren zain ;-)

Marisorgina Mantodea ordeneko espezierik ezagunetarikoa da. Matxinsalto edo txitxarren lehengusua dirudi, baina erabat deigarria da, bere buru handi, begi borobil eta beso luzeekin. Euskaraz marisorgina du berezko izena; gaztelaniaz santateresa eremu askotan, baina izen zientifikoa da gehienok ezagutu eta erabiltzen duguna Mantis religiosa.

Europa osoa bizi da eta 5-7 cm luzera du. Bakarka bizi dira, ugalketa sasoian izan ezik. Urtebete bizi dira eta urte horretan zehar 5-6 muda izaten dituzte. Berdeak edo arreak izan ohi dira, azken muda egin duen ingurunearen arabera (belarra, lastoa, orbela...).

Mito ugari sortu dira marisorginaren inguruan. Pozoitsua dela, kaltegarria dela (muerte ere deitzen diote Espainiako eskualde batzuetan), emeak arra jaten duela ernalketa ostean... Ez, ez da pozoitsua, eta ezta arriskutsua ere. Kontuz hartzen badugu ez digu ezertxo ere egingo. Eta emeak arra jaten duela ere, gerta daiteke, baina gehienetan ez da horrelakorik gertatzen.

Ez dira ugari-ugariak, baina Euskal Herrian sarri ikusten dira. Batzuetan erraz-erraz ere bai. Ostiral arratsaldean, esate baterako, 3 ikusi nituen. Bata (arrea) Bidebarrieta kaleko denda baten eskaparatean; handik 200 metrora beste bat, elizako horman itsatsita (berdea eta handi-handia); etxera heldu eta hirugarrena kotxearen autoan lasai-lasai errezatzen.

Bihar, larunbata, Eibarko I. Azoka Ekologikoa izango dugu. Urkizuko parkean izango da, goizeko 9etatik aurrera. Gutxinaka bada ere, produktu ekologikoen ekoizpena goraka doa, eta horrekin batera produktu ekologikoak kontsumitzen ditugunona.

Nekazaritza ekologikoa aste guztian izan da hizpide Eibarren. Debemenek, Biolurrek eta Aza ta Porrua kontsumo-taldeak antolatuta, hitzaldiak eta aurkezpenak izan dira egunotan. Biharkoan azokaren txanda izango da. 30 mahai egongo dira Urkizun. Ogia, barazkiak, gazta, sagardoa... guztiak ere euskal produktu ekologikoak. Ingurumena kaltetzen ez duten prozesuak erabilita.

Azokarekin batera haurrentzat tailerrak ere izango dira (ogigintza eta sukaldaritza ekologikoarena). Gainera, etzi (domeka, irailak 23) mendi-irteera interesgarria ere egingo da, Eibarko naturguneak ezagutzeko, Legarretik hasi eta Urkoraino, Abontza errekan barrena (Arrajola barrenetik gora).

Epe ilun eta luze baten ostean, badirudi gure baserritarren etorkizuna zertxobait argitzen hasi dela. Gazteak berriro hasi direla plazako produktuak erosten eta bertoko produktuak kontsumitzeko gogoa ernetzen ari dela. Ea egia den. Horren adierazle izan daiteke Aza ta porrua kontsumo-taldea. Hemendik aurrera Rialtoko merkatu plazan egongo ei dira, astelehen, eguazten eta barixakuetan. Animo!

"Perdona"
Lourdes Oñederra, Begi Ertzetik

Pero no sé euskera - esaten ziguten lehen apal-apal, euskaraz hasten ginenean. Orain batzuek (askok?) "Puedes hablas castellano, por favor? erantzuten dute , guk "Egunon" hitza bukatu orduko. Eta azkenerako "por favor" horren doinua ez da izaten mesedea eskatzen duenarena, kokoteraino dagoenarena baizik.

Uda alferra omen da, baina ikasturte akabua ere bada eta noizbait ekin beharko zaio, beranduegi ez bada, "kontzientzia azterketa" edo beste batzuek "autokritika" deitu zuten horri. Ez naiz ari lortu ez denaz, eman ez digutenaz: emanari, lortuari atera (ez) zaion etekinaz baizik. Izan ere, ez dirudi egoerak hobera egingo duenak (alderdi nazionalistak hasi dira botere esparrua galtzen). Optimista jarrita, presta gaitezen txarrera egin ez dezan.

Zerbait gaizki egin dugu euskararekin. Kontra zeudenak ez daude alde. Alde ez zeudenak ez dira hurbildu. Alde zeuden askok ez dute ikasi. Ikasi zuten batzuek ahaztu egin dute. Zekiten zenbaitek ez dute egiten... Euskara ez da normaldu. Gizartean axola duten gauzak ez dira euskaraz gertatzen-esaten-idazten.

Kontua ez baita bakarrik zenbat garen, nor garen baizik. Hizkuntza batek osasuntsu iraun dezake hiztun gutxirekin komunikazio-beharrak betetzen baditu. Bost axola Jaurlaritzako paper satinatuetako estatistika trinufalistek. Bost axola horrek, gure ikasleei euskara ez bazaie "gustatzen", gazteleraz erosoago badabiltza pasiloetan... Ez dago euskararen beharrik, batez ere ez dago euskararen gogorik.

Zer egin dugu ofizialtasunarekin, elebitasunarekin, diru laguntzekin, diru bilketa masiboekin? Harrotu, puztu eta dena konpondu balitz bezala jokatu. Euskara geure buruak sendotzeko erabili dugu, diferentziak nabarmentzeko.

Ez dugu jakin hiztunak seduzitzen. Ez didate balio umeek lanpostua izan dezaten badaezpada matrikulatzen dituzten horiek, are gutxiago politikoki beldurtuek, ez batzuek ez besteek ez dute hizkuntza bazkatuko eta handitzen ez den hizkuntza txikitu egiten da eta, urteak gorabehera, hil.

Hizkuntz heriotzazko ikerketan bada "aro formulaikoa" deitua, hizkuntzak salbaziorik ez dueneko faraiaren etiketa: esamolde fosilduak, zenbait kantu eta errezu, besterik ez da gelditzen. Aurtengo udan, erabilera sinboliko horiena datorkit burura: txoko bat udako ikastaroetan (batik bat euskarari buruz aritzeko), jazz emanaldien aurkezpenetako diskurtsu elebiduna eta hondartzako haurrekikoa... Exajeratzen ari naiz. Ados. Baina oso-oso gutxi ari naiz exajeratzen.

Urtiak pasau ahala, Arrate Eguna ospatzeko modua aldatzen joan naiz, baina modu guztietara gustatzen jata, bakillaua moduan: gabaz, egunaz, lagunekin, familixiakin, oinez igota, oinez jaitsitta, dantzan, barriketan, eta saltsa berdian. Momentu honetan, seme-alaben inguruan antolatzen dogu eguna. Euren lagunekin, euren lehentasunekin, euren ritmora.

Atzo goiz samar hasi genduan. Umiak oinez igo zeben goraiño, pausuetatik, giro onian, lagunekin. Goixan jende asko. Bero. Baina beti dago txokotxoren bat lasaixago eta freskuago egoteko, sardau-botillia eskuan.

Ezpata-dantzia ikustera ez giñan heldu, penia. Konplexu barik, tradizional bihurtu dan dantzia, Kezkan eskutik. Leirek be aittatu dau ointxe bertontxe (eta argazkixak Dantzan.com-en).

Kerizpian bazkaldu ostian, arratsaldian betiko egitaraua: bertsolarixak, dantza-solte lehiaketia eta erromerixia. Umiak azken horren zain, jakiña. Guk aurten dantza gitxi (edadia...), baina seme-alabak hartu dabe gure ordezkua.

Aurtenguan Kupela egon da Eibarren. Eibarko girorako arin-arin eta fandango larregi, baina tira.

Gehixenetan, erromerixiakin amaitzen da jaixa, baina aurten zapatua izanda, gabian be parrandarako aukeria egon da. Eta jende ugari txosnen inguruan.

Umiak edozerrekin jolasteko prest beti, eta txolotak pilatuta (Jaixak herrixak herrixandako!) Olinpiadak hasi ziran laster.

Baina aurtengo izarrak eMePebo5t izan dira. Euren kontura izan zan gabeko kontzertua, eta badirudi jarraitzailiak be ugaritzen dakezela. Gaztetxuenen artian, behintzat, duda barik! ;-)

Kontzertua hasi orduko, guretako berandu. Pare bat kantu entzun, eta 12xetako autobusian beherutz. Jota, leher-lehen eginda, baina zelako pozik jaitsi ziran txikixak! Gitxittan ikusi dittut hainbeste disfrutatzen. Egun borobila izan zan.

Tira, ba, beste urtebetez Arrate Egunaz disfrutatzeko aukeria euki dogula, eta ondo bete dogula eginkizunori. Urtero lehentasun barrixak bilatzen; azkenaldixan, umien gusto eta gogora egokittuta, baina halan da be, Arrate beti Arrate.

1995. urtea Ameriketan igaro nuen, Nevadako UNR unibertsitatean. Bi semester izan ziren, EHU eta UNR unibertsitateen artean dagoen lankidetza hitzarmen bati esker, bekak egoten baitira euskaldunak hara joateko eta hangoak hona etortzeko. Izan ere, Renoko Unibertsitatean dago Basque Studies Center ezaguna eta harreman estua dago bi unibertsitateen artean.

Makinatxo bat euskaldun elkartu ginen bertan, hainbat jatorri eta arlotakoak, eta oroitzapen izugarriak ditut han igarotako denboraldiaz. Esperientzia zoragarria izan zen. Nire kasuan zoologian doktoradutza egitera joan nintzen (tira, hastera), baina hori baino askoz gehiago izan zen hango esperientzia. Han ezagututako jendea, campuseko giroa eta bizimodua, hango eta hemengo euskaldunen arteko erlazioa, basque restaurant-ak eta jaiak, Basque Studies-eko liburutegian lan egitea, Nevadako desertu amaigabea...

Aste honetan paper zaharrak berrantolatzen eta garbitzen jardun dut eta garai hartako makinatxo bat ere agertu zaizkit. Tartean hauxe. Ez esan ederra ez denik (bai, bale, bukoliko-pastoril samarra, eta zapia gaizki ipinita, ezta @txargain? baina dena ezin da!).

1995. urteko Nevada Bell telefono-konpainiaren listina da.

Buztangorri iluna (Phoenicurus ochruros) muscicapidae familiako txoritxoa da (batzuek zozoen familian ere sartu izan dute). Arra beltz-beltza da, buztan gorriarekin; emea ere antzekoa, baina kolore apalagoekin (gris-marroixka). 14-15 cm luzera du eta buztana etengabe gora-behera erabiltzen du.

Intsektu txikiak, fruituak eta haziak jaten ditu eta Eurasiako lurralderik gehienetan bizi eta ugaltzen da, Islandian izan ezik.

Wikimedia Commons

Garai batean mendi eta labarretan aurkitzen zen gehienbat, baina azkenaldian gero eta arruntagoa da hiriguneetan. Eibarren ere horrela da, eta sarri ikusten da gure herriko kale eta parkeetan. Urkizu inguruko auzune industrialetan askotan ikusi izan dut (Txonta, Matxaria, Iparragirre,...) eta aste honetan habia aurkitu dut Ipuruako merkatalgunean, Eroskiko parking alboan, Wok txinatarrerako zubipean.

Belartxoak erabiliz sortzen dituzte habiak, harkaitz eta eraikinetako zulo eta zirrikituetan, eta 4-6 arrautza inguru jartzen dituzte, maiatzetik uztailera bitartean.

Argazkia ez da ona, baina gutxi gora-behera ikusten da habia non dagoen. Atzo, behintzat, emea joan-etorrian zebilen, eta kumeak kurrixka bizian habia barruan. Ez zaie askorik geratuko habia lagatzeko.

Artizarra lurraren eta eguzkiaren artean ipintzen denean, Artizarraren iragatea (the transit of Venus) izeneko fenomenoa sortzen da.  Bi planetak eta eguzkia lerrokatuta geratzen dira eta eguzkiari orbantxo bat sortzen zaiola ematen du. Gutxi gorabehera, eklipseen antzeko fenomenoa da (lurra, ilargia eta eguzkia lerrokatzen direnean bezala), baina artizarrak ez du eguzkia estaltzen, jakina. Ekainean eta abenduan bakarrik gerta daiteke, planeta nodotik igarotzen denean, eta ez maizegi gainera (eta maiztasun berezi samarrarekin).

Izan ere, 243 urteko maiztasuna dauka, aldi horretan 4 iragate gertatzen direlarik (azken mendeotan, 105,5; 8; 121,5 eta 8 urteko tarteekin). Ziklo bukaeran gaude. Hortaz, azkena 2004an izan genuen eta hurrengoa 2117an izango da. 243 urteko ziklo hori nahiko egonkorra da; ez, ordea, epe horren barruko iragate eta denbora-tarteak. Esate baterako, 1518. urtera arte, 8; 113,5 eta 121,5 urteko tarteak izan ziren, eta 2846tik aurrera 105,5; 129,5 eta 8 izango da (wikipedian K.a. 2000. urtetik 4000. urtera bitarteko iragate guztien zerrenda dago).

Bideo labur honetan ondo azaltzen dute zergatik diren hain arraroak artizarraren iragateak (lurraren orbitaren eta artizarraren orbitaren arteko aldeak eragindakoa da):

Artizarraren iragatea kalkulatu zuen lehenengo astronomoa Johannes Kepler izan zen. 1631ko iragatea aurreikusi zuen, baina Europan ezin izan zen ikusi (eta frogatu, beraz), eta Kepler bera ere hilda zegoen ordurako. Ondoren, Jeremiah Horrocks apaiz matematikari eta astronomoak berriro kalkulatu zuen eta 1639ko abendukoa aurreikusi eta behatu izan zuen.

Fenomeno hau garrantzi handikoa izan da planeten arteko distantziak eta eguzki sistemaren tamaina neurtzeko erabili izan baitzuten astronomoek. Ez dirudi, hala ere, kultura zaharretan ezaguna zenik (ez Txinan, ez Egipton, ez Grezian, ezta Hego Ameriketako kulturetan ere).

Esan bezala, hurrengo iragatea aste honetan izango dugu, 2012ko ekainaren 5-6 bitartean, eta aurrekoa 2004ko ekainaren 8an bizi izan genuen. Hurrengo biak 2117an eta 2125ean izango dira.

Bihar-etziko iragatearen inguruko informazioa Wikipedian duzu (Transit of Venus, 2012). Pazifiko aldean oso-osorik ikusi ahal izango dute; Ipar Ameriketan eta Eurasian ere nahiko ondo (ez, aldiz, Afrika eta Hego Ameriketako toki askotan.

Euskal Herriko tokirik gehienetan ere ikusi ahal izango dugu, asteazken goizean. Ez bete-bete, ordurako iragatea bukatzen egongo delako, baina bai zeozertxo ikusteko moduan, behinipein (eguraldiak uzten badigu). Simulatzaile pare bat ere badira sarean, nondik ikus daitekeen begiratzeko, hemen edo hemen, adibidez. Eta mapa honetan:

Euskal Herrian zuzenean ikusteko aukerarik ez duzuenok, online ere ikusi ahal izango duzue, hementxe adibidez.