Eibartik

Eibarko udalak hauxe argitaratu dau oin dala gitxi: eibar.eus/kultura.

Autobonborik eitteko asmo barik (Codesyntaxek egin dabelako eta tartian ibili naizelako), baina uste dot Eibarko Udalak asmau egin dabela erabagi honekin.

Orain arte nahiko sakabanatuta zekan informaziño guztia, gune
bakarrian bateratu dau. Hortxe topauko dogu Portaleako, Coliseoko,
Liburutegiko, Euskera saileko, Egoibarrako, Museoko, eta abarreko
informaziño guztia. Ekitaldixak, albistiak, kontakturako helbidiak...

Sare sozialetan oindiokan pixkat sakabanatuta dago Eibarko Udalan
irudixa eta jarduna (kontu asko, bai Twitterren eta bai
Facebooken; bakoitxa beran aldetik, ohittura desbardinekin,...), baina hori ez da berez txarra eta, gainera, hor be koordinatzeko asmua ei dago. Esango neuke hasi dirala, eta Eibarko Udalan Twitter kontua ondo hasi dala biharleku horretan.

Pendiente gelditzen dan kontu bat? Oier Araolazak (eta Garik) aspaldi aldarrikatzen dabena: eskualde mailako agenda bateratu bat. Elgoibarren, Soraluzen, Elgetan, Ermuan... gauza interesgarri mordua egoten da, eta gehixenetan ez gara enteratzen. Eta inguruko herrixetakuak be, gitxi Eibarkuetaz.

Baina bueno, hasieran esandakuan harira, lehenengo urrats hau gustau jatala. Ez badozue ezagutzen, hortxe dakazue:
www.eibar.eus/kultura.

Erabiltzaile eta eibartar moduan, uste dot erabilgarrixa eingo jakula guztiori.

Gaur iluntzean hasi dugu Eibarko liburutegiko irakurle-taldearen denboraldi berria. Totem handi batekin hasi ere, Koldo Izagirre izan dugulako gure artean.

Dumitru (Erein, 2014). Koldo Izagirreren azkenaurreko idazlana, iazko udazkenean ateratako eleberri laburra, Erein argitaletxearen gazte-literatura bilduman argitaratua. 70 orrialde laburreko lana (letra haundiz), ordu betean ti-ta irakurtzeko modukoa. Ezin bere lan handiekin konparatu, baina lan interesgarria da, eta aktualitate handikoa. Irakurle-taldeko berriketarako eman du, behintzat.

Behar ez zen tokian eta unean agertuko da Dimitru, etorkin errumaniar gaztea. Azken batean, kanpotarrak beti daudelako lekuz kanpo. Hari horri tiraka, pilula txikietan, egungo gizarteari argazkia ateratzen dio Izagirrek. Gure buruari selfiea. Ttak. Inmigrazioa, krisi ekonomikoa, bakardadea, integrazioa, jazarpena,... baita alderdi soziolinguistikoa ere.

Ahots ezberdin askoren bitartez kontatuta, samurtasuna eta gordintasuna uztartuta, bi gaztetxoren begien bitartez nagusien (eta guztion) arazoei harreta ipinita.

Ikuspegi ezkorra dario lanari, oro har, neurri handian. Azken batean, arrain txikiek nekez egiten diotelako aurre uholdeari. Gauza jakina da. Eta errekatik kanpo ito egiten direlako, gainera. Baina elkartasun aldarri bat egiteko tartetxoa ere badago amaieran, batez ere gazteen aldetik, Dumitruren ikaskide guztiek (gehienek) oihukatzen dutenean, "Denok gara Dumitru".

Esan bezala, irakurle-klubari ondo eman diogu hasiera. Gabonak arteko hurrengoak, Garazi Kamio eta Orube abandonatuak (azaroan), Jabier Muguruzaren eta Hilen logika ezkutua (abenduan).

Beasain gainean dago Murumendi, iparraldean, Beizama eta Itsasondoko mugan. Ipar-hego norabidean dago mendi-lerroa, Oria arroa eta Urola arroa banatuz.

Ez da mendi altuegia (864 m.) baina, bere kokalekua dela-eta, aparteko bistak daude tontorretik. Panoramika ikusgarri hori aprobetxatuta, birraitona Estanis Iturriozek orientazio-mahai bat egin zuen orain dela 20 urte inguru. Huraxe ikustera joan ginen atzo.

Mandubitik ekin genion (Ordiziatik edo Beasaindik ere igo daiteke, zuzenean). Ordu t'erdiko igoera, erraza, seme-alabekin lasai egitekoa. Joan-etorria 2:30 ordu, 9 km eskas.

Mandubitik irten eta 15-20 minutura San Gregorio ermita dago. Iturria dauka ostean.

Handik, gora-behera gutxirekin, Txoritegi mendixka inguratzen joango gara. Sarri asko pinu artean, baina hala ere paseada atsegina da.

Azken gora-ta-behera eginda, parean agertuko zaigu Murumendi, soil, belargorri.

Aparteko bista dago gainetik. Itsasotik hasi eta Pirinioetaraino, Nafarroako eta Arabako hainbat mendi ikusteko aukerarekin (eta Gipuzkoa-Bizkaiko ia guztiak). Orientatzeko, hantxe birraitonaren mahaia.

Eguraldi ederra, mendikada polita,... eta itzuleran baba-jana Mandubiko bentan. Ondo ere ondo jaten da Mandubin. Gomendagarria, zeharo.

Gerrateak, ihesaldiak eta etorkinak hizpide diren honetan, beharbada komeni da gogoratzea hemen ere antzekoak bizi izan genituela orain gutxi. Izan genituela gu "liberatzera" etorritakoak, izan genituela ihesaldiak, izan genituela ihes egiteko itsasontziak, izan genituela itsasoan itotako umeak,... Izan genituela, baina, era berean, han eta hemen abegitsu jaso gintuzten herritarrak, Belgikan, Frantzian, Errusian, Mexikon...

Ahotsak proiektuan jasotako lekukotasunekin, bost  bideo zirraragarri hauek sareratu dituzte, "Gerra zibileko lekukotasunak ikasleentzat" sailean. Oiloipurdia ipintzekoak. Gure ihesaldiekin, gure haurrekin, gure itotakoekin. Gaur egungoa hobeto ulertzen lagundu dezaketenak, beharbada.

Horietako lehenengoa da hau: Ihes egin beharra.

Argazkia: Hondarribiko amona eta (bi)lobak, Hendaiako hondartzan, ihesi (cc-by-sa GureGipuzkoa.net)

1.- Sinboloak ez ei dira garrantzitsu. Bai zera! Eta Katalunia sinboloz beteta dago. Goiz erdirako ikusi dituzu 10 samarreta independentista eta hamaika senyera. Etxeak eta kaleak; eraikin ofizialak eta entitate pribatuak; bide-bazterrak eta biribilguneak. Dena dago senyeraz josita, lepo. Izan estelada edo izan izarbako, ez dago herri sarrerarik bere senyera barik. Gurean, azkenaldian, ez ote garen lotsatzen ikurrina ateratzeaz; folklorismo hutsa delako aitzakiaz.

2.- Banderen legea zintzo betetzen dugu euskaldunok, alajaina! Hemen, ostera, (Gironako herri txikietan, behinik behin), ez da ageri inon piperpotorik. Legeari zirkin egiten dionik bada, bai; edo intsumisioa lege bihurtzen duena.

3.- Kafetegira sartu, kafetxoa eskatu. Atzetik Afrika erdialdeko gazte bat. Sartu bezain azkar hizkuntza hegemonikoan mintzatu da. Bon dia. Un cafe amb llet. Integratu behar duenak badaki zein den integraziorako hizkuntza, zein hizkuntza hegemonikoa. Bon dia.

4.- Euskaldun honek, bien bitartean, egunkaria hartu du. Azalean gai bakarra: 27ko hauteskundeak, 11ko Diada, eta independentziarako bidezidorra. Barruan, iritzi-zutabeen artean, "Basquitis" izenekoa. Tesia, labur-labur: euskaldunak ondo konpontzen dira Espainiarekin. Ez dute nahi independentziarik, eta ezta Kataluniarena ere. Traidore hutsak dira. Garai batean begiradak Mediterraneotik Kantaurira zuzentzen zituzten; gaur egun ez da halakorik.

5.- Tabernatik irtetean, bi magrebtar ate alboko mahaian jarrita. Kafea ez, tea eskatu dute. Egunkaria dute eskuetan eta euretako bat adi-adi ari da irakurtzen azala. Tabernako egunkari guztiak katalanez daude. Hori bai hizkuntzan murgil egitea.

Eta, horrela, goiza, konparatzen. Nahiezta.

Urteurren borobila izango da aurtengua: Eibarko Euskal Jaixak 50 urte beteko dittu. Ediziño berezixa hortaz, egitarau zabalekua, parte-hartze haundikua (400 dantzari eibartar Untzagan), eta historixa luze horri hainbat kiñu egingo detsazena.

Gaur (eguaztena 27) izango da aurkezpena Coliseuan, 19.00etan.

Baina ez da aurkezpen ekitaldi soil bat izango. Kartela eta egitaraua jende-aurrian aurkeztiaz gainera, 50. urteurrena ospatzeko egin dan liburua aurkeztuko da. Eta liburu horrekin batera, Euskal Jaixan 50 urteko historixia batzen daben 45 minutuko dokumentala ikusteko aukeria be eukiko dogu. Noticias de Gipuzkoak atara dau gaur bertan horren inguruko informaziñua.

• Liburua ...eta kitto! elkarteko Jose Luis Gorostegik egin dau, eta 50 urtiotako historixia eta argazkixak batzen dittu. 
• Dokumentalerako elkarrizketak eitten ni neu ibili naiz. Ane Sarasketak lagundu desta gidoia idazten eta berak sartu dau ahotsa. Eta Badihardugu Elkarteko Haizea Odria arduratu da ediziño eta montaje guztiaz.
• Kartelak be historixia daka: 1965eko lehenengo Euskal Jaiko karteleko irudixa berreskuratu da, Sagalak 1965ian egindako irudixa.

Hortxe, ba, aurrerapena!

Eibar inguruan igel arrautzak eta zapaburuak hartu genituen, eta etxean hazi genituen igel bihurtu arte. Hauxe da 5-6 aste horiek laburbiltzen dituen bideoa.

Datu gehigarri batzuk:

• Eguneraketa (2015-04-24): etxean izan ditugunak baso-igel gorriak dira, Rana temporaria.
• Hasierako potzuan 5-6 zapaburu handi eta 30 arrautza inguru jaso genituen. Gerora, beste potzu batetik, beste 3-4 zapaburu gehitu genituen. Prozesu osoak 6 aste inguru iraun zituen. Ustez, behintzat, ez zitzaigun zapabururik hil.
• Tarteka ura aldatzen genien, baina ez dena batera (bideoan garbi ikusten ez den arren). Tarteka, ontzia garbitzeko ere aprobetxatu genuen. Estetika kontua: ez dut uste zapaburuei ardura zitzaienik (ziurrenik, zikinxea nahiago).
• Ontzian sortzen diren algak (ia) nahikoa dira zapaburuak elikatzeko. Dena dela, lantzean behin, arrainentzat saltzen duten jateko pixkat ere botatzen genuen. Baina oso-oso gutxi! Lasai, zapaburuak ez dira gosez hilko; aldiz, jateko larregi botata, beharbada bai.
• Anfibioak izaki bitxi eta erakargarriak dira, euren bizimodu "bitar" horrek (erdi-uretako, erdi-lehorreko) ematen dizkien ezaugarriak direla eta. Arrautzetatik jaiotzen dira eta uretan igarotzen dituzte lehenengo asteak. Gutxinaka, aste batzuetako prozesuaren ostean (metamorfosia) bizimodu lehortarrera egokitzen joaten dira, nahiz eta ia beti ingurune heze edo urtarren inguruan bizi behar diren.
• Metamorfosi horretan, gorputza erabat eraldatzen dute. Igelaren kasuan, esate baterako: arnas-aparatua aldatzen da (kanpo-zakatzak edo brankiak dituzte hasieran, barne-zakatzak ondoren, birikak amaieran); hankak agertzen zaikie (lehenengo atzekoak; gero aurrekoak); buztana desagertzen zaie; lokomozioa ere aldatu egiten da, buztanarekin igeri egitetik hanken bidez mugitzen hasi arte.
• Prozesuak ez du beti denbora bera irauten. Asko aldatu daiteke espeziearen eta baita uraren arabera ere (ezaugarriak, tenperatura...).
• Igelak askatu genituenean, guztiak ez zeuden prozesuaren une berean. Batzuk ia-ia igel ziren; beste batzuk oraindik aurreko hanken faltan; gutxi batzuk oraindik zapaburu. Izan ere, zapaburu guztiak ez dira igel bihurtzen.
• Disclaimer: ez daukat ideia handirik anfibioen inguruan. Hala ere, gure borondate onenarekin egin dugu, eta helburu nagusi batekin: haurren artean naturarekiko zaletasuna eta errespetua sustatzea. Barkatuko digute herpetologoek eta zapaburuen senideek.

Metamorfosia mirari moduko bat da, naturak eskaintzen dizkigun mirari horietako bat, eta ikusgarria da prozesua bere osotasunean jarraitu ahal izatea. Hala ere, etxean antzeko zerbait egin aurretik, kontuan izan anfibio espezie gehienak arriskuan daudela eta legez babestuta. Zaindu natura!

SEO elkarteak urtero antolatzen du SACIN programa, hegazti negutar arrunten jarraipena egiteko. Helburua da negua Espainian igarotzen duten hegaztien jarraipena egitea, eta populazioen gora-beherak aztertzea.

Programan parte hartzeko, aztertu nahi duzun ingurua aukeratu behar duzu (nire kasuan WN4080 laukia) eta inguru horretan 500 metroko 8 ibilbide zehaztu. Ahal bada, 8 ibilbide horiek zure kuadrikula horretako habitaten adierazle izan behar dira. Behin ibilbideak aukeratuta, neguan zehar bi bisitaldi egin behar dira (abendutik otsailera), eta 8 ibilbide horietan ikusi eta entzuten diren hegazti guztiak kontatzen dira. Ibilbide bakoitza 15 minutuan egin behar da; guztira, 2-3 orduko lantxoa.

Nire kasuan, etxetik irten eta Kalamua tontorrera igotzen naiz, ia-ia zuzenean, ondorengo 8 ibilbide eta habitatak aztertuta:

• Auzoa edo herriaren kanpoaldea
• Herrigunea
• Baso mixtoa
• Baserri inguruko landazabalak (2)
• Pinadiak (2)
• Mendialdea

Aurten (2014-2015) ikusitako hegaztiak hauexek izan dira. Guztira 30 espezie (abenduan 26 espezie eta 155 txori; otsailean 21 espezie eta 109 txori). Ugarienak, espero zitekeen bezala, txantxangorria, kaskabeltza, zozoa, hormatxoria, txepetxa, belea, txitxia... Hedadurari dagokionez, duda barik, txantxangorria errege, aztertutako 16 ibilbideetatik 14tan agertu delako.

Urtebeteko datuek ez dute informazio handirik ematen, hala ere. Kontua da ibilbide berdina hainbat urtez egitea eta, horrela, jasotako datuak alderatu ahal izatea (laukiaren serie historikoarekin, eta beste lauki batzuekin). Nire kasuan lehenengo urtea izan da; esango dizuet 8-10 urte barru.

Hemen  2014-2015 neguko datu guztiak:

Argazkia: Wikipedia

Aurreko batean aipatu nuen bezala, azken hilabeteetan eBird aplikazioa erabiltzen hasi naiz ikusitako hegaztien behaketak gordetzeko. Zer eta non ikusi dudan (gutxi gora-behera, behintzat). Aplikazio zoragarria da, lehengo egunean azpimarratu nuen bezala.

eBird-ek ematen dituen aukeren artean dago, esate baterako, zure behaketen laburpen edo txostenak egitea. Eta hortxe, ti-ta eman dit, 2014an ikusitako hegaztien laburpena.

• Espezieak: 202
• Hegazti kopurua: 15.887
• Hilabeterik ugariena: urria (111 espezie)
• Behaketa egunak: 53 (ez derrigor txoriak ikustera espresuki egindako bisitak)

Harrigarria, 202 espezietako hegaztiak ikusi omen nituen iazko urtean zehar. Guztira 15.000 txori baino gehiago (ziurrenik dexente gehiago, baina horiek dira apuntatu nituenak). Egia esateko, ez dakit asko edo gutxi den, ez daukadalako aurreko urteetako daturik, baina harrituta geratu naiz: 200dik gora espezie urte betean? Txorizale aditu eta arituen kopuruak urrun egongo dira, baina ahalegin berezirik egin barik hainbeste espezie ikusi daitekeenik... ni neu ere harrituta geratu naiz. Ibilean zabiltzala ez zara konturatu ere egiten, baina apurka apurka, horra zerrenda luzea. Gure ingurua ere aberatsa dela, alajaina!

Izan ere, gehien-gehientsuenak Euskal Herrian ikusitako txoriak dira, nahiz eta oporraldietan Espainiara (bereziki) eta Kataluniara egindako joan-etorriek ere gehitu dituzte makinatxo bat espezie zerrendara (gurean nekez ikusten direnak). Ea 2015ean datuak zehatzago jaso eta aztertzen ditudan.

Aurreko urteetan ere antzera ibiliko nintzen, diot nik, baina datuak paperean apuntatzeak horixe dauka, ez dakizula zer idatzi duzun apaletan pilatzen diren blok txiki horixkatu horietan. Orain bai. Baina tira, ez daukat garbi "konputatu" behar hori ere onerako ote den; ez dut ulertzen ornitologia konpetizio moduan, eta txorizaletasuna ere horrantz ote doan, gizarteko beste hainbat kontu moduan... Baina hori beste istorio bat da.

Momentuz, hemen 2014an ikusitako espezieen zerrenda. Izenak gaztelaniaz eta latinez, eBird-ek ematen dituen moduan.

Euskeriak 365 egun Eibarren

Euskerian egunian, azken urtiotan, gauza polittak antolatu dittue Eibarko Euskalgintzak eta Eibarko Udalak. Holako batian (2009) Juanito San Martinen Zirikadak eta Eztenkadak irakorri genduzen; beste batian (2012) Toribio Etxebarria euki genduan hizpide eta bere lexikoia irakorri genduan; azkenenguan (2013) argazki-mosaiko erraldoia sortu genduan arpegiz arpegi...

Aurtenguan, "Euskerian 365 egun Eibarren" lemapian, kandelak ixotu dira Untzagan, eibartarrok euskeria gure nahi dogula aldarrikatzeko. Gure eta eguneroko. Manifestu moduko bat be irakorri zeben ikasle batzuek parrokixa parian, eta kalejiran hurreratu giñan guztiok Untzagara. Kantu eta dantza txiki batekin, guztiok etxera.

Badihardugu Elkarteko Haizea Odriak editau eta montau dau bideua.