Eibartik

Eibarko Euskal Jaixa 1965. urtian antolatu zan aurrenekoz. Batetik eta bestetik, lehenengo urtietako kartelak lortu ahal izan dittut, 1965-1968 bittarteakuak.

Horretan 4 urtietan Sagalá izeneko marrazkilari batek egin zittuan kartelok (ez dot lortu bere izena ziur jakitzerik; Juan Luis?). 1968an, Sagalá hil barri, aurreko 3 urtietako kartelak hartu eta danak batera ipini zittuen 68ko ediziñoko kartelian, Sagalari omenaldi moduko bat eitteko. Flickr-eko album honetan dagoz danak.

1965eko kartela. Inprentako probat bat dirudi, ez azkenengo bertsiñua. Artistian firmia daroia, "Sagalá".

1966ko kartela. Hau benetako kartela da, elebidun, antolatzaillien datuekin eta abar.

1967ko kartel orijinalik ez dot lortu, baina bai 1968ko kartela. Gorago esan dogun moduan, aurreko 3 urtietako kartelak batu zittuen (tartian 1967ko eder hori), eta collage estilora sortu zeben 1968ko kartela. Gure aman papel zaharren artian agertu jaku oin dala egun batzuk.

2015. urtian Eibarko Euskal Jaixak 50 urte bete zittuan eta, ekitaldi berezi horretarako 1965eko kartela berrerabili zan, pixkat moldatuta. 50 urteko historixiari eta tarte luze horretan antolatzaile lanetan ibilittako ehundaka laguneri egindako kiñua.

Kontua da, matxoteek ez dutela uste ezer larririk egin dutenik; arazoa "filtrazioa" izan dela.

Kontua da, borreroek "kluba, herria, zaletuak eta euren buruak" jarri dituztela kaltetuen lehenengo multzoan; eta bigarren maila batean benetako biktima izan dena.

Kontua da, sare sozialetan irakurtzen diren txaloek lotsa eta beldurra sortarazten dutela.

Kontua da, klubarentzat garrantzizko bakarra, klubari eragindako kaltea dela. "Klubari eragindako kaltea". Klubari? Benetan?

Kontua da, Ipuruako hurrengo partiduan, jokalari horiek ez dutela txisturik jasoko. Zaletuek "babestu" egingo dituztela, "gureak" direlako, "gure koloreak" defendatzen dituztelako. Eta hori da futbola, beste guztiaren gainetik. Gogoratzen Betiseko Castrorena?

Kontua da, Eibarko gaztetxo guztiek ikusi dutela dagoeneko bideoa, eta inori ez diodala entzun hor ezer kezkagarririk egon daitekeenik.

Kontua da, gure seme-alabek futbolari horien argazkiak dituztela sakelakoan; euren follower direla sare-sozialetan; kalean ikusi eta gelditu egiten dituztela autografoak eskatzeko. Eta hemendik aurrera ere berdin jarraituko duela horrek. Gure seme-alabek ez dutela arrazoirik ikusten futbolari horienganako miresmena lausotzeko.

Kontua da, aukera ederra izan zitekeela gai honen inguruko hausnarketa egiteko Eibarko ikastetxeetan. Matxismoaz, intimitateaz, pribatutasunaz, besteen borondatea errespetatzeaz, egungo gizarteko ereduez, sare sozialen erabileraz... Etikaz. Baina, kontua da, ez dela aukera hori aprobetxatuko. Nahi bai oker banengo!

Kontua da, eskandalosoa iruditzen zaigula guztia, baina gure artean ere barreiatu ditugula irudiak, neskaren izena eta morboa.

Kontua da, aukera ederra daukagula eibartarrok (hiri guztiz eredugarri den Eibarko hiritarrok) eredu izateko. Kontua da, beldur naiz, kasu honetan ez garela eredugarri izango.

Kontua da, oraingoan ere, ez dugula ezer ikasiko.

............

Eranskinak (2016/10/15)

• Pare bat irakurlek aipatu didate, ikastetxeetan ez ezik, familietan landu beharreko gaia ere badela. Jakina. Uste dut ez dagoela esan beharrik ere. ;)
• Testuaren ezkortasuna ere aipatu didate (tonuan eta izenburuan). Bueno, tira, barren-barrenean uste dut beti ikasten dugula zeozer, eta gizarteak aurrera egiten duela, gutxinaka. Baita gai honetan ere. Hala ere, testuak "hobeto funtzionatzen" zuen izenburu horrekin. ;)
• Twitterren bideo hau izan dugu hizpide. Uruguayko kanpaina bat, intimitateaz eta pribatutasunaz. Ondo dagoela iruditzen zait.

Arabako lautadaren erdi-erdian, Iruraitz-Gauna udalerrian, Eusko Jaurlaritzak kultur ondasun izendatutako eliza erromaniko eder bi aurkituko ditugu: Gazeoko San Martin Toursekoa eta Alaitzako Andre Mariaren Jazokundearena.

Biak ere erromaniko; biak ere garaikide; biak ere hainbat mendez ezkutuan egon diren margolan ikusgarriz apainduak... eta, hala ere, zein baino zein ezberdinagoak.

Aukera izanez gero, bisita erabat gomendagarria. Argazkiak Flickr-en.

Gazeoko San Martin Toursekoaren eliza

Gazeoko elizan XIV. mendeko irudi "klasikoak" aurkituko ditugu: santuak, Jaungoikoa, zeru-infernuak, bibliako pasarteen iruditeria,... Margoak oso ondo kontserbatuta daude eta benetan ikusgarriak dira. Margoen inguruan info gehiago, aurkitzailearen eskutik.

Alaitzako Andre Mariaren Jazokundearen eliza

Alaitzako elizako irudiak, berriz, "marrazki" dira "margo" baino gehiago; xumeagoak, baina askoz bereziagoak. Ustez, lanbidez margolari ez zen norbaitek egindako lana omen da, eta egunerokotasunean oinarritutako irudiak aurkituko ditugu (betiere kutsu erligiotsuz jantzita, jakina), gerrako hainbat irudirekin batera, eta elementu geometrikoekin tartekatuta.

Teoria baten arabera, eliza oraindik margotu gabe zegoela, elizan aterpe hartutako soldaduren batek egindako "grafiti" modukoak lirateke (nolabait esateko). Ondoren, gainetik hainbat kare eta margo gotiko gainezarri ziren, duela hamarkada gutxi azpiko ondare berezi-berezi hori aurkitu zuten arte.

Hemaris generoa (Lepidoptera, Sphingidae). Tximeleta esfingidoen arteko talde berezia, nik neuk behintzat gutxitan ikusi dudana. Hemaris generoak 17 espezie ditu, guztiak ere Ipar Hemisferioan, Europan zein Ipar Ameriketan bizi direnak. Kolibri-sitsen taldea osatzen dute (hummingbird moths). Larbak gehienbat karduen taldeko landareetaz elikatzen dira.

Heldu eder hau Bonansan ikusi dugu (Ribagorza, Huesca). Erdi-hilda zegoela ematen zuen, hegan egiteko ere indarrik gabe.

Kolibri-sitsak ez dira nahastu behar Euskal Herrian askoz arruntagoak diren kolibri-esfingeekin (Macroglossum stellatarum), familia berekoak diren arren (Sphingidae).

Pirinioak mendilerro zabal eta luzea dira, 450 km-tan barrena 3000 metrotik gorako hainbat gailur dituena. Baina erraldoirik handienak ere badu bere hasiera xumea, eta Pirinioena Xoldokogaina da (486 m, Biriatu). Lapurdi eta Gipuzkoako mugan, Txingudiko badiak osatzen duen panorama ederraz gozatzeko mendi samur eta erakargarria. Bere txikian, mendi gozagarria. Pirinioetako lehenengo gailurra.

Herritik bertatik abiatu eta ordu bete eskasean izango zara tontorren, neke eta zailtasun handiegirik gabe. Bidea ondo markatuta (izan ere, GR-10 transpirenaikoa bertan hasten da), haurrekin egiteko ere mendi aproposa. Alde batera Aiako Harriak; bestera Larrun; pare-parean, uneoro, Kantauri itsasoa eta Txingudiko badia. 

Neguan igo genuen; udarako ere egoki-egokia. Behin gailurrera igota, inguruko beste mendi batzuetara hurreratzeko ere aprobetxatu daiteke, Ibardineraino.

Biriatu, Lapurdi.

GR-10 ibilbidearen lehenengo kilometroak.

Ikuspegi zoragarria behetik goraino.

Kasetekin batera, sasoi oso bat geldittu da Garbigunian. Nere gaztaro osua, neurri batian. Garbigunian geldittu dira nerabetxo giñaneko Hertzainak eta Itoiz hasibarrixak, Bartzelonan grabau eta gastau arte entzundako Sopa de Cabra eta Els Pets, lagun arteko jaialdi baterako grabautako maxi-mixa, Portugaleko ikasketa-bidaian ordu txikixetan erosittako Bob Marley... honek eta harek erregalautako beste makina bat kasete kutun. Sasoi oso bat; oroitzapen asko; bizitza erdi.

Neriak ez ezik, aittanak eta aitxitxanak izandakuak be hantxe juan dira. Teenager letra lodixakin idatzittako neriak; txukun-txukun grabau eta gordetako aittanak; letra txiki ahaztezinakin "artxibautako" aitxitxanak. Dozena erdi gorde dittut rekuerdorako; beste ehundaka juan dira zakarretara.

Ez dakit gaur egungo gaztiak zerekin lotuko dittuen euren oroitzapen sentimental eta musikalak, baina gure adinekuok, behintzat, radiokasete zaharren inguruan irudikatzen dittugu gure gaztaroko hainbat eta hainbat momentu, on eta txar. Modurik kaskarrenian alkarri grabautako zintten inguruan. Alkarri erregalautako kaseten inguruan.

Hantxe juan dira zinttak zabortegira. Ez ostera oroitzapenak!

Basf eta Sony, Agfa eta TDK. Agur eta ohore.

Azkonarra (Meles meles) nahiko ugarixa da Euskal Herrixan, baina ez da errez ikusten dan animalixia. Lotsati eta gautarra, ikusi izan doten guztietan gabaz izan da, kotxeko faruen parian agertu jatanian.

Atzo hobeto ikusi ahal izan genduan, nahiz eta itxura txarraguakin. Santa Kurutzen (Eibar, Gipuzkoa) agertu zan, bide baztarrian, kotxe batek jo eta hilda.

Egixa esateko, gure txikixak emoziñoz bizi izan zeben zorigaitza. Gezurra dirudi holako animalixak bizi diranik gure inguruan, etxe albuan bertan. Hain gertuko eta hain ezezagun. Horren lekuko, inguruko pasiante guztiak hantxe genbizela, erretratuak atara eta atara.

Argazki batzuk Flickrren.

Hostazuriak (Sorbus aria) hedadura zabala dauka Euskal Herrian, eta eskualderik gehienetan aurkitu dezakegu. Hala ere, esango nuke ez dela zuhaitz ezagun-ezaguna gehientsuenontzat.

Beharbada normalean bakarka hazten delako, beharbada askotan mendi labarretan bizi delako, edo handiegia ere ez delako. Hala ere, esan behar da nahiko arrunta dela, parkeetan ere aurkitu dezakegula, eta urteko sasoi honetan (apirila-maiatzean) oso nabarmena eta ikusgarria dela, zuri-zuria baita.

Izena nondik datorkion garbi geratzen da (hostazuria), hostoak berriak direnean zurixkak direlako (heldu ahala, gaineko aldea berdetu egiten da, azpitik zurixkara geratzen den arren). Lore zuri deigarria eta fruitu gorriak ematen ditu.

Eibarren Urko inguruan daude banaka batzuk, tontorrera heldu baino pixkat lehenago nabarmen-nabarmen geratzen direnak euren orri zuriekin. Ahaztuta neukan han zeudela, harik eta aste honetan, zuri-zuri jantzita aurkitu ditudan arte. Dozena erdi inguru, elkarren alboan, Urkoko 2. tontor azpian, hegoaldeko maldan, Abanzabalegi alderantz sakabanatuta.

Wikipediatik hartuta, laburpen txiki bat: 20 m arteko zuhaitza, baina altitude garaietan ez da zuhaixka neurritik pasatzen. Enborra grisaxka eta leuna du eta, zartatu egiten da ale zaharretan. Adakerak forma oboidea du eta oso adarkatua da. Loreak, multzo handietan bilduak, eta pedizelo eta kalizan ilaun zuriz estaliak. Korola 5 petaloz osatua eta, petaloak zuriak eta ilaundun azazkal batekin. Apirila eta maiatza artean loratzen da eta fruitua iraila eta urria artean heltzen da.

Europako zatirik handienean, Asia mendebaldean eta Afrika iparraldean hedatuta dago. Euskal Herri ia osoan ageri da, altitude ertaineko mendietan bereziki, eta, hegoaldera hurbilduta gero eta urriagoa da leku lehorrenetan desagertu arte. Horiez gain, beste leku askotan ere aurkitu daiteke, baina apaingarritzat asko landatzen delako.

Hosto-erorkorren nahiz koniferoen basoetan agertzen da talde txikitan, bereziki harri biluzia agertzen den tokitan. Hareharritan eta kareharritan hazi daiteke, baina bigarrenean hobeto. Hazkunde motelekoa da baina zepatik oso ondo hazten da eta oso sustrai-sistema indartsua duenez lurzoruak finkatzeko oso landare egokia da.

Egunak joan, asteak etorri. Urtaro bat joan, hurrengoa etorri. Naturaren ziklo amaigabea. Eta amaiera bariko segida horretan, gure mendietako abifauna ere etengabe aldatzen da, urtaroen, sasoiaren, eguraldiaren arabera. Sasoi bakoitzak badu bere zera. Neguan ugari direnak urri dira udan; espezie batzuk errazago ikus daitezke pase sasoian; udaberriak badu ugalketaren plusa; neguan samurrago ikusiko ditugu espezie bitxiak...

Garai bakoitzak baditu bere berezitasun eta interesguneak, hartara. Baina beharbada apirila da niri gehien gustatzen zaidan sasoia txoritan jarduteko*, martxo amaieratik apirila erdi aldera.

• Txoriak lumarik ederrenekin jantzita daude, ugalketarako berritu baitituzte euren arropak. Luma berriak dituzte, muda egin berri, eta txori espezie gehienak inoiz baino koloretsuago daude, dirdiratsu, bikotekidea erakartzeko jantzirik dotoreena jantzita. Egunotan ikusi ditudan tarin, txirriskila eta frutabatzaileak espektakular zeuden.
• Zuhaitz gehienak, aldiz, biluzik daude, zurbizi. Horri esker, txoriak adarretan ikustea askoz errazagoa da. Maiatzetik aurrera, asko zailtzen da kontua, hosto artean txori txikiak behatzea ia ezinezko bihurtuz txorilariontzat.
• Migrazio sasoia da. Neguan hegoalderantz joandako hegaztiak, orain Iparralderantz igotzen hasten dira. Ez da migrazio-sasoi punta-puntakoa (iraila-urria hobeak dira; beharbada, baita martxoa bera ere, tokiaren arabera), baina urtean zehar nekez ikusten diren hainbat espezie ikusi daitezke apirilean. Eta gurera etorri beharreko gehienak ere, hementxe daude (salbuespenen bat izan ezik).
• Eguraldiak ere laguntzen du; eguna luzatzen eta epeltzen hasten da. Argiaren kolorea ere ezberdina da. Norbera ere gogotsu egoten da, mendira irteteko amorratzen.
• Txoriburuak nola, txoriak ere hala. Aztoratuta dabiltza gehienak, kumaldirako beharrezko diren guztiak gertatzen (edo dagoeneko kumatzen). Egon ezinik, kantuan etengabe, hara-hona etengabean, harrotuta eta borrokalari. Urtean zehar koldar eta ikusezin direnak ere, adar puntetara azalduko zaizkigu, ausartenak eramango baitu lumarik edjerrena.

Asteburuan, esate baterako, Zarauzko Iñurritza-Talaimendi inguruan igaro genuen txoritan arratsaldea eta txori-txioz beteta zeuden hango zelai eta landak. Txokak, kardantxiloak eta pitxartxarrak edonon; sasi-txoria (Hippolais polyglotta) Afrikatik heldu berri, honezkero lurraldea markatzen bere kantu karraskariaz; benarriza ere (Locustella naevia) zaratatsu, normalean ikusezin bihurtzen den animalia lotsatia, orain zalapartatsu eta ausart, kumatu nahiaren beroaldiak astinduta; txioak ere ugari, espezie batekoak zein bestekoak (P. bonelli, P. ibericus,...); sasi-txinboak (Sylvia communis) sasi artean, non bestela, Talaimendiko eta Mollarriko otadi eta sastrakadi eguzkitsuetan; ihi-txoria (Cisticola juncidis), aldiz, bere hegaztada zinbili-zanbalatsuan, tsit---tsit---tsit---tsit...

Hementxe zerrenda osoa, eBird webgunean kargatuta.

Txoritoki ederra da Iñurritza-Talaimendi; berbertan dugun arren, askorentzat ezezagun. Txoritarako ez ezik, mendi-buelta baterako ere erakargarri. Ea desagertarazten ez diguten, Zarautz aldean ere egunerokoa baita "garapena" deitzen duten horren mamua, Iñurritzan ez ezik, baita Talaimendi aldean ere.

...........

**Txoritan egin, txoritara joan, txoriketan jardun, txoritoki, txoriketalari, txoriburu... eta abar. Gutxika-gutxika, gu ere  hasi beharko gara birding/birdwatching/birder/local patch... terminoen  alor semantikoa lantzen! Oraintsu jardun du horretaz Martin Rezolak 31 eskutik blogean. Ezer asmatu beharrik ere ez dugu, dagoeneko erabiltzen ditugunak nolabait finkatu besterik ez, ziurrenik. Neurri batean, goiko lerroak aitzakia besterik ez dira izan berba horiei tokitxoa egiteko. ;)

Araba mendebaldean dago Valderejoko Parke Naturala, Valdegovía/Gaubea udalerrian, Burgosko mugan. 1992an izendatu zuten Natur Parke, 3.496 hektarea ditu eta parkearen egoitza Lalastra herrian dago.

Gizakiaren oso eragin txikia dauka inguruak. Sekula ez da izan oso leku humanizatua, eta azken belaunaldietan biztanleen emigrazio handia gertatu denez, gaur egun natura bizi-bizi dago Valderejon. Fauna aberatsa dauka (200 ornodun espezie baino gehiago daude), landaretza ere berdin (pagoak, arteak eta pinuak dira nagusi) eta naturzalearentzat mendi, erreka eta aran segida ikusgarria da Valderejo.

Hartara, Valderejo, gehienbat, naturaz gozatzeko lekua da. Herririk herri ibiltzeko ibilbide mordo eta ondo seinalizatuak daude. Bizikletan ibiltzeko ere berdin; oso leku egokia familia osoa bizikletaz ibiltzeko, zailtasun guztietako bideak daudelako, hauek ere ondo seinalizatuta. Ibilbide guztien artean ezagunena Purón erreka bazterrean 8-10 kilometroz luzatzen dena. Ikusgarria da.

Purón errekaren ibilbidea, Valderejo

Mendigoizaleentzat ere ez da falta aukerarik. Parkean bertan Lerón (1.240 m), Vallegrull (1.226 m), eta Arrayuelas (1.128 m) mendiak daude. Parketik gertu, besteak beste, Arkamu mendilerroa dago (Repico, 1.186 m).

Arrayuelas mendia (1.128 m), barrenean Boveda (Gaubea, Araba)

Bestalde, Lantaron herrian, Euskal Herriko aintzirarik sakon eta urtsuena dago, Arreoko (edo Caicedo de Yusoko) aintzira. EAEko aintzira-sistema iraunkor bakarra. Eremuz ez handiegia, eta ezta ikusgarriegia ere, baina txorizaleentzat leku erakargarria, bertan bizi diren espezie ugariengatik.

Eraikuntzei dagokionez, aipagarria da Varonatarren dorretxe ederra (XIV m), eta beharbada aipagarriagoa Tobillasko San Roman baseliza, Euskal Herriko zaharrena (IX. m). Niretzat, baina, inguruan dauden eremitorioak dira politenak, Erdi Aroko gizakiek haitzetan sortutako errezaleku eta etxebizitza espiritualak. Pinedoko eremitorioa da handi eta bisitatuena. Gogoan izan, Arabako inguru hau izan zela Euskal Herrian lehenengo kristautu zen eremuetako bat.

Varonatarren dorretxea (XIV), Uribarri Gaubea (Araba)

San Roman baseliza (IX), Tobillas (Gaubea, Araba)

Pinedoko eremitorioa, (Gaubea, Araba)

Zerbitzu aldetik, Kanpin atsegina dago Angoston, eta informazio-bulegoak Uribarri Gaubean eta Lalastran. Jatetxe, taberna eta denda aldetik ez dago aukera larregirik. Gauza batzuk etxetik eramatea komeni da, planaren arabera.

Laburbilduz, egun batzuk igarotzeko oso toki ederra dela Gaubea-Valderejo ingurua. Urte guztian interesgarri, nahiz eta udaberria den sasoirik aproposena, ziurrenik.