e-gorblog

2018an Michele Rech Zerocalcare komikigile italiarraren lanak euskaratzeari ekin ziotenetik, urtero haren komiki bat argitaratu dute Farmazia Beltzakoek. Urte hartan eta hurrengoan Macerie primeren bi tomoak, orduan atera berri zirenak, beste hizkuntza askotan baino lehenago ekarri zituzten argitara Hondamuinean eta Hondamuinean - Sei hilabete geroago izenburupean. Iaz ziurrenik bere lan ezagunena izango den Kobane calling kaleratu zuten. Eta orain bere lehenengo komiki luzea izan zena dakarkigute, 2011ko Armadiloaren igarkizuna, Zerocalcare ezagun eta arrakastatsu bihurtu zuena. Berari gertatutako istorioak kontatu ohi ditu bere komikietan Rech-ek, bere beldur eta segurtasun gabeziak pertsonifikatzen dituen armadilo pertsonaia alegiazkoaz eta bere koadrilakoez lagunduta, eta kasu honetan bere txikitako lagun eta lehen maitasun izandako Camilleren heriotzaren berri izatean datozkion oroitzapenak eta pentsamenduak dira gaia. Beste guztiak bezala, hau ere Koldo Izagirrek itzuli du, eta darabilen euskara jostari eta bereziak are gozagarriagoa egiten du lan dibertigarri eta aldi berean sakon hau. Beste bat bildumarako!

Juan Luis Landa (Errenteria, 1965) euskal komikigile ezagunenetako bat da. Nazioartean famatua da, eta bere marrazkien edertasuna asko preziatzen dute bere kideek zein zaleek. Euskaraz argitaratzen eman zituen lehen pausoak komikigintzan 80ko hamarkadako erdialdean, Ipurbeltz komiki-aldizkarian eta Gabai sailean, eta animazioan ere aritu zen Kalabaza tripontzia filmean. 90eko hamarkadaren hasieran Egin egunkarian zintak egin zituen pare bat urtez, eta bere hurrengo komikiek ere ez zuten euskaraz argia ikusi: 1995etik 2003ra El ciclo de Irati sail ederraren hiru album atera zituen Glénat argitaletxearekin (bigarrenetik aurrera Joxean Muñoz gidoilari zuela), eta 2000n gero jarraipenik izan ez zuen El fuerte sailaren lehen zenbakia, La cabeza del apóstol, Normarekin. 2007an El ciclo de Irati saileko laugarren albuma atera zuen, Saiak, berriz ere euskaraz Xabiroiren eskutik. Tarte horretan ilustrazioan ere aritu zen, Toti Martinez de Lezearen Euskal Herriko leiendak eta Sorginak bezalakoekin, eta hala jarraitu zuen hamarkada batez komikitik aldenduta, Martinez de Lezea beraren Nur saileko lehen 10 liburuak eta bere gidoidun 1512 in memoriam ilustratuz. Frantziako merkatuan itzuli zen komikigintzara 2016an, Dargaud etxearekin eta Raulé gidoilariarekin Arthus Trivium saila ateraz, zeinak lau album izan dituen eta guztiak oso arrakastatsuak (Frantziako salmenten lehen postuan egotera iritsi izan dira!). Eta aurten bertan hasi du Glénat-ekin bere gidoia duen Chroniques de Roncevaux saila, La légende de Roland izeneko lehen zenbakiarekin.

Bada, zein izango zen atzo nire sorpresa euskarazko lanak besterik ez dauden Ziburuko liburu eta disko azokan bere komiki berri bat ikustean! Hain zuzen ere, azkena aipatu dudan lan horren euskarazko edizioa, Erein etxearen eskutik: Orreagako kronikak 1 - Errolanen elezaharra. Segituan etorri zen zakura!

Juan Luis Landaren irudiak, bere lan guztietan bezala, ezin politagoak dira. Bereziki Saiaketik aurrera finkatu zuen estiloan eginda daude: marrazki errealistak, zehaztasunez beteak, argi-itzalekin, orrian kolore tonu bat nagusi dela... 60tik gora orri ditu lanak eta pertsonaien zirriborro eta diseinu-orri batzuk ere baditu, benetako luxua!

Eta marrazkigile aparta izateaz gain, istorioak idazten ere badaki Landak. Ez du hau lehen aldia, berak egin izan ditu lehen ere bere hainbat lanetako gidoiak: El ciclo de Irati saileko lehena, El fuerte, 1512 in memoriam... Eta horiei (zein marrazkigile soil aritu den beste lan askori) erreparatuta, argi dago oso gogoko dituela Nafarroako Erresumaren historia eta Euskal Herriko mitologia, eta ongi bai ongi ezagutzen dituela biak. Orreagako kronikak honetan ere gai ezagun horietara bueltatzen da, zehazki Orreagako Guduaren gaira, eta bai ederto bueltatu ere! Gainera, aurreko lan horietako bateko pertsonaiaren bat berriz agertuko zaigu lan honetan, ea asmatzen duzuen zein den...

Ezusteko pozgarria izan da 14 urteren ondoren Juan Luis Landaren komiki bat berriz ere euskaraz ikustea, eta are gehiago hainbeste atsegin dugun, gure historiaren parte garrantzitsua den eta ezagutaraztea hain beharrezko den gai batekin! Lehen album honetan planteamendu eta sarrera bikaina ematen zaio istorioari, eta hurrengo liburukian izango den jarraipena eta amaiera (guri gehien interesatzen zaigun partea) ikusteko irrikatan gaude!

Asier Iturralde Gaston donostiarra 2018an hasi zen Beti Berdin izeneko tabernaren umorezko zintak argitaratzen. Iazko konfinamenduan, normala denez, COVID-a ohiko gaia bihurtu zen tabernako pertsonaien artean, eta 2020 amaieran pandemia garaiko istorioak batzen zituen Beti Berdin taberna koronabirusaren garaian komikia atera zuen Iturraldek autoedizioan. Horretarako Bilboko Udalaren Bilbao aurrera programaren laguntza jaso zuen, eta Gaston argitalpenak bere zigiluaren bidez kaleratu zuen. Online eros daiteke bere webgunean, eta euro bat besterik ez du balio!

(Xabiroi aldizkariko 36 zenbakian, 2015ko ekainekoan, argitaratutako elkarrizketaren jatorrizko extended bertsioa)

Frantzian luzaz bizi izan den komikigile arrakastatsua eta Disneyn aritutako animaziogilea izanagatik, Juanjo Guarnidok ez ditu galtzen andaluziar izaeratik datozkion azentua, apaltasuna eta umorea. Ederki egon gara berarekin kafetegi batean elkarrizketa egiten. Bere lanik ezagunena den Blacksad komikiaz, bere beste afizio eta lanbideez eta hango eta hemengo kontuez hitz egin digu, beti interesgarri.

Konta diezagukezu gure irakurleen adina zenueneko garaia? Noiz hasi zinen marrazten, nola etorri zitzaizun zaletasuna, noiz edo nola erabaki zenuen honetan arituko zinela...

Nik betidanik marraztu izan dut. Nerabezaroan, Granadako beste marrazkilari batzuk ezagutu nituen eta denok gauza bera nahi genuen, hau da, argitaratzea. Eta garai hartan, fotokopiagailu batekin (beno, orriak fotokopiatzeko diruarekin) aldizkaritxo bat egin zitekeen, fanzineen garai loriatsua zen. Hala hasi nintzen fanzineetan, fakultatean hasi baino lehentxeago. Fakultatearen azken urteetan Forum argitaletxean hasi nintzen, superheroiak egiten.

1990ean, gutxi gorabehera 23 urte zenituela, komikia utzi zenuen animazioaren munduan hasteko. Zergatik gertatu zen hori?

Oso erraza: Arteko karrera amaitu nuen eta lan egin, arduratsu bihurtu eta aitatxo eta amatxorengandik independizatzeko beharra inposatu zen. Orduan, Madrilera animazioan lan egitera joandako fanzineen garaiko burkide batek deitu ninduen. Eta marrazki bizidunetan lan egitea burutik inoiz pasatu ez bazitzaidan ere, hara joan nintzen mundu hori ezagutzera, eta giroa ikusi nuenean liluratuta geratu nintzen. Pentsatu nuen beharbada karrera egin nezakeela animazioan. Eta horrela 3 urte egin nituen Madrilen eta beste 10 Disneyn.

“Blacksaden lehen albuma egitea erabaki nuenetik 7 urtera atera genuen”

2000 urtean, artean Disneyn ari zinela, Blacksad argitaratu zenuen Madrileko garaietan ezagutu zenuen Juan Diaz Canales gidoilariarekin.

Bai, pare bat urtez ikasten eta lanean egon nintzen lehen animazio-estudioan ezagutu nuen Juan, bera ere marrazkilaria, eta segituan sortu zen elkarrekin komikia egiteko gogoa. Nik oraindik komikiaren harra neukan barnean, nahiz eta bizimodua egiteko bide gisa alde batera utzita izan. Eta Juanek animatuta, poliki-poliki joan nintzen proiektu gero eta anbiziotsuago batean murgiltzen eta album oso bat ateratzeak suposatzen duen saltsa ikaragarrian sartzearen ideia onartu nuen. Azkenean, erabaki nuen Blacksaden lehen albuma egiteko denbora eta esfortzua hartzea, eta lehen albuma une horretatik 7 urtera atera genuen. Urte asko eman nituen zirriborroak egiten, teknikak probatzen, akuarelak egiten... Gidoia bagenuen, storyboard osoa egin nuen, eta gero han gelditu zen, kaxoi batean zain. Azkenean aurrera egitea erabaki nuen arte, nire buruari esan bainion mugitu ezean mendea amaituko zela eta ez genuela ezer egingo. Beraz, apur bat sineskeriagatik atera zen! Beno, baita ere lagunek eta beste jende batzuek animatzen nindutelako. Orduan, probarako hainbat orri egin nituen, hainbat editoreri aurkeztu nien eta harrera ona izan zuen. Tira, ez denak, baina Frantziako argitaratzaile handi batengandik erreakzio on bat izatearekin, jada bikaina zatekeen, beraz gustura ginen.

Harritzen du komikiaren munduan curriculumik ez duten bi egile espainiarrek zuzenean Frantziako merkatuan argitaratzea.

Proiektu nahikoa interesgarri bat baduzu, ongi pentsatua dagoena, atentzioa emango dio edozein editoreri. Editore bati bost axola dio nondik zatozen. Areago, badaki Espainiatik datorren egile batek gehiago lan egingo duela eta ordainketekin, kontratuaren baldintzekin eta abarrekin ez dela hain aldarrikatzailea izango. Ze, egia esan, nik hogei urte daramatzat Frantzian bizitzen, eta hemen irabazten dudan herenarekin Espainian hemen bezain ongi bizi ahal izango nintzateke. Orduan, argitaratzaileak interesgarria eta indartsua den edozein proiekturi irekita daude, datorren tokitik datorrela. Baina ongi komunikatu behar duzu, eta hizkuntza traba bat izan daiteke. Europako komikiaz hitz egitea, komiki franko belgikarraz edo frankofonoaz hitz egitea da. Merkatua eta argitaratzaileak Frantzian eta Belgikan daude. Eta askok ezin dute beraien proiektua ongi azaldu ingelesez egin behar dutelako. Orduan, edo pilak jartzen dituzu frantsesarekin edo kaka jaten duzu, hori hala da. Eta nik jada hitz egiten nuen. Ez da faktore bakarra, jakina, eta horrek ez du zertan proiektu bat aurrera ateratzea eragotzi, baina traba bat bada.

“Editore frantses batek badaki Espainiatik datorren egile batek gehiago lan egingo duela eta ez dela hain aldarrikatzailea izango”

Baina normalean merkatu frantsesean sartzeko pixkanak hasi behar da, enkarguzko lan txikiak eginez argitaletxe batentzat... Eta zuek curriculumik gabe eta zuen proiektu propioarekin, egile-lan batekin, animatu zineten frantziar merkatu zailean saiatzera.

Egia da apustu arriskutsua zela, baina ez genuen ezer galtzekorik. Ni Disneyn lanean nengoen eta kristoren soldata irabazten nuen, eta Juanek bere animazio-estudio propioa zuen, une hartan handia zena eta etengabe lanean ari zena. Beraz, abantaila genuen, ez dut esango gure baldintzak inposatzeko moduan geundela, baina argitaletxearekiko egoera ezberdinean geunden. Ez zen argitaratu nahi duen eta nola edo hala egin nahi duen eta inposatzen dioten edozein baldintza onartzeko prest dagoen hasiberri baten egoera bera. Lehenengo albumarentzat minimo batzuk jarri genituen. Ez ziren eskakizun edo baldintza bereziki ameslariak, baina gauza batzuetan ez geunden prest amore emateko. Baina proiektua interesgarria zen eta hainbat editoreri gustatu zitzaien. Editore batzuek ez zizkiguten baldintza horiek onartu nahi, baina askok ikusi zuten ez genuela ezer galtzeko, aurrez ezer argitaratu ez arren beste egoera batean geundela, ez genuela hori behar, jada bagenuela lan bat, hau egitearen plazeragatik soilik egiten genuela, “baldintza hauetan ez bada ez dugu egingo” esateko posizioan geundela. Azkenean, batek baldintza hauek onartzen badizkizu eta besteak ez, ba kito, badakizu zein den lan egin nahi duzun editorea. Hainbat argitaletxek interesa agertu zuten eta baldintzak onartu zizkiguten, eta azkenean Dargaud aukeratu genuen. Egia da kristoren muturrekoa har genezakeela, baina zorionez ez zen hala izan.

Blacksad, atera zenetik eta zenbaki guztietan, arrakastatsua izan da salmentetan, kritikan, sarietan... Zergatik uste duzu dela?

Ez dut arrastorik ere! José Luis Munueraren arabera, Blacksadekin helduek txikitan Disney-ren filmekin sentitzen zuten gozamena berriz bizi dezakete, baina helduentzako produktu batekin, haurrentzako zerbait irakurtzen egotearen errudun sentsaziorik gabe. Hau da, helduentzako Disney bat irakurtzen ari dira, eta horregatik harrera ona. Eta ez dut uste oso oker dabilenik (Munuera oso gutxitan dabil oker, murtziarra izan arren, arrazoia izan ohi du, kar kar kar...).

Irudia: Juanjo Guarnido

“Editore frantsesari proiektua ongi komunikatu behar diozu, eta hizkuntza traba bat izan daiteke”

Blacksad, nobela beltz ohikoan ez bezala, ez da AEBko hiri handi tipikoan soilik gertatzen. Seriean 50eko hamarkadako AEBen erretratua egiten da: hiri handiak, hegoaldea (New Orleans), Amerika landatarra (Texas, Oklahoma...). Hori izan daiteke bere arrakastaren arrazoietako bat, Hollywood-eko zineari esker hori denon subkontzientean baitago eta familiarra egiten baitzaigu?

Oso zuzena iruditzen zait diozuna, hala baita, AEBko hamarkada baten erretratua da. Gaien aldetik batetik, baina hor dago ere alderdi fisikoa, garai haren xarma bisuala. Une edo hamarkada hori da, hainbat arrazoirengatik (gerraostea, kultura popularra, kontsumo-gizartearen sorrera, Yves Saint Laurent edo Luther King bezalako pertsonaiak...), mendebaldea gaur egun duen itxura edo look-a hartzen hasten da. Oso gutxi aldatu da Cary Grant-en Con la muerte en los talones [North by Northwest, 1959] filmeko janzkera gaur egungo trajeetaraino, kasik molde berbera dute. Aldiz, 40ko hamarkadako trajeek ez dute zerikusirik gaurkoekin, eta 30ekoek zer esanik ez! Nahiz eta egia den gaur egungo autoak kaka zaharra direla ordukoekin konparatuta, kar kar kar...

AEBen erretratu horren alderdi bisuala egiteko, nola dokumentatzen zinen?

Sarri bidaiatu dut hara. Hainbatetan izan naiz New Yorken, New Orleans-era berariaz joan nintzen Blacksadentzat... Midwest-a eta 66 ruta ez nituen bere garaian egin baina azken uda honetan 66 rutaren parte batean izan nintzen, ez Texasen baina bai Utah-n eta beste toki batzuetan, oso bidaldi interesgarria. Eta ezagutzen ez nuen paisaia amerikar batera ohitu nintzen. Oso interesgarria da zuzeneko dokumentazioa, zuk ateratako argazkiak. Zure zeure argazkiek beste ikuspegi bat dute beste argazkilarienengandik. Baina dokumentazioan funtsezkoa da beste argazkigileen lana, bereziki gizartea den bezala islatzen duten argazkilari handien erreportaje fotografikoak: Andreas Feininger, William Klein eta abar. Garaiko filmak ere bai. Norman Rockwell pintorea beste erreferentzia bat da, dokumentaziorako erabiltzeaz gain, keinu eta omenaldiak egiten dizkiot aukera dudan bakoitzean.

“Apustu arriskutsua egin genuen Blacksadekin, baina ez genuen ezer galtzekorik [...] Gure egoera ez zen edozein baldintza onartzeko prest dagoen hasiberri batena”

Nobela beltzarekiko beste ezberdintasuna da hartan apenas agertzen dela garaiko testuinguru sozial, politiko edo ekonomikoa, Blacksaden gai horietako asko lantzen dituzuen bitartean: arrazakeria, drogak...

50eko hamarkadako AEBak gaien, inspirazio-iturrien, anekdoten, une historiko interesgarrien, mendebaldearen historiako momentu giltzarrien... iturri agorrezina dira. Garai hori oso aberatsa da berez, eta aberastasun hori esplotatzen dugu. Eta atsegina da garaiko gai sozialak kontatzea, orduko gizartearen pentsamoldea, gertatu ziren gauzak, gerta zitezkeenak... Bestalde, gai sozial hauek betierekoak dira, samingarria da ikustea honek ez duela asko aldatu 50eko hamarkadatik. Badaude gauzak aldatu direnak, Jainkoari eskerrak, baina oinarrizko arazo askok jarraitzen dute. Nola izan daiteke gaur egun, jendeak duela 60 urte zeukala zirudiena baino adimen gehiago izanik, gertatzen diren gauzak gertatzen jarraitzea? Gizakiak hain doilorra izaten jarraitzen du...

Zergatik erabaki zenuen kolorea eskuz egitea? Hasieratik argi izan zenuen, edo kolore digitalarekin ere probatu zenuen?

Garai hartan nik ez nuen arrastorik ere digitalaz. Zerbait ibilia nintzen Photoshop-ekin baina soilik betiko lau baliabide berak erabiltzen amaierako konponketentzat. Garai hartan ez zen kolorea ordenagailuz egiten, hasten ari zen hori, baina orduko ordenagailuko koloreak ziren, oso itsusiak, dena degradatu- edo aerografo-efektua... Gaur egun ia inork egiten ez duen hori. Hark ez ninduen inoiz interesatu, hasieratik neukan akuarela erabiltzeko asmoa, horren gogoa neukalako. Iruditzen zitzaidan mugatua egon arren gustura egongo nintzen teknika bat zela. Eta bost album izan ditut teknika hobetzen joateko.

“Blacksadekin helduek txikitan Disney-ren filmekin sentitzen zuten gozamena berriz bizi dezakete, baina helduentzako produktu batekin, haurrentzako zerbait irakurtzen egotearen errudun sentsaziorik gabe”

Blacksaden album bakoitzean kolore bat da nagusi: beltza, zuria, gorria, urdina eta horia hurrenez hurren. Hori gidoilariaren ideia da edo zure kontua da?

Poliki-poliki etorri zen eta oso modu naturalean, bere kabuz inposatu zen, une jakin batean jabetu ginen fenomenoa izan zen. Lehen albuma oso iluna atera zen, sekuentzia asko gauez gertatzen ziren, orduan azala beltza izatea logikoa zen. Bigarrenean elur ugari zegoen eta azalari zuria ongi zihoakion. Hirugarrenaren izenburua Alma roja (Arima gorria) zen eta azala gorria zen, eta orduan konturatu nintzen: “Juanek norabait narama honekin”. Orduan ikusi nuen izenburuetan ere zegoela, Un lugar entre las sombras (Nonbait itzalen artean), Arctic nation (Nazio artikoa)... Intentzioa ez zegoen hasieratik, uste dut bigarrenetik aurrera baietz, baina ni hain naiz trauskila, ez bainintzen hirugarrenera arte konturatu. Eta gero jarraitu egin genuen. Baina behin zuria, beltza eta oinarrizko koloreak erabili ondoren, amaitu da.

Ez da album berde bat egongo?

Marrazkigile garenez, berde bat badago, more bat eta laranja bat ere egon behar dira, beraz ez.

Irudia: Juanjo Guarnido

“50eko hamarkadako AEBak gaien, inspirazio-iturrien, anekdoten, une historiko interesgarrien, mendebaldearen historiako momentu giltzarrien... iturri agorrezina dira”

Pertsonaia bakoitzarentzako animaliaren aukeraketa gidoilariak egiten du, edo zuk aukeratzen duzu bakoitza marrazten duzun moduaren arabera bere izaerara moldatzeko?

Ez, Juanek egiten du hori. Animalia bakoitzaren rola izaeraren araberakoa da, ez da rol fisikoa. Beno, batzuetan beharbada bai, baina normalean ez, normalean Juanek deskribatzen du gidoian. Eta nik pentsatzen nuen, laugarren albumera arte, Juani ideiak agortzen ari zitzaizkiola, txikitan ez zituela animalien liburuak nik adina ikasi, animali gutxiago ezagutzen zituela eta apurka-apurka, eta bereziki laugarren albumean, gero eta iradokizun gehiago egin behar nizkiola, hau zergatik ez animalia hura, beste hau zergatik ez beste hura... Baina bosgarren tomoan Juanek casting-ean jarritako animali guztiak, lehenengotik azkenengora, errespetatu ziren. Batzuetan, ez bazait ongi iruditzen edo beste aukera batzuk ikusten baditut, eztabaidatzen dugu. Adibidez Oteroren pertsonaia, zeina hirugarren tomoan hontz zuri bat den, hasiera batean ahuntz bat izan behar zen, baina Lieber hontzarekin nahastuta hil behar zuten pertsonaia bat zenez, esan nuen, “zergatik ez hontz zuri bat?”. Pentsatu nuen hiltzaileari esango ziotela “akabatu hontza”, eta logikoagoa da hontz zuria hontzarekin nahastea, are gehiago bere txapela eramatean.

Zure beste serieetako bat Brujeando [Sorcelleries] da, beste estilo batean, beste publiko batentzat (haur edo gaztetxoena) eta umorezkoa. Erabat aldatzen duzu marrazteko estiloa. Zein estilo nahiago duzu?

Blacksadena. Niri munduan gehien marraztea gustatzen zaidana Blacksad da, oso argi daukat hori. Baina beste marrazketa-erregistro batzuk esploratzea ere gustatzen zait, adibidez cartoon eran marraztea ere atsegin dut (nahiz eta horretan aritu izan naizenetan ez zaidan hain ongi atera izan). Blacksadek estilo errealista du, argi dago, baina badaude pertsonaia komikoak eta egoera esajeratu edo karikatureskoagoak. Weekly pertsonaia, adibidez, karikatura samarra edo cartoon motakoa izan daiteke batzuetan, baina mugatu egin behar dut koherentziagatik. Horregatik asko gozatu nuen garai batez Brujeando egiten, cartoon estiloa egin ahal izateko. Pertsonaia oso errealistak oso cartoon motakoekin nahasten nituen, ia erabat estilizatuak, guztiz abstraktuak, katua bezala, zeina batzuetan orban beltz huts bat zen, hau da, ez dauka barruan zuriz ezta bibotea ere, silueta beltz bat da begi, aho eta belarriekin, baina ez zaio nabaritu behar inongo formarik orban beltzaren barruan, erabat abstraktua da.

“Nire arazoa ez da gauza asko egin nahi ditudala, gauza asko izan nahi dudala baizik: komikigilea, ilustratzailea, animatzailea, zuzendaria... Eta ezin da hainbeste gauza ezberdin izan”

Pierre Christinek iaz esan zigun berak izaera, zaletasun, gustu... anitz zituela, eta serie ezberdinetan marrazkigile ezberdinekin lan egiteak bere alderdi horietako bakoitza garatzea ahalbidetzen ziola. Berdin gertatzen al zaizu zuri, gidoilari eta serie bakoitzarekin?

Ezberdina da idazlearen lana, non beste norbait bilaka zaitezkeen eta beste eskema mental bat izan dezakezun. Marrazkigilea mugatuta dago egin dezakeenaren aldetik. Nik seriez aldatzean beste erregistro batzuk esploratu nahi ditut, pertsonaiak adierazteko beste forma batzuk, beste narrazio-teknika batzuk... Gainera, nire kasuan, nire komiki-erregistro ezberdinez gain, nire animazioko lanbidea dut, pintatzea gustatzen zait, noizbehinka ilustrazioa egitea atsegin dut, batzuetan teknika piktorikoago batzuk aplikatu nahi ditut (nahiz eta ez zaidan ongi ateratzen, oso gaizki pintatzen baitut)... Beraz, nire arazoa ez da gauza asko egin nahi ditudala, gauza asko izan nahi dudala baizik: komikigilea, ilustratzailea, animatzailea, zuzendaria (orain egin dudan bideoklip musikalarekin)... Eta ezin da hainbeste gauza ezberdin izan.

Zure komikiek arrakasta itzela duten arren, ez duzu maiztasun handiz argitaratzen.

Beste gauza askotan aritzen naiz. Aurten animaziozko film labur bat egin dut, bideoklip musikal bat, abentura handia izan dena. Nik neuk zuzendu dut, finantziazioaren sasiartean sartu naiz, produktorea izan naiz, storyboard osoa egin dut, Freak pertsonaiaren animazioaren erdia egin dut... Esperientzia oso atsegingarria izan da, baina aldi berean oso zaila, oso proba gogorra. Merezi izan du, jakina, baina oso gogorra izan da. Arazo nagusia baldintza ekonomiko onekin ez egin ahal izatea izan da. Daukazun ia edozein proiektu mota egiteko baliabide ekonomikoak behar dituzu. Komikiaren onena da ia baliabiderik gabe egin dezakezula, aurreko komikitik sobratu zaizun materialarekin (gehi papera, hori bai da apurtxo bat garestia) beste bat egin dezakezu. Marrazki bizidunak egiteko baliabideak behar dituzu. Bideoklipa egiteko baliabide asko behar izan ditut, talde bat, aurrekontu bat... Hori izan da zailena.

“Egin ditudan lan mota denak atsegin ditut, bat aukeratu beharko banu dohakabea nintzateke”

Komikiaren munduan hasi zinen, animaziora pasatu zinen gero, komikira itzuli zinen animazioa erabat utzi gabe, zuzentzen aritu zara... Zein lan da gehien atsegin duzuna? Zer aukeratuko zenuke batekin gelditu beharko bazina?

Denak atsegin ditut, hori da okerrena. Bat aukeratu beharko banu, dohakabea nintzateke. Komikia da gehien atsegin dudana, baina horretan urte asko daramatzadanean animazioaren harra sartzen zait, horregatik egin nuen klipa. Eta noiztenka ilustrazioa egin eta ilustrazioaren lengoaia gehiago esploratu nahi izaten dut, pintatzea ere nahi izaten dut... Ilustrazioa egiten dudanean, komikiaren teknikarekin egiten dut gehienetan, baina modu piktorikoagoan egiten saiatzen naiz beste batzuetan. Baina hau gehiago kostatzen zait ez delako nire lengoaia, ez dut hain ongi menperatzen (edo ez dut batere menperatzen), baina nahiko nuke eta erakartzen nau.

Zertan ari zara lanean orain, beste Blacksaden baten asmorik ba al duzue?

Proiektu bat daukat gidoilari frantziar batekin, Alain Ayroles, Kapak eta letaginaken gidoilaria [Sauré argitaletxeak atera zuen albumen bat euskaraz duela hamar urte baino gehiago]. One-shot bat egin behar dugu, liburu autokonklusibo bat, oso anbiziotsua, kolore zuzenean, 100 orrialdekoa gutxienez, eta itxura oso ona duena. Hau da hurrengo proiektua, gero beste Blacksad bat, eta gero gerokoak.

Irudia: Dani Fano

Onartu behar dut, jokoekin arazo bat dut. Kontuz, ez JOKOArekin, hau da, ez dirua jokatzen den zorizko jokoekin. Trebetasunezko jokoekin zein burua haustekoekin dut arazoa, bideo-joko zein mahaigaineko izan: behin probatuta, sarri katigatuta geratzen naiz, eta ez dut bakerik amaitzea lortu arte edo, denbora asko eman eta gero, amore eman arte. Bideo-jokoei dagokienez, haurretan Game & Watch makinatxoekin (bereziki Robot Maker) ibiltzen nintzen, nerabezaroan Sinclair ZX Spectrumeko jokoekin (Knight Lore, Manic Miner, Skool Daze, Highway Encounter edo Everyone's a Wally bezalakoekin), gaztetan PCtako lehenengotako jokoekin (Prince of Persia, Pitfall: The Mayan Adventure edo Monkey Island 2: LeChuck's Revenge adibidez). Horietako guztietako hainbat amaitu nituen (zenbaitetan aldizkarietako gidak edo tranpak baliatuta, dena esan behar bada). Eta heldutan eta nahiko berriki eta oso fuerte, semeei jarritako Wii-aren Dolphin emulagailuan joko batzuekin ere gertatu zait: Prince of Persia: Rival Swords, Prince of Persia: The Forgotten Sands eta Donkey Kong Country Returns bideo-jokoekin jo eta fuego aritu nintzen istorio osoa bukatu arte, eta Mario Kart Wii-n ere obsesionatuta egon nintzen pertsonaia eta kotxe guztiak askatu arte, zilindrada denetan (ispilua barne) eta zirkuitu guztietan urrezko kopa eta hiru izar eskuratu arte eta erlojuaren kontrakoak gainditu arte. Buruhauste jokoei dagokienez, haurretan maisuaren gurutzea eta puzzle lerrakorrak ebatzi nituen, eta Rubiken kuboa alde bat eta koroa bat (edo bi, ez nago ziur) egitea lortu nuen, eta kubo osoa egiten ikasi, jarraibideak jarraituta. Heldutan, haurrentzat erositako Rush Hour eta IQ Puzzler Pro-rekin tematuta aritu nintzen, ez dakit maila guztiak baina bai gehienak lortu artean. Tira, jokoekin arazoa izatearena esajerazioa da, joko batekin horrela tematzean, egunak edo asteak eman ditzaket orduak sartzen amaitu edo errenditu arte, bai, baina gero hilabeteak eta urteak ematen ditut beste bat probatu gabe. Baina semeek joko berri bat ongi dagoela eta probatu beharko nukeela esaten didatenean, gehienetan nahiago dut ez probatu, ezagutzen dudalako nire burua... ;-)

2005etik aurrera Sudoku jokoa mendebaldean hedatzen eta paperezko hedabideetan agertzen hasiz geroztik, batzuetan jokatu izan dut, bai egunkari eta aldizkarietan, bai ordenagailuan edo telefonoan, baina grina berezirik gabe. Errazak edo ertainak direnak erraz ebazten nituen teknika sinple batzuekin, eta zailak saiatu bai baina konplikatuak zirela ikusi eta utzi egiten nituen. Duela gutxi arte. Halako batean, ordenagailuko Linux sistemak instalatuta dakarren Sudoku programan partidatxo erraz batzuk jokatzen hasi, gero ertainetara pasatu, eta konturatu orduko zailak edo oso zailak ebazten saiatzen nenbilen...

Errazak eta ertainak teknika sinple batzuk aplikatuta egin daitezke, aukerak bilatze hutsarekin. Baina zailentzat ez dago teknika sinplerik apuntatzen-eta ibili beharrik gabekorik, edo nik behintzat ez dakit edo ez naiz gai buruan dena gordetzeko. Baina papera eta lapitzaren laguntzarekin zailentzako ustez funtzionatu zezakeen metodo bat garatu nuen: lauki bakoitzarentzako aukera posible guztiak apuntatzen nituen, hor ikusi lerro, zutabe edo 3x3ko koadroren batean aukera bakarrik gelditzen zen... eta aukera bakarrik ez zegoenetan, aukera posibleetako bat hautatu eta hortik jarraitu, baina irteerarik gabeko aukera bat aurkituz gero, azken hautaketa punturaino atzera egin behar eta beste bide bat probatu...

Kontua da aipatutako metodo hori aplikatzea konplexua dela, kalkulu eta konbinaketa asko egin behar dira, bide asko probatu batzuetan, eta akatsak egiteko aukerak handiak dira. Orduan, oso gutxitan lortzen nuen bukatzea. Baina zalantza nuen ea metodoak balio ez zuelako edo kalkuluren batean okertzen nintzelako ote zen.

Eta zerbaitetan badira onak ordenagailuak, kalkuluak egiten eta konbinazioak azkar probatzen da. Eta zerbaitetarako naiz informatikaria, ezta? Bada, pentsatutako metodoa inplementatzen zuen programa bat idatzi nuen. Konprobatu nuen metodoak funtzionatzen zuela sudoku erraz, ertain eta zailekin, baina oso zailekin ez beti; bide bat hautatu behar zuenean ausaz hartzen duen bidearen arabera, batzuetan bai eta beste batzuetan ez. Baina programari esker metodoaren akats edo hutsunea aurkitu ahal izan nuen eta konpondu.

Sudoku ebazlea Python programa bat da eta GitHub-en jarri dut GPL lizentzia librearekin. Ustez, konponbidea duen edozein sudoku ebazteko gai da eta esaten badu ezin duela ebatzi, ebazpenik ez duelako da, baina ezin dut ziurtatu. Ordenagailuko sudoku jokoetan planteatzen diren hainbat sudokurekin eta zailtasun maila ezberdinekin probatu dut, eta beti ebatzi ditu. Ebazpenik ez dutela ziur dakidan kasuetan, ebazpenik ez dutela esan du. Sudokuak ebazpen bat baino gehiago badu, bat eman eta gelditu egiten da. Hurrengo exekuzio batean beste ezberdin bat eman dezake.

Exekutatzeko hainbat aukera daude. Aurrez definituta dakartzan sudokuetako bat ebaztea eska diezaiokegu (erraz, ertain, zail eta oso zail batzuk, hutsa, ebazpenik ez duen bat, ebazpen anitz duen bat...) edo guk sartuko dizkiogu ebatzi nahi dugun sudokuaren balioak. Azken emaitza soilik erakusteko esan diezaiokegu edo bideko pauso guztiak, une bakoitzeko aukeren egoerarekin (aukeretan lauki bakoitzerako dauden aukera posibleak erakutsiko ditu; hautatuko den aukera bakarra bada berdez markatuko du, hainbat badaude hartutakoa horiz markatuko du, eta uneren baten irteerarik gabeko bide batera iristen bada gorriz markatuko du, hautaketa bat egindako azken egoerara itzuliz eta beste hautu bat eginez). Eta pauso bakoitzaren amaieran guk tekla bat sakatu arte itxoiteko ere hauta dezakegu, edo ez.

Beraz, Sudoku jokoarekin ere izan dudan mailaz maila ebaztea lortzeko konpultsioa gainditu dut, metodo bat garatu eta programa bat eginda. Ez da beste munduko lorpenik, ziur sudokuak ebazteko milaka programa badaudela Interneten. Erronka pertsonal txiki bat, eta lortu izanaren gogobetetze eta harrotasun sentsazio xume bat besterik ez. Baina aizu, zertarako izan blog pertsonal bat horrelako gauzak kontatzeko ez bada? ;-)

Ez gara inoiz nekatuko euskal komikigileek atzerrian argitaratzen dituzten komikien berri emateaz. Ze poza eta ze gozatua, ikustean kanpoan ere zein baloratuak diren gure artistak! Denbora dezente generaman horri buruz idatzi gabe, baina ez da zer kontaturik ez zegoelako. Tarte horretan hainbat euskal komikigilek atera dituzte komikiak Frantzian, argitaletxe eta lankide entzutetsuekin, gainera, eta arrakastaz. Horien berri ekarriko dizuegu hona, denak pilatuta bada ere.

Berriki Lehen Mundu Gerraren mendeurrena bete dela-eta, asko izan dira azken urteetan gaiarekin lotuta Frantzian atera diren komikiak, eta horietako batzuk euskal komikilariek egindakoak dira, zehazki Marko eta Iñaki Holgado. Lehenago ere aipatu izan dizkizuegu biek elkarrekin parte hartzen duten Verdun eta Aiò Zitelli! sailak, eta baita Markok marrazten duen Les Godillots saila ere, non Lehen Mundu Gerrako trintxeretako soldadu-talde frantses bati gertatutako abenturak tonu umoretsuan kontatzen diren. Bada, 2016 eta 2018an sail honetako 4. eta 5. tomoak atera zituen Bamboo argitaletxeak, Le tourniquet de l’enfer eta Un p’tit dernier avant la paix izenburukoak hurrenez hurren, biak, aurreko guztiak bezala, Olier-en gidoiarekin. Eta iaz edizio integral bat atera zuten bostekin.

Juan Luis Landak Arthus Trivium seriea marrazten jarraitzen du, Rauléren gidoiarekin eta Dargaud argitaletxearentzat. 2019an 4. tomoa atera zuten, L’armée invisible, aurrekoak bezala hau ere oso arrakastatsua. Sail osoa gaztelaniaz ere atera du Normak.

Julen Ribasek bi atera ditu azken urteotan: batetik, Le Spécimen, Walter Hill eta Matz-en gidoiarekin Rue de Sèvres etxearentzat, eta bestetik, Frantziako Iraultzari buruzko Ah, ça ira! seriearen lehen tomoa, Le pain et la poudre, Delcourtentzat eta Morvan ezagunaren gidoiarekin; azken honetan, gainera Sanvi eta Sedyasek ere hartu dute parte.

Eta azkenik, Dani Fanok Rackham argitaletxearekin atera du Miguel Marmolen hamaika eta bat jaiotzak komikia frantsesez, Les douze naissances de Miguel Mármol. Zorionak denei, eta segi horrela!

Lehenago Oletakorta eta Kanpoaldeanekin bezala, REAS Euskadik (Ekonomia Alternatibo eta Solidarioen Sarea) eta Alboan Fundazioak beste komiki bat atera dute, oraingoan ekonomia sozial eta solidarioaren ekintzailetzari buruzkoa: Labirintoa. Al Borde Films-ek egin du gidoia eta Amaia Ballesterosek marrazkiak, eta doan deskargatu daiteke.

Azkenaldian Nabarralde Fundazioak ia urtero komiki bat ateratzen du Nafarroako eta Euskal Herriko pertsonaia edo gertakizun historikoen inguruan: Eneko Aritza 2016an, María Zugarramurdikoa eta sorginduak izan ziren emakumeak 2018an eta 1620 Nafarroa Beheregaina 2019an. Bada, oraingoan Katalina I.a Nafarroakoari buruzkoa argitaratu berri dute.

Foix-eko Katalina komikian Gaztelak Nafarroa indarrez konkistatu zuen garaian Nafarroako erregina zenaren bizitza kontatzen digu. Angel Rekalde da gidoilaria eta Ainara Azpiazu Axpi marrazkigilea. Egileek azaldu dutenez, emakume ahaldundua zen Foix-eko Katalina, erregina zilegizkoa (Albret-eko Juan kontsortea zen) eta Nafarroara errenazimendua eta aurrerapen handiak ekarri zituena. Komikiaren haria kontu nahiko ezezagun bat omen da, artean haurra zen eta oso gaixo zegoen seme Frantziskoren heriotzaren istorioa hain zuzen, Albako Dukeak Iruña indarrez konkistatu zuen egunean hil zena. Komiki bidez kontatutako gure historiaren beste zati bat.

Ikaselkar argitaletxeak Jordi Bayarrik zientzialari ezagunen bizitzen inguruan egiten dituen komikiak euskaratzen jarraitzen du. Lehenago Newton, Marie Curie, Darwin eta besteren biografiekin egin bezala, Ada Lovelacerena atera du orain, Ada Lovelace, zenbakien liluratzailea izenburuarekin.

Ada Lovelace ez da beharbada beste zientzialari horiek bezain ezaguna, ziurrenik bere ekarpena informatika eta programazioaren arloan izan zelako, eta gainera ordenagailuak existitu baino 100 eta piko urte lehenago! Bere bizitza zirraragarria da eta ezagutzea merezi du (nik Benjamin Woolleyren Ada Lovelace, bride of science gomendatzen dut; Elhuyar aldizkarian ere idatzi nuen berari buruz). Ada Lovelace, jaiotzez Augusta Ada Byron, Lord Byron poeta ezagunaren alaba zen. Charles Babbagek asmatutako makina analitikoarentzat (egungo ordenagailuen kontzeptuak zituena, baina inoiz eraiki ez zena, orduan horretarako teknologiarik ez zegoelako) Bernouilliren zenbakiak kalkulatzeko algoritmo bat idatzi zuen Lovelacek: zer eragiketa egin behar ziren, zer ordenan, zer aldagairen gainean, begiztak, baldintzen menpeko jauziak... Hori guztia ordenagailu baterako programa gisa har daiteke. Horregatik, historiako lehen programatzailetzat hartu izan da Lovelace. Horrez gain, Lovelace ohartu zen makina analitikoa matematikatik harago aplika zitekeela, edozein informazio-mota tratatzeko, hau da, konputagailuak edozertarako izan zitezkeela ikusi zuen lehenbiziko pertsona izan zen. Eta azkenik, Lovelacek esan zuen Babbageren makina analitikoa ez zela inoiz gai izango gizakia sorpresaz hartu eta harritzeko; alegia, programatua dagoen gauzak egiteko gai besterik ez zela izango. Finean, adimen artifizialaren inguruko eztabaida abiarazi zuen, Alan Turing-ek bere artikulu eta test famatua baino 100 urte lehenago. Ada programazio-lengoaia aitzindariaren izena bere ohoretan jarrita dago.

Ezagutzea merezi duen bizitza, modu erraz eta atseginean ezagutzeko komikian idatzia.

Sua argitaletxeak duela bi urte euskal mendizaletasunaren gertakizun ezagun eta garrantzitsuenetako baten inguruko komikia egin zuen, Everesterako 1980ko euskal espedizioaren ingurukoa hain zuzen, Ramon Olasagastiren gidoia eta Cesar Llagunoren irudiekin. Bada, orain etxe eta talde berberak beste komiki bat kaleratu du, oraingoan euskal mendizalerik handi, karismatiko eta maitatuenetakoak diren Iñurrategi anaiei buruzkoa.

Iñurrategi anaiak, mendiari bihotz emanak izenburua duen komiki honek Felix eta Alberto Iñurrategiren bizitzak eta lorpenak kontatzen ditu. Beti elkarrekin, oso gazterik beste mendi garrantzitsu batzuk egin ostean, 90eko hamarkadan Himalaiako mendiei ekin zieten. 1990ean Pumori igo ondoren, 1991n egin zuten euren lehen zortzimilakoa (Makalu) eta 1992an Everest igotzea lortu zuten, balentria ikaragarria garai hartan: 1980ko espediziotik beste euskaldunik ez zen bertara iritsi; orduan iritsitako lauetatik Iñurrategitarrek oxigenorik gabe egin zuten, hori egiten lehen euskaldunak; munduko lehen anaiak izan ziren hara igotzen; eta Alberto munduko pertsonarik gazteena izan zen munduaren gailurra egiten. 90eko hamarkada horretan 12 zortzimilako egin zituzten elkarrekin, 2000 urtean munduko lehen pertsonak izan ziren 8000 metrotik gorako mendi batera (Manaslura) igotzen, eta urte horretan utzi zuen bizia Felixek Gasherbrum II jaistean. Haren omenez sortu zuten 2001ean hainbat senide, lagun eta mendizalek Felix Iñurrategi Baltistan Fundazioa, Karakorumgo Baltistan eskualdearen garapen ekonomiko justu eta jasangarria bultzatzen laguntzeko. 2002an Albertok 14 zortzimilakoak amaitzea lortu zuen, hori egiten zuen munduko pertsonarik gazteena zela.

Felixen heriotzaren 20. urtemuga betetzen den honetan, goiko istorio horiek guztiak eta askoz gehiago ikusi eta ikasiko ditugu Iñurrategi anaiak, mendiari bihotz emanak 104 orriko komikian.