e-gorblog

Bizitzak buelta asko ematen ditu. Garai batean argitaratzen ziren komiki gehienak haurrentzakoak izatetik, horrelakorik ia ez ikustera pasatu ginen, euskaraz zein bestela, eta hala egon gara berriki arte gutxi. Azkenaldian, baina, haurrentzako komikiak berpizte bat izaten ari dira, eta gaur egun nagusi ere izango dira ziur asko, batez ere itzulpenei esker.

Idefix eta menderakaitzak eta Biga sailek, adibidez, urte hasieran izan zuten jarraipenezko ale bana, eta orain jada bien beste bana atera da. Salvat/Bruño-k Idefix 4 - Menderakaitzen zirkua atera du, Yves Coulon, Simon Lecocq eta Cédric Bacconnier-en gidoiarekin eta David Etiene, Philippe Fenech eta Rudy-ren irudiekin. Eta Astiberrik Biga 7 - Txantxak sortzeko makina, aurrekoak bezala Romain Pujol eta Vincent Cautek egina. Horiez gain, Bang! ediciones / Mamut comics argitaletxeak Artur Laperlaren Superpatata sailaren hamahirugarrena atera du, Nahaspila kosmikoa sagaren hirugarrena, Estolderian izenburuduna. Eta azkenik, A fin de cuentos etxeak Yoon-sun Park-en Bubu eta haren lagunak argitaratu du. Etxeko komikizale txikienentzat badago lehengaia!

Nire adinekoak nerabezaro betean ginen Bernardo Atxagak Obabakoak-ekin txunditu gintuenean, eta urtetxo batzuk geroago iritsi zen, jada gaztaro-helduaroan edo geundela, irrikaz itxaroten genuen bere hurrengo eleberria: Behi euskaldun baten memoriak. Lan arinagoa, gaztetxoei zuzendua, errealistagoa (neurri bateraino), baina berdin ederra eta gozagarria. Hala, poz handiz jaso nuen honen komiki bertsioaren argitaratzearen berri, Pamielak aterea (jatorrizko liburua bezala), Pello Varelaren gidoia eta Juan Suárez-en irudiak dituena eta Mo - Behi euskaldun baten memoriak izenburua duena. Ia 200 orri ditu komikiak, eta irudi politez eta kolore biziki biziz hornitua dago.

Duela 30 urte baino gehiago irakurri nuenetik berrirakurri gabea nuen nobela, eta oso oroitzapen lausoak besterik ez nituen, zehaztasunik gabeak, asko gustatu izanaren akorduaz harago. Baina frogatu dut gaztetako gomutak indar bereziz gordetzen direla gure memorian, irakurri ahala arrapaladan itzultzen baitzitzaizkidan izen eta gertaeren gogorapenak (Balantzategi, Mo, Gerra Zibila, Genobeba, La Vache qui Rit, Setatsua, Soeur Pauline, Karral...) eta orduko hartan bezainbeste gozatu dut orain ere. Eleberriaren izpirituaz osoki zipriztindurik dagoen seinale. Hura irakurrita bazenuen, berriz gogoratuaz gozatzeko aukera emango dizu komikiak, eta ezagutzen ez bazenuen, besterik gabe gozatuko duzu ziur.

Ikaragarria da Harriet argitaletxea Kabe zigiluaren eskutik manga komikiak euskarara ekartzeko egiten ari den lana. Cube Arts, Heroines game, Dinosaurs Sanctuary eta Girls' last tour serieen hiruna liburu atera ditu. Lehenengo biak amaituta daude eta beste biek oraindik jarraipena izango dute liburu berriekin. Bada, orain beste bi sail berri hasi ditu!

Batetik, Yuya Kanzakiren Change the world sailaren lehenengo liburukia atera da, Hiltzaile berri bat. Yuichi Sato galtzailearen prototipoa da, baina gertakari bitxi bat dela eta bizitzaren arlo denetan arrakastatsu totala den Sakutaro Mitsumune poliziarekin gorputza elkartrukatu du. Haren etxera joatean, baina, ikusiko du hura serieko hiltzailea dela. Eta orain bera du ituan, bere sekretua baitaki...

Bestetik, Rootport-en gidoia eta Tomomi Usui-ren (Cube Arts-en egilearen) irudiak dituen Otaku bat jainko lanetan saila ere hasi du, Adio, garai urrunak liburuarekin. Susumu bere ontziko animazio etenetik esnatzean, ezagutzen duen lurra pikutara joan dela konturatzen da, eta gizakien zibilizazio primitibo bat besterik ez du aurkitzen. Bere anime serie gogokoena den Pretty care: Sorgintxo musikariak-en azken kapitulua ezin ikusi geratu da, eta hori ez da onargarria bera bezalako otaku batentzat! Zibilizazioak albait azkarren aurrera egitea behar du seriea amaitu ahal izateko teknologia eskura dezaten, eta horretan eragiten hasten da, bere historiaren ezagutza baliatuta. Baina, jakina, ez da hain erraza izango...

Komikiaren mundura emakumezkoen presentzia eta ikuspegi feminista ekartzeko asmoz sortu zen Tupust! kolektiboak 2019an atera zuen lehen bilduma, Ni-ari eskainia, 2021ean bigarrena, Zu-a gaia zuela, eta aurten dakarkigute hirugarrena, Gu-ari buruzkoa. Hau ere, bigarrenarekin egin zuten bezala, autoedizioan atera dute.

Zenbait egilek aurreko liburuetakoren parte hartuak dira, hala nola Ainara Azpiazu Axpi, Arrate Rodriguez, Irati F.G., Regina Salcedo, Irati Eguren, Irati Jiménez, Loinaz Lekuona, Paula Estévez, Maitane Gartziandia, Maite Caballero eta Maite Gurrutxaga. Eta berriak dira Ainize Sarasola, Ander Peretz, Andrea Ganuza, Araiz Mesanza, Higinia Garay, Idoia Beratarbide, Jone Taberna, Maider Leturiaga, Maite Rosende, Sandra Garaioa, Shu Otero eta Usue Egia.

Eta, antza denez, horrelako azken bilduma izango da. Kolektiboak lanean jarraituko du, baina ez du horrelako lan gehiago egingo, ez behintzat denbora batean. Hala ere, izango dugu beraien berri, ziur.

Aurtengo apirilaren 25ean bete ziren 50 urte Portugalgo Krabelinen Iraultza ospetsua izan zenetik, eta egun horretan bertan aurkeztu zuen Txalapartak hura kontatzen duen Herriak du gehien agintzen komikia. Ia 50 urteko diktadura luzearekin amaitu zuen ezkerreko militarren altxamendua kontatzen da bertan, soldadu gazte baten fikziozko istorioaren bidez. Raquel Varela historialariak idatzi du eta Robson Vilalbak irudiak jarri.

Bruno Duhamel izango da euskarara gehien itzuli den komiki autoreetako bat, Hergé (Tintin) eta Goscinny eta Uderzo (Asterix) ezagunen ondoren. Izan ere, 7. albuma da Harriet argitaletxeak dakarkigun Bi ahizpa hau. Gidoia gehienetan Duhamelek berak egiten badu ere, Isabelle Sivan-ena da kasu honetan (Abelen bidaiarena ere egin zuena). Etxe berean baina etxebizitza ezberdinetan alokairuan bizi diren bi ahizpa oso ezberdin dira Lise eta Camille, eta jabeak etxea saltzea erabakitzean, batera erostea pentsatzen dute...

Iazko amaieran Txalapartak George Orwell-en Abereen etxaldea komiki formatuan atera zuela kontatu genizuen. Bada, oraingoan literatura unibertsalaren beste klasiko baten komiki-bertsioaren berri dakarkizuegu, cARTEm Salamancako argitaletxeak ateratako Munduaren itzulia 80 egunean hain zuzen ere. Jean-Michel Coblence-k egin du gidoia Jules Verne-ren eleberrian oinarrituta, Younn Locard-ek irudiak eta Bego Montoriok itzulpena. Liburua irakurrita baduzu, berriz ere eta beste modu batera gozatuko duzu Phileas Fogg aberatsak lurbira 80 egunetan egiteko apustuaren abenturekin; eta ez baduzu irakurri are gehiago, amaierako plot twist zientifiko harrigarriarekin!

Urtea indartsu hasi du euskarazko komikigintzak. Bereziki, euskarara itzulitako komiki-sailen jarraipenek izan dute protagonismoa lehen lau hilabeteotan, horrelako 6 komiki atera baitira.

Harriet argitaletxeak Tsukumizuren Girls' last tour manga ateratzen jarraitzen du. Mundu post-apokaliptiko batean moto-traktorean janari bila bidaiatzen duten Chito eta Juri neska gazteen abenturen sail honen hirugarrena atera zuen otsailean.

Astiberri etxeari dagokionez, Álvaro Ortizen Iratxo txikiaren sailaren bigarrena atera du, Iratxo txikia eta ibarreko munstroa, eta Romain Pujol eta Vincent Cauten Bigaren seigarrena, Arrosa koloreko bizitza.

ETB3n animazio serieak dituzten bi komiki-sailek ere izan dituzte zenbaki berriak: Salvat/Bruño-k Idefix eta menderakaitzak-en hirugarrena argitaratu du, Luteziako bizitzia! (Ça balance pas mal à Lutèce! izenburuaren itzulpen ederra egin du Maddalen Arzallusek), Olivier Serrano, Marine Lachenaud, David Etiene eta Philippe Fenech egileena; eta Hachette-k Christophe Cazenove eta William-en Ahizpak sailaren zazpigarrena kaleratu du, Zu zara nire eguzki errea.

Azkenik, Ttarttalo-k, 24 ordu Harri Aroan-en eta 24 ordu espazioan-en ondoren, 24 ordu oihanean atera du, Lan Cook eta Stacey Thomas-ena.

Irakurketa eta gozamen une ugari emateko komikiak, haur eta gazteei bereziki (baina ez esklusiboki!).

Western-ak tradizionalki kolono zuriak glorifikatu, amerindiar herrien suntsiketa justifikatu eta onen eta txarren arteko banaketa sinplista erakutsi du, nahiz eta onartu behar den horrek ez duela kentzen ikuspegi artistikotik zinema-pieza bikain asko utzi izana batetik, eta generoa inoiz ez dela erabat monolitikoa izan bestetik. Alabaina, aspalditxotik nagusi da anti-western edo western errebisionista deritzon azpigeneroa, non heroi-gaizkile dualismoa edota indarraren arrazoia zalantzan jartzen den, edo amerindiarren errepresentazio positibo bat egiten den; A man called Horse (1970), Dances with wolves (1990) edota Django unchained (2012) bezalako filmak dira honen adibide. Komikiei dagokienez, esan liteke ziurrenik western generoa AEBetan baino (non superheroien komikiak izan diren nagusi) handik kanpo landu dela gehiago, ia betitik ikuspegi errebisionista batetik eta azpigenero horretan nahiko aitzindari izanik, adibidez H. G. Oesterheld eta Hugo Pratt-en Sargento Kirk (1953-1959), Jean-Michel Charlier eta Jean Giraud-en Blueberry (1965-2005) edota Greg eta Hermann-en Comanche (1972-2002) bezalako lanekin.

Horietakoa da Harriet argitaletxeak euskarara ekarritako Wanted - Erretratu odoltsua ere. David Boriauk idatzitako album bikoitzeko istorioko protagonistak dira bere tribua sarraskitu eta bere ama hil zuen gaizkile-bandaren atzetik mendeku bila dabilen eta botere xamanikoak dituen Dull txeiene gaztea, anaiaren xerka dabilen eta emakumezkoa eta beltza den Rose sari-bilatzailea eta Oscar argazkilaria. Istorioaren osagarri bikaina dira Steven Dhondten irudi errealistak eta kolore iradokitzaileak, ederki irudikatzen dutenak mendebalde urruneko giroa. Emaitza, komiki guztiz gomendagarria.

Iaz kontatu nuen blog honetan nola aurreko urtean Pirinioen ipar isurialdeko GR-10 zeharkaldia egin nuen baina, eskatzen duen denbora, adina eta beste kontu batzuengatik errealista izanik, Euskal Herriko zatia soilik. Bada, iaz gauza bera egin nuen GR-11 hego isurialdeko zeharkaldiarekin, eta Belaguatik Hondarribirainoko ibilbidea egin nuen.

Aurreko artikuluan aurreko ibilbidearen inguruan kontatu nuen bezala, hau ere egin daiteke laguntzarekin (beste norbaitek edo taldekoen artean txandaka ibilgailu batekin fardelak etapa amaierara eramanik, ibilaldia egunerako beharrezko pisuarekin soilik eginez), edo etapa amaieratan aterpetxe, kanpin edo ostatuetan ostatatua (egun guztietarako eta eguraldi ezberdinetarako arropa eta oinetakoak, ostatuan aldatzeko arropa eta oinetakoak, mendirako trasteak, nezeserra, botikina, lo egiteko zakua, argia, bainujantzia eta toalla... beti soinean eramanik), edo mendian lo eginez (eta, beraz, aurreko gauza guztiez gain kanpin denda, su txikia eta ordezko bonbonak, sukaldeko tresneria, afaltzeko eta gosaltzekoak... gainean eramanez). Nire kasuan, oraingoan, laguntzarekin egin nuen, arin-arin. Eta berriz ere, zoragarria izan da. Gozamen hutsa da horrelako mendi-zeharkaldi bat egitea, eta eder-ederra da ibilbide osoa.

Ostatatzeari dagokionez, aurreko artikuluan esandako gauza ia berberak aplikatu ditzakegu hemen ere: kotxea izanez gero mugituta aukera asko izan dezakegu ostatatzeko, eta kanpin denda izanez gero toki asko daude lo egiteko egokiak herrietan zein mendian, baina kotxerik eta kanpin dendarik gabe, etapa amaieretan dauden ostatu eta aterpetxeak ez daude hainbeste zenbait herritan eta horietan erreserbak egitea komeni da, bereziki oporretan edo udako hilabeteetan egiten bada. Egiteko asmoa izanez gero, etapen, ostatuen eta beste gauza askoren inguruko informazioa https://travesiapirenaica.com/gr11/gr11.php helbidean aurkituko duzu. Eta jarraian, nire eskutik, zuzen-zuzeneko informazio zenbait eta track-ak.

Pagadi bat

Etapak

GR-11 ekialdetik mendebalderako norabidean egin nuen nik eta, esan bezala, Euskal Herriko zatia soilik. Beraz, Belagoan hasi nintzen eta Hondarribiko Higer lurmuturrera iritsi, etapa hauetan:

• 1. etapa, Belagoa-Izaba: 18,7 km, 800 m-ko desnibel positiboa eta 1450 m-ko negatiboa. Arrakogoitiko lepoa, Lakartxela azpia eta Intzagatik.
• 2. etapa, Izaba-Otsagabia: 18,8 km, 900 m-ko desnibel positiboa eta 900 m-ko negatiboa. Idoiako ermita eta Lakuagatik.
• 3. etapa, Otsagabia-Hiriberri: 20,1 km, 1200 m-ko desnibel positiboa eta 1000 m-ko negatiboa. Muskilda, Abodi Gibel eta Idorrokiatik.
• 4. etapa, Hiriberri-Auritz: 17 km, 1000 m-ko desnibel positiboa eta 1000 m-ko negatiboa. Orbara, Odieta, Usategietako lepoa, Bagoxurieta eta Oiharburutik.
• 5. etapa, Auritz-Urkiagako lepoa: 17,4 km, 1000 m-ko desnibel positiboa eta 900 m-ko negatiboa. Uztarketa, Mendiaundi, Txasperro, Sorogain, Aratun eta Adikosorotik.
• 6. etapa, Urkiagako lepoa-Elizondo: 18,1 km, 600 m-ko desnibel positiboa eta 1300 m-ko negatiboa. Enekorriko lepoa, Otarrabizkar, Buztanberro, Argintzu, Azaldegi, Zaho eta Argibeletik.
• 7. etapa, Elizondo-Bera: 29,6 km, 1100 m-ko desnibel positiboa eta 1300 m-ko negatiboa. Bagordi, Atxuela, Eskisaroi, Urtzumeatza, Usategieta, Lizarrieta, Idoia, Meaka eta Santa Barbaratik.
• 8. etapa, Bera-Higer lurmuturra: 31,4 km, 900 m-ko desnibel positiboa eta 900 m-ko negatiboa. Amargun, Telleria, Endara, Erlaitz, San Martzial, Irun eta Hondarribitik.

Elizondo inguruak

Hori da ibilbiderik ohikoena, baina badaude aldaerak edo aukera gehiago:

• Lehenengoa, Belagoa-Izaba, ez da berez GR-11 ibilaldikoa. Kontua da aurreko urtean egindako GR-11-rekin lotu nahi nuela eta zirkulua osatu, eta orduan ibilbidearen azken etaparen ondoen Santa Grazitik Belagoarako ibilbidea egin nuen bezala, oraingoan Belagoatik Izabara joanez hasi nuen.
• Izabatik abiatuta, Otsagabian gelditu beharrean, Iratiko etxeetarako bidean dagoen Tapiako leporaino joan gaitezke (norbait bila joango balitzaigu), guztira 30 km eginez. Eta hurrengoa hortik abiatuta Auritzeraino, 26 km eginez. Edo, besterik gabe, etapa hori bitan zatituta laburtzeko ere egin daiteke hori.
• Auritzetik Urkiagara erdibidean-edo, mendi paraje ederrean, Sorogaingo aterpetxe xarmanta aukera ona da gelditzeko. Hala, etapa hori bi etapa laburragotan banatu daiteke, edo aurrekoa luzatu Hiriberri-Sorogain eginez (27 km) eta ondokoarekin berdin Sorogain-Elizondo eginez (25 km). Gainera, aipatutako azken hau aukera egokia da Urkiagan etapa ez amaitzeko, hor ez baitago ostaturik (nahiz eta Eugiko ostatuetatik bila etortzen diren edo, jakina, norbaitek jaso gaitzakeen).
• Elizondotik Berarako etapari (luzea eta gogorra dena) bitan zati daiteke (ez erditik baizik eta bi heren egin ondoren) norbait autoz Lizarrietako lepora bila etorriz gero.
• Gauza bera azken etaparekin, kotxez bila etorrita toki askotan zati daiteke: Endarako urtegian, Erlaitz inguruan, San Martzialen, Irunen...
• Elizondotik Higer lurmuturrerako bi etapak Beran atseden hartuta egin beharrean Lesakan geratuta egin daitezke. Distantziak eta desnibelak oso antzekoak dira bi aldaeretan.

Larrun

GPS track-ak

Aurrekoan bezala, track-ak Wikiloc-en edo goian estekatutako webgunean ere aurki daitezkeen arren (nik horkoak erabili nituen telefonoan eta OruxMaps-en kargatuta), neuk grabatutako ibilbidearen track-ak Wikiloc-era igo ditut, eguneratuagoak eta editatuta egon daitezen (zenbait tokitan nik erabilitako track-ak oker edo zaharkituak zeuden) eta euskaraz. Hona hemen, nahi dituenarentzat:

• 1. etapa, Belagoa-Izaba
• 2. etapa, Izaba-Otsagabia
• 3. etapa, Otsagabia-Hiriberri
• 4. etapa, Hiriberri-Auritz
• 5. etapa, Auritz-Urkiagako lepoa
• 6. etapa, Urkiagako lepoa-Elizondo
• 7. etapa, Elizondo-Bera
• 8. etapa, Bera-Higer lurmuturra