e-gorblog

Hau dunk marka, hau! Urte asko behar izan ziren lehenbizikoz manga bat euskaraz argitaratua ikusteko, baina geroztik benetako zaparrada ikusten ari gara. Bi argitaletxeri zor diegu hori: Ooso-ri eta, bereziki, Harriet-i. Azken honek Kabe zigilua sortu du euskaraz manga ateratzeko, eta aurten hamar bat manga ateratzeko asmoa azaldu du. Eta, izan ere, asmo hori betez, urtearen erdira oraindik iritsi ez garenean, 5 atera ditu.

Batetik, Tomomi Usuiren Cube Arts sailaren bigarrena eta hirugarrena dauzkagu, non Takuto gazteak eta bere lagunek barruan harrapatu dituen Cube Arts bideo-jokoaren (blokez osatutako mundu bat irudikatzen duen eta Minecraft asko gogorarazten duen jokoa) barruan bizitzen ari diren abenturen jarraipena eta amaiera ezagutuko ditugun.

Bestetik, Tabasa Ioriren Heroines game sailaren lehenengo eta bigarren zenbakiak daude. Bertan Txanogorritxo bezalako ipuinetako pertsonaiak agertzen diren baso batean sartzen da Alice, baina ikusiko dituen istorioak ez dira ipuinetakoak bezalakoak, pertsonaiok elkar hiltzen baitute beldurrezko komiki honetan.

Azkenik, Itaru Kinoshitaren Dinosaurs Sanctuary sailaren lehenengoa daukagu, Suzume zaintzailearen dinosauroz betetako irla eta parke bateko bizipenak dakarzkiguna.

Manga guztiak Iker Alvarezek ekartzen ditu euskarara zuzenean japonieratik.

Erabat berri pozgarria, manga edo komiki japoniarra gazteen artean ikaragarri arrakastatsua baita eta, beraz, euskaraz izatea lehentasunezkoa eta estrategikoa da. Bejondeizuela, Harriet eta Kabe!

Harriet argitaletxearen aurtengo nobedade esanguratsuenetako bat dugu Anker. Duela ia lau urte Lotsa eta ahaztea egin zuen talde berak egina da: Gregorio Muro Harriet komiki-gidoilari mitikoaren testua, Alex Machoren marrazkiak eta Ekaitz Agirre Garluk-en koloreak. Eta hura bezala, aurrez Frantziako merkatu exigentean argitaratu da bi albumen forman, eta orain euskaraz eta gaztelaniaz Harriet argitaletxearekin biak edizio integral batean.

Istorioa Siberiako taigan gertatzen da, zehazki, Primorski kraiean, Errusiako errepublika autonomoetatik hego-ekialderen dagoena, Txinarekin muga egiten duena eta hiriburua Vladivostok duena. Udege etnia bizi da han, 1500 kide eskas dituena, hizkuntza propioarekin eta basoaren eta animalien izpirituetan sinesten duena. Hango deforestazioa Amazoniarenaren bikoitza izaten ari da, mafia errusiar-txinatarrengatik. Tigre siberiarra bizi da han, desagertze arriskuan dagoen espezie bat, baina ezkutuko ehiza jasaten duena. Talde bat tigreari eta ezkutuko ehiza horri buruzko dokumentala filmatzera joan da, baina mafia egurgileek ez dituzte ahaztu urte batzuk lehenago taldeak euren ekintzak salatuz egindako dokumental batek ekarri zizkien ondorioak. Gatazka horren erdian, tigre haserretu anker bat ere badago... Osagai hauek denak nahasten dira etenik gabeko akziozko thriller odoltsu batean, azpian indigenismoaren eta ekologismoaren aldeko aldarri eta mezu sakona duena. Fikziozko istorioa da, baina benetako zenbait gertakaritan oinarritutakoa.

Marrazkiei buruz zer esan... Zoragarriak dira, Alexengan ohikoak diren bezala. Basoaren inmentsitatea, tigrea... eta makinak: elurretako 4x4 ibilgailuak, motorrak, egurgintzako makinak eta kamioiak... Dokumentazio lan ikaragarria dago horren atzean. Koloreari dagokionez, irudikatu kokapena eta garaia, testuinguru geografiko eta tenporala: Siberiako taiga, neguan, dena elurra; eta basoak, neguan, hostorik gabeko zuhaitzak. Ematen du dena zuri eta marroia izango dela, monotono samarra. Eta hala da behar denean, efektu itogarri edo inmentsitatezko hori bilatu nahi denean, baina bestela oso koloretsu eta bizia ere bada. Marrazkilari ere bada Garluk, baina azken urteotan koloreztatzaile lana egiten aritu da lan esanguratsu askotan, eta nabari da oso zaildua dagoela langintza horretan.

Emaitza osoa, irakurri beharreko komikia, jada Frantzian Buc-eko Komiki-Azokako album onenaren saria irabazi duena. Komikiari buruzko informazio zehatzago eta sakonagoa egileen eskutik, Koldo Mitxelenan egin genuen aurkezpenaren bideoan.

Ikerren suizidioak bizitza birplanteatzera eraman du Leire. Osasun mentala, galeraren dolua eta nola jarraitu dira Sandra Garayoa ilustratzailearen eta Bertol Arrieta idazlearen opera primaren gai nagusiak. Txalapartak argitaratu du euskaraz, eta Frantzian eta Espainian ere argitaratu dute frantsesez eta gaztelaniaz.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zer da Hodeien gaineko aldean?

Bertol: Annapurnaren madarikazioari buruz irakurri nuen artikulu batetik jaio zen. Han kontatzen zen Annapurna dela hamalau zortzimilakoetatik hilgarriena. Hainbat abentura kontatzen zituen, besteak beste, Kataluniako eskalatzaile batena, gaur egun mitikoa den igoera egin zuena lagun batekin. Motxila txiki batekin Pirinioetara igotzen denak bezala egin zuten, ezer ez balitz bezala. Hogeita hamar urte geroago, alpinista horrek bere buruaz beste egin zuen. Bere figura ikertzen hasi nintzen eta Ipar Polo geografikora iristeko bidaia epiko bat ere egin zuela ikusi nuen. Deigarria zen, gizon hura, zero azpitik berrogei gradutara egon zena, bakarrik ia urtebetez, zakurren laguntzarik gabe, mugitzeko erraketak erabiliz, hain muturreko egoeretatik bizirik atera zena, nola hil zuen bere burua, hogeita hamar urte geroago izan arren?

Ideia horretatik abiatuta, Leireren bidaia planteatu genuen, bi ideiak elkartzeko eta suizidioaz hitz egiteko, eta, batez ere, maite den pertsona batengatiko doluaz hitz egiteko.

Liburua bere egileen opera prima da

Ez zuk, ez Sandrak, ez zenuten komikirik egin lehenago, eta mediora hurbildu zarete zailtasun handiko nobela grafiko batekin. Nola sortu zen obra?

Sandra: Bikoteka-n ezagutu genuen elkar 2020an. Bikoteka Galtzagorrik Etxepare lehiaketara begira album ilustratua egiteko antolatzen duen ilustratzaile eta idazleen topaketa da. Urte horretan Aitziber Alonsok eta Yolanda Arrietak eman zuten. Elkarrekin lan egiteko gogoz geratu ginen, eta Bertolek urtebetera proposamen pare batekin idatzi zidan, eta gehien erakarri ninduena gaur egun Hodeien gaineko aldean dena izan zen. Komikia izateak errespetua eman zidan, baina beste hizkuntza bat aztertu nahi nuen. Denak enkajatu zidan eta aurrera egin genuen.

Bertol Arrieta: "Marrazkilariek lan izugarria egiten dute, eta atzean laguntza ekonomikorik ez badago, ezinezkoa da horri aurre egitea"

Komikian Leire ezagutuko dugu. Bere bikotekideak, Ikerrek, bere buruaz beste egin du, eta Leire zergatia ulertzen saiatzen da. Zerk motibatu zintuzteten hain gai konplexu batera hurbiltzera?

Bertol: Ez dakit. Ez dugu hurbileko kasurik izan. Aipatutako artikuluak eragin zuen. Psikologikoki hain indartsua den pertsona batek bere buruaz beste egin ahal izateak dolua ikertzera eraman ninduen, eta konturatu nintzen gutako edozein irits daitekeela suizidatzera.

Bere bikotekideak bere buruaz beste egiteak Leire, protagonista, bere bizitzari buruz hausnartzera darama

Protagonistak galdera hau egiten dio bere buruari: "Zertan huts egin nuen nik, zergatik iruditu ote zitzaizun tentagarriagoa ni gabe hiltzea nirekin bizitzea baino".

Bertol: Oso gogorra da esaldi hori. Egoera horretatik igaro den jendearekin hitz egiteko aukera izan dugu, eta sentitzen dutena errua da. Hala sentitzen dute, bidezkoa ez bada ere. Dolu-prozesu hori landu duten pertsona horiek, gainditzean, oso indartsu egiten dira, eta haiekin hitz egin dugunean barne-indar izugarria dute gainditu duten guztiarengatik.

Sandra Garayoa: "Pertsonen istorioek fantasiak baino gehiago ukitzen gaituzte"

Leireren inguruan pertsonaiak sortzen hasten dira. Guztiak in itinere daude, zeozeren bidean. Leire gasolindegi batean geratzen da, eta inguruan pertsonaiak agertzen hasten dira, norbera bere doluei aurre eginez.

Bertol: Ramon, zaharra, doluz dago. Zerbitzariak ere badu bere dolu txikia... Bizitza da. Denok ditugu dolu txikiak. Leire gasolindegi batera, hau da, ez-leku batera, eramatearen eta han ezezagunekin topo egin zezan arrazoia zen dolu-prozesu horri aurre egiten jartzea han, senideengandik eta lagunengandik urrun.

Obra bidaia baten istorioa da

Bera hain gaizki dago ezin baitu ezer egin, eguneroko bizitzak min egiten dio, baina honek aurrera jarraitzen du bere inguruan. Bizitzaren trena hartu behar du, eta polita iruditzen zitzaigun ezezagun horiekin eta hain leku desegokian egin behar izatea.

Sandra: Arimarik gabeko tokia, bera sentitzen den bezalakoa. Era berean, Artikoko paisaiaren eta gasolindegiko paisaia faltaren arteko kontrastea, horrek dakarren guztiarekin, grafikoki erakusteko aukera ematen zigun.

Sandra Garayoa: "Komikia izateak errespetua eman zidan, baina beste hizkuntza bat aztertu nahi nuen"

Japoniako artearen esaldiak tartekatzen dituzue kapitulu gisa. Hala, Kintsugi-az hitz egiten duzue, buztinezko pieza hautsiak urrearekin edo zilarrarekin konpontzearen arteaz. "Emaitza –agerian ditu zauriak– jatorrizkoa baino ederragoa da".

Sandra: Japoniako hitzak, hasiera batean, ez ziren kapituluak. Istorioaren beste zati bat dira, baina hainbesteko intentsitatez atseden hartzeko balio dute. Kintsugi-aren ideiarekin, guztiz pitzatutako artikoaren irudi bat kontrajartzea bururatu zitzaidan. Zeramika bat gogorarazten duen orrialde bikoitza da.

Bizitza pitzaduraz osatzen da, Bertolek lehen esan bezala.

Kintsugi-ak orbainak ohoratzen ditu

Zure kasuan, Bertol, literaturatik eta ikus-entzunezkotik zatoz. Zurean, Sandra, ilustraziotik zatoz. Kontatzen duzuen istorioak eskatzen du liburuaren giroa batez ere narrazioaren bidez transmititzea, marrazkiaren bidez baino gehiago. Nola izan da kontakizun hain intimistan lan egitea?

Sandra: Pazientzia eta beldur handiz. Oso prozesu bizia izan da. Lehenengo medioaz ikertu behar izan dut. Ahal dudan bezala egin dut, ez naizelako ohituraz komiki-irakurlea izan. Medioa ez ezagutzean, beste aldetik dakardanarekin konpentsatzen saiatu naiz. Agian ez da teknikoki eraikuntzarik onena, baina baliteke ohikoak ez diren beste irudi edo teknika batzuk izatea.

Proiektuaren dimentsioa izan da zailena. Handi samar geratu zait. Luzatu egin da, eta batzuetan iruditzen zitzaidan denbora guztian gauza bera egiten nuela, ez nuela aurrera egiten. Baina emaitza oso ona izan da, eta orain ez dut gogoratzen zein gaizki pasatu dudan. Onarekin gelditzen naiz. Oso pozik.

Monotoniaz eta isiltasunaz hitz egiten du liburuak. Rusen bidaia [Artikoko abenturazalearena] orri bikoitzez beteta dago, non hedapen grafiko handiagoa egin dezakezun. Leireren gasolindegiko istorioak narrazio-tempo jarraitua eskatzen du, errepikapenez betea, ateratzea zaila den erretikulu batean. Grafikoki uko egitea ere badakarren murriztapena.

Bertol: Narrazio estiloa ondo zetorren kontatu nahi genuenarekin.

Sandra: Errepikapen horiek nahita egin dira. Obra denbora guztian leku berean gertatzen da eta horrek zapuztu egiten ninduen nolabait. Beti marrazki bera egiten ari nintzela sentitzen zuen, baina uste dut funtsezkoa dela istorioaren erritmoa islatzeko.

Bertol Arrieta: "Dolu-prozesu hori landu duten pertsona horiek, gainditzean, oso indartsu egiten dira"

Bertol: Sandraren marrazkiek kutsu minimalista dute eta monotonia hori Leirek bizi duena islatzeko nahita bilatuta dago. Bere egunerokoa eternitate bat bezalakoa da. Sandraren marrazkiek asko esaten dute gutxirekin, eta oso zaila iruditzen zait hori lortzea. Berak dena eskuz egiten du, eta hori nabaritzen da emaitzan.

Sandra: Pertsonen istorioek fantasiak baino gehiago ukitzen gaituzte. Ez zait gustatzen informazio gehiegirekin betetzea. Beti jartzen dut kamera oso hurbileko ikuspuntuan, plano-aldaketa handirik gabe.

Zure ilustrazio-lana, Sandra, koloreagatik nabarmendu ohi da. Kolore bizi horri uko egin behar izan diozu istorioaren tonua erreproduzitzeko, ohituta zaudena baino askoz paleta lasaiagoa eskatzen baitzuen.

Sandra: Kolorea beti da garrantzitsua niretzat. Oso modu intuitiboan egiten dut, eta hasieratik banekien paleta hotza behar nuela, kontraste handirik gabe. Geroago pistatxo-fosforito berdea, fuksia eta beltza sartu nituen intentsitate handiagoa emateko eta espazioak eta binetak eraikitzeko. Ez nuen nahi dena pastel kutsuarekin izatea.

Beltzak oinaze eta itoaldi une horientzat guztientzat balio zuen. Koloreak ez ezik, testura desberdinak lortzeko teknika desberdinak erabiltzea ere. Asko gozatu dut. Bizitza errazteko eta koherentziari eusteko ere mugatu dut paleta. Ez dakit nabaritzen den, baina lehenengo marrazkietatik azkenekoetara aldaketak ikusten ditut nik. Banekien bidean zehar hartuko nituen elementu berriak aurkitu eta hasierakoak baztertuko nituela, baina entrega-datak zeudenez, ezin izan ditut hasierakoak berregin. Bestela lanak ez lukeelako amaierarik izango ere bai.

Marrazkigilea Tabakaleran lanean

Zer tresna erabili duzu marrazteko?

Sandra: Pastelak, olioa eta koloretako arkatzak. Eromena izan da. Uneren batean gaizki pasatu dut. Pozik nago hain ondo atera delako. Euskaraz, gaztelaniaz eta frantsesez argitaratu da. Horretarako biok bekak izan ditugu, Tabakaleran lan egiten utzi digute... Alde horretatik ondo egin dugula uste dut.

Sandra Garayoa: "Proiektuaren dimentsioa izan da zailena"

Orri bikoitz bat dago antzara-joko batekin, ilargi-faseak ikusten direna, aipatu dugun egitura hausten duena, ingurunearen aukerekin jolasten duena.

Sandra: Zati horretan inflexio-puntu bat egon behar zen. Leire bere minaren alderdirik sakonenean zegoen, eta baliabide bat behar genuen bineta laukidunetatik ateratzeko, eta orrialde bikoitzek eta kiribilek funtzionatzen zuten oinaze hori erakusteko.

Bertol: Prozesu hori igaro zuen pertsona batek bere mina kiribilean zihoala esan zigun, gero eta handiagoa. Irudi horrek in crescendo-ko min hori adierazteko balio zuen. Gure erronka hura kontatzea zen, eta motzegi gelditzeko beldur ginen. Ezin genuen ehun orrialde erabili horretarako. Komikiak elipsi narratiborako gaitasun handia du, eta horrelako jokoak ahalbidetzen zizkigun.

Ilargiaren faseak

Elkarrizketen bidez adierazten diren pertsonaien obra bat da.

Bertol: Hasieratik ikusi genuen Leirek dolu hori gasolindegiko ezezagunekin eraman behar zuela. Zerbitzaria, hotelekoa eta egunero gurutzegramak egitera doan zaharra zeuden. Hiru pertsonaia izan behar ziren, bi oso gutxi direlako eta lau gehiegi. Horietako bakoitzaren garapena asmatzen hasi ginen. Harrerako mutilarekin maitemintze moduko bat dago, zerbitzariarekin adiskidetasun-istorio bat dago, eta Ramonekin istorio paternalago bat dago. Hiru harreman horiek nolabait aurrera egitea behar genuen. Ez dira pertsonaiak Leireri laguntzen diotenak, baizik eta berak laguntzen die pertsonaiei, eta hori da Leirek bizitzari lotzeko duen modua, lehenik ezezagun horien laguntza jasoz eta ondoren laguntza hori itzuliz.

Sandra: Bertolek Leireren pertsonaia eraiki du inguruko pertsonaiak oinarri hartuta. Neska hain lur jota dago non ezin baitu bere nortasuna garatu, eta inguruan dituen pertsonekin eraikitzen da.

Planotik kanpo gertatzen direla dirudien isiluneen istorio bat da.

Bertol: Bai, erritmo motela, elipsia eta isiluneak dira komikiaren hiru ardatzak.

Oso lan zinematografikoa da, eta Loreak bezalako filmen antzeko erritmoa du. Badaude komiki batzuk, adibidez Yurre Ugarte eta Joseba Larratxeren Joana Maiz edo Koldo Almandoz eta Aritz Truebaren Natasha, inoiz izan ez diren filmak direnak. Badirudi Hodeien gaineko aldean horrelako beste kasu bat izan daitekeela.

Bertol: Guri film bat egiteko abiapuntua izatea gustatuko litzaiguke. Idazten dudanean oso bisuala izaten naiz eta, liburua egin ahala, film baten script-a izan zitekeela pentsatzen genuen. Ez genuen horrela planteatu ez baitugu baliabiderik film bat egiteko, baina izugarri gustatuko litzaiguke.

Sandra Garayoa: "Jende asko hunkitu da, eta horrek esan nahi du zerbait ondo egin dugula"

Hugo Pratt-ek zioen komikia pobreen zinema dela.

Bertol: Hala da. Zinemak ahalegin pertsonal eta ekonomikoa behar du, eta hori lortzea zaila iruditzen zait.

Gero eta zeharkakotasun handiagoa dago medioen artean.

Bertol: Ideia izan nuenean oso bisuala zela ikusi nuen, eta horregatik pentsatu nuen komikian ipuin edo nobela batean baino gehiago. Oso indartsuak iruditzen zitzaizkidan Artikoko irudiak eta gasolindegiko irudiekiko kontrastea. Horregatik proposatu nion Sandrari istorio hau egitea.

Sandra: Eta isiluneengatik.

Bertol: Eta istorioaren minimalismoagatik. Komikiak gutxirekin asko konta zezakeela pentsatu nuen.

Gero eta ilustratzaile gehiago ari dira komikiaren mundura hurbiltzen.

Sandra: Normala iruditzen zait. Nire kasuan, euskarri eta teknika desberdinekin esperimentatu nahi dudan bezala, ilustrazioko beste eremu batzuk ere esploratzen hasten naiz, modu naturalean, nire jakin-minagatik.

Zenbait kristal elkartzen direnean, sortu egiten dira

Jatorrian komikia euskaraz eginda dago. Gero eta euskarazko komiki gehiago daude.

Sandra: Nire ustez, zenbat eta gehiago egin, orduan eta erreferente gehiago daude eta egiteko gogo handiagoa. Aurrekaria sortzen da.

Bertol: Laguntzak ere badaude. Gero eta gehiago dago, eta horrek lana errazten du. Marrazkilariek lan izugarria egiten dute, eta atzean laguntza ekonomikorik ez badago, ezinezkoa da horri aurre egitea. Laguntzak funtsezkoak dira.

Sandra: Nire kasuan, Eusko Jaurlaritzaren sormen beka lortu nuen. Urtero 15.000 euroko lau laguntza ematen dira komiki-proiektuetarako eta hiru album ilustraturen proiektuetarako. Laguntza hori gabe nik ezin izango nukeen proiektu hau egin, ez behintzat erritmo honetan. Denboran askoz gehiago luzatuko zatekeen, hobeto ordaindutako beste lan batzuei lehentasuna emango nielako.

Bertol: Komiki-proiektuak egiteko arazoak izan ditut; izan ere, proiektua saltzen ez bada, marrazkilariek, autonomoak izanik, ezin diote aurre egin. Irteerarik izango duen jakin gabe urtebeteko lana egitea bideraezina da. Kasu honetan laguntzak ezinbestekoak dira.

Tiradak txikiak dira, eta nahikoa irakurlerik ez badago, ez da jasangarria.

Bertol: Eta hori, proiektua argitaletxe bati saltzea lortzen baduzu. Saltzeko, proiektua egin behar duzu: sinopsia, pertsonaiak... Laguntzak eskuratzeko, argitalpen-kontratua izan behar duzu, bestela ezin duzu aurkeztu.

Sandra: Laguntzarik gabe, suizida samarra da komikiak egitea. Proiektu txiki batek urte erdia behar du. Zer pentsatua ematen du.

Hala ere, esperientzia errepikatzeko gogoa duzue?

Bertol: Nire kasuan bai. Ni helduentzako kontakizunak egiten hasi naiz, eta batzuk kontatu nahi dituzu eta beste batzuk ikusi nahi dituzu. Zaila dela pentsatzen dut, baina saiatuko naiz.

Sandra: Nik ere berriro egingo nuke. Esperimentatzea gustatuko litzaidakeen atea zabaldu dit.

Zer erantzun ari da jasotzen komikia?

Bertol: Salmentei dagokienez, oraindik ez dakigu. Jendearen erantzunari dagokionez, gaiagatik oso identifikatuta sentitu diren pertsonen erantzunak jaso ditugu. Ez genion liburuari heldu suizidioari buruz hitz egiteko soilik; izatez, guretzat garrantzitsuena istorio on bat kontatzea zen. Komikian paraleloan planteatzen ditugun bi istorioek erakartzen gintuzten. Eta, gainera, uste dut nahiko ikuspegi argitsua eman diogula, gaia berez iluna den arren.

Sandra: Nire kasuan feedback-a oso positiboa izan da. Jende asko hunkitu da, eta horrek esan nahi du zerbait ondo egin dugula.

Proiektuak?

Bertol: Ipuin-liburu bat amaitzen ari naiz, eta antzerkiaren munduan sartu naiz, falta nuen zerbait dena, eta mugitzen has dadin gogoa dut; eta azken fasean dagoen dokumental batekin ere ari naiz.

Sandra: Nire kasuan, Hodeien goiko aldean-en prozesuari eta zirrikituei buruzko erakusketa bat prestatzen ari naiz, Gildan. Gainera, album ilustratu bat egin nahi dut bakarka. Eta beti daude eguneroko gauza txikiak.

2022a, aurreko artikuluan esan nuen bezala, inoizkorik oparoena izan da euskarazko komikigintzan, aurreko urteetako kopurua ia bikoizteraino. Hainbeste non, azken urteotan jada nahikoa zaila egiten bazitzaidan blog honetan nobedade guztien berri ematea, iaz guztiz ezinezkoa egin zitzaidan. Otsaila amaiera bitarte aritu izan naiz ahal nuen neurrian nobedade esanguratsuenen berri artikulu baten bidez ematen, eta oraindik 20ren bat geratzen zitzaizkidan. Eta ez du zentzurik astean behin edo birritan iazkoen berri ematen jarraitzeak, hilabete asko beharko bainituzke oraindik eta aurtengoak pilatzen joango litzaizkidakeelako... Baina beste horien guztien berri ez ematerik ere ez nuen nahi, beraz gutxienez artikulu batean eta labur-labur komentatzea pentsatu dut. Hona:

• Berriro jaio (Mugarik Gabe). Gidoia: Elizabeth Casillas. Marrazkiak: Josune Urrutia.
• Superpatata: Nahaspila kosmikoa 1 - Bare erregearen itzulera (Bang Ediciones / Mamut Comics). Gidoia eta marrazkiak: Artur Laperla.
• Bat gehiago gara (Txalaparta). Gidoia eta marrazkiak: Leire Salaberria Urdanpilleta.
• Amaiur 1522 (Gaztelu Elkartea/ Herrima / Gure Berriak / Erroa). Gidoia eta marrazkiak: Asisko.
• Biga 4 - Biga endreda-makila (Astiberri, Txikiberri bilduma). Gidoia: Romain Pujol. Marrazkiak: Vincent Caut.
• Holakoak dira gure hilekoak (Txalaparta). Gidoia eta marrazkiak: Carolina de Prada EsCarolota.
• Irri egin (Astiberri, Txikiberri bilduma). Gidoia eta marrazkiak: Raina Telgemeier.
• Zuhaitzen balioa (Sauré). Gidoia: Susana Domínguez Lerena. Marrazkiak: Daniel Rodríguez Redondo.
• 100 urte musika egiten (Bilboko Orkestra Sinfonikoa). Gidoia: Kike Infame (Luis Javier Pérezen testuetan oinarrituta). Marrazkiak: Kike Infame.
• Desberdinen Kluba (Ttarttalo). Gidoia eta marrazkiak: Cati Baur.
• Ongi etorri Kokoloara (Ttarttalo). Gidoia: Pauline Pinson / Ivan Rabbiosi / Dewi Noiry. Marrazkiak: Dewi Noiry.
• Guruyi, Yogaren inguruan abentura bat (Denon Artean Cenlit). Gidoia: Jon Lorente. Marrazkiak: Maite Rosende.
• Memet (A fin de cuentos). Gidoia: Isabella Cieli. Marrazkiak: Noémí Marsily.
• Aurpegrafiak (Zortziko). Gidoia eta marrazkiak: Iñaki Martiarena Mattin.
• Garena Gara - LBT emakumeen eta pertsona ez bitarren komiki transozeanikoak (Gehitu / Mugen Gainetik). Gidoia eta marrazkiak: Teresa Castro / Leslie Xamara / Andrea Conde Elkano / Dani CyC / Chris G. Represa / Mamen Moreu Bibibián / ReyRey / Eider Santos / Lola Verónica Vasquez.
• Zure esku ere badago (Gasteizko Udala, digitalean). Gidoia: EMAIZE Sexologia Zentroa. Marrazkiak: Angel Mª Remírez de Ganuza.
• Irabazi arte (EITB, app-ean). Gidoia: Nerea Loiola. Marrazkiak: Aitziber Alonso.
• Artxipelagoa (EITB,a pp-ean). Gidoia: Xabier Etxeberria Garro eta Martin Etxeberria Garro. Marrazkiak: Alex Sanvi.
• Txakomic, txakolinaren inguruko 7 komiki labur (Bizkaiko Txakolinak / Mendibile Jauregia / Jata-Ondo Landa Garapenerako Elkartea, digitalean). Gidoia: Mikel Begoña. Marrazkiak: Higinia Garay / Pedro J. Colombo / Aintzane Landa / Iñaket / Adur Larrea / Asier Iturralde / Josune Urrutia Asua / Raquel Alzate.

Bi hitzetan: I-KARAGARRIA!!! 2022 urtea izan da Komikipediak erregistroa gordetzen duenetik (hau da, 2000tik) euskarazko komikigintzan izan den urterik onena, baina ausartuko naiz esatera 80ko hamarkadako urrezko urteetan ere ez zela iazkoa bezalakorik izan.

Argitaratu diren euskarazko komikien kopuruari dagokionez, sarrera ilustratzen duen grafikoak dena adierazten du (klik egin daiteke handiago ikusteko). Mende honetan etengabekoa izan da goranzko joera: salbuespen puntual eta txikiekin, lehenengo hamarkadan 10 komikitik behera ateratzen ziren, bigarren hamarkadaren lehen erdian 10en kopurua gainditu eta azkenerako 20tik gorako kopuruan egonkortu zen, eta azken bost urteotan 30 baino gehiago izan dira. Bada, 2022an 67 komiki izan dira, aurreko urteko kopurua ia bikoiztuz! Gainera, sorkuntza propioaren eta kanpoko lanen itzulpenen banaketari dagokionez, biek egin dute gora maila berean, proportzioa praktikamente mantenduz.

Kopuruan izan den igoera hori, gainera, ez da inondik inora kalitatearen kaltetan izan, obra on eta oso onen proportzioa aurreko bera izan dela esan dezakegu, eta lan bikainak izan ditugu iaz ere: Amaiur! Libera State, Natasha, Orreagako kronikak 2 - Munjoie!, Utzi azalari, Lurbinttoko ohoinak, Ni ez naiz Mikel Laboa, Subnormala, Iratxo txikia eta shatranj partida, Inoiz ez 2 - E eguna, No sleep till Shengal, Maus... batzuk soilik aipatzearren.

Bestalde, mugarriak izan diren zenbait gauza gertatu dira. Horietako bat da Maus euskaraz atera izana. Mundu mailan zalantzarik gabe komikirik onenetako eta prestigiotsuenetakoa den hau, Pulitzer saria irabazitakoa, euskaraz izatea gauza handia da, beti aldarrikatu dugu jada klasikoak diren honen moduko komiki guztiak euskaratu beharko genituzkeela. Eta bestea: manga edo komiki japoniarra, gazteen artean horren arrakastatsua dena eta, beraz, euskaraz izatea lehentasunezkoa eta estrategikoa dena, azkenean eta lehenbizikoz euskaratu da. Eta ez da gauza puntuala izan, ez baita bakarra atera, hiru baizik, eta 2023an eskukada parea izango omen dugu gutxienez.

Aipatzekoa da baita ere emakumezko egileen igoera esanguratsua. Joera aurreko urteetatik bazetorren ere, aurten mantendu egin da eta beste koska bat egin du gora. Komikien egiletza osoa kontuan izanda (hau da, autore ezberdinen artean proportzionalki banatuta), 67 komiki horitako 19 egin dituzte emakumezkoek (% 28) eta 26tan izan dute parte hartzeren bat (% 39). Itzulpenak lagata bertako produkzioa soilik kontuan hartuta, zenbakiak are hobexeagoak dira, % 30 eta %44. Eta ez da gutxi proportzioa aurreko urteekin konparatuta mantendu ez ezik zerbait igotzea, kontuan izanik kopuruan izan den igoera handia.

Azkenik, ezin aipatu gabe utzi kanpoko argitaletxeen euskararako itzulpenek izan duten igoera. Beti izan da gauza oso puntuala, gero azken hamarkadan Asterixen urteroko bat edo bi ateratzen aritu da Salvat, eta 2019tik Tintinen bat edo bi urtean (Zephyrum/Trilita-ren eskutik) eta Superpatataren komikiak (Bang-en eskutik) izan ditugu. Bada, aurten 9 lan atera dituzte kanpoko etxeek. 2019an izan ziren hori baino gehiago, baina Superpatataren 9 zenbaki atera zirelako. Aurten 6 argitaletxe ezberdinek atera dituzte gauzak euskaraz, aipatutakoei Panini, Hachette eta Ooso batu zaiela. Zalantzarik ez dago kanpoko argitaletxe hauek euskarazko komikigintzako azken urteotako loraldiak bultzatuta animatu direla probatzera, ea jarraitzen duten!

Urtea gozamen hutsa izan da komikizaleontzat (ez hainbeste gure poltsikoentzat). Mantendu dadila, edo, eskatzen hasita, gorantz jarrai dezala, garrantzitsua baita euskararen normalizaziorako komikietan ere presentzia izatea.

Azken urteotan Ikaselkar argitaletxeak zientzialarien bizitzari buruzko komikiak argitaratzen ditu, denak Jordi Bayarrik eginak. Marie Curie, Newton, Galileo, Darwin, Aristoteles, Hipatia, Ada Lovelace eta Einstein-en ondoren, oraingoan Mary Anning-i buruzkoa egin dute, lehen emakume paleontologoari buruzkoa: Mary Anning - Herensuge-ehiztaria. Gaztetxoenek eta helduek ere zientziaren historia komikiak irakurriz eta gozatuz ikasten jarraitzeko bidean beste ale bat.

Beti da berri ona Euskal Herriaz kanpoko argitaletxeek komikiak euskaraz ere argitaratzen hasi izana eta, zorionez, azken aldian gero eta gehiago gertatzen ari da. Hachette erraldoia da horietako bat, iazko urtearen amaieran Ahizpak izeneko komiki saila, gaztelaniaz eta katalanez gain (ez galegoz, hala ere), euskaraz ere ateratzen hasi zena. Sail horretako lehen bi komikiak (Ahizpak 1 - Ezinbestean, ahizpak eta Ahizpak 2 - Gure estiloan) atera ditu euskaraz momentuz.

Christophe Cazenove-ren gidoia eta William-en irudiak dituen umorezko komiki-sail honek bi ahizpa, Wendy nerabea eta Marine neskatoa, ditu protagonista. Sail horretan oinarritutako marrazki bizidunetako seriea ETB3-n ematen dute, beraz, horren zaleentzat aukera bikaina da ahizpon abenturak komiki formatuan ere gozatzeko.

Komikigile ezaguna da Álvaro Ortiz, lan ezagun eta onen egilea (Cenizas, Murderabilia...) eta sari ugari irabazitakoa. Azken urteetan konfinamenduan zehar egin eta lehenbizikoz atalka sare sozialetan argitaratutako bi parodiek, El murciélago sale a por birras eta Prdro y Maili, sona eman diote komikizaleen mundutik harago.

Bada, berriki Astiberri etxearen haurrentzako Txikiberri zigiluaren barruan, txikienei zuzendutako Iratxo txikia eta Shatranj partida komikia egin du Ortizek. Baina ez erratu, komikia ez da haurrentzat soilik, edozeinek gozatu dezake sultanaren alaba Amina, merkatari txiro baten seme Ahmed eta iratxo txiki Ayuk Shatranj partida baten kontura sultana harri bihurtu ondoren sortutako nahaspila konpontzen biziko dituzten abenturekin. Istorio polita, gauza asko gertatzen direna, umorez kontatua, marrazki samurrez eta kolore alai goxoz hornitua, zer gehiago behar da?

Inoiz galdetu al diozu zure buruari zer egiten zuen Idefix txakurrak Galiako itzulian albumean Lutezian (Parisen) zeudela, Obelixi betirako batu zitzaion arte? (Bai, Idefix ez da betidanik Asterixen abenturetan egon, 5. album horretan agertu zen lehenbizikoz). Bada, hori kontatzen da gaur bertan euskaraz argitaratu den Idefix eta menderakaitzak 1 - Latinari zaunka! komikian, sail baten lehena izateko itxura duena. Hau dio sarreran: "K.A. 52. urtean gaude. Erromatarrek Lutezia osoa armaz hartuta daukate. Osoa? Ez! Idefix buru duela, Luteziako animalia menderakaitzen banda batek oraindik ere burua makurtu gabe eusten die indarrez sartu nahi dutenei. Eta bizimodua ez da batere erosoa Lutezia erromatartu nahi duten Labienus jenerala eta haren txakur taldearentzat." Asterixen abenturak hasi baino bi urte lehenago gertatzen dira hauek, beraz, prekuela-edo kontsidera daiteke. Iaz beste hizkuntzetan atera zen, eta poztekoa da orain euskaraz ere ateratzea. Gidoia Matthieu Choquet, Yves Coulon eta Jérôme Erbin-ek egin dute eta irudiak Philippe Fenech eta Jean Bastide-renak dira.

Horrez gain, 2010eko hamarkadaren hasieran hasitako komiki klasikoak jatorrizko kronologian berrargitaratzearekin jarraitzen dute, eta iaz 20. eta 21.ari tokatu zitzaien, Asterix Korsikan eta Zesarren oparia hurrenez hurren. Zer esan hauei buruz... Goscinny eta Uderzo beraien jeinutasunaren gailurrean.

Azkenik, Asterixen hamabi probaken bertsio berrituaren argitaratzearen berri ere eman behar dizuegu. Ez da komiki-komikia, izen bereko film animatuko istorioa kontatzen duen liburu ilustratua baizik, baina pelikula Uderzo eta Goscinnyk zuzendutakoa eta oso barregarria da, une gogoangarri askorekin.

XVI. mendean Espainiak Asiaraino nabigatzeko modua bazuen Amerikatik zehar, baina ez zuen lortzen Ozeano Baretik zehar berriz bueltan Ameriketara itzultzerik. Felipe II.ak garai hartan nautika eta kosmografian parerik ez zuen Andres Urdaneta fraideari egin zion itzulbidea aurkitzeko enkargua, eta honek Miguel Lopez Legazpi almirantearekin ekin zion bidai hari...

Gipuzkoako Foru Aldundiak, bi gipuzkoar ilustreon historia ezagutarazteko asmoz, komikia egitea enkargatu die egile talde bati, eta hala sortu da Legazpi eta Urdaneta itzulbide bila komikia, Cascaborra Ediciones etxeak atera duena. Alber Vázquezena da gidoia, Iñaki Holgadorena storyboard-a, Pc. DelaFuenterenak irudiak eta Ángel Gómez Espinosarena kolorea.