Eibartik

Neolitikoan be aittatu neban kontu berbera blog honetan, traste honek egun batzuk besterik ez zeukazenian, 2004ko udan.

Ez neukan asmorik barriro errepikatzeko, baina azken egunotan belarrixak erre biharrean dittut, eta ez banaiz desahogatzen, lehertu egingo naiz (eta zubi-bezperan, ez jata komeni).

Orain dala 3 urte be antzera esan neban, umiekin erabiltzen diran txikigarrixen inguruan:

"Eta zein da gaur egungo modia? Ba, erderazko berbak eta txikigarrixak erabiltzia: besito bat emon, ikusi gatito maittia, ai nere kariñito politta.

"Horrek bihotzerria emoten desta. Eta oindiokan hotzikara haundixagua sartzen jata euskerazko berbak erabiltzen diranian: Emon patxito amatxori!, Ai, bihotzito!. Nun dago amatxito?"

Ajjjjjjj!!!

Holako beste bat entzutzen badot, Eferelgan eta Termalgin artian pasau biharko dot zubi guztia...

Joan zan astian, Euskerian egunian bertan (abenduak 3), Berbia Emon hitzarmena izenpetu genduan Eibarren, Badihardugu elkartian izenian.

Hitzarmen programia 1993an sortu zeban Eibarko udaleko euskera sailak, eta jarraipena eta dinamizaziñua ...eta kitto elkartian esku dagoz.

Programa honen helburua da, ume eta gazte eibartarreri, aisialdixan, euskeria erabiltzeko aukerak eskaintzia; euskerian erabileria sustatzia eskolaz kanpoko jardueretan. Gaur egun, dana dala, Eibarko elkarte guztieri zabaldu jakue programan parte hartzeko aukeria.

Aurtengo ekitaldixan, bi elkarte barrik izenpetu dogu hitzarmena (Escudería Eibar eta Badihardugu elkartia), eta sarixa emon detse Gorutz Abesbatzari, azken urtian egindako ahalegiñagaittik.

Gorutzekuak kantu pare bat kantau zittuen, eta gero pintxo-jana.

Zeozer lortuko ete da holako ekimenekin? Aurtengo saridunetako batek, ekitaldixan bertan, erdera ederrian esan zestan "me dejas sentar aquí". Ez dakit, ba, bide honetik doian ekimenori. Egixa esan, ez da erreza Eibarren holako kontuak sustatzia, eta bidia txiri-txiri egin bihar da, sosiguz eta prixa larregirik barik. Tira, ezingo da %100 lortu, baina erdixa lortuta be, ez da gitxi izango.

Aurten be Durangon egongo gara. Azken 4 urtiotan moduan, aurten be Durangon mahaixa ipiniko dogu Badihardugu euskera elkartekuak.

Elkartiak kaleratutako liburuetaz gaiñera, Deba ibar osuan kaleratu diran euskerazko liburuak eruaten dittugu, gehixenbat euskerian eta herri hizkeren ingurukuak.

Gezurra dirudi zelako mahai dotoria eukitzen dogu. Zenbat lan, zenbat ikerketa, zenbat liburu... Deba eskualdeko herri guztietan egin da azterlanen bat bertako euskeria eta ahozko ondaria jasotzeko, eta Durangoko azokan ikusten da hainbat lagunek azken urtiotan egindako lan izugarrixa.

Liburu gehixenak ezin izaten dira liburutegixetan topau (ediziño txikixak, udaletxe eta elkarte txikixak kaleratutakuak), eta Durangoko azoka eta Badihardugu elkartian mahaixa izaten da aukera bakarretakua argitalpenok jiratzeko.

Orain dala 3 urte bailarako euskerazko argitalpenen katalogua kaleratu genduan: 100 izenburu baiño gehixago. Aurten katalogua eguneratu eta berrargitaratu egin dogu, eta 3 urtian dozenaka lan kaleratu dira gure eskualdian. Bestiak beste, Badihardugu elkartiak bakarrik 10 argitalpen atara dittu epe honetan. Horrekin batera, Elgoibarko euskara, Eibarko euskara, Mallabiko euskara ...

Herri hizkerak, ahozko ondarea eta etnografixia gustatzen bajatzuz, Durangon topauko gaittuzu.

Gaur ere irratian: "...ez du ez hankarik eta ez bururik...".

Ez dakit txarto dagoen ala ez; ez dut inon arauturik ikusi. Euskalki eta hizkera kontua ere izango da, ziurrenik.

Niri, baina, belarriko mina eman izan dit beti, hankak aurretik ipini behar horrek. Esango nuke gure inguruan alderantziz erabili izan dela beti: "ez buru eta ez hanka". Gaztelaniz, berriz, ni pies ni cabeza, oinak aurretik. Euskaldunok burua lehenago :-)

Hiztegietan aurkitu dudan erreferentzia bakarra 3000 hiztegian izan da. Han ere: ez buru ez oin.

» GRANUJA · chaval; aprendiz.
Berba honek Eibarren ez dauka erderazko zentzu txarrik. "Mutiko"ren ordezkotzat erabili leike, eta taillarretan "aprendiz" esanguriakin. Taillarretan ofiziua ikastera sartzen ziran mutiko gaztiak, 10-12 urte ingurukuak, ziran granujak. Hasiera baten egitten ziran biharrak ziran: liman ikastia, itturrittik ura ekartzia eta beste bihargiñeri errekauak egittia.

Hamentxe Eibarko Hiztegi Etnografikotik ataratako pasarte bat:

Ni hamabi urtegaz sartu nitzuan Bittor Sarasketanian. Granujia! Lehelengo biharra granujena izaten zuan limatzen ikastia; haxe zuan lehenengo biharlekua. Eta gero, ba, kañoiak alde batetik bestera eruan, eta materixala Estaziñotik ekarri, eta... Holakotxiak egitten najittuan hasieran. Gero, gitxika-gitxika, ofiziua ikasten hasi nitzuan, eta baskulagin gero! Berrogetamar urtian Sarasketanian baskulagin! (Julian Etxeberria, "Ubitxa")

Azken hiru urteotan Zarauzko euskara eta ahozko ondarea biltzen jardun dugu Zarautz Hizketan izeneko egitasmoan, eta atzo aurkezpena egitea egokitu zitzaigun Zarauzko Antoniano ikastetxeko areto nagusian.

Jende mordoxka bildu zen bertan: senideak, lagunak, euskaltzaleak... eta gehienbat proiektuan lagun izan ditugun lekukoak, zarauztar aitona-amonak. Euren ahotsa da proiektu honen muina; euren hitza izan da gure lanerako lehengaia.

Egileok ere bertan geunden, Miren Zabaleta, Aintzane Agirrebeña, Belen Maiz eta ni neu. Fernando falta zitzaigun. Proiektuaren lehenengo urratsetan gurekin ibili zen eta berak egin zituen proiektuko elkarrizketa asko eta asko, baina ezin izan du ikusi liburua kalean. Asko eskertu genuen alaba eta emaztea bertan izatea.

Aurkezpenean Imanol Lasa euskara zinegotzia ere egon zen. Berak egin zituen sarrerako hitzak. Ondoren, bideoa batean proiektuaren oinarriak azaldu genituen (bideo ederra Artemanek egin zuena).

Ondoren, egileok hartu genuen hitza; proiektuan egindakoa aipatu genuen, oso eskematiko:

• 55 lagun elkarrizketatu ditugu, bideoz. Emakume/gizonezko oreka gordetzen saiatu gara.
• Herriko auzo guztietako lagunak elkarrizketatu ditugu: Urteta, Iñurritza, Santa Barbara, Abendaño... Eta inguruko herrietan ere 4-5 elkarrizketa egin ditugu (Aian, Aizarnazabalen, Getarian, Zestoan...).
• Elkarrizketa guztiak minutuz minutu laburtu dira, eta ondoren pasarterik interesgarrienak transkribatu egin dira. Hortik ateratako ondorioekin osatu dugu "Zarautz Hizketan" liburua.
• 1987ko sariketa batean grabatutako beste 20 zinta zahar ere berreskuratu eta dijitalizatu ditugu. Horiek ere oso erabilgarri gertatu zaizkigu.
• Informazio guztia datu-base batean txertatu da eta online jarri dugu, Ahotsak.eus webgunean.
• Guztira: 79 hizlari, 82 zinta, 1750 pasarte katalogatuta, 250 bideo ikusteko aukera.
• Alderdi linguistikotik bi ondorio nagusi: 1) Zarauzko euskara Urolako besteekin batera taldekatu daiteke, nahiz eta beterriko hizkerekin zubi-lana egiten duen; 2) Zarauzko kaleko hizkerak berezitasun batzuk ditu ingurukoekin alderatuta; Zarauzko baserritarren hizkera, ordea, inguruko auzoetako baserritarren berbera da (Urdaneta, Aizarna, Sarasola, Elkano, Meaga, Oikia, Askizu...).

Hiru urte pasa dira lehenengo prentsaurrekoa egin genuenetik. Harrezkero, lan asko egin behar izan dugu, baina asko gozatu dugu. Aberasgarria izan da, oso; udaletxetik jaso dugun laguntza eta babesa ere handia izan da (eskerrik asko, Alitxu eta Karmele!).

Nire kasuan, alderdi pertsonaletik ere hunkigarria izan da. Eibartarra naiz jaiotzez, baina amona zarauztarra neukan; aita ere "elebiduna", eibarko euskeraz zein zarauzkoan moldatzen zen, tokian tokian. Zarautz eta Zarauzko euskara, hartara, etxekoak izan ditut txikitatik. Proiektu honi esker herriko hizkera eta bizimodua hurragotik ezagutzeko aukera izan dut, eta pozgarria gertatu zait.

Proiektuaren eta aurkezpenaren berri jaso dute Diario Vascon, hemen eta hemen.

Argitalpenak: liburua, DVDa eta Internet

Proiektu handia izan da eta jasotakoa 3 euskarritan kaleratu dugu:

• Liburua: Zarauzko euskararen ezaugarri nagusiak, hiztegia, aditz-taulak... eta elkarrizketen pasarte batzuen transkripzioak.
• DVDa: egindako grabazio bakoitzetik 3-4 minutuko pasarte bat sartu da DVDan, jasotako guztiaren adibide modura.
• Ahotsak.eus webguneko Zarauzko atala. Proiektuan jasotako gehien-gehiena bertan dago, eta hemendik aurrera ere webgunea betetzen eta osatzen jarraituko dugu.

Hirugarren horri garrantzi berezia ematen diot; egia esan, horixe izan da guretako helburu nagusia. Horrelako proiektuak gizarteratu nahi baditugu (gehienbat gazteen artean), liburuak ez dira nahikoa, beste baliabide batzuk ere landu beharra dago. Adibidez, komikiak, jolasak... eta Internet. Liburuan, gainera, jasotakoaren zati bat dago; Interneten gehiago sartu daiteke, ia dena.

Gaur iluntzean Beasainen egon gara, Usurbe zineman, "Beasaingo euskara" liburua aurkezten. Lantaldean egindako lana da, Aintzane Agirrebeñak, Itziar Alberdik, Xabier Mendigurenek eta nik neuk. Andoni Sarriegi eta Fidel Altuna ere gogoan izan behar ditugu, hainbat zalantza argitu dizkigutelako, akatsak zuzendu, eta aditz-tauletan zeresan zuzen-zuzena izan dutelako.

Azken bi urteotan elkarrizketak egiten eta herriko hizkera jasotzen jardun dugu Beasain aldean. Proiektua eta ikerketa-lana orain dela urtebete inguru amaitu genituen; proiektuan parte hartu duten lekukoei ere otsailean egin zitzaien omenaldia Astigarretan. Egun ederra izan zen.

Harrezkero, liburuaren inguruko kontuekin ibili gara: azken zuzenketak, maketazioa, inprentak... Egia esan, kontu horietan ezer gutxi egin dugu; udalaren esku egon da ia dena eta ez digute eman aukera handirik ezer erabakitzeko. Azkenean, presaka, baina irten da liburua, eta txukun irten da. Horretan zeresan zuzena izan du Xabierrek azken asteotan sartutako orduak eta orduak.

Aurkezpena ondo egon da. Instituzionalegia, beharbada (udaleko 4 ordezkari mahaian) baina jende dexente etorri da (lekuko, senide, herritar...) eta gehienak pozik zeuden. Lekukoetako bi egon dira mahaian (Ixabel Olano eta Joxe Inazio Lasa) eta eurek eman diote bizitasun handiena aurkezpenari. Zoragarri egon dira, Beasaingo euskararen inguruko hainbat azalpen eta anekdota kontatuz; 80 urterekin arin eta zorrotz egon daitekeela erakutsiz.

Argazki batzuk laga ditut Flickerren.

Argitalpen nagusia liburua izan da, baina interesgarriagoak izan daitezke, ziurrenik, proiektuan grabatutako 55 orduak, garai bateko Beasaingo historia, bizimodua eta hizkera biltzen duten zintak. Udaletxean egongo dira, interesa daukan edonorentzat. Grabazioen aukeraketa txiki bat, gainera, DVDan kaleratu da, liburuarekin batera.

Eta bihar, osteguna, Zarautzera goaz. Hango lana ere orain dela urtebete inguru amaitu genuen eta, kasualitatez, "Zarautz hizketan" liburua eta webgunea, www.hizketan.org, bihar aurkeztuko ditugu Antoniano ikastetxean. Hiru urtez lanean Zarautzen eta Beasainen, eta lan biak aste berean aurkeztu behar! Tira, horren berri bihar.

Asteburu honetan Azpeitiako Trenaren Museoan egon gara. Hamabi laguneko taldea joan gara Eibartik, ume eta nagusi, denok euskaldunak. Tren barruan gure inguruan zeuden gehienak ere euskaldunak ziren. Hala ere:

• tren barruko azalpenak lehenengo erdaraz, eta gero euskaraz. Haurrei ere, lehenengo erdaraz. Katalanei ere euskaraz; euskaldunoi ere erdaraz. Euskara mailaz ez dut ezer esango; ahalegintzen zen, behintzat, neska.
• Lasaora heldu, eta makinistak 10 minutuko azalpenak eman zituen. Erdara huts-hutsean. Honek bai, honek euskaraz ondo zekien, baina kanpotarrek guk baino eskubide gehiago, antza.
• Museora itzuli ondoren, tren artean zebilen gizon batek esan zigun museoa itxita zegoela. Tira, "está cerrado" esan zigun. Hortik aurrerako azalpenak ere erdaraz: "podéis volver a las tres, bla-bla-bla...".

Eta hori guztiori, non? Segovian? Ez, Azpeitian, eta Burdinbidearen "Euskal" Museoan.

Harrigarria, aizuek.

Sautrelak 200. programa bete du eta jaialdia izan zen atzo Tabacaleran. Elkarrarrizketa ere egin diote Hasier Etxeberriari Elgoibarren.net orainkarian, eta argazki batzuk ere jarri ditu Luistxok Flickrren. Ondo pasatu zutela dirudi. Jai chick eta literarioa, goitik behera. :-)

Askotan esaten da zelako txarra den ETB (eta gehienbat ETB1); ni ere talde horretan egon naiz sarri. Ba, gaur aurkakoa esateko idazten dut. Gaur egun telebistan gogokoen ditudan programak ETB1-ekoak dira gehienak, eta bereziki, Sautrela, Wazemank, Postdata, Mihiluze... Azken aurkikuntza, igande gauetan ematen duten Udazkeneko loreak. Ez da sekulako programa izango, baina gustura ibiltzen naiz perretxikolariei begira. Eta enbidiaz.

Gauzak erdizka eittiak, batzuetan, etekiñen bat dakar. Gehixenetan, baina... alperrik.

Orduan esaten da, ixa-ixa, madarixa.

• Amaittu dok egin biharrekua
• Bai. Ixa.
• Ixa-ixa, madarixa. Ez badok amaittu, esaidak.

Eibarko hiztegi etnografikoa liburuan agertzen da. Eibarko hiztegi elektronikua be bai, madari sarrera barruan.