Eibartik

Orain dela aste batzuk idatzi nituen Urkiko gurutzearen abenturak. XVI. gizaldi inguruko gurutzea, Urkin egon da 500 urtez, Elgeta eta Arabarako bide hasiera zaintzen. Etxeak egin behar zituztela-eta, Urki Kurutzekua baserria bota egin zuten, eta gurutzea bere lekutik kendu. Ustez, ondo zaindu, eraberritu, eta berriro bere tokian ipintzeko.

Hiru urte pasatu ditu hor zehar jira-bueltaka (2004ko ekainean kendu zuten), baina badirudi azkenean itzuliko dutela bere jatorrizko tokira, Urkira. Horrela agertzen da egunkarian eta egoibarra.com webgunean.

Gezurrak ere badaude, baina. Batean zein bestean aipatzen da: "Desde la fecha del desmontaje los elementos del Crucero se encuentran custodiados en un almacén situado en el túnel de Matsaria de Eibar" batean; eta bestean, "Tras el desmontaje los elementos del crucero quedaron custodiados en un almacén municipal."

Eta hori ez da egia. Beste hainbat kasutan moduan, gogoratu gargolak, kasu honetan ere bazter batean botata laga zuten XVI. gizaldiko gurutze hori hainbat astetan zehar. 2004ko ekainean kendu zuten Urkitik, eta 2005eko martxoan, behintzat, oraindik ere mendian botata zegoen, zatika eta apurtuta, inolako zaintzarik gabe, Iragorriko ur-deposito ondoan. Hemen argazki batzuk.

Eskandalosoa da.

Euskalbar 3.0 bertsiñua argitaratu dabe, Firefoxeko Euskalbarra ezagunaren azkenengo bertsiñua. Ezagutzen ez dozuenontzako: Firefox nabigatzailiakin erabiltzeko gehigarri bat da, hainbat euskal hiztegi arakatzen dittuana, eta MUNDIALA da.

Beste hainbat tokittan aittatu dabe kontua, eta ez naiz sartuko azalpen orokorretan. Gauza bi bakarrik:

• Azkenengo bertsiño honetan Bergarako hiztegixa be kontsultau leike zuzenian, eta Eibarko hiztegixa be badakar (oingoz ezin da zuzenian kontsultatu).
• Ez badozue oin arte erabili, ointxe daukazue aukeria. Oso errez eta azkar instalatzen da eta laguntza itzela da. Imajinatu leike Internet blog barik? edo Flickr barik? edo Youtube barik? Ba, Euskalbar instalatzen badozu, ezingo dozu imajinatu Internet Euskalbarra zoragarri hori barik.

Euskalbar InternetEuskadi webgunian dago, baina Addons.Mozilla.Org (AMO) webgune ofizialian be agertu da azken bertsiño hau. Laster bloga be eukiko ei dau euskalbar proiektuak.

Proiektuaren arduradunak: Julen Ruiz, Asier Sarasua Garmendia, Igor Leturia eta Juanan Pereira.

» ARRAUNKA, arronka · arrauka, zarakarra.
1.- batez ere, esneak ontzietan lagatzen duen hondakina eta orbana; 2.- janari erreen hondakina eta lagatzen duen gustua; 3.- hedaduraz, zarakarra, edozein costra (zauri batek sortutakoa, belarri osteko zikinkeriarena...).

• Esne onari igartzen jako ontzixan lagatzen daben arronkatik.
• Batzueri arronkiakin gustatzen jakue gatzatua.
• Bizikletan jausi zan itxuria; sekulako arraunkia daka, behintzat, beso aldian.

Aldaerak: (esne-) arroka, arronka, arrauka. (ik. au diptongoa Eibarren).

Eibarren eta inguruan hainbat adiera eta aldaera jaso dira, hortaz, eta jende nagusixan artian nahiko ezaguna dala esango neuke. Gaur egun, ostera, gaztien artian ixa ezezaguna.

Hiztegi batuan Bizk. markiaz agertzen da, arrauka.

Aurreko mezu batean ere aipatu nituen udako irakurketak, baina Unai Elorriaga bilbotarraren hau geratu zitzaidan pendiente, "Van't Hoffen ilea", oraindik ere amaitu barik baineukan.

Estilo berezikoa da Unai Elorriaga, idazkera aldetik zein ipuinak garatzeko moduan. Pertsonala, absurdua, askatzailea, abstraktua, berria... esperimentala? Eta gustatzen zait, bai, asko. Imaginazio handiko kontakizunak, hari nagusiaren inguruan harilkatutako dozenaka mikroipuin, ahozko hizkeratik oso hurbil dagoen idazkera, elipsiak eta elipsiak, adjetiboak eta adjetiboak...

Matias Malanda ministerioko langilea da eta Idusera heldu da bertako pertsonaien inguruko grabazioak egitera. Hori dio, benetako helburua beste bat izan arren. Malandaren eta Iduseko pertsonaien artean erakusten digu Elorriagak ipuinak sortzeko daukan gaitasuna amaigabea.

Liburu honi zerbait gehiago eskatzekotan, borobiltasuna eskatuko nioke. Elipsiak ondo daude, baina nobelaren hari nagusia kriptikoegia iruditu zait; nobelari berari indarra kentzen dio. Ipuin-bilduma izatetik nobela izatera eramango lukeen hori. Seguru asko nahita egindako hautua izango da, liburuan zehar dauden hamaika ipuinak indartzeko baliabidea, irakurleari "etxekolanak" jartzeko modua. Ez dakit.

Idazleak maileguen inguruan hartu duen jarrerak ere pixkat zaildu dit irakurketa. Ehunka mailegu darabiltza Elorriagak, lotsa barik eta natural, eta kasurik gehienetan bizitasuna ematen diote liburuari, adjetiboen kasuan bereziki. Hala ere, kasu batzuetan gehiegizkoa ere iruditu zait (barruntatu, despilfarratu, pululatu, solbentea, disolutoa, irrefrenablea, aparentea...), zenbait pasarte "narrasterainokoa".

Liburu ona eta gomendagarria.

PD: Uste dut Susaren Armiarmak baliabide berria daukala azken egunotan, Kritiken hemeroteka. Berria da, ezta? Une honetan ia-ia 4000 kritika literario agertzen dira, horien artean "Van't Hoffen ilea" liburu honen inguruko 7 kritika. Beste behin ere, zorionak Armiarmari.

Eibartarrak zerrendako galdera tonto bat hartu, eta hortxe nabil hiztegixetan jira eta bueltaka, gustora. Egixa esan, lehendik be begiz jota neukan berba(-talde) hau.

Zelan esaten da "arrastrarse" Eibarren?

Hiztegi nagusixetan begiratu ezkero hiru forma nagusi azaltzen dira: herrestan, arrastaka eta tatarrez (B).

Eibar inguruan be hiru forma daukaguz:

• Tatarraz: bizkaierako forma orokor samarra (sortaldekua, behintzat), Eibarren be asko erabiltzen dana.
  >Zaldixan buztanari lotuta, tatarraz eruan eben bide luzian.
• Narraska: Toribiok jasota dauka, baina esango neuke gaur egun ez dala Eibarren larregi erabiltzen. Azkuek "Bizkaia" markia emoten detsa.
  >Narraska atara eben etxetik.
• Tarrasian (tarrazian?): azken hori ez da agertzen Toribioren Eibarko hiztegixan, baina bai Bergarako hiztegixan, Oñatikuan eta Mallabikuan. Hiztegi orokor gehixenetan (Elhuyar, 3000, Hiztegi Batua...), ostera, ez. Azkuek Bizkaieraren hegoaldeko herrixetan jaso zeban: Arratia, Legutio eta Arrasate.
  >Tarrasian etara giñuan tabernatik.

Eibarren hiru forma daukaguz, hortaz; edo hobeto esanda, bederatzi, adberbixua sortzeko orduan hainbat aldaera sortzen diralako:

• tatarraz, tatarrazka, tatarrazian
• tarras, tarrastaka, tarrasian
• narras, narraska, narrasian

Batzuk beste batzuk baino arruntaguak dira eta gehixago erabiliko dira, baina nik neuk, behintzat, danak "onartuko" neukez eibartartzat.

Hiztegi Batuan hauxe dago oraingoz:

• tatarrez Bizk.
• narras, narraska

Gaur artikulu interesgarria dakar Erabili webguneak: EITBko Asier Larrinagaren Beranduago eta Geroago. Ez dakit zergaittik, baina nere aitxitxan beste bikote batekin gogoratu naiz: pixkat eta pixkatian.

Esate baterako, berak telefonoz deittu eta:

• Asier, ama hor dagok?
• Bai, itxoin pixkat.
• Pixkat ez, pixkatian - berak hasarre telefonoz.

Tira, larregi zehaztia da, txikikerixetan sartzia; ez naiz sartuko "zuzen/oker" eztabaidetan. Ez dot horren inguruko araurik edo gomendixorik topau iñun. Gaiñera, aitxitxa Koldo zazpiki samarra be bazan :-)

Baina arrazoi apur bat be bazekan aitxitxak. Izan be, ez da bardiña leihua pixkat zabaltzia, edo pixkatian zabaltzia. Edo hartu pixkat vs. hartu pixkatian. Eta esango neuke, gaur egun, gero eta gehixago erabiltzen dala pixkat danerako, kasu guztietan: "etorri pixkat", "jarri pixkat", eta abar. Eta esango neuke "zaila" dala "pixkat" etorri edo jartzia.

Horretara, nere aitxitxak esango leukian moduan:

• Denborazko kasuetan: pixkatian
  Itxoin pixkatian, etorri pixkatian, zaindu pixkatian...
• Kantitatea, espazioa: pixkat
  Jan ogi pixkat, bota ur pixkat, jaso sukaldia pixkat...

Oharra: Idazkera zuzena ez da pixkat, pixka bat baizik, jakiña. Kasu honetan, baina, sasi-insumiso naiz. Hurrengo mezu baten beste insumisiño batzuk :-)

Udalbus orduketa horario

Eibarko autobus urbanoa da Udalbusa. Bere ordutegia aurkitzea ez da erraza. Autobusaren beraren geltoki askotan ez dago orduketarik, eta Euskotrenen webgunean ere PDF bat jaitsi behar da. Hementxe jartzen dut:

Astelehenetik ostiralera

Amaña:
7.25, 7.55, 8.25, 8.55, 9.25, 9.55, 10.55, 11.25, 11.55, 12.25, 12.55, 13.25, 14.25, 16.55, 17.55, 18.55.

Azitain:
7.00, 7.30, 8.00, 8.30, 9.00, 9.30, 10.30, 11.00, 11.30, 12.00, 12.30, 13.00, 14.00, 14.30, 17.30, 18.30.

Zapatuetan

Amaña:
7.20, 8.00, 8.40, 9.20, 10.00, 11.20, 12.00, 12.40.

Azitain:
7.40, 8.20, 9.00, 9.40, 11.00, 11.40, 12.20, 13.00.

Ibilbidea: Amaña, Ipurua, Urki, Untzaga, Txonta, Urkizu, Saratsuegi, Azitain.

Informazio eguneratua: 902 543 210

Noiz: Urriaren 7an, igandea, Hegaztien Eguna.
Non: Plaiaundiko Parke Ekologikoan, Txingudi (Irun)
Ordutegia: Goizeko hamarretan hasita, goiz osoan zehar.
Jarduerak: Parkean zehar behaketa postuak, elkarteko ornitologoekin. Teleskopioak egongo dira. Doan.

Datorren igandean hegaztien eguna ospatzen da. Helburua da, hegaztien mundua eta kontserbazioa herritarren artean ezagutaraztea.

Gure inguruan, azken urteotan bezala, Itsasenara Ornitologia Elkarteak mahaiak jarriko ditu eta informazioa banatuko Plaiaundin, Txingudin (Irun). Goizeko 10etan hasita elkarteko kideak parkeko hainbat puntutan egongo dira, teleskopio eta prismatikoekin, hegaztien behaketan lagunduz eta informazioa emanez.

Egun honetan parte hartzeko ez da hegaztiei buruzko ezagupenik behar; gogoa bakarrik, eta ahal izanez gero, katalejoak.

Hegaztien Eguna udazkeneko migrazio garaian izaten da, milaka hegazti Europa iparraldetik Afrikara bidean dauden unean. Bidaia horretan hainbat atsedenleku dituzte hegaztiek, eta horien artean garrantzitsuenetarikoa Txingudiko padura da. Garai honetan Txingudin ikusi daitezkeen hegaztien artean ondorengo hauek ditugu: lertxunak eta lertxuntxoak, ubarroiak, txirriak, ahateak, txirrinak, kulixkak eta bernagorriak. Zorte pixkatekin arrano arrantzalea eta mokozabala ere ikusi ahal izango ditugu.

Animatu!

Azken 4 urteotan nahiko literatura gutxi irakurri dut eta hortxe dauzkat, dozenaka liburu noiz irakurriko zain. Oporrak aprobetxatzen ditut galdutako denbora berreskuratzeko eta abuztuan zeozer irakurri dut, behintzat; ahalegindu naiz telebistari eta Interneti minutu batzuk osten. Irakurritako gehien-gehiena, orain dela 3-4 urtekoa da. Aurten erosi dudana 2010 inguruan irakurtzea aurreikusten dut. :-)

Mezu hau berau ere 15 eguneko atzerapenarekin dator... baina hementxe da:

La Brecha (Toti Martinez Lezea)
Totiren beste lan batzuk irakurrita nituen lehenagotik (La calle de la judería, Las torres de Sancho…), baita gustura irakurri ere. Nobela historikoek, baina, badute arrisku bat: orain 500-1000 urteko ipuinak edo urrutiko lurretan gertatzen diren gertakizunak kontatzea "erraza" da, baina guregana gerturatu ahala… Hartara, Totik Donostian 1813an gertatutakoa kontatzen digunean, istorioan hutsuneak agertzen hasten dira, hutsune nabarmenak. Argumentua, gertaerak eta hari orokorra sineskaitzak dira, eta pertsonaia gehienak sinestezinak. Eta nola liteke horrenbeste akats tipografiko egotea liburu batean?

Kolosala izango da (Joseba Sarrionandia)
Liburu hau, ostera, erabat sinesgarria egin zitzaidan, pertsonaiak eta historia bera. Eibartarrak ikusi ditut orriotan, lagunak, senideak, ezagunak. Liburu ederra da, bere mingotsean, nobela baino, ipuin luzea. Ume baten ikuspuntua darabil liburuan, lehenengo pertsona erabiliz, eta horrek indarra eta bizitasuna ematen dio baliabideetan zein historia lotzeko orduan. Benetan merezi du.

Horas Extras (Bernardo Atxaga)
Atxagaren kontakizun laburrak, gaztelaniaz. Ti-ta irakurtzen da, pare bat orduan, eta gustura.

Armand David, pandaren aita (Kepa Altonaga)
Armand David (1826-1900) misiolari ezpeletarrak Asian egindako ibilerak kontatzen dizkigu liburuak: Txinan bizi izandako urteak… eta batez ere, panda hartza non, noiz eta nola aurkitu zuen, euskaldun hau baita Pandaren aita, Panda hartza zientziarako deskribatu zuena. Hari nagusi horren inguruan, beste makina bat kontu ere azaltzen dira: Iparraldeko egoera XIX. mendean, Txina, historia naturala, eboluzioa, ekologia, biogeografia, eta abar. Kontu interesgarriak, nahiz eta tarteka haria galtzea erraza den.

El último Catón (Matilde Asensi)
Lore asko jaso nituen liburu honen inguruan. Interneten ere erreferentzia onak besterik ez ditut aurkitu. Baina niri txarra iruditu zait. El Codigo da Vinci estiloko liburua da, eta antzeko liburuen ezaugarriak ditu: arina, erraz irakurtzekoa, erritmo bizikoa… Egia esan, ez zitzaidan kostatu irakortzea, baina liburu makala iruditu zait. Historioaren haria erraz hautsi daiteke, liburuan aipatzen diren zenbait puntu ilun sekula ez dira argitzen, Danteren "La Divina Comedia" liburuaren aipamenak luze eta nekagarri gertatu zaizkit, pertsonaiak ez dira erakargarriak… eta amaiera txarra da.

Soinujolearen semea (Bernardo Atxaga)
Opor hauetan, azkenean, ordaindu ahal izan dut zorra: hiru urtez izan dut liburu hau oheburuan zain. Atxaga. Horrekin gehiena esanda dago. Atxagaren lanik borobilenetakoa, nire ustez, euskal literaturan erreferentzia bihurtu daitekeena. Zoragarria iruditu zait. Liburu hau ezin da gainetik irakurri, ez: murgildu egin behar zara, hitzez hitz irakurri, eta gozatu. Atxagaren nobelak, gainera, ez dira bakarrik nobelak. Orrialde bakoitzean, esaldi bakoitzean, lerro bakoitzean… edonon dago sorpresaren bat, edonon dago literatura, nonahi poesia. Egitura bereziko liburua da, denboran eta pertsonaietan aurrera eta atzera egiten duena. Dozenaka ipuin eta hari, dozenaka pertsonaia, baina denak ere zoragarri harilkatuta agertzen dira liburuaren 440 orrialdeetan. Azken batean, horixe da liburuaren mezuetako bat: dena lotuta dagoela, gaurko gertakizunak lehenago ere gertatu direla. Eta baita lehenago ere. Liburu zoragarria.

Odolean neraman, Joan Mari Irigoien
Gai potolo eta neurri batean erakargarriak azaleratu nahi izan ditu liburu honetan Irigoienek: komunikabideen funsgabekeria, harremanen axalkeria, famaren lilura hutsala... eta guzti hori futbol izar baten gorabeherak kontatuz. Eta bai, gai horiek aipatzen ditu liburuan, baina erdibidean geratzen da. Liburu laua da, kamutsa, sorpresarik gabea. Nahia eta ezina. Beharbada, irakurle gazteagoentzat pentsatutako liburua da? Babiloniaren bila bazabiltzatze, hemen ez duzue aurkituko. Eta gainera, hemen ere akats ortografikoak eta tipografikoak.

>> LIKIN, LIKIÑA • likatsu, biskatsu, lirdingatsu. Viscoso, pegajoso.
"Jateko likiñak ez jataz gustatzen: honguak, kokotxak, eta holakuak. / Koipia jausi da lurrera eta likiñ-likiña dago dana."

Hiztegi batuak badakar, "Bizkaiera" markiakin. Izena eta izenondua izan leike (viscoso eta viscosidad).

>> LIKA • biska, txoriak-eta harrapatzeko gai itsaskorra.
Likia ipini ta hantxe, "ra!". Beste txori bat ipintzen zenduan kantuan, arbola baten kaixola baten, ta haren ondora etortzen ziran. Ta likan pegauta geratzen ziran. Baiña kantidadia egoten zan. Oin ez da egongo! Baitta, hamen, gure aittak zekazen hartuta durdurak likiaz (Eibarko hiztegi etnografikoa).

Lika hitza be erabiltzen da, likin berbian sinonimo modura (gauza likia), eta baitta likits be.