Eibartik

Azkenaldian Zarautz eta Zumaia aldean gabiltza elkarrizketak egiten, eta aditz honekin egin dugu topo:

>> BITU, BITTU • bildu, batu. Recoger.
"Ta mahatsa heltzen danian ba, igual denboaldi txarra o zeatzen badu ustelegi o jotzen du ta, hor... apurua izaten da, ze giro dan ta, egualdi ona eukitzia hobia da. Ta bitu, bitu. Mahatsa konparaziyoa, behin bildu ezkeo nik esaten det etxea, itzalea, itzalian prexkuran mahatsa, ez zea, bitu ta euzkitan, zea kajetan."

Baserritarren artean, normalean bittu forma bustia erabiltzen da, batez ere Oikian eta Getaria inguruko baserri auzoetan. Zarauzko kalean bitu ere bai.

Urola Kostako forma dirudi, beste eskualde eta hizkera batzuetan baino, Zumaia-Getaria-Zarautz inguruan gehiago erabiltzen dena. Azkueren hiztegian ere "Zumaia" markarekin agertzen da. Beste hiztegietan azaltzen da baina, gehienbat, "bikoiztu" adierarekin.

Ez dakit zein izango ote den hitzaren jatorria, baina kuriosoa egin zait mendebaleko batu eta ekialdeko bildu hartzen dituela bere baitan. Jakina da Urola Kostako hizkeran mendebaleko hainbat ezaugarri agertzen direla...

Orotariko Hiztegia begiratu behar, baina sarean egon arte... koñazo bat da.

Eguneraketa: Urola Kostan ez ezik, Goierri osoan ere erabiltzen da, Gipuzkoa sartalde guztian, beraz. Eskerrik asko Xabi eta Xabier.

Harañegun, martitzena, egun haundixa izan zan Bergaran: Bergara aldeko hiztegia online ipini da. Liburuan orain dala 2 urte kaleratu zeban Juan Martin Elexpuruk. Orduan aittatu zeban, 1970 inguruan kartoizko kajetan eta fitxetan batutako hiztegixa, gero makiñaz idatzi zebala, ondoren Word-era, eta azkenian liburu bihurtu dala. Urte bi beranduago, sarera be heldu da.

Abantailak:

• danon eskura
• kontsultak edonundik edonoiz egiteko aukeria
• hiztegixan adierak eta berbak gehitzeko/aldatzeko aukeria (baitta zuk zeuk be)

Eibarko hiztegixa

Bergarako hiztegi barri honekin, hiztegi digital bi daukaguz gure inguruan, Eibarko hiztegixa be aspaldi dagolako sarian: Eibarko hiztegia online.

Oiñarrixan Toribio Etxeberriaren lexikoia dago, baina txukunduta (akatsak, erderazko baliokide egokixaguak...), eta aberastuta, gehixenbat Eibarko Hiztegi Etnografikoa libururako jaso genduzen berbekin. Han eta hamen jasotako beste berba eta adiera batzuk be gehittu zittuan Nerea Aretak 2002. urtian. Eta aurten bertan, Ane Sarasketak beste orrazketa bat egingo dau.

Informaziño gehixago Bergarako hiztegixaz

Iban Arantzabalek kronika politta idatzi dau bere blogian.

Goiena.net webgunian be kronikia eta bideua.

Egilea: Goiena.net

Pentsatzen nuen kontu hau zehaztuta zegoela, eta nik neuk beti erabili izan dut webgune. Euskal webgintzan eta Interneten ere, oro har, webgune nagusitu dela iruditzen zait. Horrela erabiltzen dute (oro har) Erabilik, Goienak, Sustatuk, Uztarriak. eta hainbat erreferentziazko blogarik (besteak beste, Faroa, Gaztelumendi, Mutilmedia, Teknosexua, Jabi Zabala, Irazabalbeitia).

Googlek ere hori dio:

• Webgune: 417.000
• web gune: 114.00 sarrera

Gainera:

• Euskaltzaindiaren webgunean bertan ere webgune darabilte. Eta gune partikularen idazkeraren inguruko araua ere hor dago. Laburbilduz: "Hitz elkartuen osaeraz eta idazkeraz emandako 25. arauan, Euskaltzaindiak adierazi zuen bigarren osagaia gune dutenak elkarturik idaztekoak direla."
• Eizieren webgunean (Euskal itzultzaile, zuzentzaile eta interpreteen elkartea) eta Itzul zerrendan ere webgune erabiltzen da (edo erabili dute). Adibidez: Ongi etorri EIZIEren webgune berrira
• Ereduzko prosa corpusean ere, 4:1 proportzioan irabazten du webgune idazkerak (88/22).
• Berriak ere webgune hobetsi du.

BAINA:

Elhuyarrek eta Euskaltermek, erreferentziazko hiztegiek, web gune darabilte, banatuta. Eta hori ez da gutxi.

Arazoa: Hiztegi Batuan ez dago. Zer erabakiko ote du Euskaltzaindiak? Eta noiz?

Iraila, udazkena, hegoia... hegaztien migrazioa. Azken hileetan gure artean ibilitako hainbat hegazti Afrikarako bidean hasi dira, besteak beste, milaka enara. Baina batzuk hemen geratuko dira negua pasatzen: haitz-enarak dira.

Eibarren hiru enara espezie ikus daitezke. Lehenengo biak arruntak eta ezagunak dira: enara arrunta (Hirundo rustica) eta azpizuria (Delichon urbica). Horiek hurrengo mezuren batean aipatuko ditut, beharbada. Baina gaur hirugarrena ekarri nahi dut, ezezagunena. Azken egunotan sarri ikusi dut han eta hemen, eta iruditzen zait ugaritzen ari dela. Haitz-enara da (Hirundo rupestris, edo Ptyonoprogne rupestris).

Aurreko biak baino ezezagunagoa eta urriagoa, haitz-enara dugu Europan ikus daitezkeen enaren artean bizi, azkar eta akrobatikoena. Hegan ari denean enara arruntaren antza du, baina are arin eta ausartago da, eta hegan ez ezik, lurrean dauden intsektuak hartzeko gauza ere bada. Denbora gehiena airean pasatzen du, baina gainontzeko enara klaseak baino gehiago geratzen da lurrean edo haitzetan, asko atsegin baitu harri gainean etzanda eguzkitan epeltzea.

Europan bizi diren enaren artean handi eta astunena da. Bizkarraldea eta burua arreak ditu, hegoak ilunxeagoak eta sabelaldea argia, baina ez beste enarek bezain zuria. Ezaugarri horiek nahikoa izan ohi dira txori hau identifikatzeko orduan, baina zalantza guztiak uxatzeko frogarik garbiena bere buztanari begiradatxo bat botatzean aurkituko dugu: laukia da, ez sardekara, eta gainera birak emateko isatsa zabaltzen duenean, oso nabariak dira bertan, bai gainean eta bai azpian dituen orban zuriak.

Ohituraz ere ezberdin samarra da. Enara arruntak baserrietako korta, atari eta abeletxeetan ikusten ditugu gehienbat; enara azpizuriak etxeetako teilatupeetan (Eibarren, esate baterako, Ipuruako torreetan, Azitaingo La Salle ikastetxean, Bidebarrieta edo Errebal kaleetako etxe garaienetan...). Haitz-enara, berriz, montikolagoa da; hau da, mendi eta harkaitzak nahiago ditu herri, baserri eta belardiak baino. Horrez gain, habia ere haitz artean kokatzen du eta ez etxe edo giza eraikuntzetan. Oñatin, esate baterako, sandeli-txorixa esaten diote, Sandeli haitzulo inguruko haitzetan bizi delako.

Ez da, beharbada, aurreko biak bezain ugaria, baina Eibarren ere erraz ikus daiteke. Gainera, azken urteotan bere populazioak gorantz egin du eta inguru berriak kolonizatzen hasi da, eta orain arteko harkaitzak laga barik, autopistako zubipeak kolonizatzen hasi da. Eibarren, adibidez, autopistako zubi gehienen azpian ikusiko dugu zeruan dantzan: Txontan, Urkin, Apalategin, Azitainen...

Udan ez da erraza izaten enaren artean bata eta bestea ezberdintzea, baina udazken-neguan, beste enara espezieak Afrikara joaten direnean, bista-bistan geratzen dira haitz-enarak Eibarko zubi eta etxe artean.

Gora begiratu, zabaldu begiak, eta gozatu enara hauen hegaztada bihurri eta ausartekin. Kontuz, hala ere: kumatzen ari badira, mokoka erasotuko zaituzte traba egiten badiezu. Gezurra dirudi 10-15 zentimetroko txoritxo batek horrelako izua sor dezakeenik! Eta eragiten du, sinistu! :-)

Oh.: argazkia Dave Appleton
Argazki gehiago

Gaur gabian hasiko dira Arrateko jaixak, Eibarko jairik onenak. Arrate Eibartik 6 km-ra dago, mendi puntan, eta urtero moduan, betiko kontua: zelan igo? kotxia hartu? taxisa? autobusik egongo da? Eta galdera garrantzitsuena: zenbat (ez) edan?

Azken 10 urtiotan asko hobetu da kontua, baina badira pare bat gauza aitzen ez dittudanak:

• Ertzaintza: zergaittik ipintzen dabe kontrola Iturburu azpixan? zergaittik ez Arraten bertan? Azken baten, Arratetik Iturburura mozkortuta heldu diranak, zigorra baiño sarixa merezi dabe.
• Autobusak: lehen baino ordutegi zabalagua dago, eta aurten gabaz be egongo dira autobusak. Baina: barixakuan zergaittik ez dago autobusik goizeko 5ak harte? zergaittik ez dago autobusik 2ak edo 3ak aldian? eta zergaittik ez dago autobusik zapatu gabian? Musikia gabeko 11etan amaitzen da, txosnak beranduago... eta azkenengo autobusa iluntzeko 9etan.

Egongo da errazoiren bat, diñot nik, baina ez dirudi oso zentzuzkua.

Eibarko Udalak eta Udako Euskal Unibertsitateak VII. Juan San Martin ikerkuntza beka aurkeztu dute Portalean.

Juan San Martin beka urtero kaleratzen da bi erakundeen eskutik, euskarazko ikerkuntza bultzatzeko eta Eibarko seme kuttuna omentzeko. Bekaren gaia urtero aldatzen da, eta aurten Antropologiaren eta Arkeologiaren inguruko gaiak onartuko dira.

Eskaerak urriaren 11 aurretik aurkeztu beharko dira, Eibarko udaletxean bertan. Azaroan jakinaraziko da irabazlea.

Bekaren diru kopurua 9.000 eurokoa izango da, proiektu osoa euskaraz egin beharko da eta bekaren iraupena 12 hilabetekoa izango da.

Galdera tontua dirudi, baina zalantzaz beteta nago.

Zelan idatzi bihar da "Eibar" erderaz? Azentuakin? Éibar?

Izen ofiziala Eibar da, azentu barik. Baina erderaz Éibar ei da. RAEn, behintzat, "eibarrés: natural de Éibar".

Ez nago galdetzen irizpide pertsonalik, ez baloraziño politikorik. Zer da zuzena erderaz? Izen ofiziala erabiltzia? Edo erderazko grafia errespetatzia?

Nik neuk, erderaz "erdal" izenak erabiltzen dittut: San Sebastián, Pamplona, Mondragón, Roncal, Duranguesado,...

Baina grafia kontua danian, askoz gogorragua eitten jata: Elgueta, Elgóibar, Deva, Vergara, Urrechua...

Ia erantzuna topatzen doten.

Gaur eguardixan, nere amanian:

• Amama! Keke Ami bixo? - galdetu detsa Manexek nere amari.
• Autsí! - erantzun dau amamak.

» AUTSÍ! • Tori!
Toma! Cógelo!
Diru gehixago nahi? Autsí, ba!

Eutsi aditzaren aginterako forma zaharra. Izatez, Eutsi biharko leuke, eta holaxen topau dot Elhuyar hiztegixan. Sarasolaren Zehazkin, ez dator. Nik beti autsí aldaeria entzun dot Eibarren eta inguruan, azentua barne, aginterazko formia izanda.

Nik erabiltzen ditturazen beste forma batzuk:

• Autsok (hika mutilak) (Autsá be esaten ei da)
• Autson (hika neskak)
• Autsixaz/Autsixak (hika mutilak plurala) (?)

Elexpuruk, Ubera-Angiozar inguruan, beste forma batzuk be jaso dittu: otsó (hika mutilak), otsón (hika neskak), autsaz (h. m. pl.) eta autsonaz (h. n. pl.). Adb.:
Autsonaz hire antiajuak.

Horrek formok ez dittut sekula Eibarren entzun, baina harritzekuak be ez dira. Izan be, aspaldi egin neban berba -au diptongodun berben inguruan.

Aste honetan Eibarko alkateen inguruko mezu-trukea egon da Eibartarrak zerrendan, eta gogoratu naiz aspalditik neuzkala gordeta Eibarko hauteskunde-emaitzen datu historikoak. Hau da, azken 25 urteotan Eibarren izan diren udal hauteskundeen eta legebiltzarrerako hauteskundeen datuak.

Datuak dokumentu hauetan daude (Excel):

• Eibarko Udal hauteskundeak
• Legebiltzarrerako hauteskundeak

Urte guzti hauetan egon diren sigla-dantzak bateratzen ahalegindu naiz, esate baterako, HB-EH-EHAK, AP-PP, PCE-IU-EB eta abar.

Udal hauteskundeak

(irudixak hobeto ikusteko, egin klik gaiñian)

• Azken grafika horretan, EAJ-EA eta PSE-EE batera erakutsi ditut.
• Kontuan izan, 2003 eta 2007ko emaitzetan, HB lerroko datuak boto baliogabeak direla.
• Lehenengo hauteskundeetan alderdi txiki mordoa aurkeztu ziren; ez ditut aintzat hartu, datuak eta grafikak erraztearren. Hartara, lehenengo hauteskundeetako portzentaiak batuz gero, ez da %100 lortzen.

Legebiltzarrerako hauteskundeak

Ez naiz soziologoa (gutxiago politologoa) eta ez naiz hasiko ondorioak ateratzen, baina ohar labur pare bat gehitu barik ez naiz geratuko:

• Legebiltzarrerako Hauteskundeetan ia-ia ez da egon aldaketarik 25 urteotan. Alderdien boto-kopurua ez da ia inoiz aldatzen (Aznarren garaian PSOE-PP trasbase txiki bat egon arren), eta Abertzale-Espainolista blokeen artean ere beti dago 55/45 oreka (gutxi gorabehera).
• Udal hauteskundeetan, ostera, alderdi abertzaleak botoak galtzen joan dira eta konstituzionalistak botoak irabazten.

Arazo larri-larria, beraz, Eibarko PNV-k daukana. Eta arazoa (askoz txikiagoa), era berean, Arriola eta lagunentzat, ez dutelako lortzen udal hauteskundeetako babesa beste hauteskundeetara zabaltzea.

Orain dela aste batzuk irakurri dugu egunkarietan Urkiko etxeak Gabonetarako amaituta egongo direla. Artikuluan zeharka aipatzen den beste kontu bat Urkiko kurutzearena da. Etxeak eraiki dituzten tokian baserri bat eta kurutze zahar bat zeuden; izan ere, zeozergatik zen baserriaren izena Urki kurutzekua.

Gutxienez XV. gizaldikoa da eta Eibarren jatorriz zeuden 3 kurutzeetatik geratzen den bakarra (besteak Ibarkurutzean, Gipuzkoako sarreran, eta Ulsagan, Bizkaiko sarreran, zeuden). Urkiko hau, Arabako sarreran, Elgetarako bidean.

Udaletxean behin baino gehiagotan aipatu dute kurutzea ondo gorde dutela, eta lanak amaitu ostean lehengo tokian jarriko dutela. Baina badakigu Eibarren zer gertatzen den: gauza gutxi ditugu, eta ditugun apurrak ostikoka zaintzen dituzte (Txiriokaleko etxea, Eltzartzako zubia, Markeskua jauregiaren zaharberritzea...). Gargolen kasuan ere sarritan ziurtatu zuten ondo gordeta zutela, "guardado para su conservacion", eta badakigu non agertu ziren, Elgetako bide bazterrean botata eta apurtuta.

Urkiko kurutzea non ote dago? Orain dela hile batzuk egunkarian irakurri genuenez, "en dependencias municipales" omen zegoen. Eta egia zen, Iragorriko ur-deposito ondoan agertu zelako kurutzea. Oraingoan ere lurrean botata, zatikatuta, apurtuta, eta erabat utzita. Flickr-en irudi gehiago. Lotsagarria da Eibarko udalak gure ondarea zaintzeko duen ardura txikia.

Urkiko kurutzearen zatiak lurrean botata, inolako zainketarik gabe, Iragorri inguruan.

Argazkiak atera eta gutxira batu zuten Iragorritik, baina auskalo orain non dagoen eta nola dagoen (gargolak apurtuta agertu ziren), eta kurutzea ondo egon arren, ea noiz, non eta nola berragertzen den...

Jarraituko du.