Eibartik

Cantabria gogoko dugu. Leku ederra da eta sarri ibili gara han inguruan. Euskal Herriaren antzeko geografia eta orografia ditu, baina askoz dentsitate txikiagoa izanik, paisaia natural eta zabalagoak aurkituko dituzu bertan (gehienbat Euskal Herriko kostaldearekin alderatzen baduzu). Mendi ederrak, herri politak, eta kostalde ikusgarria.

Santillana eta San Vicente herri ederrak ditu mendebaldean, Altamira bisitatzeko aukerarekin, Liébana edo Valle del Pas moduko eskualde menditsu ikusgarriak barnekaldean, Soba bezalako aran galduak hanhemenka (blog honetan lehenago ere aipatutakoa), eta naturgune asko eta zabalak, Saja-Besayakoa, Liencresekoa edo Asongoa, besteak beste.

Egunotan Santoña eta Arnuero inguruan ibili gara, Trasmiera eskualdean. Hantxe daude, besteak beste, Santoñako Natur Parkea, Joyelgo urmaela, Isla eta bere hondartzak, Ajoko itsasadarra, eta Noja-Laredo bezalako leku turistikoak... Leku ederra da, oso aproposa haurrekin joateko eta naturaz gozatzeko. Lehendik ere ezagutzen genuen eta oraingoan ere gustura hartu gaitu.

• Santoña inguruko urmael eta padura gazi-gozoa Kantauri osoko natur parkerik garrantzitsuenetarikoa da. Izen ofiziala luzeagoa du eta bere baitan hartzen ditu Santoñako, Victoriako eta Joyelgo hezegune guztiak, 6.700 hektarea guztira. 1992. urteaz geroztik Parke Naturala da, eta Ramsar (hezegune babestua), Zepa (hegaztientzat gune garrantzitsua) eta GKL (Garrantzi Komunitarioko Lekua) ere bada. Haurrekin hegaztiak ikustera joateko oso aproposa, ondo antolatua eta behatoki egokiekin. Bestela ere, naturaz gozatzeko leku ederra.
• Bidegorri sare gero eta hobea inguruan (batez ere Santoña-Noja-Isla inguruan).
• Joyel-eko itsasadarra (Islan) edo Ajo-koa zoragarriak dira, Islako kala txikiak barne. Marea behean dagoenean joatea komeni da, hobeto ikusi eta itsasoan barneratzeko.
• Hondartza ikusgarriak, batez ere Isla inguruan. Udan lepo, baina gainontzean erabat gomendagarri, La Arena, adibidez.
• Ondare etnografikoa, Joyel-en dauden errota eta marea-etxea, adibidez, edo Arnueron dagoen “memoriaren behatokia”, Trasmierako Ekoparkearen barruan.

Azken urteotako urbanizazio gehiegizkoak sekulako triskantzak egin ditu han ere (Noja da horren lekuko nagusia, baina Islan bertan ere hainbat adibide aurkituko dituzu), baina Euskal Herrian ere asko dakigu horretaz. Hala ere, tarteka begi bat itxi, eta jatorrizko edertasuna oraindik ikusgai izango dugu.

Hortaz, eguna edo asteburua igarotzeko leku ederra, Trasmiera eskualdea. Eta aspertzen bazara, beti duzu aukera Santoñara joan eta Carrero Blancoren (eta Frankismoaren) omenez dagoen monumentoa bisitatzeko.

Oierrek Aldatzeko itturrixan barri eskatu zeban Eibartarrak zerrendan: "iñok bai Aldatzeko itturri zaharran erretratorik?". Nik ez neban argazki zaharrik ezagutzen, baina Oierrek berak topau da, azkenengo Eibar aldizkarixan (106. zenbakiko 25. orrialdian). Tira, ez da hain zaharra, erropiagaittik 1980. ingurukua dala dirudi (akats txiki bat be badakar argazkixak, Legarreko itturrixa dala diñualako).

Aldatzeko goiko itturrixa sasoi horretan juan zan, gitxi gorabehera, 1985 inguruan. Ordura arte, auskalo zenbat urte pasauko ete zittuan Aldatze eta Jardiñeta bittarte horretan, monjen eskola onduan. Harriz egindako egituratxo bat, harlosa haundi bat gaiñian, aska zaharra eta txorrot txikitxua. Ura hotz-hotza, beti.

Itzioko ikastolara bidian 6 urtez pasau nitzan egunero bertatik. Institutuan hasi nitzanian be, 1983an, oindiok hortxe zeguan. Sasoi haretan, oindiok Aldatze eta Jardiñeta kalia lotu barik zeguazen; batetik bestera juateko ortu eta mendi-sail txiki batzuk pasau bihar ziran. Handittik juaten giñan Institutura, letxuga eta porru artian.

Esango neuke 1985 inguruan hasiko zirala hori inguruori urbanizatzen. Lehelengo, bidia eitten; gero haunditzen eta etxiak eraikitzen. Itturrixak lehenengo ekitaldixari eutsi zetsan; ez hurrenguari. 1990eko hamarkadarako han ez zan gelditzen ez itturririk, ez lajarik, ez ezer.

Hori ez zan Aldatzeko itturri bakarra, baiña. Aldatze kale hasieran be, behe-behekaldian, beste itturri zahar bat egon zan.  Aldatzeko kale hasieran, trenbidia pasau eta barrenian, txatarrerixa baten onduan (1980 ingurutik aurrera, txatarrerixia hustu eta Eibarko yonkixen topagune bihurtu zan). Gure sasoirako, itturrixa guztiz barriztuta zeguan, Industrias Mendizabalen eraikiñian txertatuta (gaur egun Aurrera parian dagona moduan), baiña XX. mende erdira arte itturri zahar bat zeguan. Amatiñok be gogoratzen dau, eta holaxe idatzi zeban bere blogian, han inguruan itturrixa ez ezik, ortuak eta errekia be ezagutu zittuala.

Trenbidia baiño lehentxuago Ardantzako itturri zaharra be ezagutu genduan, trenbide kontrako horman, San Juan kaletik sartu eta pare-parian. 1970 ingurura arte Eibarko basarrittarrak hantxe lotzen zittuen euren astuak, esne-partitzen hasi aurretik, edo azokarako bidian. Astuak lotzeko uztaixak be ezagutu genduzen luzaruan, astuak be desagertu ostian, gure etxetik gehixenetan Ardantzakora juaten giñalako ur bila; ez egunero, baina bai sarri-sarri (1980ko hamarkadan, gaiñera, sikute demasak egon ziran Eibarren eta ura urria lakotxia zan askotan). Ardantzako itturri zaharra be aspaldi bota zeben, 1955-2000 bittartian. Ardantza kale zaharra bota, errepidia trenbidepera eruan, tunela haundittu, etxe barrixak egin... Oinguan, baiña, itturrixak bizirik irautia lortu zeban eta Ardantzan oindiok be itturrixa dago, barrixa, baiña sasoi bateko bizimoduan lekuko.

Gregorio Mujikak idatzittako Eibarko Monografixan herri barruko itturrixak aittatzen dira, baina ez herrigunetik kanpo gelditzen diranak. Ardantzakua zaharra dala diño, eta pixkat goragokua (Aldatzeko behekua?) 1910ian egindakua. Aldatzeko goiko itturrixaz ez diño ezer; edo ez dot behintzat ezer topau.

Aldatze, 1930 inguruan. Trenbideko tunel gaiñian, itturri zaharra (egin klik erretrato gaiñian, haundixago ikusteko). Inguruan, ortu, mendi eta lur-sailak. Argazkixak: Guregipuzkoa.net, CC-by-sa.

Jardineta, XX. mende hasieran. Erdi-erdixan, "Jardín de convalecientes"; gaur egun Institutua dago toki berian.

Gure herrietako neska-mutilen artean oso ohikoa da Multikirolen programan parte hartzea. Gipuzkoan, behintzat, 8-12 urte bitarteko haurrek egiten dute. Hortik aurrera (12 urtetik aurrera) kirol federatua eta konpetizioa hasten dira, nolabait. Ordura arte, ez dago benetako lehiaketarik eta ligarik (teorian, behintzat) eta helburua kirola egitea besterik ez da, lagun artean aritzea, haurrek ohitura osasungarriak hartzea, eta abar. Aste barruan, bi egunez, entrenamenduak izaten dituzte (gehienetan ikastetxeetan bertan, haur guztiak batera), eta zapatu goizetan partiduak. Urtean zehar hainbat kirol lantzen dituzte: eskubaloia, futbola, atletismoa, hockeya, errugbia, bizikleta, judoa...

Gure kasuan aurten hasi gara multikirolen kontu honekin. Alaba oso pozik dabil, gustura.

Adin-tarte honetan, jakina, herririk gehienetan, neskek eta mutilek elkarrekin jarduten dute. Entrenamendu zein partidetan, denak batera. Orain arte ez nuen horretan zalantza izpirik izango, noski. Neska zein mutil talde berean ibili behar dira. Baina azken asteotan ikusitakoak zalantzak sortu dizkit. Izan ere, neska gehienek ez dute baloia ia ikutu ere egiten; batzuek ezta usaindu ere ez.

Orduan, pentsatzen hasi naiz, ea ez den hobeto partiduetan neskak eta mutilak bereiztea (partiduetan, diot; entrenamenduetan denak batera ondo dabiltza). Ideia solte batzuk:

• hasteko, badakit talde guztiak ez direla berdinak. Neska kopuruak, mutilen izaerak eta guztien kirol-gaitasunak zeresan handia dauka. Gainera, taldeak urtero aldatzen dira.
  
• neskak, normalean, ez dira larregi kexatzen; oraingoz, behintzat, disfrutatu egiten dute eta gustura doaz partiduetara, mutilek baino parte-hartze (askoz) txikiagoa izan arren.
  
• baina beldur naiz, 12 urtera heldu orduko, neska gehienak ez ote diren aspertuko kirolaz eta parte-hartze urri horretaz. Mutilak gero eta hobeak dira; neskek nekezago egingo dute aurrera, ez baitute ia parte hartzen.
  
• banatuz gero, neskek denbora gehiago jokatuko lukete, gehiago ikasiko, kirolarekin gehiago disfrutatuko,... eta luzaroago jarraituko.
  
• baina Multikirolen programa honen helburua zein da? konpetitzen ikastea? Ez, ba! Taldean jokatzen ikastea, onak eta ez hain onak elkarrekin aritzea, kirola aisialdiarekin lotzea eta ez irabazte hutsarekin. Eta gaur egungo neska-mutilei ulertezina irudituko litzaieke talde ezberdinetan jokatzea. Ala ez?
  

Pufa, ez dakit. Ez daukat batere garbi. Baina tira, ez naiz holako ideia "zaharkituak" dituen bakarra. Izan ere, beste herri batzuetan dagoeneko hasi dira neskak eta mutilak talde ezberdinetan jartzen.

Eibarko Multikiroletako arduradunak ere zalantzak plazaratu zituen kontu honekin. Orain urte batzuk Diario Vascon esandakoak: "En deportes colectivos al competir en equipos mixtos las chicas se ven un poco desplazas. En cambio en los individuales se sienten más cómodas. Los chicos sólo le pasan la pelota a una chica si esta destaca en el deporte. Este hecho es algo a lo que se debe buscar solución de cara a próximas ediciones".

Azken urteotan berriro berreskuratu dut irakurtzeko ohitura (5-6 urtez, ume txikiak etxean, erdi-utzita izan dudan ohitura). Irakurtzeko modua aldatu dudala ere aitortu izan dut lehenago hementxe bertan; eta liburu bat amaitzen dudanean, irakurritakoaz hausnarketa txiki bat egiteko ohitura hartu dudala ere bai, lerro batzuk idatziz (eta batzuetan publikatuz, hemen edo twitterren). Horrek asko laguntzen dit irakurritakoa hobeto barneratzen; irakurketa-prozesua benetan amaitzen.

Aurreko urteetako ohiturari jarraituta, aurtengoan ere hementxe dator azken 12 hilabeteetan irakurritako liburuen zerrenda. Blog honetan idazten ditudan mezurik "intimoenetakoak" dira irakurritakoaren inguruko hauek. Gauaren bakardadean egindako kontu sekretuak-edo. Benetan diot.

2011. urteari dagokionez, denetik egon da, betiko moduan. Estilo eta gai aldetik, handik eta hemendik edan dut. Hasteko, euskal literatura klasiko ezinbestekoa izendatu nuen zerrenda hartatik tiraka hasi naiz (Amabost egun Urgain'en, Itsasoak ez du esperantzarik,...). Idazle klasiko (eta ez hain klasiko) espainiar batzuengana ere jo dut, batzuk lehenago ere irakurriak eta gustuko nituenak (Sender, Cela, Delibes, Marsé...), beste batzuk aspaldi irakurri nahi nituenak (Vila-Matas, Laforet, Montalbán...). Polizia-eleberriak ere hortxe izan dira, amerikarrak eta eskandinabiarrak (Alta tensión, La mujer de verde...) eta gaur egungo nazioarteko idazle entzutetsu batzuk ere bai (Auster, Coetzee, Baricco...). Bukatzeko, euskal literaturari dagokionez, azken urteotan ospea izan duten (eta irakurtzeko nituen) hainbat lan "berreskuratzen" saiatu naiz (Zazpi etxe Frantzian, Belarraren ahoa, SPrako tranbia, Autokarabana...) eta azken urteko nobedaderen bat ere jausi da zakura (Kevin, Zwei Frauen, eta abar).

Emaitza orokorra? Ona edo oso ona. Zerrendako bospasei liburu izan ezik, beste gehienak gomendatuko nituzke (gehiago edo gutxiago) eta horietako batzuk baita biziki gomendatu ere. Konformatuko nintzateke 2012. urtea aurrekoaren parean balego.

Hona hemen zerrenda, irakurritako hurrenkeran. Gehien gustatu zaizkidan 10-12 liburuak izartxoz markatu ditut.

• Sakoneta. Xabier Mendiguren. Sustatu 2011. Sustatun kapituluka irakurria.
• Botchan. Natsume Soseki, 1906 (Impedimenta, 2008). Itxaropen handia nuen honekin, klasiko handi bat, Japonian asko irakurri dena... eta ez, ez nau harrapatu. Nolabait esateko, gaztelaniazko "pueril" adjektiboa jarriko nioke.
• Amabost egun Urgain'en. J.A. Loidi. 1955. Oharra blogean.
• Dos cuentos maravillosos. Carmen Martín Gaite, 1993.
• **Requiem por un campesino español. R.J.Sender, 1950 (Destino, 1980) Ona. Bere gogortasun biluzi eta izugarrian, hunkigarri, xume eta sakona.
• **100 metro. Ramon Saizarbitoria. Kriseilu, 1976. Oharra blogean.
• **La familia de Pascual Duarte. Camilo José Cela. 1942. (Destino, 1984). Gogorra, latza. Hiltzaile baten ibilerak garai bateko Espainia txiro eta bazterrekoan. Idazkera asko gustatu zait; historia gogorra.
• El amante bilingüe. Juan Marsé. Planeta, 1990. Ez da, inondik inora, nire estiloa. Eta, hala ere, azkenean gustua hartu diot.
• **Belarraren ahoa. Harkaitz Cano. Alberdania, 2004. Oharra blogean.
• Paris no se acaba nunca. Enrique Vila-Matas. Anagrama, 2003. Ez da txarra, baina luze, errepikakor eta aspergarri samarra egin zait tarteka.
• Alta tensión. Harlan Coben. RBS, 2010. Azken urteko polizia eleberririk onenen artean omen. Ez nuke hainbeste esango, baina erraz irakurtzen da (hori bai, sare sozialen inguruko trama erabat sinestezina).
• **Larrepetit. Pello Lizarralde. Erein, 2002. Oharra blogean.
• Blanco nocturno. Ricardo Piglia. Anagrama, 2010. Oso kritika onak zituen, baina ez nau erabat-erabat konbentzitu. Tarteka zoragarria iruditu zait; tarteka noraezean zebilela. Idazle hegoamerikarrekin hori gertatzen zait batzuetan...
• Itsasoak ez du esperantzarik. Luis Haranburu-altuna. Kriseilu, 1973. Oharra blogean.
• Sukkwan Island. David Vann. Ediciones Alfabia, 2010 (jat. 2008). Ez, hau ez. Oso ona ei da (2010eko libururik onena, kritikari batzuentzat), baina ez zait gustatu.
• **Tierras de cristal. Alessandro Baricco. Anagrama, 1998. Lirikoa, pollita... Estiloa gustatuz gero, ederra. Eta neri gustatu zait.
• La mujer de verde. Arnaldur Indridason. RBA, 2009 (jatorrizkoa, 2001). Oraingoan Islandiatik datoz hilketak.
• **Guía del autoestopista galáctico (Douglas Adams, 1979) Anagrama, 2007. Oharra blogean.
• Valentina Agirre. Olatz Prat. Uztarria, 2009.
• Ez obeditu inori. Mikel Peruarena. Susa, 2009.
• Fonetika Fonologia hitzez hitz. Lourdes Oñederra.EHU, 2004.
• **Zazpi etxe Frantzian. Bernardo Atxaga. Pamiela, 2009. Oharra blogean.
• El sueño del celta. Mario Vargas Llosa. Alfaguara, 2010. Oharra blogean.
• La senda oscura. Asa Larsson. Seix Barral, 2010. Ni fu, ni fa.
• Bi letter jaso nituen oso denbora gutxian. Bernardo Atxaga. Erein, 1984.
• Hor hago Kevin? Kevin Heredia. Meettok, 2010. Esperimentu moduan ondo dago. Hondartzarako nobela arin bat.
• Gipuzkoako Aia herria. Altzola eta Laurgain auzunetako giza urratsa. Juan Garmendia Larrañaga. GFA, 1991.
• Agurea eta itsasoa. Ernest Hemingay. Elkar, 1990 (Joxemari Iturralde). Ipuin luze bat. Arrantzale kubatar baten 3-4 eguneko borroka arrain handi baten aurka.
• Pasionaria. Alberto Barandiaran. Elkarlanean, 1998. Pasionariaren biografia; interesgarria, nola ez.
• Telón. Agatha Christie.Editorial Molino, 1975. Poiroten azkenengo abentura. Gaztetatik apalean neukan... eta aurten irakurri dut, azkenean. Hori zor nien, gutxienez, Poiroti eta Christieri.
• Autokarabana. Fermin Etxegoien. Pamiela, 2009. Oharra blogean.
• **Fundación. Isaac Asimov. Bruguera, 1984 (1951). Bigarrengoz irakurria. Ez dit sortu orain dela 25 urteko zirrara, baina hortxe egongo da beti.
• **Rabos de lagartija. Juan Marsé. 2000. Marsé artista hutsa da.
• Retratos. Truman Capote. Anagrama, 2000. Capotek 1960 inguruan idatzitako testuak. Garai hartako hainbat pertsonaia ezagunen deskripzioak egiten ditu, zorroztasunez eta abilidade bereziarekin. Marlon Brando, Tennessee Williams, Marilyn Monroe, Elizabeth Taylor, Richard Avedon, Coco Chanel, Isak Dinesen, eta abar.
• Mi vida al aire libre. Miguel Delibes. Destino, 1989. Liburu autobiografikoa. Delibesek kirolarekin izan zuen hartu-emana kontatzen du (tenisa, igeriketa, ehiza, arrantza, txirrindula, mendizaletasuna, eta abar). Delibes beti gozagarri; oraingoak ez du maila berezi-berezirik (iazko Delibesen uzta hobea, jakina).
• **Zergatik Panpox. Arantxa Urretabizkaia. Erein, 1985 (1997). 60 orrialde eskaseko liburutxoa. Emakume separatu baten egun bat kontatzen digu, bere barne-hitzen eta pentsamenduen bidez. Semea, lana eta ahantzi ezin duen senarra. Emakume bat protagonista (eta, gainera, narratzaile) lehenengoz euskal literaturan. Bere txikian, asko gustatu zait.
• **SPrako tranbia. Unai Elorriaga. Elkar, 2001. Hunkigarria.
• **Verano. J.M. Coetze. Mondadori, 2010. Autofikzioa. Liburu ona; idazle hobea. Hamar puxtarri.
• El restaurante del fin del mundo. Douglas Adams. Anagrama, 2011 (jatorrizkoa, 1980).
• Fikzioaren izterrak. Ur Apalategi. Susa, 2010. Ipuin bilduma. Euskadi saria irabazitakoa.
• Los mares del sur. M. Vázquez Montalbán. Planeta, 1979. Oharra blogean.
• **La noche del oráculo. Paul Auster. Anagrama, 2004. Oharra blogean.
• **Nada. Carmen Laforet, 1945. Neska gazte baten ibilerak gerra osteko Bartzelonan. Itogarria, mingotsa. Lan honekin I. Planeta Saria irabazi zuen Laforet idazle gazte eta ezezagunak.
• Zwei Frauen. Joxean Agirre, 2011. Elkar. Sutsuki gomendatu zidaten, gaur egungo idazlerik onena omen, eta 2011ko libururik onenetakoa. Ondo dago. Desorekatua, aukeran. Azken ipuinak aurreko hirurak estaltzen ditu, sakontasunean, egituran, eta maila guztietan. Azken hori bikaina.
• Esperando a los barbaros. J. M. Coetzee. Debolsillo, 2010 (1980 jatorrizkoa). Torturaz, zapalketaz, beldurraz. Ezezaguna den hari diogun beldurraz; gureek eragiten digutenaz. Ona, baina niretzat ezkorregia disfrutatu ahal izateko.

Atxagaren azken eleberria amaitu eta berehala Vargas Llosaren azkena hartu nuen esku artean, "El sueño del celta", hau ere garai berean eta Kongon kokatua.

Roger Casement (1864-1916) irlandarraren biografia nobelatua da, errealitatetik nahiko gertu egon daitekeena (Casementek berak idatzitako liburu, txosten politiko eta diario pribatuak ditu oinarri). Dublinen jaioa, familia protestante batean, ideal britainiar eta kolonialistekin hazi eta hezi zen. Lanbidez ere Erresuma Batuko koroari lotuta bizi izan zen hainbat urtez eta Foreign Officeko langile izan zen. Hala ere, urteekin katoliko bihurtu zen, antikolonialista sutsu eta irlandar abertzale eta independentista. Guzti horrek heriotzara eraman zuen, 1916an urkatu baitzuten Londonen traizioa leporatuta. Heroia askorentzat, traidorea beste askorentzat.

Eleberria lau planotan dago kontatuta. Casement Londresko espetxean dago, bere aurkako epaiketako albisteen zain, laster urkatuko dutela pentsatuz. Epaiketa horren inguruko kontakizunak dira liburuan zehar gidatuko gaituztenak, baina epaiketa bera oso-oso zeharka aipatuz. Aldiz, Casementen gogoetek Kongora eta Amazonara eramango gaituzte. Britainia Handiko diplomatiko dela, zuzen-zuzenean bizi izan zituen europarrek bi herrialde horietan egindako triskantzak eta indigenen genozidioa (bietan ere kautxua eta beste lehengai batzuk lortzeko). Zapalketa horien inguruan idatzi zituen txostenek harridura eta zalaparta izugarria sortu zituzten Europa osoan eta inperioaren aurkako jarrera piztuko dute Casementengan.

Horrekin batera, irlandar errepublikaren aldeko garra ere piztuko zaio Casementi, lehen urratsak ematen ari diren Sinn Fein, IRA eta independentziaren aldeko hainbat mugimendutan buru-belarri sartuko delarik.

Lehen aipatu dudan moduan, jarraian irakurri nituen Atxagaren eta Vargas Llosaren eleberriak. Biak ere leku eta denbora berean daude kokatuta, baina ez dute inolako zerikusirik ez estiloan, ez narrazio-ereduan, ez ezertan. Bai beharbada helarazi nahi diguten mezuan.

Erabat harritu nau Vargas Llosaren jarrera irekiak, bai kolonialismoaz eta indigenen eskubideen inguruan, bai nazionalismoaz (bere bizitza publikoan azaldutakoaren oso desberdina, ia-ia aurkakoa).

"Los irlandeses somos como los  huitotos, los boras los andoques y los muinanes del Putumayo. Colonizados, explotados y condenados a serlo siempre si seguimos confiando en las leyes, las instituciones y los Gobiernos de Inglaterra, para alcanzar la libertad. Nunca nos la darán. ¿Por qué lo haría el Imperio que nos coloniza si no siente una presión irressistible que lo obligue a hacerlo? Esa presión sólo puede venir de las armas"  239. o.

Laburbilduz: liburua luze egin zitzaidan (orrialde erdiekin nahikoa), baina interesgarri ere bai (ez dakit gomendatuko nukeen, hala ere). Kautxoaren inguruan antolatu zuten negozioa ezagutzeko aukera egokia da (bai Kongon gertatutakoa, bai gero Amazoniara hedatu zena) eta baita Irlandako independentziaren aldeko mugimenduaren lehen urratsek ere: IRA, Sinn Fein, Irish Republican Brotherhood, Tom Clarke, Eoin MacNeill, Arthur Griffith, Patrick Pearse, Thomas MacDonagh...

Argazkia: Wikimedia.

Zazpi etxe Frantzian
Bernardo Atxaga
Pamiela, 2009

XX. mende hasieran, Leopold II Erregeak gobernatzen duen Belgikak bere menpe dauka Afrikako zati handi bat, Kongo belgikarra. Oihan erdian, lekurik urrunenean, Yangambiko koartela dago, edozein lekutik urruti dagoen parajea. Bertako soldaduak inguruko basoetako kautxua ustiatzeaz eta errebeldeak kontrolatzeaz arduratzen dira. Yangambin elkartuko dira dozena bat pertsonaje izugarri, abentura-gogoak, patuak eta, batez ere, diru-goseak haraino eramanda. Euren helburuak betetzeko metodorik ankerrenak erabiliko dituzte bertako biztanleak zapaltzeko; eta baita gainontzeko ofizialak gainditzeko ere. Yangambiko oihanak itogarri bihurtu dira bertako twa etniako biztanleentzako, baina ilun suertatuko dira, era berean, zapaltzaileentzat ere.

Kongon gertatutako basakeria da liburu honen muina. Belgikar gudalostearen zapalkuntza eta jarrera. Umore beltzari egindako keinutxo batzuekin. Eta gizakia bere alderdirik ankerrenean aurkeztuz.

Horixe da Atxagaren azken liburuaren argumentu nagusia. Orain arte idatzi dituen lan guztietatik urrundu da idazlea. Argumentu eta gai aldetik ez ezik, baita kontakizuna harilkatzeko orduan ere. Izan ere, liburuak oso antolaketa lineala eta zuzena du, alderdi guztietatik begiratuta (kronologian, traman, testuaren egituran...), Atxagaren ohiko egitura eta kontatzeko moldetik erabat urruti.

Zazpi etxe Frantzian honek ez du, beraz, inolako zerikusirik bere aurreko eleberriarekin, Soinujolearen semea (Pamiela, 2003). Soinujolearen semea liburuan trama korapilatsua genuen, pertsonaia asko eta kokaleku ezberdinetan, denbora-jauzi handi eta ugariak, pausa deskriptiboak, disgresioak, gertakizunen enfoke desberdinak… Kasu honetan guztiz kontrakoa da liburua: bere ohiko estiloarekin hautsiz, sintesira eta kontaketa trinkora jo du. Gauzak hornidurarik gabe aurkezten ditu, biluzik, eta umore beltza darabil bere asmoak gauzatzeko. Ez dago denuntzia zuzenik, ez dago negarrik; aipamen apal zeharkako batzuk besterik ez, umore beltzez tindatuta. Kontakizunaren eta narratzailearen artean distantzia jarriz. Pertsonaia zoragarri landu batzuei ahotsa emanez; beraiei baino gehiago, beraien ekintzei. Ankerkeria bere izaera natural eta egunerokoan islatuz, eguneroko eta natural sentitzen duten pertsonaien ekintzetan.

Pertsonaiak primerakoak dira. Esate baterako, Lalande Biran, kapitain poeta, postuko kazikea. Astean behin nerabe beltz bat desloratzen duena; iruzurgile ere badabilena negozio publikoen itzalean. Edo Van Thiegel tenientea, garai batean soldadu ona eta argia izandakoa baina gainbehera doana alkoholismoaren labarretan. Mozkorra, jokalaria, diruzalea, anker gupidagabea… Kongon gertatutako sarraski eta basakerien irudia. Eta, nola ez, Chrysostome Liège, pertsonaia misteriotsua. Liburuko gainerako pertsonaia gehienen kontrapuntua (ez du edaten, ez da andrezalea, ez da istiluetan sartzen...), baina liburuak aurrera egin ahal ikusiko dugu oso gutxi duela heroitik, besteak bezain hotz eta odolgabea dela. Eurekin batera beste dozena erdi pertsonaje aurkeztuko dizkigu Atxagak: twa tribuko Livo, Richardson ofizial zaharra, Donatien, kapitainaren nahi guztiak betetzeko prest dagoen subfizial gangailu eta baldarra,...

Kongon gertatutakoa

Liburuan kontatzen diren gertakizunak erabat asmatuak dira, baina gertakizunen kokapena, bai denboran, bai espazioan, erabat errealak dira. Liburuak daukan barren historikoa benetakoa da. Benetakoa eta izugarria. Izan ere, Kongo Belgikarra Leopoldo II Erregearen esku geratu zen XIX. mende amaieran, eta han gertatutakoak (10.000.000 gizon-emakume erahil zituzten) parekotasun gutxi izan dute gizakiaren historian zehar.

Zibilizazioaren izenean, baina europarren patrikak betetzeko, milioika ume, gizon eta emakume garbitu zituzten, beste horrenbeste mutilatu eta bortxatu, euren herrietatik atera, esklabizatu eta belgikarren mesedetarako erabili, animaliak bailiran. Kautxua lortzeko, gehienbat, baina baita kaoba, teka, mineralak, marfila eta beste horrenbeste gai preziatu, Afrika aldean horren ugariak zirenak.

Liburu honen muina, azken batean, ez da abentura bat kontatzea, gizakiaren ankerkeria eta diru-gosea salatzea baizik; libera batzuen truke zer nolako barrabaskeria egin daitezkeen (egin izan diren) salatzea.

Atxagaren hitzak hartu ditzakegu argibide gisa, argitaletxeari esandakoaren bidez: "Gustatuko litzaidakeena da irakurlea joan dadila liburuan aurrera, abenturetan murgilduta, baina, bat batean bira dezala orria atzera eta pentsatu: zer esan du hemen?".

Ondorioak ateratzea, errealitatea antzematea, irakurlearen esku lagatzen du oso-osorik. Eta ateratzen dugun ondorioak ez gaitu leku onean uzten, liburuan kontatutakoak ez baitira garai historiko baten edo pertsonaia jakin batzuen aurkako salaketa, gizateria osoaren botere-gosearen, diru-egarriaren, basakeriaren eta etika faltaren adierazle baizik. Horrelakoxeak gara; untzi horretako kide gara guztiok.

Erreferentzia eta iruzkin gehiago:

• Literaturaren Zubitegian
• Noticias de Navarra
  
• El arlequín de hielo bloga
  
• ABC egunkaria
• The Guardian
• The Independent
  

Zozo bikote honek (american robin, Turdus migratorius) habia egin zuen naturzale baten etxeko leiho parean. Hona hemen zer gertatu zen pare bat astetan zehar.

Robins: 4 Eggs, 4 Weeks from Fred Margulies on Vimeo.

Hemen Youtuben ikusitako bideo bi, orain gutxi izandako argazkilaritza-ikastaroko irakasleak pasatutakoak. Bi argazkilariren lanak erakusten ditu. Biak ere espezialista dira jendea erretratatzen, begiradak, keinuak, zimurrak; baina biek ere lan egiteko oso modu ezberdina dutenak.

Lehenengoa Isabel Muñoz espainiarra da, ortodoxoa, klasikoa... Argazki ederrak ateratzen ditu, munduko bazter guztietan.

Beste muturrean, Magnum agentziako argazkilari den Bruce Gilden estatubatuarraren lana. Askoz zuzenagoa, basatia ia. Azken 20 urteotan Manhattango kaleetako bizitza jasotzen du bere argazkietan. Kalera irten eta flash!

Eibarko Udalak urtarrileko gida kulturala argitaratu du. Hainbat ekitaldi, tartean Mursego artista eibartarraren kontzertua Coliseo antzokian.

Kontzertua Coliseoan izango da, urtarrilaren 13an, arratsaldeko 20.30etan. Sarrera 5 euro.

Kulturgida horretatik jasotako testua:

-------

Mursego, Xinpletasuna eta abangoardia

Mursego = Maite Arroitajauregi = Mursego = cello, loop station, plater txinatarrak, txirula, pandereta, casiotonea, txaloak, errimak, koruak eta dantzak.

Mursego Maite Arroitajauregi dugu, bere musikan islatzen den munduaren ikuskera berezia duena. Bere lanak ohiko molde eta egiturekin apurtzen du, celloa eta gauza gehiago joz eta abestuz.

Bide Ertzean, boskote fantastikoa

Pop doinuak dira nagusi Bide Ertzeanen lehen diskoetan. Harik eta 2000 urtean, “Grisa” diskoa argitaratu zuten arte. Rock doinuetan ere, Tolosaldeko boskotea ondo moldatzen dela frogatzen duen diskoa. Geroztik, eta Joserra Senperena donostiar pianojolearen laguntzaz, boskotearen zuzenekoak indarrean, sendotasunean eta sentsibilitatean irabazi dute. Sormenean ere, aurrerapauso handia eman du taldeak azken urteotan. 36ko gerran oinarritutako “Non dira” disko goraipatua da, honen guztiaren lekuko. 

Aditz trinkoen kontua txantxa moduan jaio eta ugaritu da euskal blogosferan (eta tuiterosferan). Izan dira, esate baterako, blogetako mezu apologista bikainak, edo sare sozialetan hedatu diren formak (#datsegit, #daitort ezagunenak). Orain txantxa-usain berarekin jaio zaizkigu ATEA (Aditz Trinkoen Erret Akademia) Facebooken eta @trinkotzaindia Twitterren. Turutarenak izen sendoko erreminta ere aurkeztu digu aditz trinkoak sortzeko: Trinkator.

Eta hori geniala da. Azken batean horixe da euskararen gabezietako bat: egoera ez-formaletarako baliabide falta, gaztelaniaren menpekotasuna, gatz eta piper premia.

Trinkoen inguruko honi etorkizuna ikusten diot, benetan. Euskararen gabezietarako ederrak dira #trinkoak, asmatuak barne (asmatuak, batez ere). Jolaserako, lagunarterako, trinkotasunerako, adierazkortasunerako... Eta abantaila mordoa dituzte horretarako:

• errazak dira, edonork sortzeko modukoak; jolasean ari gara, asmatzen.
  
• erregularrak bezain malguak dira; nahi duguna egin dezakegu.
• laburrak dira, zuzenak; osea, gazteak, modernoak.
  
• jolaserako aproposak dira; adierazkorrak, parrandarako, gaupasarako, ligatzeko, zirikatzeko.
• Dizerdit eta dakikigu modukoak, ez al dira demasak?

Trinkoak oso gauza serioa dira gero!