Eibartik

Zazpi etxe Frantzian
Bernardo Atxaga
Pamiela, 2009

XX. mende hasieran, Leopold II Erregeak gobernatzen duen Belgikak bere menpe dauka Afrikako zati handi bat, Kongo belgikarra. Oihan erdian, lekurik urrunenean, Yangambiko koartela dago, edozein lekutik urruti dagoen parajea. Bertako soldaduak inguruko basoetako kautxua ustiatzeaz eta errebeldeak kontrolatzeaz arduratzen dira. Yangambin elkartuko dira dozena bat pertsonaje izugarri, abentura-gogoak, patuak eta, batez ere, diru-goseak haraino eramanda. Euren helburuak betetzeko metodorik ankerrenak erabiliko dituzte bertako biztanleak zapaltzeko; eta baita gainontzeko ofizialak gainditzeko ere. Yangambiko oihanak itogarri bihurtu dira bertako twa etniako biztanleentzako, baina ilun suertatuko dira, era berean, zapaltzaileentzat ere.

Kongon gertatutako basakeria da liburu honen muina. Belgikar gudalostearen zapalkuntza eta jarrera. Umore beltzari egindako keinutxo batzuekin. Eta gizakia bere alderdirik ankerrenean aurkeztuz.

Horixe da Atxagaren azken liburuaren argumentu nagusia. Orain arte idatzi dituen lan guztietatik urrundu da idazlea. Argumentu eta gai aldetik ez ezik, baita kontakizuna harilkatzeko orduan ere. Izan ere, liburuak oso antolaketa lineala eta zuzena du, alderdi guztietatik begiratuta (kronologian, traman, testuaren egituran...), Atxagaren ohiko egitura eta kontatzeko moldetik erabat urruti.

Zazpi etxe Frantzian honek ez du, beraz, inolako zerikusirik bere aurreko eleberriarekin, Soinujolearen semea (Pamiela, 2003). Soinujolearen semea liburuan trama korapilatsua genuen, pertsonaia asko eta kokaleku ezberdinetan, denbora-jauzi handi eta ugariak, pausa deskriptiboak, disgresioak, gertakizunen enfoke desberdinak… Kasu honetan guztiz kontrakoa da liburua: bere ohiko estiloarekin hautsiz, sintesira eta kontaketa trinkora jo du. Gauzak hornidurarik gabe aurkezten ditu, biluzik, eta umore beltza darabil bere asmoak gauzatzeko. Ez dago denuntzia zuzenik, ez dago negarrik; aipamen apal zeharkako batzuk besterik ez, umore beltzez tindatuta. Kontakizunaren eta narratzailearen artean distantzia jarriz. Pertsonaia zoragarri landu batzuei ahotsa emanez; beraiei baino gehiago, beraien ekintzei. Ankerkeria bere izaera natural eta egunerokoan islatuz, eguneroko eta natural sentitzen duten pertsonaien ekintzetan.

Pertsonaiak primerakoak dira. Esate baterako, Lalande Biran, kapitain poeta, postuko kazikea. Astean behin nerabe beltz bat desloratzen duena; iruzurgile ere badabilena negozio publikoen itzalean. Edo Van Thiegel tenientea, garai batean soldadu ona eta argia izandakoa baina gainbehera doana alkoholismoaren labarretan. Mozkorra, jokalaria, diruzalea, anker gupidagabea… Kongon gertatutako sarraski eta basakerien irudia. Eta, nola ez, Chrysostome Liège, pertsonaia misteriotsua. Liburuko gainerako pertsonaia gehienen kontrapuntua (ez du edaten, ez da andrezalea, ez da istiluetan sartzen...), baina liburuak aurrera egin ahal ikusiko dugu oso gutxi duela heroitik, besteak bezain hotz eta odolgabea dela. Eurekin batera beste dozena erdi pertsonaje aurkeztuko dizkigu Atxagak: twa tribuko Livo, Richardson ofizial zaharra, Donatien, kapitainaren nahi guztiak betetzeko prest dagoen subfizial gangailu eta baldarra,...

Kongon gertatutakoa

Liburuan kontatzen diren gertakizunak erabat asmatuak dira, baina gertakizunen kokapena, bai denboran, bai espazioan, erabat errealak dira. Liburuak daukan barren historikoa benetakoa da. Benetakoa eta izugarria. Izan ere, Kongo Belgikarra Leopoldo II Erregearen esku geratu zen XIX. mende amaieran, eta han gertatutakoak (10.000.000 gizon-emakume erahil zituzten) parekotasun gutxi izan dute gizakiaren historian zehar.

Zibilizazioaren izenean, baina europarren patrikak betetzeko, milioika ume, gizon eta emakume garbitu zituzten, beste horrenbeste mutilatu eta bortxatu, euren herrietatik atera, esklabizatu eta belgikarren mesedetarako erabili, animaliak bailiran. Kautxua lortzeko, gehienbat, baina baita kaoba, teka, mineralak, marfila eta beste horrenbeste gai preziatu, Afrika aldean horren ugariak zirenak.

Liburu honen muina, azken batean, ez da abentura bat kontatzea, gizakiaren ankerkeria eta diru-gosea salatzea baizik; libera batzuen truke zer nolako barrabaskeria egin daitezkeen (egin izan diren) salatzea.

Atxagaren hitzak hartu ditzakegu argibide gisa, argitaletxeari esandakoaren bidez: "Gustatuko litzaidakeena da irakurlea joan dadila liburuan aurrera, abenturetan murgilduta, baina, bat batean bira dezala orria atzera eta pentsatu: zer esan du hemen?".

Ondorioak ateratzea, errealitatea antzematea, irakurlearen esku lagatzen du oso-osorik. Eta ateratzen dugun ondorioak ez gaitu leku onean uzten, liburuan kontatutakoak ez baitira garai historiko baten edo pertsonaia jakin batzuen aurkako salaketa, gizateria osoaren botere-gosearen, diru-egarriaren, basakeriaren eta etika faltaren adierazle baizik. Horrelakoxeak gara; untzi horretako kide gara guztiok.

Erreferentzia eta iruzkin gehiago:

• Literaturaren Zubitegian
• Noticias de Navarra
  
• El arlequín de hielo bloga
  
• ABC egunkaria
• The Guardian
• The Independent
  

Zozo bikote honek (american robin, Turdus migratorius) habia egin zuen naturzale baten etxeko leiho parean. Hona hemen zer gertatu zen pare bat astetan zehar.

Robins: 4 Eggs, 4 Weeks from Fred Margulies on Vimeo.

Hemen Youtuben ikusitako bideo bi, orain gutxi izandako argazkilaritza-ikastaroko irakasleak pasatutakoak. Bi argazkilariren lanak erakusten ditu. Biak ere espezialista dira jendea erretratatzen, begiradak, keinuak, zimurrak; baina biek ere lan egiteko oso modu ezberdina dutenak.

Lehenengoa Isabel Muñoz espainiarra da, ortodoxoa, klasikoa... Argazki ederrak ateratzen ditu, munduko bazter guztietan.

Beste muturrean, Magnum agentziako argazkilari den Bruce Gilden estatubatuarraren lana. Askoz zuzenagoa, basatia ia. Azken 20 urteotan Manhattango kaleetako bizitza jasotzen du bere argazkietan. Kalera irten eta flash!

Eibarko Udalak urtarrileko gida kulturala argitaratu du. Hainbat ekitaldi, tartean Mursego artista eibartarraren kontzertua Coliseo antzokian.

Kontzertua Coliseoan izango da, urtarrilaren 13an, arratsaldeko 20.30etan. Sarrera 5 euro.

Kulturgida horretatik jasotako testua:

-------

Mursego, Xinpletasuna eta abangoardia

Mursego = Maite Arroitajauregi = Mursego = cello, loop station, plater txinatarrak, txirula, pandereta, casiotonea, txaloak, errimak, koruak eta dantzak.

Mursego Maite Arroitajauregi dugu, bere musikan islatzen den munduaren ikuskera berezia duena. Bere lanak ohiko molde eta egiturekin apurtzen du, celloa eta gauza gehiago joz eta abestuz.

Bide Ertzean, boskote fantastikoa

Pop doinuak dira nagusi Bide Ertzeanen lehen diskoetan. Harik eta 2000 urtean, “Grisa” diskoa argitaratu zuten arte. Rock doinuetan ere, Tolosaldeko boskotea ondo moldatzen dela frogatzen duen diskoa. Geroztik, eta Joserra Senperena donostiar pianojolearen laguntzaz, boskotearen zuzenekoak indarrean, sendotasunean eta sentsibilitatean irabazi dute. Sormenean ere, aurrerapauso handia eman du taldeak azken urteotan. 36ko gerran oinarritutako “Non dira” disko goraipatua da, honen guztiaren lekuko. 

Aditz trinkoen kontua txantxa moduan jaio eta ugaritu da euskal blogosferan (eta tuiterosferan). Izan dira, esate baterako, blogetako mezu apologista bikainak, edo sare sozialetan hedatu diren formak (#datsegit, #daitort ezagunenak). Orain txantxa-usain berarekin jaio zaizkigu ATEA (Aditz Trinkoen Erret Akademia) Facebooken eta @trinkotzaindia Twitterren. Turutarenak izen sendoko erreminta ere aurkeztu digu aditz trinkoak sortzeko: Trinkator.

Eta hori geniala da. Azken batean horixe da euskararen gabezietako bat: egoera ez-formaletarako baliabide falta, gaztelaniaren menpekotasuna, gatz eta piper premia.

Trinkoen inguruko honi etorkizuna ikusten diot, benetan. Euskararen gabezietarako ederrak dira #trinkoak, asmatuak barne (asmatuak, batez ere). Jolaserako, lagunarterako, trinkotasunerako, adierazkortasunerako... Eta abantaila mordoa dituzte horretarako:

• errazak dira, edonork sortzeko modukoak; jolasean ari gara, asmatzen.
  
• erregularrak bezain malguak dira; nahi duguna egin dezakegu.
• laburrak dira, zuzenak; osea, gazteak, modernoak.
  
• jolaserako aproposak dira; adierazkorrak, parrandarako, gaupasarako, ligatzeko, zirikatzeko.
• Dizerdit eta dakikigu modukoak, ez al dira demasak?

Trinkoak oso gauza serioa dira gero!

Astelehenean izan zen aurkezpena Ansoaingo antzokian. Clemente Bernad argazkilari eta dokumentalgile nafarraren lana da. "Gogoeten kabian - Donde habita el recuerdo".

Azken 8 urteotan Espainia osoa zehar ibili da, Gerra Zibilean izandako errepresioaren eta hilketen inguruko lekukotasunak jasotzen, han eta hemen azaleratu diren hobien argazkiak ateratzen eta horren inguruan dokumentala osatzen.

Lan horren emaitza izan dira Gogoeten kabian proiektuan garatutako Desvelados liburua eta Morir de sueños dokumentala.

Irudi gordin-gordinak, gogorrak. Baina historia are gordin eta gogorragoa. Gerra zibilak eragindako hilketak eta desagertuak; errepresioa, fusilamenduak, bide bazterrak eta gorrotoa; eta familien min isila, eta jakin-nahia. 

Liburuaren PDFa sarean ikus daiteke: Desvelados. Eta dokumentalaren aurrerapena trailer honetan:

Morir de sueños from clemente bernad on Vimeo.

Proiektuak Facebook orrialdea dauka eta Clemente Bernadi elkarrizketa egin diote Noticias de Navarran eta Publicon. 

Hementxe webgunean dagoen sinopsia:

Este proyecto audiovisual habla de los miles de asesinados en la zona sublevada tras el golpe de estado del 18 de julio de 1936, que fueron víctimas de una represión cruel y sistemática y que fueron enterrados en fosas comunes a lo largo de todo el país, ocultas por un pesado manto de silencio y olvido. Este proyecto aborda las labores de recuperación de los restos y de la memoria de esos miles de asesinados tanto durante el golpe de estado como durante la posterior guerra civil y los años de régimen franquista, a través de las exhumaciones realizadas con rigurosas técnicas de arqueología forense que garantizan la seriedad, el respeto y la trascendencia de los trabajos.

Esta es una historia que habla de sufrimiento, de olvido, de horror, de silencio, de miedo, de odio y de muerte. Pero sobre todo es una historia llena de amor. Del amor de quienes decidieron no olvidar, llorar y luchar sin descanso por la memoria de todos aquellos a los que les fueron arrebatadas impunemente sus vidas. Sus sueños.

Argazkigintza Dokumentala izan da UEUk antolatutako ikastaroaren izena eta Jesus Mari Arruabarrena argazkilaria izan dugu irakasle. Ikastaroan zehar dokumentalgintzaren nondik norakoak aztertu ditugu (zer den, estiloak, kontakizuna egiteko moduak eta abar). Ikastaro teoriko-praktikoa izan da eta irakasleak behin eta berriz azpimarratu du norbere estiloa bilatu beharra, sormena garatu beharra, argazkilariak bere ikuspuntua ematearen garrantzia.

Oso ikastaro interesgarria izan da. Nire muga tekniko eta artistikoak oztopo nabarmena dira nik neuk "benetako" argazkiak ateratzeko, baina oso baliagarria izan zait ikastaroa. Begiak zabaltzeko, argazkilaritzaren inguruko beste ikuspegi bat izateko. Askoz zabalagoa. Askoz irekiagoa. Aberasgarria izan da, zalantza barik, alderdi horretatik.

Azken hamarkadetako argazkilaririk interesgarrienen lanak ikusi eta aztertzeko ere balio izan digu. Estilo, garai eta ikuspegi oso-oso ezberdineko artistak. Eta hori ere ederra izan da, erabat argigarria. Hona ekarriko ditut ikastaroan ikusitako zenbait argazkilariren zerrenda, beste zenbaitentzat ere interesgarria izan daitekeelakoan:

• Lehenengo argazkilariak: Felix Nadar, Fox Talbot, Atget, Lewis Hine, Jacob Riis, Stieglitz.
• Klasikoak: Brassai, August Sander, Paul Strand, Robert Capa, Cartier Bresson, Robert Frank, Eugene Smith, Dorothea Lange, Walker Evans, Lee Friedlander, Garry Winograd.
• Gaur egungoak: Gruyaert, Nachtwey, García Rodero, Bruce Gilden, Antoine d'Agata, Alex Majoli, Paolo Pellegrin, Trent Parke, Anders Petersen, Larry Towell, Martin Parr, Bernard Plossu, Pieter Hugo, Pinkhassov, Titarenko, Olivia Arthur, Alec Soth, Christophe Agou, Jose Manuel Navia, eta abar.

Berritzaileak, klasikoak, apurtzaileak, heterodoxoak... Denetarik ikusi dugu, denetatik ikasten baita. Datozen egunotan, denbora hartzen badut, horko batzuen lanak ekartzen hasiko naiz blog honetara. Hasteko, orain 120 urteko (bai, 120 urteko) argazki moderno bat.

Alfred Stieglitz, 1892

Eta hemen beste argazki eder gutxi batzuk.

Brassaï, 1934

Dorothea Lange, 1935 inguruan

Alexey Titarenko, 1994

Christophe Agou, 2002

Gaur, abenduaren 4an, Durangoko Azokaren 46. edizioa hasi da. Durangorako osteratxoa gertatzen dudan bitartean, sarean hasi naiz idazle bila. Eta zer aurkituko? Euskal idazleak hurbiltzen dira sarera? Nortzuk? Nora jo behar dugu euskal idazleen tuitak, artikuluak eta postak irakurtzeko?

Idazle zerrenda bat hartu (50-60 izen) eta Googleri galdetu diot. Egia esateko, kasurik gehienetan, ez dirudi Interneterako joera handiegirik dutenik, bilaketen emaitzetan Wikipedia, Zubitegia edo Basqueliterature.com direlako erreferentzia nagusia. Ez euren webgunerik; ez blogik edo Twitter konturik. Hala ere, azkenaldian gero eta gehiago dira sarera hurbiltzen direnak, gehienbat idazle gazteenen artean. Hona hemen aurkitu ditudanak (zerrenda osatzen laguntzerik?).

Euskal idazleak Interneten

Webgunea dutenen artean zerrenda laburra irten zait. Esango nuke esparru hau oso "berde" dagoela oraindik (lotsa kontua?):

• Bernardo Atxaga
• Kirmen Uribe
• Jasone Osoro
• Katixa Agirre
• Felipe Juaristi
• Juan Kruz Igerabide
• Mari Asun Landa
• Fernando Morillo
• Jon Arretxe
• Unai Elorrioaga (ofiziala ote? edonola ere, aspaldi eguneratu gabe)

Blogariak ere ez dira gehiegi, eta horietako ia erdiak Berria egunkariarekin lotutakoak dira (hau da, papererako idatzitakoa sareratzen dute, neurri handi batean). Hona hemen aurkitu ditudanak:

• Anjel Lertxundi
• Bixente Serrano
• Juan Luis Zabala
• Hasier Etxeberria
• Lander Garro
• Eider Rodriguez
• Markos Zapiain
• Asel luzarraga
• Itxaro Borda

Twitterri dagokionez, beste dozena erditxo bat, baina oraingo honetan badirudi zerrenda gero eta luzeagoa dela eta datozen hilabeteetan izen gehiago etorriko dela zerrendara:

• Xabier Mendiguren
• Iban Zaldua
• Katixa Agirre
• Beñat Sarasola
• Hedoi Etxarte
• Hasier Etxeberria
• Angel Erro
• Lander Garro
• Karmele Jaio
• Laura Mintegi
• Santi Leone*
• Gari Berasaluze*
• Juan Luis Zabala*
• Iñigo Aranbarri*
• Zaldieroa*
• Alberto Barandiaran*
• Goizalde Landabaso*
• Joseba Gabilondo*
• Gonzalo Etxague*
• Bertol Arrieta*

Gutxi dira? Asko dira?

Ez dakit. Uste dut beste hizkuntza batzuetan ere antzeko egoera dagoela (gaztelaniazkoak begiratu ditut, azken urteotako Planeta, Euskadi, Cervantes eta Nobel saridunak aztertuta), eta ez dago alde nabarmenik. Webgunea idazlerik gehienek daukate (sarritan argitaletxeak berak sortu eta elikatutakoa), baina blogari eta tuiterlari gutxi-gutxi daude idazle erdaldunen artean (baita Euskal Herrikoen artean ere).

Hori horrela izanik ere, nire ustez, gurea bezalako hizkuntza txiki batentzat luxu handiegia da euskal idazleak Interneten ez izatea. Sarean behar ditugu, euskaraz idazten, bereziki kulturaz, literaturaz eta hizkuntzaz idazten. Edukia sortzen. Euskaldunongan eragiten.

Bai, literatura lanak ekoizten behar ditugu, batez ere; baina tira, har dezatela tartetxo bat sarerako ;-)

*Izartxoa dutenak, artikulua idatzi ondoren gehitutakoak zerrendara.

La noche del oráculo (Oracle Night)
Paul Auster
Anagrama, 2004

Idazle bat ospitaletik irten berri da. Hilabeteetan hilzorian egon ondoren, etxera itzuli da. Paper-denda batean koaderno urdin eder bat erosi eta idazten hasiko da berriz ere. Eta koaderno horretan sortzen ari den eleberri horren muinean, 1930 inguruan idatzitako beste eleberri bat. Eta baita pelikula baterako gidoia ere. Eta Dashiell Hammetten beste eleberri bat. Hainbat geruzatan egituratutako kontakizuna. Eleberri baten barruko eleberri batean gertatzen den beste eleberri baten trama kontatuz. Azken batean, idazlearen lan-koadernoa bera delako liburu honen protagonista. Idazketa-prozesua ere bai, zeharka bada ere.

Eta gutxinaka, planoak nahasi egiten zaizkigu. Izan ere, idazten dugun guztia ez da lehenago ere gertatu? Edo, agian, idazten dugun hori da etorkizuna markatuko duena? Denboraz, patuaz, halabeharraz... Eta fikzioaz eta errealitateaz; imajinazioaz eta gertakariez. Austerrek oso bere dituen beste hainbat elementurekin batera: gaixotasuna, paper-dendak, beisbola, metaliteratura, autofikzioa...  

Austerren Leviatan ez zitzaidan batere gustatu. Orain irakurri dudan hau, ostera, gustura irakurri dut, ia-ia jarri eta bukatu. Baina ez dakit asko gustatu zaidan, sentsazio gazi-gozoa utzi dit. Ez dakit zergatik. Tramaren pasarte batzuei telenobela itxura hartu diedalako, beharbada? Baina bai, gomendagarria. Pertsonaiak ondo taxututa, estilo bikaina (estilo bi, liburu barruko liburuak estilo berezi-berezia duelako) eta egitura narratiboa primeran-primeran eraikita. Eleberri ederra.

Paul Auster. Jerseyn jaio zen 1947an. New Yorken bizi da eta bertan kokatu izan ditu bere eleberririk gehienak. Azken urteotako idazle amerikarren artean goraipatuenetakoa. Eleberrigintza landu du, batez ere. Ekoizpen handia dauka, gainera. Zinemarako gidoiak ere idatzi izan ditu eta zuzendari lanak ere bete izan ditu. Lan ezagunenen artean (zenbait euskaraz ere badira):

• The New York Trilogy (1987)
• Moon Palace (1989)
• Leviathan (1992)
• Auggie Wren's Christmas Story (1992)
• The Book of Illusions (2002)
• Oracle Night (2004)
• The Brooklyn Follies (2005)
• Travels in the Scriptorium (2006)
• Man in the dark (2008)
• Sunset Park (2010)

Aurten ere, urtero bezala, euskararen erabilera aztertzeko kale neurketa egin da Eibarren. Kale neurketaren daturik zaharrenak 1989koak dira. 1989tik 1999ra neurketak bi urtetik behin egiten ziren eta 2000 urtetik aurrera urtero egin izan dituzte. Neurketak behaketa bitartez egiten dira, urtero garai berdinean, urriaren erdi inguruan. Neurketa bakoitzean 5.000 lagun baino gehiago behatzen dira, bi astean zehar hainbat gune eta girotan.

Udalak orain arteko datuak sareratu ditu Eibarko-euskara.com webgunean eta txosten bi ere jarri ditu online (txostenak baino, laburpen-taula batzuk, ohar gutxi batzuekin):

• 2011. urteko datuak.
• 1989-2011 laburpena

Horrelako neurketak nahiko zalantzazkoak egin izan zaizkit beti. Batetik, beti puztuta daudela iruditzen zaidalako (Eibarren %25-30 ingurua euskaraz? umeen artean %40? Nekez sinestuko dut). Beste alde batetik, metodologia ere ez delako egokiena eta urtetik urtera (eta auzotik auzora) alde handiak (itzelak) egoten direlako (egileek ere onartzen dute metodologia ez dela zehatzegia eta urteroko datuak ezin direla aintzat hartu, epe luzeko joerak besterik ez).

Tira, epe luzeko joerak ontzat hartuz, dagoeneko 22 urteko neurketak ditugu esku arteak eta nolabaiteko eboluzioa marrazteko balio dezaketela iruditzen zait. Aurtengo txostenean hamarkadaka egin dute azterketa, esate baterako, eta hor argazki errealagoa ikusi daiteke. Joera, gutxienez.

Eta joera gorunzkoa da. Eibarren orain dela 22 urte baino gehiago egiten/entzuten da kalean. Edo hori dio, behintzat, txostenak. 1989-2000 tarteko %20,58tik, 2001-2011 bitarteko %24,02ra igaro gara. Hala ere, oso igoera apala, 4 puntu besterik ez 20 urtean. Martxa honetan... Gainera, begiratu egin behar, ea orain dela 22 urteko inkestak eta gaur egungoak berdin egiten diren, gure bizi-ohiturak ere aldatu ote diren... baina tira, goraka doala dirudi eta ez da gutxi (kontuan izanik, Eibarko gunerik euskaldunenean, Ikastolan, erabilera beheraka doala, ziztu bizian gainera,... ez dakit zer espero dezakegun, baina tira, hori beste kontu bat da).

Datu guztiak goiko bi txostenetan bildu dituzte. Hementxe azpimarratu daitezkeen datu gutxi batzuk:

• Euskara, orain dela 22 urte nagusienen kontua zen, Eibarko zaharrena, gure aitxitxa-amamena; denbora-tarte honetan, baina, nagusienen artean jaitsi egin da (%27 vs. %20) eta gainontzeko adin-taldeetan igo. Logikak ere horrela agintzen du, jakina.
• Umeen taldea da euskaldunena (%40 inguru euskaraz txostenaren arabera), baina gazteetan eman da igoerarik handiena, %16tik %28,5era.
• Auzoka alde handia dago: Amañan %14,87 azken hamarkadan; Ipuruan %31,52.
• Bost ingurunetan banatzen dira datuak (jolas-parkeak, erosketak, txikiteoa, gazte giroa, familia), denetan ere antzeko datuak lortu dira. Guztiek egin dute gora, erosketak izan ezik (%20tik %17ra).

Goraka egin du, beraz. Baina nahiko datu kaskarrak direla esango nuke. Orain dela 20 urte zer aurreikuspen zeuden? Ziur nago ez zutela espero 4 puntutxo bakarrik haztea. Eta, gainera, egoera benetan datuetakoa baino kaskarragoa dela esango nuke... Gauzak errotik ez badira aldatzen, etorkizun beltza.