Eibartik

Maddi, 21 hilebete egin zittuanerako, barritsu-barritsua zan eta bere hiztegixa batzia erabagi genduan. Manex ez da hain azkar hasi barriketan (mutikua da!) baina, tira, gitxika-gitxika hasi da bere lehelengo berbak esaten. Egixa esan, ez da ixiltzen eta beti dabil zarataka, baina benetako berbak esaten orain dala gitxi hasi da, 22-23 hilebetekin; azken 15-20 egunotan sekulako aurrerakadia egin dau.

Hamentxe gure mutikuan hiztegixa:

Alla!: Ala! (harridura)
Amama
Amatto
Apa!: Aupa!
Apitxi: apatxi, jarri
Ateti!: Athletic (eta Yaya! "Erreala")
Attatto
Atza, atta: hartza
Bia: begira
Bixok: danok batera
Brun-brun: motorrak, kamioiak
Buaubuau: txakurra
Busa: Autobusa
Dana
Etx, ex: ez (eta No)
Gexo: gehiago
Hametxe, hamette: hementxe
Hotz, hott
Ia?: ea? Aber?
Ixa (1): zaldixa, ardixa, behixa…
Ixa (2): argixa
Iyo: igo
Kaka
Keke: txokolatea
Kuiya, kukuiya: kokodriloa
Min
Mio: katua
Ni
No (eta Ez)
Oixa: ogia
Papa: apapa, kalera
Pa-pi: bat eta bi
Patta, pata: zapata
Pi, bi: asko
Pio: txoria
Pipa: litxarreriak (pipak, gusanitoak…)
Potxo: Porrotx
Puma!: jausi, bota (beretzat dana da bat)
Putu: apurtu
Tena: trena
Tete
Tia: atia
Tita: gaileta
Tona, ttona: gizona
Ttatto, tato: salto
Ttikia, kikia: txikia
Ttotto, toto: tonto
Txitxi: okela
Txixa
Txixa: silla
Ua, uba: ura
Ufu: beroa
Ya-ya: zerealak
Yo: jamón york
Yoyo: lo

Eta izen batzuk be hasi da esaten:

Aki: Ekhi
Ami, Mii: Maddi
Ane: Ane
Ané: Aner
Ati: Irati
Aye: Eider (haurreskolako zaintzailia)
Pike: Mikel
Pio: Pello
Pu: Paul
Tio: osaba Asier
Ua: Sua
Uko: Urko
Yaya: Ainara
Yeye: Leire
Yo: Jon

Oindiok ume-berbetako berba mordua erabiltzen dittu (apapa, apatxi, ufu...), baina hasi da bere lehelengo berbak be esaten, eta azken egunotan guk esaten dogun edozer errepikatzen hasi da. Berba batzuk, gainera, Maddin moduan esaten dittu, (ex, pututa, atza...).

Jakiña, oindiokan hitzak besterik ez dittu erabiltzen; aditzik ixa ez dau erabiltzen, eta esaldixak be, juxtu-juxtuan, baina barre, behintzat, ugari eitten dogu berakin.

Orain dela 20 urte matrikulatu nintzen unibertsitatean, 1987ko uztailan, Leioako Zientzia Fakultatean, Biologia ikasteko asmoarekin. Irailan eskolak hasi eta sorpresa bat izan nuen: nire gelakide bat ere Asier Sarasua zen. Kontxo! Kasualidadia!

Karrera amaitu eta gure ibilbideak banatu egin ziren. Ni, han eta hemen ibili eta gero, filologia ikasten hasi nitzen. Halako batean enteratu nintzen, bera Gasteizko udaletxean zegoela lanean.

Mundua txikia da, baina, eta 20 urtera gure bideak berriro batu dira. Internetek batu gaitu. Ni Codesyntaxen nago, eta Interneteko zenbait proiektutan sartuta (Ahotsak, Umap, EibarOrg...). Bera ere informatikaren eta Interneteko saltsetan sartuta dabil; batez ere, Euskalbar garatzen jardun duelako ezagutuko du jendeak.

Eta kontua da, nahastu egiten gaituztela. Azken urtean 2-3 e-mail jaso ditut beretzat zirenak eta kalean ere "aupa Asier!" sutsuegi batzuk ere jaso ditut. Berari ere antzekorik gertatuko zitzaioan, beharbada. Gainera, pare bat posta-zerrendetan (ItzuL, Librezale...) biok gaude harpidetuta, eta nahastea ez da zaila.

Xabier Mendigurentarrek egiten duten bezala, bigarren abizena erabiltzen hasi beharko ote dugu? Asier Sarasua Garmendia; Asier Sarasua Aranberri. Amak pozik egongo dira.

Ez, ni ez naiz Asier Sarasua Garmendia. Nik ez dut garatu Euskalbarra. Lan guztia berak egin du, ez niri berriro eskerrik eman :-)

Eguneraketa (2014). Twitterren gaude: bera @asiersar eta ni @asarasua. (eta beste bi: @assarasua eta @teojeep).

Institutuan behin baino gehixagotan gertau jakun: irakaslia zeozer azaltzen eta guk "maixu, sosiuz". Eta berak aittu ez.
Sosiuz (soseguz): astiro, poliki.

Beste eskualde eta hizkera batzuetan hitz jasua da, literarixo samarra. Eibarren, ostera, egunerokua. Bi erabilerakin, gainera: adberbio moduan (despacio, lentamente), edo izenlagun moduan (persona lenta).

» SOSI(G)UZ (soseguz)
1) adberbioa
Sosiguz ibilli zaittez, jausi gura ez badozu.
Astiro, politto eta poliki be erabiltzen dira, baina askoz gitxiago.
2) izenlaguna
Zu zara zu sosiguza!
Geldixa be esaten da.

Begiratu Eibarko hiztegia online

Hiztegi nagusixetan ez da agertzen (Elhuyar, Hiztegia 3000, Harluxet...), eta Hiztegi Batuak be ez dau jaso. Hiztegixetan sosegu agertzen da, baina beste adiera batekin: lasaitasuna, bakea.

Eibar inguruko hiztegixetan bai agertzen da, Bergarakuan edo Mallabikuan, esate baterako. Azkuen hiztegixan, ostera, ez dot topau. Nahi dabenian, Azkuek be badaki garbizalia izaten :-)

Albiste harrigarria gaurkoa, niretako behintzat. PSE eta EA elkarrekin arituko dira datozen 4 urtetoan udaletxean. Harrigarria, batez ere, PSE bakarrik egon delako azken 4 urteotan, eta orain ere gehiengo absolutua daukalako.

Bientzat onerako izango da, ziurrenik. PSEk erakusten du alderdi irekia dela, eta gehiengoa izan arren beste batzuen ahotsa entzuteko prest dagoela (EB eta EAJ ere udal gobernuan sartu nahi omen ditu). EArentzat ere onuragarria izango da, jakina. Zalantza handiak izango zituzten hauteskunde aurretik, ea botorik izango ote zuten... Azkenean, lehendik zituzten 2 zinegotziei eutsi, eta gainera udal gobernuan sartu dira. Ez da gutxi.

Hitzarmen honek zenbait aldaketa interesgarri ekarri ditu udaletxera:

• Ingurugiroa izeneko sail berria egongo da udaletxean (Txus Rementeriaren esku, EA)
• Trafikoaren inguruko delegazio berria ere bai (Miguel López de Gereñu, PSE)
• eta beste 3 delegazio berri ere bai: "áreas urbanas" (Arcadio Benitez, PSE), emakumea (Nerea Alustiza, PSE) eta Museoa (Nerea Alustiza, PSE).

Ikusiko dugu ea zer ematen duten sail eta delegazio berri horiek, baina hasiera batean, interesgarri eta beharrezko direla iruditzen zait.

Bestalde, Txontako proiektua ere aldatu egin da, EAk eskatuta: egingo diren 1000 etxebizitzen artean, erdiak-edo prezio tasatukoak izango dira (lehendik aurreikusita zeuden babes ofizialeko 100 etxebizitzez gain).

Eta beste puntu garrantzitsu bat: jende aurrean lan egiten duten udal langile guztiak euskaldunak izango dira. Egia izango da? Beteko dute? Polikiroldegian, Unben, Pegoran, Portalean... denak euskaldunak? Ez dakit, ba, sinesten dudan.

Ez-dakit-zenbat urteko atzerapenakin, baina badirudi laster hasiko dirala Eibarko skate pistia eitten. Kontu hau hurretik jarraittu dot, pista hori Sautsin bertan egingo dabelako, gure etxe albuan. Hasieran frontoia egin bihar zeskuen Sautsin, baina orain dala 3 urte inguru, frontoia Altzubarrenera eruan zeben (Azitaingo industrialdera), eta Sautsin skate pistia eitten "hasi ziran".

Proiektu honetan badago azpimarratzeko moduko kontu bat: proiektu irabazlia aukeratzeko prozedura. Ez dau udalak aukeratu, ez dau teknikariren batek aukeratu. Gaztiak aukeratu dabe proiektu irabazlia, skaterrak eurak. Udaletxera aurkeztu diran proiektuak aztertu dittue, euren ustez polittena aukeratu, eta horixe egingo da azkenian.

Eta garestixena aukeratu dabe, jakiña :-) (skaterrak ez zekixen proiektu bakoitxan preziorik). Tip-top enpresiak aurkeztutako proiektua izan da irabazlia. Hilebetian egingo ei dabe.

Herriko beste proiektu batzuk be holan erabagi ahal izango ziran? Zergaittik ez Ipuruako igerilekua haunditzia? Edo Errebaleko proiektu barrixa? Edo Alfa-Corte Inglesa? Edo...

Jakiña: ez da bardiña 60.000 euroko proiektu bat, edo 60.000.00 eurokua...

Tira, lehelengo urratsa da. Ia gehixago datozen.

Iban Arantzabalek atara dau kontua Eibartarrak zerrendan. Lehendik be baneukan kezkatxo hori buruan jira-bueltaka. Zeintzuk dira Eibarren erabili izan diran hile-izenak?

Kontu zaila, hainbat arrazoigaittik:

• jatorriz, berez, nahiko saltsa haundixa dago euskeraz hilebete-izenekin; aberastasun haudi(egi)xa.
• hile-izenak sukaldian "ikasten" ziran, Arantzazuko edo beste hainbat tokittako egutegixak erabilitta, eta toki bateko eta besteko hille izenak zabaldu/nahastau dira EH guztian.
• erderian eragiña haundi-haundixa da kontu honetan
• azken urtiotan euskera batuana be bai. Izen "ofizialak" dagoz, jatorriz hedadura txikikuak, baina gaur egun ziharo zabaldu diranak (ekaina, iraila...).

Ondorioz: nahastia, saltsia, interferentziak...

Eibarren saiakera txiki bat egin neban, eta honetxek jaso nittuan (euskera batuan erabiltzen diranak alde batera lagata):
enerua, febrerua, martixa/martzua, aprilla, maietza, junixua, julixua, aboztua/agostua, agorra/setienbria, urrixa/otubria, zemendixa/nobienbria, abendua/dizienbria.

Ohar batzuk:

Enerua/ilbeltza/urtarrila:
Ilbeltza gipuzkoarra dala esango neuke; gaur egun, behintzat, Gipuzkoan erabiltzen da. Gure inguruan ezaguna bai, baina erabili... Elexpuruk Bergaran zeharka jaso dau, baina beste aipamenik ez. Azkuek be Gipuzkoa eta Nafarroa aipatzen dittu. Esango neuke urtarrila izan leikiala "guriagua", baina ez dago dokumentauta.

Febrerua/otsaila/zezeila
Otsaila "kanpokua" dala esango neuke, "ikasittakua". Teorixan, Bizkaixan zezeila erabili izan da. Baina ez dot uste gure inguruan erabili izan danik; aspaldi honetan ez, behintzat. Ez dot gure inguruko iñun topau, ez hiztegixetan, ez ahoz, ez iñun. Azkuek (Bc "Bizkaia común") diño, baiña hori eta ezebez, antzera. Debagoienan kataila be esaten da (katuak altan dagozen hilebetia). Esango neuke nahiko errotuta dagola eta hiztegi askotan agertzen da. Eibarren ezezaguna.

Garila, garagarrila, jorraila...
Udabarri-udako hilabetietan, Eibarren ez da geratzen aztarrenik: garila, garagarrila, jorraila, loraila... Ez dago holakorik, eta testu zaharretan be ez dago agerpenik. Inguruko herrixetan be, ez dot entzun/jaso/irakorri holakorik.

Setienbria/agorra/iraila
Iraila ez, ez dot uste. Gure inguruan agorra esaten jako setienbriari. Kontuan izan, beste toki batzuetan "agorrila" abuztua dala.

Nobienbria/azarua/zemendixa Gure inguruan zemendixa esan izan da; nik neuk Deba Ibar osuan jaso dot, Mutrikutik hasi eta Aramaixoraiño, Bergara, Elgeta, eta Arrasate barne. Zer esanik ez Bizkaixan (Durango, Markiña...). Azarua eta zemendixa, jatorri berekuak ei dira: "hazi" eta "simiente". Nobienbria, hazixa (gari-hazixa) ereitteko sasoia.

Beste iritzi batzuk guuustora hartuko neukez. Zelan esaten dozuez zuen herrixan?

Aurreko mezuan aittatu neban moduan, azken astiotan aurkeztu doguz Antzuolako eta Leintz bailarako ahozko ondaria batzen dittuen proiektuak.

Arteman diseinu-enpresiak pare bat bideo egin zittuan proiektua aurkezteko, eta gitxi gorabehera, proiektuaren helburu eta asmo nagusixak zeintzuk diran eta egindako lana zein izan dan azaltzen da.

Badiharduguren webgunian ipini dittugu bideuak, danok ikusi ahal izateko.

Hamentxe bat:

Aspaldi neukan zorretan mezu hau. Badihardugu Euskara Elkartean 3-4 urte daramatzagu Deba Ibarreko Ahotsak proiektuan lanean. Bailarako euskara elkarte eta udalekin elkarlanean, helburu nagusia da bailarako herrietako kultura tradizionala eta hizkerak jasotzea eta hedatzea. Hau da: jende nagusiari grabazioak egitea (bideoz), lehendik bailaran egin izan diren grabazio dialektologiko eta etnografikoak katalogatzea, eta jasotako guzti-guztia datu-base batean antolatu eta Internet bidez hedatzea.

Asko dago batuta eta landuta, lan izugarria egin da urteotan, batez ere Itziar Alberdiren eta Aintzane Agirrebeñaren eskutik, baina lan hori kaleratu barik zegoen (salbuespenak salbuespen). Urteotako lan joria, baina, azkenean hasi da argia ikusten. Antzuolan eta Leintz bailaran eman dute lehenengo urratsa.

Antzuolako hizkera eta ahozko ondarea

Joan zen ostiralean, ekainak 8, aurkeztu zen Antzuolarrak berbetan proiektua Olaran kultura etxean, Antzuolan bertan. Hantxe elkartu ziren proiektuan parte hartu duten hainbat herritar eta senide, eta baita proiektua gidatu duten zenbait lagun, besteak beste, Inigo Ramirez de Okariz kultura zinegotzia eta Maripi Laskurain Idolaz eta Badihardugu euskara elkarteetako kidea.

Aurkezpena oso ondo joan zen. Interneterako konexiorik ez, eta beharbada jendea Interneten jarri dugun informazio gehiago ikusteko gogoz geratu zen, baina oro har ondo joan zen eta jendea pozik ikusi nuen.

Guztira 50 hiztunen jarduna jaso da Antzuolan, 55 grabaziotan, eta 500 pasarte inguru daude kontsultagai Interneten. Grabazio batzuk (30 inguru) orain dela 10-15 urte egindakoak dira, Idolazek (1988-89an egindakoak) eta Marijo Iparragirrek 1991n Antzuolako lehengo jolasak batzeko grabatutakoak. Beste 26 grabazio Badihardugu elkarteko Itziar Alberdik egin ditu azken bi urteotan, bideoz.

Leintz bailarako ahozko ondarea eta hizkera

Maiatzean Leintz bailarako ahozko ondarearen proiektua aurkeztu zen. Lehenengo prentsa-aurrekoa egin zen Eskoriatzan hedabideen aurrean, proiektuan parte hartu duten hiru udalerrietako alkateen eskutik (Eskoriatza, Aretxabaleta eta Leintz Gatzaga), eta gero aurkezpen bana egin zen: Eskoriatzan eta Aretxabaletan, herritar, senide eta partaideen aurrean.

Ekitaldietako zenbait argazki (Antzuolakoak barne) Flickr-en gehitu ditut.

Leintz bailaran ia-ia 100 grabazio eta hiztunen ahotsa jaso da, eta 750 pasarte baino gehiago daude kontsultagai Interneten, horietako 300 inguru bideo/audio eta guzti.

Aurkezpenetan azpimarratu dugun moduan, orain arte lan asko egin da, asko batu da, ehunka grabazio egin dira, baina oraindik ez dago dena transkribatuta eta ikusi-entzuteko moduan. Dena dela, dagoeneko hainbat pasarte kontsultatu daitezke, eta hemendik aurrera ere etengabe elikatuko da datu-base hori, grabazio, transkripzio eta bideo-pasarte gehiagorekin.

Deba Ibarreko udalen laguntza eta babesa erabatekoa izan da 3 urteotan, benetan eskertzen dugu, eta datozen urteotan ere euren laguntza izango dugu proiektu honetan.

Proiektuetan jasotakoa ikusteko, onena webguneetara jotea. Hemen adibide batzuk:

• Antzuolarrak berbetan
• Eskoriatzarrak berbetan
• Aretxabaletarrak berbetan
• Antzuolako hizlarien zerrenda
• Aretxabaletako hizlarien zerrenda
• Eskoriatzako hizlarien zerrenda
• Eskoriatzako hiztun jakin baten fitxa bere pasarteekin
• Eskoriatzako pasarte baten fitxa, transkripzio eta bideoarekin
• Antzuolako hiztun jakin baten fitxa bere pasarteekin
• Antzuolako pasarte baten fitxa, transkripzio eta bideoarekin

Goiko hiru herri horiek (eta Gatzaga) izan dira aurkezpenak egin dituzten lehenengo herriak, baina bailara guztian dago martxan proiektua, Debatik hasi eta Gatzagaraino. Udazkenean aurkeztuko da proiektu orokorra, eta hainbat herritan ere laster-laster kaleratuko dute euren ondarea, besteak beste, Mallabian, Bergaran, Elgoibarren, Soraluzen, Elgetan...

Jarraituko dugu informatzen :-)

Gauza jakiña zan. Lehenago edo beranduago, baina baiezkua etorriko zan. Azkenian, atzo onartu ei zeban Eusko Jaurlaritzak Bolingua eta Egazelai inguruetan babes ofizialeko etxebizitzak eittia.

Ez naiz hasiko ni babes ofizialeko etxien kontra, baina penagarrixa be bada Eibarko proiektu asko basarrixen kontura eittia, eta Bolingua moduko ingurune ederra eta bertako basarrixa desagertzia.

Eltzartza bota eta hotela egin dabe; Urki kurutzekua bota, eta etxe gehixago. Orain Bolingua da. Eta gero? Arrajola, Miraflores, Txarakua... Noraiño? Noiz arte?

Barixakuan hil zan Pedro Arrizabalaga "Zozua" ezaguna. 100 urtekin hil da, 101 eitteko hilabete eskas falta jakola. Orain dala gitxira arte, kalian zebillen egunero, umoretsu eta indartsu.

Eibartarra, eskopetagin ezaguna, bertsozalia eta ehiztari amorratua... gizon apala, bihargiña, eta umoretsua. 1906ko uztaillan jaixo zan Estaziño kalian, eta Albistegiñian eta Ugartetxeanian lanbidia ikasten jardun ostian, bere izeneko eskopeta-fabrikia sortu zeban, oindiok be eskopeta fiñak eitten dittuan "Pedro Arrizabalaga" fabrikia.

Guk 2001. urtian elkarrizketatu genduan Eibartarren Ahotan proiekturako. Ordurako 95 urte zekazen, baina buruz oso ondo zeguan, eta makiña bat ipoiñ kontau zeskuzen. Hori bai, eguardixa heldu zanian, 12ak puntuan, jaiki eta alde egin zeban, txikiteua zekan-eta.

Zozuari jasotako hainbat pasarte eta berba Eibarko Hiztegi Etnografikoa libururako erabili nittuan, eta Eibarko euskararen ikastunitatea izeneko bideoan be agertu ziran 2-3 pasarte txiki.

Berari egindako elkarrizketian zati batzuk Eibartarren Ahotan webgunian topau leike, eta bere omenez, hementxe pasarte bat.

Oharra: barixakuan bertan jaixo zan Ekhi Martinez Sarasua, Zozuan senide eitten dana (edo senidien senide, behintzat), eta baitta nere loibia izango dana. Pedro bezain indartsu heldu deilla 100 urte betetzera.