Eibartik

Astelehenean izan zen aurkezpena Ansoaingo antzokian. Clemente Bernad argazkilari eta dokumentalgile nafarraren lana da. "Gogoeten kabian - Donde habita el recuerdo".

Azken 8 urteotan Espainia osoa zehar ibili da, Gerra Zibilean izandako errepresioaren eta hilketen inguruko lekukotasunak jasotzen, han eta hemen azaleratu diren hobien argazkiak ateratzen eta horren inguruan dokumentala osatzen.

Lan horren emaitza izan dira Gogoeten kabian proiektuan garatutako Desvelados liburua eta Morir de sueños dokumentala.

Irudi gordin-gordinak, gogorrak. Baina historia are gordin eta gogorragoa. Gerra zibilak eragindako hilketak eta desagertuak; errepresioa, fusilamenduak, bide bazterrak eta gorrotoa; eta familien min isila, eta jakin-nahia. 

Liburuaren PDFa sarean ikus daiteke: Desvelados. Eta dokumentalaren aurrerapena trailer honetan:

Morir de sueños from clemente bernad on Vimeo.

Proiektuak Facebook orrialdea dauka eta Clemente Bernadi elkarrizketa egin diote Noticias de Navarran eta Publicon. 

Hementxe webgunean dagoen sinopsia:

Este proyecto audiovisual habla de los miles de asesinados en la zona sublevada tras el golpe de estado del 18 de julio de 1936, que fueron víctimas de una represión cruel y sistemática y que fueron enterrados en fosas comunes a lo largo de todo el país, ocultas por un pesado manto de silencio y olvido. Este proyecto aborda las labores de recuperación de los restos y de la memoria de esos miles de asesinados tanto durante el golpe de estado como durante la posterior guerra civil y los años de régimen franquista, a través de las exhumaciones realizadas con rigurosas técnicas de arqueología forense que garantizan la seriedad, el respeto y la trascendencia de los trabajos.

Esta es una historia que habla de sufrimiento, de olvido, de horror, de silencio, de miedo, de odio y de muerte. Pero sobre todo es una historia llena de amor. Del amor de quienes decidieron no olvidar, llorar y luchar sin descanso por la memoria de todos aquellos a los que les fueron arrebatadas impunemente sus vidas. Sus sueños.

Argazkigintza Dokumentala izan da UEUk antolatutako ikastaroaren izena eta Jesus Mari Arruabarrena argazkilaria izan dugu irakasle. Ikastaroan zehar dokumentalgintzaren nondik norakoak aztertu ditugu (zer den, estiloak, kontakizuna egiteko moduak eta abar). Ikastaro teoriko-praktikoa izan da eta irakasleak behin eta berriz azpimarratu du norbere estiloa bilatu beharra, sormena garatu beharra, argazkilariak bere ikuspuntua ematearen garrantzia.

Oso ikastaro interesgarria izan da. Nire muga tekniko eta artistikoak oztopo nabarmena dira nik neuk "benetako" argazkiak ateratzeko, baina oso baliagarria izan zait ikastaroa. Begiak zabaltzeko, argazkilaritzaren inguruko beste ikuspegi bat izateko. Askoz zabalagoa. Askoz irekiagoa. Aberasgarria izan da, zalantza barik, alderdi horretatik.

Azken hamarkadetako argazkilaririk interesgarrienen lanak ikusi eta aztertzeko ere balio izan digu. Estilo, garai eta ikuspegi oso-oso ezberdineko artistak. Eta hori ere ederra izan da, erabat argigarria. Hona ekarriko ditut ikastaroan ikusitako zenbait argazkilariren zerrenda, beste zenbaitentzat ere interesgarria izan daitekeelakoan:

• Lehenengo argazkilariak: Felix Nadar, Fox Talbot, Atget, Lewis Hine, Jacob Riis, Stieglitz.
• Klasikoak: Brassai, August Sander, Paul Strand, Robert Capa, Cartier Bresson, Robert Frank, Eugene Smith, Dorothea Lange, Walker Evans, Lee Friedlander, Garry Winograd.
• Gaur egungoak: Gruyaert, Nachtwey, García Rodero, Bruce Gilden, Antoine d'Agata, Alex Majoli, Paolo Pellegrin, Trent Parke, Anders Petersen, Larry Towell, Martin Parr, Bernard Plossu, Pieter Hugo, Pinkhassov, Titarenko, Olivia Arthur, Alec Soth, Christophe Agou, Jose Manuel Navia, eta abar.

Berritzaileak, klasikoak, apurtzaileak, heterodoxoak... Denetarik ikusi dugu, denetatik ikasten baita. Datozen egunotan, denbora hartzen badut, horko batzuen lanak ekartzen hasiko naiz blog honetara. Hasteko, orain 120 urteko (bai, 120 urteko) argazki moderno bat.

Alfred Stieglitz, 1892

Eta hemen beste argazki eder gutxi batzuk.

Brassaï, 1934

Dorothea Lange, 1935 inguruan

Alexey Titarenko, 1994

Christophe Agou, 2002

Gaur, abenduaren 4an, Durangoko Azokaren 46. edizioa hasi da. Durangorako osteratxoa gertatzen dudan bitartean, sarean hasi naiz idazle bila. Eta zer aurkituko? Euskal idazleak hurbiltzen dira sarera? Nortzuk? Nora jo behar dugu euskal idazleen tuitak, artikuluak eta postak irakurtzeko?

Idazle zerrenda bat hartu (50-60 izen) eta Googleri galdetu diot. Egia esateko, kasurik gehienetan, ez dirudi Interneterako joera handiegirik dutenik, bilaketen emaitzetan Wikipedia, Zubitegia edo Basqueliterature.com direlako erreferentzia nagusia. Ez euren webgunerik; ez blogik edo Twitter konturik. Hala ere, azkenaldian gero eta gehiago dira sarera hurbiltzen direnak, gehienbat idazle gazteenen artean. Hona hemen aurkitu ditudanak (zerrenda osatzen laguntzerik?).

Euskal idazleak Interneten

Webgunea dutenen artean zerrenda laburra irten zait. Esango nuke esparru hau oso "berde" dagoela oraindik (lotsa kontua?):

• Bernardo Atxaga
• Kirmen Uribe
• Jasone Osoro
• Katixa Agirre
• Felipe Juaristi
• Juan Kruz Igerabide
• Mari Asun Landa
• Fernando Morillo
• Jon Arretxe
• Unai Elorrioaga (ofiziala ote? edonola ere, aspaldi eguneratu gabe)

Blogariak ere ez dira gehiegi, eta horietako ia erdiak Berria egunkariarekin lotutakoak dira (hau da, papererako idatzitakoa sareratzen dute, neurri handi batean). Hona hemen aurkitu ditudanak:

• Anjel Lertxundi
• Bixente Serrano
• Juan Luis Zabala
• Hasier Etxeberria
• Lander Garro
• Eider Rodriguez
• Markos Zapiain
• Asel luzarraga
• Itxaro Borda

Twitterri dagokionez, beste dozena erditxo bat, baina oraingo honetan badirudi zerrenda gero eta luzeagoa dela eta datozen hilabeteetan izen gehiago etorriko dela zerrendara:

• Xabier Mendiguren
• Iban Zaldua
• Katixa Agirre
• Beñat Sarasola
• Hedoi Etxarte
• Hasier Etxeberria
• Angel Erro
• Lander Garro
• Karmele Jaio
• Laura Mintegi
• Santi Leone*
• Gari Berasaluze*
• Juan Luis Zabala*
• Iñigo Aranbarri*
• Zaldieroa*
• Alberto Barandiaran*
• Goizalde Landabaso*
• Joseba Gabilondo*
• Gonzalo Etxague*
• Bertol Arrieta*

Gutxi dira? Asko dira?

Ez dakit. Uste dut beste hizkuntza batzuetan ere antzeko egoera dagoela (gaztelaniazkoak begiratu ditut, azken urteotako Planeta, Euskadi, Cervantes eta Nobel saridunak aztertuta), eta ez dago alde nabarmenik. Webgunea idazlerik gehienek daukate (sarritan argitaletxeak berak sortu eta elikatutakoa), baina blogari eta tuiterlari gutxi-gutxi daude idazle erdaldunen artean (baita Euskal Herrikoen artean ere).

Hori horrela izanik ere, nire ustez, gurea bezalako hizkuntza txiki batentzat luxu handiegia da euskal idazleak Interneten ez izatea. Sarean behar ditugu, euskaraz idazten, bereziki kulturaz, literaturaz eta hizkuntzaz idazten. Edukia sortzen. Euskaldunongan eragiten.

Bai, literatura lanak ekoizten behar ditugu, batez ere; baina tira, har dezatela tartetxo bat sarerako ;-)

*Izartxoa dutenak, artikulua idatzi ondoren gehitutakoak zerrendara.

La noche del oráculo (Oracle Night)
Paul Auster
Anagrama, 2004

Idazle bat ospitaletik irten berri da. Hilabeteetan hilzorian egon ondoren, etxera itzuli da. Paper-denda batean koaderno urdin eder bat erosi eta idazten hasiko da berriz ere. Eta koaderno horretan sortzen ari den eleberri horren muinean, 1930 inguruan idatzitako beste eleberri bat. Eta baita pelikula baterako gidoia ere. Eta Dashiell Hammetten beste eleberri bat. Hainbat geruzatan egituratutako kontakizuna. Eleberri baten barruko eleberri batean gertatzen den beste eleberri baten trama kontatuz. Azken batean, idazlearen lan-koadernoa bera delako liburu honen protagonista. Idazketa-prozesua ere bai, zeharka bada ere.

Eta gutxinaka, planoak nahasi egiten zaizkigu. Izan ere, idazten dugun guztia ez da lehenago ere gertatu? Edo, agian, idazten dugun hori da etorkizuna markatuko duena? Denboraz, patuaz, halabeharraz... Eta fikzioaz eta errealitateaz; imajinazioaz eta gertakariez. Austerrek oso bere dituen beste hainbat elementurekin batera: gaixotasuna, paper-dendak, beisbola, metaliteratura, autofikzioa...  

Austerren Leviatan ez zitzaidan batere gustatu. Orain irakurri dudan hau, ostera, gustura irakurri dut, ia-ia jarri eta bukatu. Baina ez dakit asko gustatu zaidan, sentsazio gazi-gozoa utzi dit. Ez dakit zergatik. Tramaren pasarte batzuei telenobela itxura hartu diedalako, beharbada? Baina bai, gomendagarria. Pertsonaiak ondo taxututa, estilo bikaina (estilo bi, liburu barruko liburuak estilo berezi-berezia duelako) eta egitura narratiboa primeran-primeran eraikita. Eleberri ederra.

Paul Auster. Jerseyn jaio zen 1947an. New Yorken bizi da eta bertan kokatu izan ditu bere eleberririk gehienak. Azken urteotako idazle amerikarren artean goraipatuenetakoa. Eleberrigintza landu du, batez ere. Ekoizpen handia dauka, gainera. Zinemarako gidoiak ere idatzi izan ditu eta zuzendari lanak ere bete izan ditu. Lan ezagunenen artean (zenbait euskaraz ere badira):

• The New York Trilogy (1987)
• Moon Palace (1989)
• Leviathan (1992)
• Auggie Wren's Christmas Story (1992)
• The Book of Illusions (2002)
• Oracle Night (2004)
• The Brooklyn Follies (2005)
• Travels in the Scriptorium (2006)
• Man in the dark (2008)
• Sunset Park (2010)

Aurten ere, urtero bezala, euskararen erabilera aztertzeko kale neurketa egin da Eibarren. Kale neurketaren daturik zaharrenak 1989koak dira. 1989tik 1999ra neurketak bi urtetik behin egiten ziren eta 2000 urtetik aurrera urtero egin izan dituzte. Neurketak behaketa bitartez egiten dira, urtero garai berdinean, urriaren erdi inguruan. Neurketa bakoitzean 5.000 lagun baino gehiago behatzen dira, bi astean zehar hainbat gune eta girotan.

Udalak orain arteko datuak sareratu ditu Eibarko-euskara.com webgunean eta txosten bi ere jarri ditu online (txostenak baino, laburpen-taula batzuk, ohar gutxi batzuekin):

• 2011. urteko datuak.
• 1989-2011 laburpena

Horrelako neurketak nahiko zalantzazkoak egin izan zaizkit beti. Batetik, beti puztuta daudela iruditzen zaidalako (Eibarren %25-30 ingurua euskaraz? umeen artean %40? Nekez sinestuko dut). Beste alde batetik, metodologia ere ez delako egokiena eta urtetik urtera (eta auzotik auzora) alde handiak (itzelak) egoten direlako (egileek ere onartzen dute metodologia ez dela zehatzegia eta urteroko datuak ezin direla aintzat hartu, epe luzeko joerak besterik ez).

Tira, epe luzeko joerak ontzat hartuz, dagoeneko 22 urteko neurketak ditugu esku arteak eta nolabaiteko eboluzioa marrazteko balio dezaketela iruditzen zait. Aurtengo txostenean hamarkadaka egin dute azterketa, esate baterako, eta hor argazki errealagoa ikusi daiteke. Joera, gutxienez.

Eta joera gorunzkoa da. Eibarren orain dela 22 urte baino gehiago egiten/entzuten da kalean. Edo hori dio, behintzat, txostenak. 1989-2000 tarteko %20,58tik, 2001-2011 bitarteko %24,02ra igaro gara. Hala ere, oso igoera apala, 4 puntu besterik ez 20 urtean. Martxa honetan... Gainera, begiratu egin behar, ea orain dela 22 urteko inkestak eta gaur egungoak berdin egiten diren, gure bizi-ohiturak ere aldatu ote diren... baina tira, goraka doala dirudi eta ez da gutxi (kontuan izanik, Eibarko gunerik euskaldunenean, Ikastolan, erabilera beheraka doala, ziztu bizian gainera,... ez dakit zer espero dezakegun, baina tira, hori beste kontu bat da).

Datu guztiak goiko bi txostenetan bildu dituzte. Hementxe azpimarratu daitezkeen datu gutxi batzuk:

• Euskara, orain dela 22 urte nagusienen kontua zen, Eibarko zaharrena, gure aitxitxa-amamena; denbora-tarte honetan, baina, nagusienen artean jaitsi egin da (%27 vs. %20) eta gainontzeko adin-taldeetan igo. Logikak ere horrela agintzen du, jakina.
• Umeen taldea da euskaldunena (%40 inguru euskaraz txostenaren arabera), baina gazteetan eman da igoerarik handiena, %16tik %28,5era.
• Auzoka alde handia dago: Amañan %14,87 azken hamarkadan; Ipuruan %31,52.
• Bost ingurunetan banatzen dira datuak (jolas-parkeak, erosketak, txikiteoa, gazte giroa, familia), denetan ere antzeko datuak lortu dira. Guztiek egin dute gora, erosketak izan ezik (%20tik %17ra).

Goraka egin du, beraz. Baina nahiko datu kaskarrak direla esango nuke. Orain dela 20 urte zer aurreikuspen zeuden? Ziur nago ez zutela espero 4 puntutxo bakarrik haztea. Eta, gainera, egoera benetan datuetakoa baino kaskarragoa dela esango nuke... Gauzak errotik ez badira aldatzen, etorkizun beltza.

Zortea izan genuen. Zortea eguraldiarekin eta zortea datarekin. Izan ere, eder-eder zegoen bailara osoa. Haritz, pago, urki eta astigarrak udazken kolorez jantzita zeuden, urri bukaeran bakarrik izan dezaketen kolore-entsalada izugarriarekin.

Tredós

Lehenengo egunean Tredós ingurura igo ginen. Salardútik gora, kotxez, Banhs de Tredósera. Handik gora Colomers ingurura igo daiteke. Leku zoragarria. Udan autobus-zerbitzu txiki bat ere badago, kilometro batzuk gorago eramaten zaituena. Guk oinez egin genituen 2-3 kilometro, haurrekin ezin askoz gorago heldu. Eguraldi goibel samarra zegoen, baina Tredós arana izugarri polita zegoen.

Artiga de Lin

Bigarren egunean eguzkia indartsu eta zerua urdin. Eguraldi paregabea, kotxea hartu eta Joeu errekak sortzen duen bailaran gora igotzeko. Uelhs deth Joeu urjauzi ezagunaren alboan autoa laga eta handik gora, oinez, Artiga de Lin inguru paregabera igo ginen. Ordubeteko igoera erraza da, haurrekin aise egiteko modukoa. Artiga de Lin inguruko zabalgunea, aterpetxea eta handik dagoen bista ezin ederragoak dira. Gehiago ibili nahi bada, handik gora ere hainbat ibilbide daude, erraz eta gogorrak, nahi adina. Erabat gomendagarria.

Val de Toran

Hirugarren eguna ere eguzkitsu, distiratsu. Aranen dagoen bailararik ezezagunenetakora jo genuen, Frantziako mugan dagoen Val Toranera. Aran itxi-txia, bakartia, isolatua... turismoguneetatik aparte. Ederra. Laupabost herritxo txiki (Pradet, San Joan de Toran, Canejan...). Barren-barrenean aterpetxe bat (Refugi dera Honeria) eta gainean 2000 metrotik gorako mendiak. Hartzak ere sarri ikusi ohi dira Toran inguruan. Haurrekin ibiltzeko toki ona. Ibilbide errazak daude eta udazkenean aurkituko dituzun koloreak izugarriak. San Joan de Toranen bazkaldu genuen (6 etxe besterik ez dituen auzune polit-polita) eta iluntzean Canejanera jaitsi ginen (bailarako buru dena). Canejan ere polita. Aran haraneko leku ezkutuenetako bat.

Vielha, Arties eta Salardú

Hiru horiek ere ikusi genituen. Askoz ezagunagoak, udan mendian eta neguan eskiatzen dabiltzanentzat ohiko tokiak. Turismoak erabat hartu dituen arren, oraindik ere garai bateko arkitektura eta usaina gordetzen jakin duten herriak. Tragotxo bat eta pintxo bat hartzeko ere toki egokiak. Laburbilduz, asteburu ederra eta inguru paregabea. Irudi gehiago ere laga ditugu Flickerren.

Aranera, Aran Haraneko hizkuntza

Aran Katalunian dagoen arren (Lleidan), katalana ez da bertako berezko hizkuntza. Aranen araneraz (aranes) mintzatzen dira. Gaur egun katalanak ere toki handia dauka (eta gaztelaniak, nola ez), baina 1990az geroztik aranera ere ofiziala da Val d'Aranen. Hezkuntzan ere bere tokia dauka eta haurrek 4 hizkuntza ikasten dituzte eskolan: aranera (haur hezkuntzan hauxe bakarrik), katalana, gaztelania eta ingelesa/frantsesa.

Aranesa (hemen azalpena okzitanieraz) ez da berez hizkuntza bat, Okzitanieraren aldaera bat baizik, gaskoiaren beste dialektoekin harreman zuzena daukana (hau da, okzitaniera 6 dialektotan banatzen da, tartean Gaskoia, eta familia gaskoi horren barruan daude Biarnera, Aranera, Landetakoa, eta abar). Ez du hiztun asko-askorik (5000 inguru), baina nahiko bizirik dago, Araneko biztanleen %88ak ulertzen baitu (eta %60ak hitz egin). Gainera, hauxe da okzitanieraren eremu osoan ofiziala den leku bakarra, horrek daukan garrantziarekin. Seinale gehienak, udaletxeko mezuak, denden izenak... gehiena araneraz dago idatzita (asko konturatzen ez diren arren, katalana dela pentsatuz).

Okzitanieraren dialekto edo eremu nagusiak. Wikimedia, CC-by-sa.

Ikastolatik kantuan etorri jakuz seme-alabak. Ikastetxietan gaztaiñak banatzen dittue eta Eibarko ikasliak honek bertsuoak kantatzen dittue tripia betetzen daben bittartian:

Antzinatikan datorkigu ta
gorde dezagun ohitura
zenbaiten ustez ez izan arren
hau ere bada kultura.
etenik gabe heldu zaigunez
orain jarraitzea gura,
ondorengoei erakutsirik
har dezatela ardura
urtero behintzat elkar gaitezen
gaztain errien kontura.

Aspaldi-aspaldiko kontua da Gaztaiñerre eguna ospatzia Eibarren, Soraluzen eta Ermuan. Lagunarteko afari-meriendia eginda ospatzen da. Plater nagusixa marraskilluak izaten dira, askotan berakatz-zopia be bai. Eta postria gaztaiña erriak, jakiña. Aurten ez dogu izan astirik marraskiluak egitteko (hamentxe iazkua, errezeta eta guzti), baina afari-merienda ederra egin dogu, berakatz-zopa, txistorra eta gaztaiñekin.

Jatorriz hilddakuen aldeko hondra-jana zan eta horretxegaittik lotzen da Domu Santu egunakin. Ez dauka, baina, egun zehatzik: Arimen Egun osteko 2. astelehenian ospatzen da. Aurten, horretara, azaruak 14an. 

Sasoi batian etxe eta soziedade guzti-guztietan alkartzen ziran eibartarrak gaztaiñerre egunian. Gaur egun ez daka garai bateko indarrik, baina oindiok be soziedade gehixenak lepo egoten dira, marraskillo eta gaztaiñaz beteta.

Euskal Herrixan zihar be normala da urteko sasoi honetan gaztaiñak janaz afari-meriendak ospatzia. Izan be, naturak agindu izan dau gizaldiz gizaldi, eta azaruan gaztaiñak jatia... ixa-ixa derregorrezkua da ;.). Ez da ahaztu bihar, patatia eta artua Ameriketatik heldu aurretik, gaztaiñak zirala Europan zihar elikagai nagusixenetako bat.

Euskal Herrixan ez ezik, inguruko beste herrialde batzuetan be ospatzen dira antzerako jaixak, Galiziako (eta Portugal-Extremadura-Leon-Asturies... inguruko) Magostoak ezagunenak, biharbada.

Amaitzeko, hamentxe jaixa noiz ospatzen dan sakonago azaltzen daben pasartia, Juan San Martinek aspaldi lagatakua (Antxiñako Eibar liburuan) eta Eibartarrak posta-zerrendan bertan orain dala urte batzuk zabaldutakua.

Industriagintzak aurrera doazen neurrian galduaz doaz nekazaritzako
ohiturak; baina, hala ere, badira gauza batzuk industria hirietan ere
irauten dutenak, eta hoietako bat dugu Gaztaiñerre eguna. Egun hau, Ermua,
Eibar eta Plaentzian Arimen egunetik bigarren astelehenean ospatzen da.
Urtetxoak dira Gaztaiñerre egun jatorrari buruzko zalantzak eta eztabaidak
ezagutu nituela. Batzuen ustez "Domunun Santu" egunetik bigarren astelehena
behar zuen izan eta beste batzuen ustez Arimen egunetik urrengo astelehena,
eta baita ere baziren Arimen egunetik hirugarren astelehena zela uste
zutenek ere. Jan-edan zaleentzat hain da egun ona, baziren astelehen bietan
behar zela esaten zutenetarik ere, eta Guruzeta korresponsalarentzat, duda
hoiek kontuan harturik, azaroko astelehen guzietan ospatu behar zen.
Iritziak iritzi, Arimen egunetik bigarren astelehenean ospatzen da.

Ez neukan buruan Montalbán erosi eta irakurtzerik, baina hara nola diren kontuak. Azkenaldian gero eta gehiago erosten ditut bigarren eskuko liburuak, bai Iberlibro.com moduko webguneetan, baita azoketan ere (merkeagoak ez ezik, erakargarriagoak ere egiten zaizkit; beste batek lehenago irakurri eta dastatu duen liburua orain nik hartzea, besteak utzitako oharrak irakurtzea, lehenengo orriko dedikatoriak...). Orain egun batzuk, Eibarko liburu azokan ere erabilitako liburuak erosteko aukera izan zen. Orain urte batzuk ez zen horrelakorik (berri-berriak besterik ez ziren egoten salgai), baina krisia, badakizue. Aurtengo azokan bigarren eskuko liburu mooordoa zegoen, eta 2-4 euroan ale ederrak erosteko aukera. Nik bi hartu nituen: "La Perla" (Steinbeck) eta "Los mares del sur" (Vázquez Montalbán).

Steinbeckena orain egun batzuk irakurri nuen. Ipuin luze bat da, fabula estilokoa. Hemingwayren "Agurea eta itsasoa"ren tankerakoa. Bizitzaren garraztasunaz eta galtzaileen patu aldatu ezinaz dihardu. Latza. Ondo kontatua. Ikutu poetikoduna. Asteburu honetan, berriz, Los mares del sur hartu dut esku artean (Planetak argitaratua 1979an, urte bereko Planeta Saria ere irabazi zuen).

Irakurri gabe neukan Montalbán. Esango nuke, gainera, orain arte interes berezirik ere ez zidala pizten. Horregatik, Carvalhoren abentura honek harritu egin nau. Erabat harrapatu naute detektibe berezi honen ibilerek. Bere jan-edan beharrak, bizitzarekiko duen ikuspegi filosofiko ezkorrak, idazleak erakusten digun Bartzelonak, burgesia katalan handienaren eta etorkin espainolen arteko nahasteak, 1979ko giro sozial eta politikoak...

Izan ere, polizia-eleberri izateaz gain, Pepe Carvalhoren abentura guztiak bezalaxe, hau ere eleberri soziala da, neurri batean. Idazleak lana sortu zuen garaiko gizartea eta giroa erakusten dizkigun liburua. Idazkera ere ez da nobela beltzaren ohiko idazmoldea (uler bedi: arina, erraza, zuzena...). Idazlea da Montalbán. Idazle ona. Montalbán bera ere pixkat hobeto ezagutzeko aukera izan dut, han eta hemen irakurritakoarekin. Idazle, kritikari, gastronomo, politikari, poeta, kazetari... Kultua, prolifikoa eta anitza. Tipo interesgarria diruditen horietako bat.

Laburbilduz, gustura irakurri dudala liburua eta idazle hau ere kontuan izango dudala hurrengo batean, liburu artean kuxkuxeatzen nabilenean.

Gaur arratsaldean animalia txiki batzuk aurkitu ditugu etxe parean. Zelai txiki bat dago eta aste honetan belarra moztu dute. Hantxe aurkitu ditugu. Lehenengo bat; handik gutxira beste bi. Sateroak ziren. Sateroak, edo beste toki batzuetan esaten duten moduan, satitsuak, sataginak edo sahatsuriak.

Saguen tankera daukate baina ez dira karraskarien taldekoak. Sator eta kirikiñoen taldeetatik askoz hurbilago daude (garai batean Insectivora ordena izendatzen zena).

Mundu guztian 270 espezie inguru daude, gehien-gehienak lurtarrak eta txiki-txikiak. Euskal Herrian bertan ere hainbat espezie ditugu, Sorex, Suncus eta Crocidura generoetakoak (denak ere Soricidae familiakoak).

Zentimetro gutxitako luzera, arin-arinak, begitxikiak eta muturluzeak. Eta oso jatunak. Animalia biziki aktiboak dira (ugaztunik aktiboenak) eta egun osoa jaten pasa dezakete. Gehienbat intsektuak, baina baita zizareak, bareak eta beste ugaztun txiki batzuk ere. Mugitzen den ia dena jaten dute. Espezie batzuen kasuan, esate baterako, egunero euren pisua beste jan behar dute bizirik irauteko. Eta 5-6 orduz jan gabe igarotzen badituzte, hil ere egin daitezke. Hain metabolismo bizkorra izateak desabantailak ere baditu: urtebeteko bizi iraupena daukate. Eta larregi estresatzen baditugu, bihotzekoak jota hiltzen dira.

Garrasi txikien bidez komunikatzen dira (askotan entzun ezin ditugun ultra-uhinak). Lurrean bizi dira, orbel eta belar artean. Normalean zulotxoetan bizi eta ezkutatzen dira (sator-zuloetan, saguek utzitako habietan, harri artean, eta abar). Ugariak izan arren, ez dira larregi ikusten eta ezezagunak dira gehienontzat (batez ere, saguekin nahasten ditugulako sarri).

Euskal Herrian barrena hainbat izen hartzen ditu. Oro har, satitsu. Horrez gain, sateroa (Bizkaia-Gipuzkoa aldean), satagina (Nafarroan) eta sahatsuria (Iparraldean). Beste aldaera batzuk ere jaso izan ditut, han eta hemen: satotxo, satantxo, sator-sagu, eta abar.

Joan zen asteburuko marea biziak aprobetxatuta, Sakonetara joan ginen. Orain dela hiru urte ere hantxe izan ginen, iraila amaierako marearekin. Orduan Zumaia-Deba ibilbidea egin genuen, oinez, ume barik (argazkiak). Zoragarria izan zen, Zumaiatik irten, Sakonetaraino joan, eta gero Elorrixatik gora itzuli Zumaiara.

Aurtengoan Sakoneta inguruan bakarrik ibili gara, umeekin joan garelako. Ez da leku erraza umeekin ibiltzeko, eta ezin kilometro askorik egin.

Ederra lekua. Euskal Herriko txokorik ederrenetakoa, zalantza barik. Eguraldi ederrarekin zer esanik ez. Haitzetan ibili, bainutxoa hartu, animaliak ikusi...

Olagarroa ikusi genuen, hainbat izar (Marthasteria arruntagoak eta ofiura finagoak), hainbat karramarro (tartean argazkiko karramarro iletsu hori), txangurro txiki-txikiak ere bai, hainbat, alga artean kamuflatuta, dozenaka marraskilo ezberdin, eta zer esanik ez hamaika arrain klase.  

Amaitzeko, bainutxoa, jakina. 

Errepikatzekoa!