Eibartik

Azken urteotan berriro berreskuratu dut irakurtzeko ohitura (5-6 urtez, ume txikiak etxean, erdi-utzita izan dudan ohitura). Irakurtzeko modua aldatu dudala ere aitortu izan dut lehenago hementxe bertan; eta liburu bat amaitzen dudanean, irakurritakoaz hausnarketa txiki bat egiteko ohitura hartu dudala ere bai, lerro batzuk idatziz (eta batzuetan publikatuz, hemen edo twitterren). Horrek asko laguntzen dit irakurritakoa hobeto barneratzen; irakurketa-prozesua benetan amaitzen.

Aurreko urteetako ohiturari jarraituta, aurtengoan ere hementxe dator azken 12 hilabeteetan irakurritako liburuen zerrenda. Blog honetan idazten ditudan mezurik "intimoenetakoak" dira irakurritakoaren inguruko hauek. Gauaren bakardadean egindako kontu sekretuak-edo. Benetan diot.

2011. urteari dagokionez, denetik egon da, betiko moduan. Estilo eta gai aldetik, handik eta hemendik edan dut. Hasteko, euskal literatura klasiko ezinbestekoa izendatu nuen zerrenda hartatik tiraka hasi naiz (Amabost egun Urgain'en, Itsasoak ez du esperantzarik,...). Idazle klasiko (eta ez hain klasiko) espainiar batzuengana ere jo dut, batzuk lehenago ere irakurriak eta gustuko nituenak (Sender, Cela, Delibes, Marsé...), beste batzuk aspaldi irakurri nahi nituenak (Vila-Matas, Laforet, Montalbán...). Polizia-eleberriak ere hortxe izan dira, amerikarrak eta eskandinabiarrak (Alta tensión, La mujer de verde...) eta gaur egungo nazioarteko idazle entzutetsu batzuk ere bai (Auster, Coetzee, Baricco...). Bukatzeko, euskal literaturari dagokionez, azken urteotan ospea izan duten (eta irakurtzeko nituen) hainbat lan "berreskuratzen" saiatu naiz (Zazpi etxe Frantzian, Belarraren ahoa, SPrako tranbia, Autokarabana...) eta azken urteko nobedaderen bat ere jausi da zakura (Kevin, Zwei Frauen, eta abar).

Emaitza orokorra? Ona edo oso ona. Zerrendako bospasei liburu izan ezik, beste gehienak gomendatuko nituzke (gehiago edo gutxiago) eta horietako batzuk baita biziki gomendatu ere. Konformatuko nintzateke 2012. urtea aurrekoaren parean balego.

Hona hemen zerrenda, irakurritako hurrenkeran. Gehien gustatu zaizkidan 10-12 liburuak izartxoz markatu ditut.

• Sakoneta. Xabier Mendiguren. Sustatu 2011. Sustatun kapituluka irakurria.
• Botchan. Natsume Soseki, 1906 (Impedimenta, 2008). Itxaropen handia nuen honekin, klasiko handi bat, Japonian asko irakurri dena... eta ez, ez nau harrapatu. Nolabait esateko, gaztelaniazko "pueril" adjektiboa jarriko nioke.
• Amabost egun Urgain'en. J.A. Loidi. 1955. Oharra blogean.
• Dos cuentos maravillosos. Carmen Martín Gaite, 1993.
• **Requiem por un campesino español. R.J.Sender, 1950 (Destino, 1980) Ona. Bere gogortasun biluzi eta izugarrian, hunkigarri, xume eta sakona.
• **100 metro. Ramon Saizarbitoria. Kriseilu, 1976. Oharra blogean.
• **La familia de Pascual Duarte. Camilo José Cela. 1942. (Destino, 1984). Gogorra, latza. Hiltzaile baten ibilerak garai bateko Espainia txiro eta bazterrekoan. Idazkera asko gustatu zait; historia gogorra.
• El amante bilingüe. Juan Marsé. Planeta, 1990. Ez da, inondik inora, nire estiloa. Eta, hala ere, azkenean gustua hartu diot.
• **Belarraren ahoa. Harkaitz Cano. Alberdania, 2004. Oharra blogean.
• Paris no se acaba nunca. Enrique Vila-Matas. Anagrama, 2003. Ez da txarra, baina luze, errepikakor eta aspergarri samarra egin zait tarteka.
• Alta tensión. Harlan Coben. RBS, 2010. Azken urteko polizia eleberririk onenen artean omen. Ez nuke hainbeste esango, baina erraz irakurtzen da (hori bai, sare sozialen inguruko trama erabat sinestezina).
• **Larrepetit. Pello Lizarralde. Erein, 2002. Oharra blogean.
• Blanco nocturno. Ricardo Piglia. Anagrama, 2010. Oso kritika onak zituen, baina ez nau erabat-erabat konbentzitu. Tarteka zoragarria iruditu zait; tarteka noraezean zebilela. Idazle hegoamerikarrekin hori gertatzen zait batzuetan...
• Itsasoak ez du esperantzarik. Luis Haranburu-altuna. Kriseilu, 1973. Oharra blogean.
• Sukkwan Island. David Vann. Ediciones Alfabia, 2010 (jat. 2008). Ez, hau ez. Oso ona ei da (2010eko libururik onena, kritikari batzuentzat), baina ez zait gustatu.
• **Tierras de cristal. Alessandro Baricco. Anagrama, 1998. Lirikoa, pollita... Estiloa gustatuz gero, ederra. Eta neri gustatu zait.
• La mujer de verde. Arnaldur Indridason. RBA, 2009 (jatorrizkoa, 2001). Oraingoan Islandiatik datoz hilketak.
• **Guía del autoestopista galáctico (Douglas Adams, 1979) Anagrama, 2007. Oharra blogean.
• Valentina Agirre. Olatz Prat. Uztarria, 2009.
• Ez obeditu inori. Mikel Peruarena. Susa, 2009.
• Fonetika Fonologia hitzez hitz. Lourdes Oñederra.EHU, 2004.
• **Zazpi etxe Frantzian. Bernardo Atxaga. Pamiela, 2009. Oharra blogean.
• El sueño del celta. Mario Vargas Llosa. Alfaguara, 2010. Oharra blogean.
• La senda oscura. Asa Larsson. Seix Barral, 2010. Ni fu, ni fa.
• Bi letter jaso nituen oso denbora gutxian. Bernardo Atxaga. Erein, 1984.
• Hor hago Kevin? Kevin Heredia. Meettok, 2010. Esperimentu moduan ondo dago. Hondartzarako nobela arin bat.
• Gipuzkoako Aia herria. Altzola eta Laurgain auzunetako giza urratsa. Juan Garmendia Larrañaga. GFA, 1991.
• Agurea eta itsasoa. Ernest Hemingay. Elkar, 1990 (Joxemari Iturralde). Ipuin luze bat. Arrantzale kubatar baten 3-4 eguneko borroka arrain handi baten aurka.
• Pasionaria. Alberto Barandiaran. Elkarlanean, 1998. Pasionariaren biografia; interesgarria, nola ez.
• Telón. Agatha Christie.Editorial Molino, 1975. Poiroten azkenengo abentura. Gaztetatik apalean neukan... eta aurten irakurri dut, azkenean. Hori zor nien, gutxienez, Poiroti eta Christieri.
• Autokarabana. Fermin Etxegoien. Pamiela, 2009. Oharra blogean.
• **Fundación. Isaac Asimov. Bruguera, 1984 (1951). Bigarrengoz irakurria. Ez dit sortu orain dela 25 urteko zirrara, baina hortxe egongo da beti.
• **Rabos de lagartija. Juan Marsé. 2000. Marsé artista hutsa da.
• Retratos. Truman Capote. Anagrama, 2000. Capotek 1960 inguruan idatzitako testuak. Garai hartako hainbat pertsonaia ezagunen deskripzioak egiten ditu, zorroztasunez eta abilidade bereziarekin. Marlon Brando, Tennessee Williams, Marilyn Monroe, Elizabeth Taylor, Richard Avedon, Coco Chanel, Isak Dinesen, eta abar.
• Mi vida al aire libre. Miguel Delibes. Destino, 1989. Liburu autobiografikoa. Delibesek kirolarekin izan zuen hartu-emana kontatzen du (tenisa, igeriketa, ehiza, arrantza, txirrindula, mendizaletasuna, eta abar). Delibes beti gozagarri; oraingoak ez du maila berezi-berezirik (iazko Delibesen uzta hobea, jakina).
• **Zergatik Panpox. Arantxa Urretabizkaia. Erein, 1985 (1997). 60 orrialde eskaseko liburutxoa. Emakume separatu baten egun bat kontatzen digu, bere barne-hitzen eta pentsamenduen bidez. Semea, lana eta ahantzi ezin duen senarra. Emakume bat protagonista (eta, gainera, narratzaile) lehenengoz euskal literaturan. Bere txikian, asko gustatu zait.
• **SPrako tranbia. Unai Elorriaga. Elkar, 2001. Hunkigarria.
• **Verano. J.M. Coetze. Mondadori, 2010. Autofikzioa. Liburu ona; idazle hobea. Hamar puxtarri.
• El restaurante del fin del mundo. Douglas Adams. Anagrama, 2011 (jatorrizkoa, 1980).
• Fikzioaren izterrak. Ur Apalategi. Susa, 2010. Ipuin bilduma. Euskadi saria irabazitakoa.
• Los mares del sur. M. Vázquez Montalbán. Planeta, 1979. Oharra blogean.
• **La noche del oráculo. Paul Auster. Anagrama, 2004. Oharra blogean.
• **Nada. Carmen Laforet, 1945. Neska gazte baten ibilerak gerra osteko Bartzelonan. Itogarria, mingotsa. Lan honekin I. Planeta Saria irabazi zuen Laforet idazle gazte eta ezezagunak.
• Zwei Frauen. Joxean Agirre, 2011. Elkar. Sutsuki gomendatu zidaten, gaur egungo idazlerik onena omen, eta 2011ko libururik onenetakoa. Ondo dago. Desorekatua, aukeran. Azken ipuinak aurreko hirurak estaltzen ditu, sakontasunean, egituran, eta maila guztietan. Azken hori bikaina.
• Esperando a los barbaros. J. M. Coetzee. Debolsillo, 2010 (1980 jatorrizkoa). Torturaz, zapalketaz, beldurraz. Ezezaguna den hari diogun beldurraz; gureek eragiten digutenaz. Ona, baina niretzat ezkorregia disfrutatu ahal izateko.

Atxagaren azken eleberria amaitu eta berehala Vargas Llosaren azkena hartu nuen esku artean, "El sueño del celta", hau ere garai berean eta Kongon kokatua.

Roger Casement (1864-1916) irlandarraren biografia nobelatua da, errealitatetik nahiko gertu egon daitekeena (Casementek berak idatzitako liburu, txosten politiko eta diario pribatuak ditu oinarri). Dublinen jaioa, familia protestante batean, ideal britainiar eta kolonialistekin hazi eta hezi zen. Lanbidez ere Erresuma Batuko koroari lotuta bizi izan zen hainbat urtez eta Foreign Officeko langile izan zen. Hala ere, urteekin katoliko bihurtu zen, antikolonialista sutsu eta irlandar abertzale eta independentista. Guzti horrek heriotzara eraman zuen, 1916an urkatu baitzuten Londonen traizioa leporatuta. Heroia askorentzat, traidorea beste askorentzat.

Eleberria lau planotan dago kontatuta. Casement Londresko espetxean dago, bere aurkako epaiketako albisteen zain, laster urkatuko dutela pentsatuz. Epaiketa horren inguruko kontakizunak dira liburuan zehar gidatuko gaituztenak, baina epaiketa bera oso-oso zeharka aipatuz. Aldiz, Casementen gogoetek Kongora eta Amazonara eramango gaituzte. Britainia Handiko diplomatiko dela, zuzen-zuzenean bizi izan zituen europarrek bi herrialde horietan egindako triskantzak eta indigenen genozidioa (bietan ere kautxua eta beste lehengai batzuk lortzeko). Zapalketa horien inguruan idatzi zituen txostenek harridura eta zalaparta izugarria sortu zituzten Europa osoan eta inperioaren aurkako jarrera piztuko dute Casementengan.

Horrekin batera, irlandar errepublikaren aldeko garra ere piztuko zaio Casementi, lehen urratsak ematen ari diren Sinn Fein, IRA eta independentziaren aldeko hainbat mugimendutan buru-belarri sartuko delarik.

Lehen aipatu dudan moduan, jarraian irakurri nituen Atxagaren eta Vargas Llosaren eleberriak. Biak ere leku eta denbora berean daude kokatuta, baina ez dute inolako zerikusirik ez estiloan, ez narrazio-ereduan, ez ezertan. Bai beharbada helarazi nahi diguten mezuan.

Erabat harritu nau Vargas Llosaren jarrera irekiak, bai kolonialismoaz eta indigenen eskubideen inguruan, bai nazionalismoaz (bere bizitza publikoan azaldutakoaren oso desberdina, ia-ia aurkakoa).

"Los irlandeses somos como los  huitotos, los boras los andoques y los muinanes del Putumayo. Colonizados, explotados y condenados a serlo siempre si seguimos confiando en las leyes, las instituciones y los Gobiernos de Inglaterra, para alcanzar la libertad. Nunca nos la darán. ¿Por qué lo haría el Imperio que nos coloniza si no siente una presión irressistible que lo obligue a hacerlo? Esa presión sólo puede venir de las armas"  239. o.

Laburbilduz: liburua luze egin zitzaidan (orrialde erdiekin nahikoa), baina interesgarri ere bai (ez dakit gomendatuko nukeen, hala ere). Kautxoaren inguruan antolatu zuten negozioa ezagutzeko aukera egokia da (bai Kongon gertatutakoa, bai gero Amazoniara hedatu zena) eta baita Irlandako independentziaren aldeko mugimenduaren lehen urratsek ere: IRA, Sinn Fein, Irish Republican Brotherhood, Tom Clarke, Eoin MacNeill, Arthur Griffith, Patrick Pearse, Thomas MacDonagh...

Argazkia: Wikimedia.

Zazpi etxe Frantzian
Bernardo Atxaga
Pamiela, 2009

XX. mende hasieran, Leopold II Erregeak gobernatzen duen Belgikak bere menpe dauka Afrikako zati handi bat, Kongo belgikarra. Oihan erdian, lekurik urrunenean, Yangambiko koartela dago, edozein lekutik urruti dagoen parajea. Bertako soldaduak inguruko basoetako kautxua ustiatzeaz eta errebeldeak kontrolatzeaz arduratzen dira. Yangambin elkartuko dira dozena bat pertsonaje izugarri, abentura-gogoak, patuak eta, batez ere, diru-goseak haraino eramanda. Euren helburuak betetzeko metodorik ankerrenak erabiliko dituzte bertako biztanleak zapaltzeko; eta baita gainontzeko ofizialak gainditzeko ere. Yangambiko oihanak itogarri bihurtu dira bertako twa etniako biztanleentzako, baina ilun suertatuko dira, era berean, zapaltzaileentzat ere.

Kongon gertatutako basakeria da liburu honen muina. Belgikar gudalostearen zapalkuntza eta jarrera. Umore beltzari egindako keinutxo batzuekin. Eta gizakia bere alderdirik ankerrenean aurkeztuz.

Horixe da Atxagaren azken liburuaren argumentu nagusia. Orain arte idatzi dituen lan guztietatik urrundu da idazlea. Argumentu eta gai aldetik ez ezik, baita kontakizuna harilkatzeko orduan ere. Izan ere, liburuak oso antolaketa lineala eta zuzena du, alderdi guztietatik begiratuta (kronologian, traman, testuaren egituran...), Atxagaren ohiko egitura eta kontatzeko moldetik erabat urruti.

Zazpi etxe Frantzian honek ez du, beraz, inolako zerikusirik bere aurreko eleberriarekin, Soinujolearen semea (Pamiela, 2003). Soinujolearen semea liburuan trama korapilatsua genuen, pertsonaia asko eta kokaleku ezberdinetan, denbora-jauzi handi eta ugariak, pausa deskriptiboak, disgresioak, gertakizunen enfoke desberdinak… Kasu honetan guztiz kontrakoa da liburua: bere ohiko estiloarekin hautsiz, sintesira eta kontaketa trinkora jo du. Gauzak hornidurarik gabe aurkezten ditu, biluzik, eta umore beltza darabil bere asmoak gauzatzeko. Ez dago denuntzia zuzenik, ez dago negarrik; aipamen apal zeharkako batzuk besterik ez, umore beltzez tindatuta. Kontakizunaren eta narratzailearen artean distantzia jarriz. Pertsonaia zoragarri landu batzuei ahotsa emanez; beraiei baino gehiago, beraien ekintzei. Ankerkeria bere izaera natural eta egunerokoan islatuz, eguneroko eta natural sentitzen duten pertsonaien ekintzetan.

Pertsonaiak primerakoak dira. Esate baterako, Lalande Biran, kapitain poeta, postuko kazikea. Astean behin nerabe beltz bat desloratzen duena; iruzurgile ere badabilena negozio publikoen itzalean. Edo Van Thiegel tenientea, garai batean soldadu ona eta argia izandakoa baina gainbehera doana alkoholismoaren labarretan. Mozkorra, jokalaria, diruzalea, anker gupidagabea… Kongon gertatutako sarraski eta basakerien irudia. Eta, nola ez, Chrysostome Liège, pertsonaia misteriotsua. Liburuko gainerako pertsonaia gehienen kontrapuntua (ez du edaten, ez da andrezalea, ez da istiluetan sartzen...), baina liburuak aurrera egin ahal ikusiko dugu oso gutxi duela heroitik, besteak bezain hotz eta odolgabea dela. Eurekin batera beste dozena erdi pertsonaje aurkeztuko dizkigu Atxagak: twa tribuko Livo, Richardson ofizial zaharra, Donatien, kapitainaren nahi guztiak betetzeko prest dagoen subfizial gangailu eta baldarra,...

Kongon gertatutakoa

Liburuan kontatzen diren gertakizunak erabat asmatuak dira, baina gertakizunen kokapena, bai denboran, bai espazioan, erabat errealak dira. Liburuak daukan barren historikoa benetakoa da. Benetakoa eta izugarria. Izan ere, Kongo Belgikarra Leopoldo II Erregearen esku geratu zen XIX. mende amaieran, eta han gertatutakoak (10.000.000 gizon-emakume erahil zituzten) parekotasun gutxi izan dute gizakiaren historian zehar.

Zibilizazioaren izenean, baina europarren patrikak betetzeko, milioika ume, gizon eta emakume garbitu zituzten, beste horrenbeste mutilatu eta bortxatu, euren herrietatik atera, esklabizatu eta belgikarren mesedetarako erabili, animaliak bailiran. Kautxua lortzeko, gehienbat, baina baita kaoba, teka, mineralak, marfila eta beste horrenbeste gai preziatu, Afrika aldean horren ugariak zirenak.

Liburu honen muina, azken batean, ez da abentura bat kontatzea, gizakiaren ankerkeria eta diru-gosea salatzea baizik; libera batzuen truke zer nolako barrabaskeria egin daitezkeen (egin izan diren) salatzea.

Atxagaren hitzak hartu ditzakegu argibide gisa, argitaletxeari esandakoaren bidez: "Gustatuko litzaidakeena da irakurlea joan dadila liburuan aurrera, abenturetan murgilduta, baina, bat batean bira dezala orria atzera eta pentsatu: zer esan du hemen?".

Ondorioak ateratzea, errealitatea antzematea, irakurlearen esku lagatzen du oso-osorik. Eta ateratzen dugun ondorioak ez gaitu leku onean uzten, liburuan kontatutakoak ez baitira garai historiko baten edo pertsonaia jakin batzuen aurkako salaketa, gizateria osoaren botere-gosearen, diru-egarriaren, basakeriaren eta etika faltaren adierazle baizik. Horrelakoxeak gara; untzi horretako kide gara guztiok.

Erreferentzia eta iruzkin gehiago:

• Literaturaren Zubitegian
• Noticias de Navarra
  
• El arlequín de hielo bloga
  
• ABC egunkaria
• The Guardian
• The Independent
  

Zozo bikote honek (american robin, Turdus migratorius) habia egin zuen naturzale baten etxeko leiho parean. Hona hemen zer gertatu zen pare bat astetan zehar.

Robins: 4 Eggs, 4 Weeks from Fred Margulies on Vimeo.

Hemen Youtuben ikusitako bideo bi, orain gutxi izandako argazkilaritza-ikastaroko irakasleak pasatutakoak. Bi argazkilariren lanak erakusten ditu. Biak ere espezialista dira jendea erretratatzen, begiradak, keinuak, zimurrak; baina biek ere lan egiteko oso modu ezberdina dutenak.

Lehenengoa Isabel Muñoz espainiarra da, ortodoxoa, klasikoa... Argazki ederrak ateratzen ditu, munduko bazter guztietan.

Beste muturrean, Magnum agentziako argazkilari den Bruce Gilden estatubatuarraren lana. Askoz zuzenagoa, basatia ia. Azken 20 urteotan Manhattango kaleetako bizitza jasotzen du bere argazkietan. Kalera irten eta flash!

Eibarko Udalak urtarrileko gida kulturala argitaratu du. Hainbat ekitaldi, tartean Mursego artista eibartarraren kontzertua Coliseo antzokian.

Kontzertua Coliseoan izango da, urtarrilaren 13an, arratsaldeko 20.30etan. Sarrera 5 euro.

Kulturgida horretatik jasotako testua:

-------

Mursego, Xinpletasuna eta abangoardia

Mursego = Maite Arroitajauregi = Mursego = cello, loop station, plater txinatarrak, txirula, pandereta, casiotonea, txaloak, errimak, koruak eta dantzak.

Mursego Maite Arroitajauregi dugu, bere musikan islatzen den munduaren ikuskera berezia duena. Bere lanak ohiko molde eta egiturekin apurtzen du, celloa eta gauza gehiago joz eta abestuz.

Bide Ertzean, boskote fantastikoa

Pop doinuak dira nagusi Bide Ertzeanen lehen diskoetan. Harik eta 2000 urtean, “Grisa” diskoa argitaratu zuten arte. Rock doinuetan ere, Tolosaldeko boskotea ondo moldatzen dela frogatzen duen diskoa. Geroztik, eta Joserra Senperena donostiar pianojolearen laguntzaz, boskotearen zuzenekoak indarrean, sendotasunean eta sentsibilitatean irabazi dute. Sormenean ere, aurrerapauso handia eman du taldeak azken urteotan. 36ko gerran oinarritutako “Non dira” disko goraipatua da, honen guztiaren lekuko. 

Aditz trinkoen kontua txantxa moduan jaio eta ugaritu da euskal blogosferan (eta tuiterosferan). Izan dira, esate baterako, blogetako mezu apologista bikainak, edo sare sozialetan hedatu diren formak (#datsegit, #daitort ezagunenak). Orain txantxa-usain berarekin jaio zaizkigu ATEA (Aditz Trinkoen Erret Akademia) Facebooken eta @trinkotzaindia Twitterren. Turutarenak izen sendoko erreminta ere aurkeztu digu aditz trinkoak sortzeko: Trinkator.

Eta hori geniala da. Azken batean horixe da euskararen gabezietako bat: egoera ez-formaletarako baliabide falta, gaztelaniaren menpekotasuna, gatz eta piper premia.

Trinkoen inguruko honi etorkizuna ikusten diot, benetan. Euskararen gabezietarako ederrak dira #trinkoak, asmatuak barne (asmatuak, batez ere). Jolaserako, lagunarterako, trinkotasunerako, adierazkortasunerako... Eta abantaila mordoa dituzte horretarako:

• errazak dira, edonork sortzeko modukoak; jolasean ari gara, asmatzen.
  
• erregularrak bezain malguak dira; nahi duguna egin dezakegu.
• laburrak dira, zuzenak; osea, gazteak, modernoak.
  
• jolaserako aproposak dira; adierazkorrak, parrandarako, gaupasarako, ligatzeko, zirikatzeko.
• Dizerdit eta dakikigu modukoak, ez al dira demasak?

Trinkoak oso gauza serioa dira gero!

Astelehenean izan zen aurkezpena Ansoaingo antzokian. Clemente Bernad argazkilari eta dokumentalgile nafarraren lana da. "Gogoeten kabian - Donde habita el recuerdo".

Azken 8 urteotan Espainia osoa zehar ibili da, Gerra Zibilean izandako errepresioaren eta hilketen inguruko lekukotasunak jasotzen, han eta hemen azaleratu diren hobien argazkiak ateratzen eta horren inguruan dokumentala osatzen.

Lan horren emaitza izan dira Gogoeten kabian proiektuan garatutako Desvelados liburua eta Morir de sueños dokumentala.

Irudi gordin-gordinak, gogorrak. Baina historia are gordin eta gogorragoa. Gerra zibilak eragindako hilketak eta desagertuak; errepresioa, fusilamenduak, bide bazterrak eta gorrotoa; eta familien min isila, eta jakin-nahia. 

Liburuaren PDFa sarean ikus daiteke: Desvelados. Eta dokumentalaren aurrerapena trailer honetan:

Morir de sueños from clemente bernad on Vimeo.

Proiektuak Facebook orrialdea dauka eta Clemente Bernadi elkarrizketa egin diote Noticias de Navarran eta Publicon. 

Hementxe webgunean dagoen sinopsia:

Este proyecto audiovisual habla de los miles de asesinados en la zona sublevada tras el golpe de estado del 18 de julio de 1936, que fueron víctimas de una represión cruel y sistemática y que fueron enterrados en fosas comunes a lo largo de todo el país, ocultas por un pesado manto de silencio y olvido. Este proyecto aborda las labores de recuperación de los restos y de la memoria de esos miles de asesinados tanto durante el golpe de estado como durante la posterior guerra civil y los años de régimen franquista, a través de las exhumaciones realizadas con rigurosas técnicas de arqueología forense que garantizan la seriedad, el respeto y la trascendencia de los trabajos.

Esta es una historia que habla de sufrimiento, de olvido, de horror, de silencio, de miedo, de odio y de muerte. Pero sobre todo es una historia llena de amor. Del amor de quienes decidieron no olvidar, llorar y luchar sin descanso por la memoria de todos aquellos a los que les fueron arrebatadas impunemente sus vidas. Sus sueños.

Argazkigintza Dokumentala izan da UEUk antolatutako ikastaroaren izena eta Jesus Mari Arruabarrena argazkilaria izan dugu irakasle. Ikastaroan zehar dokumentalgintzaren nondik norakoak aztertu ditugu (zer den, estiloak, kontakizuna egiteko moduak eta abar). Ikastaro teoriko-praktikoa izan da eta irakasleak behin eta berriz azpimarratu du norbere estiloa bilatu beharra, sormena garatu beharra, argazkilariak bere ikuspuntua ematearen garrantzia.

Oso ikastaro interesgarria izan da. Nire muga tekniko eta artistikoak oztopo nabarmena dira nik neuk "benetako" argazkiak ateratzeko, baina oso baliagarria izan zait ikastaroa. Begiak zabaltzeko, argazkilaritzaren inguruko beste ikuspegi bat izateko. Askoz zabalagoa. Askoz irekiagoa. Aberasgarria izan da, zalantza barik, alderdi horretatik.

Azken hamarkadetako argazkilaririk interesgarrienen lanak ikusi eta aztertzeko ere balio izan digu. Estilo, garai eta ikuspegi oso-oso ezberdineko artistak. Eta hori ere ederra izan da, erabat argigarria. Hona ekarriko ditut ikastaroan ikusitako zenbait argazkilariren zerrenda, beste zenbaitentzat ere interesgarria izan daitekeelakoan:

• Lehenengo argazkilariak: Felix Nadar, Fox Talbot, Atget, Lewis Hine, Jacob Riis, Stieglitz.
• Klasikoak: Brassai, August Sander, Paul Strand, Robert Capa, Cartier Bresson, Robert Frank, Eugene Smith, Dorothea Lange, Walker Evans, Lee Friedlander, Garry Winograd.
• Gaur egungoak: Gruyaert, Nachtwey, García Rodero, Bruce Gilden, Antoine d'Agata, Alex Majoli, Paolo Pellegrin, Trent Parke, Anders Petersen, Larry Towell, Martin Parr, Bernard Plossu, Pieter Hugo, Pinkhassov, Titarenko, Olivia Arthur, Alec Soth, Christophe Agou, Jose Manuel Navia, eta abar.

Berritzaileak, klasikoak, apurtzaileak, heterodoxoak... Denetarik ikusi dugu, denetatik ikasten baita. Datozen egunotan, denbora hartzen badut, horko batzuen lanak ekartzen hasiko naiz blog honetara. Hasteko, orain 120 urteko (bai, 120 urteko) argazki moderno bat.

Alfred Stieglitz, 1892

Eta hemen beste argazki eder gutxi batzuk.

Brassaï, 1934

Dorothea Lange, 1935 inguruan

Alexey Titarenko, 1994

Christophe Agou, 2002

Gaur, abenduaren 4an, Durangoko Azokaren 46. edizioa hasi da. Durangorako osteratxoa gertatzen dudan bitartean, sarean hasi naiz idazle bila. Eta zer aurkituko? Euskal idazleak hurbiltzen dira sarera? Nortzuk? Nora jo behar dugu euskal idazleen tuitak, artikuluak eta postak irakurtzeko?

Idazle zerrenda bat hartu (50-60 izen) eta Googleri galdetu diot. Egia esateko, kasurik gehienetan, ez dirudi Interneterako joera handiegirik dutenik, bilaketen emaitzetan Wikipedia, Zubitegia edo Basqueliterature.com direlako erreferentzia nagusia. Ez euren webgunerik; ez blogik edo Twitter konturik. Hala ere, azkenaldian gero eta gehiago dira sarera hurbiltzen direnak, gehienbat idazle gazteenen artean. Hona hemen aurkitu ditudanak (zerrenda osatzen laguntzerik?).

Euskal idazleak Interneten

Webgunea dutenen artean zerrenda laburra irten zait. Esango nuke esparru hau oso "berde" dagoela oraindik (lotsa kontua?):

• Bernardo Atxaga
• Kirmen Uribe
• Jasone Osoro
• Katixa Agirre
• Felipe Juaristi
• Juan Kruz Igerabide
• Mari Asun Landa
• Fernando Morillo
• Jon Arretxe
• Unai Elorrioaga (ofiziala ote? edonola ere, aspaldi eguneratu gabe)

Blogariak ere ez dira gehiegi, eta horietako ia erdiak Berria egunkariarekin lotutakoak dira (hau da, papererako idatzitakoa sareratzen dute, neurri handi batean). Hona hemen aurkitu ditudanak:

• Anjel Lertxundi
• Bixente Serrano
• Juan Luis Zabala
• Hasier Etxeberria
• Lander Garro
• Eider Rodriguez
• Markos Zapiain
• Asel luzarraga
• Itxaro Borda

Twitterri dagokionez, beste dozena erditxo bat, baina oraingo honetan badirudi zerrenda gero eta luzeagoa dela eta datozen hilabeteetan izen gehiago etorriko dela zerrendara:

• Xabier Mendiguren
• Iban Zaldua
• Katixa Agirre
• Beñat Sarasola
• Hedoi Etxarte
• Hasier Etxeberria
• Angel Erro
• Lander Garro
• Karmele Jaio
• Laura Mintegi
• Santi Leone*
• Gari Berasaluze*
• Juan Luis Zabala*
• Iñigo Aranbarri*
• Zaldieroa*
• Alberto Barandiaran*
• Goizalde Landabaso*
• Joseba Gabilondo*
• Gonzalo Etxague*
• Bertol Arrieta*

Gutxi dira? Asko dira?

Ez dakit. Uste dut beste hizkuntza batzuetan ere antzeko egoera dagoela (gaztelaniazkoak begiratu ditut, azken urteotako Planeta, Euskadi, Cervantes eta Nobel saridunak aztertuta), eta ez dago alde nabarmenik. Webgunea idazlerik gehienek daukate (sarritan argitaletxeak berak sortu eta elikatutakoa), baina blogari eta tuiterlari gutxi-gutxi daude idazle erdaldunen artean (baita Euskal Herrikoen artean ere).

Hori horrela izanik ere, nire ustez, gurea bezalako hizkuntza txiki batentzat luxu handiegia da euskal idazleak Interneten ez izatea. Sarean behar ditugu, euskaraz idazten, bereziki kulturaz, literaturaz eta hizkuntzaz idazten. Edukia sortzen. Euskaldunongan eragiten.

Bai, literatura lanak ekoizten behar ditugu, batez ere; baina tira, har dezatela tartetxo bat sarerako ;-)

*Izartxoa dutenak, artikulua idatzi ondoren gehitutakoak zerrendara.