Eibartik

Krokodilo analfabetoak

Periferiakoak ez daude eroso;
zaharrek nekez ikasten,
gazteek arrotz ikusten;
euskaltzainek ez betetzen.
Baina errudunak dira periferiakoak,
zahar nekatuak eta gazte arrotzak.
Erruduna beti baita bestea, are gehiago
bazterrekoa bada.

Gai jartzaile: hauxe eta beste.

Enperadorearen zaldiak

Berrehun zaldi daude ukuiluetan, haiek
jaten dute gure garia.
Iaz ere lehortea izan zen, eta gure herriko
jendea goseak dago.
Landare sustraiak eta zuhaitz azala
besterik ez dugu jateko,
gari guzia Enperadorearen zaldientzat
errekisatzen delako.
Laborariak ez gara zerga-biltzaileari
ezetz esateko gauza.
Gobernuaren zaldiak loditu behar dira,
haizearen indarra izan dezaten;
Erreboltak hedatu dira Inperioaren ipar aldean
eta hego aldean.
Are arrazoi gehiago. Zaldi ondo janak behar dira
bandiduak suntsitzeko.

Anonimo txinatarra
Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak (Joseba Sarrionandia, 1985)

Dagoeneko "tradizio" bihurtu da udaberriroko topaketa. 2010ean eredu honi hasiera eman zitzaionetik, urtero-urtero udaletxean elkartzen gara Eibarko elkarte, talde eta batzorde gehienak, Udalak deituta. Kultura, euskara eta kirol jarduerak bultzatzeko ematen dituen diru-laguntzen harira elkartzen gara, sinadura-ekitaldi guztiok elkarrekin egin, eta "bisibilitate" gehiago emateko. Aurten ere hantxe egotea egokitu zait, Badihardugu Elkartearen eta Ahotsak proiektuaren izenean.

Aurrekoren batean ere aipatu nuen: uste dut ideia ona izan dela hitzarmenak izenpetzeko ekitaldi hauena. Elkarte guztiak batu, talde-argazkia atera, herritarren artean ere hemen gaude aldarrikatu... Udalak ere etekina ateratzen dio, jakina, ekitaldi "bistosoa" da-eta.

Kexaren bat? Pentsatuko duzuen moduan, krisia eta diru-murrizketak izugarri nabaritzen direla. 2009. urtean 400.000 euro banatu zituzten; 2010ean 330.000... aurten 186.000 euro (egia da, hala ere, urtero aldaketak daudela diru-partidetan, eta deialdiak/hartzaileak ere aldatu egiten direla urtero; beharbada ez dira konparagarriak). Euskalgintzari dagokionez, hala ere, ezin gara kexatu: iazko diru-kopuru berbera edo gehixeago daukagu aurtengoan (guk geuk 4.000 euro jaso ditugu Ahotsak Ikasgelan proiektua indartzeko).

186.000 euro kultura, euskara eta kirola sustatzeko

Esan bezala, aurten 186.000 euro banatuko ditu udalak, 39 elkarteren artean eta 46 proiektu gauzatzeko. Arloka banatuta:

• 82.000 euro euskara elkarteentzat (4 talde; 7 proiektu)
• 46.000 euro kultur elkarteentzat (12 talde; 13 proiektu)
• 36.000 euro jai batzordeetarako (12 talde; 12 proiektu)
  
• 21.000 euro kirol elkarteentzat (10 talde; 13 proiektu)
• 1.000 euro gazteria atalean (talde eta proiektu bakarra, Musikari Gazteen Elkartea)

Diru-laguntza hauei esker, Eibarren euskara sustatzen da, bertsolaritza, dozenaka kultur jarduera (dantza, musika, argazkilaritza, antzerkia, filatelia, zinema...), sariketak eta erakusketak antolatzen dira, kirol ekitaldiak bideratzen dituzte (Gimnasia erritmikoa, txirrindularitza, judoa, triatloia...), auzoetako jaiak antolatzen,... Udalarentzat, hortaz, gastua baino inbertsioa dira 186.000 euro hauek.

Animo, beraz, talde, elkarte eta eragile guztiei! Indarra gurekin izan dezagula 2013ko ekitaldietan barrena!

Zaborraren kontu honekin erabat aspertuta eta higuinduta nago. Lartxo, nire gorputzarentzat. Egunen batean baretu egin beharko dela kontua..., baina baretu ez ezik, Zaborraren Gerrak gorantz jarraitzen du. Azken egunotako gora-beherak ikustea besterik ez dago. Atzo bertan, albiste izan ziren Elgetako berria, Zumaiakoa, Gariren mezua, Teketenena,...; hori guztiori ordu gutxiren buruan (eta gauean #Debatea; 2 minutu ikusita nahikoa izan nuen).

Twitterren ere bizi ibili zen gaia atzo goizean, txio ta txio. Han ere esan nuen: Garik esandakoarekin ados nago, oro har. Gerra politikoa da, beste ezer baino gehiago, zaborren hau. Bando bi egin dira, alderdiekin lotutakoak, eta dena beltz edo zuri omen da: oinaztarrak eta ganboarrak. Teknikarien ordez, politikariak kontu teknikoetaz berbetan. Zabor usaina besterik ez diot hartzen. Han eta hemen antolatu diren mahai-inguruak eta erreferendumak ikustea besterik ez dago. Zaborren gaia ez dakit argituko zuten, baina gure ordezkarien (batzuen) maila ageri-agerian geratu da. Patetikoa.

Zelan heldu gara, orduan Gerra honetara? Erakunde, eragile eta alderdi gehienak ez daude birziklapenaren alde, ala? Lander Garrok EAJri egotzi dio gerra-egoeraren ardura osoa. Ni neu ez nago ados. EAJk gerra nahi izan du, jakina; Gipuzkoan izugarri interesatzen zitzaion (ondo bete du oposizioko alderdi bati dagokion desgaste lana, hedabideak alde zituela). Baina aurkariak ere ez dio muzin egin kolpe-truke horri. Azken batean, Garik aipatutako bandoen guda klasiko eta historikoa. Edo zu edo ni.

Bilduren estrategia okerra iruditu zait kontu honetan (are gehiago denbora aurrera joan ahala, gizartearen zati handia aurka jarri zaionean). Sisteman oinarritu du eztabaida osoa, #atezAtekoa bai ala ez. Eta nire ustez behar zuen:

• Birziklapen-tasa negargarriak ditugu Euskal Herrian; ez dago onartzerik. Ez gaitezen urde zikin izan.
• %70eko birziklapen-tasa lortu behar da; sistema edozein delarik ere. Eta kitto.

Izan ere, Atez Atekoaren aurkako jarreraren atzean, sarri asko "ez daukat birziklatzeko gogorik" ezkutatzen baita. Eta Bilduk ez du jakin hori azaleratzen; "sistema" izan da bere aldarria, eta ez hainbeste "helburua" (tira, laburbilduz diot).

Eta horretara dator nire dekalogoa, 4 puntutan laburtuta:

1.- Zaborra egoki sailkatu eta birziklatzea derrigorrezkoa izan behar da.
Lan apur bat da, baina kontrakoak ezin du izan lekurik XXI. mendean. 2013. urtean birziklatzen ez duena txerri zikin bat da; ez du beste izenik. Lehenago ere derrigortu gintuzten zakarrak poltsetan pilatzera (errekara bota beharrean); eta ondoren zaborrontzietan pilatzera (etxeko atarian utzi beharrean). Ez dira pleistozenoko kontuak; nik neuk bizi izan nuen aldaketa hori 70-80 bueltan. Duela 30 urte ere jendea kexatu egiten zen, ea zergatik bota behar ote zituzten zakar-poltsak kontenedoretara, "eskubidea" zutela zakar-poltsak kalean uzteko, etxeko ate azpian. Inposiziorik ez, oihukatzen zuten orduan ere. Ba bai, inposizioa, gizartearen hutsikeriak erakutsi duelako 30 urteko nolabaiteko kontzientziazio lanak ez duela inolako emaitzarik eman. %30 inguru birziklatzen duen Eibarren bizi naiz; dena esanda dago.

2.- Birziklatze-tasa minimo bat lortu behar da epe laburrean, %70 adibidez.
Europako zuzentarauak %50eko helburua dauka Europa osorako. Gaur egun Europa erdi-iparraldeko herrialdeak bakarrik heltzen dira kopuru horretara, eta batzuk juxtu-juxtu. Gipuzkoan frogatu da %70-80 ere lortu daitekeela nahiko epe laburrean. Benga, animo, izan gaitezen Europako liderrak.

3.- Herri (eskualde) bakoitzak erabaki dezala helburuak lortzeko sistema.
Izan ere, geografia, demografia, hirigintza eta baliabideak ez dira berdinak leku oro. Atez atekoa fenomeno dabil Usurbilen; beste eredu batzuk landu nahi omen dituzte Elgetan eta Zumaian. %70 hori lortzen duten bitartean, herritarrek erabaki dezatela eredurik onena. Niri neuri, 5. edukiontzia iruditzen zait erosoena, esate baterako, baina garbi daukat nekez lortuko dela ganorazko birziklatze-tasarik eredu horrekin. Baina zergatik ez? Herritarren esku dago demostratzea.

4.- Birziklatzen ez duenari isuna.
Baditugu, ba, TAOzainak? Askoz ere komenigarriagoak ZAKARzainak. Benetan diot.

Bilduk erakutsiko luke helburua dela beretzat garrantzitsua, ez sistema. Oposiziokoek erakutsiko lukete sistemaren aurka bakarrik daudela, baina prest daudela benetako apustua egiteko birziklapenaren alde (eta ez orain arteko urteetako demagogia).

Elgeta eredu izan daiteke, beharbada. Baina atzoko ETBko #Debatea-ko pare bat minutu ikustea nahikoa izan zen konturatzeko, nire 4 puntuko dekalogoa ez duela inork onartuko.

Baliabide gutxirekin, baina maitasun hundiarekin egindako bideoa. Lekukoei egindako elkarrizketak oinarri hartuta, 1931ko apirilaren 14an Eibarren gertatu zena gogora ekartzen saiatu ginen Eibartarren Ahotan proiektuaren barruan.

Esnatu! Errepublikia etorri da eta! (2001):

• Elkarrizketak eta gidoia: Itziar Alberdi eta Asier Sarasua
• Muntaia: KTB
• Produkzioa eta zuzendaritza: Eibarko Udala (Eibartarren Ahotan)
• Urtea: 2001.

Santi Leonek ere antzeko zerbait izan du mintzagai aste honetan bertan. Euskara "estua" darabilgu; euskara "estua" irakasten dugu. Meharra, mugatua, llaburra.

Horregatik ez dut ulertzen oraindik ere muga gehiago jarri behar hori. Adibidez, Hiztegi Batuan zein sarri jartzen zaien euskalki baten marka berba batzuei (eta batzuetan, gainera, neurriz kanpo). Hau Bizk. da; beste hori Naf.; hurrengoa Zub. Nolabait esanez, horiek hiztegi batukoak direla, bai, baina baina! Kontuz, badaezpada ere.

Esan beharrik ez dago, Gip. marka oso bakan agertuko zaigula; gehixeago Naf.; mooordoa Bizk. eta Ipar. (oso bilaketa azkar eta azalekoan: Gip.: 182; Naf.: 363; Bizk.: 995; Ipar.: 2674). Hiztegi osoaren %12 inguru.

Zergatik mugatu behar hori? Eta are gehiago: zergatik murriztu hitzen benetako erabilera-eremua? Izan ere: zergatik dira bizkaiera (eta hortaz, Gipuzkoan kontuz erabili beharrekoak) hur (gertu, hurbil), txikot (soka lodia), sastar (zabor; eskas, txar), edo dandarrez (arrastaka); zergatik Bizk. marka, Gipuzkoa erdialdean ere erabiltzen badira?

Eta zergatik da kardantxilo Bizk. eta ez Karnaba Gip.?

Zergatik darama Ipar. marka heia hitzak (atzoko #GaurkoHitza), Nafarroako eta Gipuzkoako zenbait eskualdetan erabiltzen bada? (besteak beste, Urolan, Beterrin, Txingudi buelta osoan,... eta Nafarroa iparraldean). Zuberoan beste bai, bederen, Gipuzkoan edo Nafarroan.

Zergatik euskara "estutu" beharra?

Tira. Jakin badakit lehenago ere eztabaidatu izan dela hau guztiau. Marka horiek erabili edo ez; Hiztegi Batuan adierazten den informazio hori baliagarria ote den ala oztopo (baliagarria ere bada eta!). Euskaltzaindiak ere, Hiztegi Batuaren Argibideetan garbi esaten du hitzok edonork/edonon erabiltzeko modukoak direla ("nori bere senak agintzen dion eran"). Baina garbi ote dugu hiztunok? Garbi ote dugu euskara estu hori erabiltzen, mintzatzen, idazten, transmititzen, ikasten eta irakasten dugunok? Edo beldurrez hartzen ditugu hitzok? (edo asko jota, exotismo bila ari garenean?).

Holaxe ba! Purrustada (Bizk. eta Gip.) txiki bat, periferiatik. Badakizue, bazterrekoen mainak ((gral.; Dv, H; -añ- Lar, Añ, H). Ref.: A; Etxba Eib; Asp Leiz2 (mañe); Elexp Berg (maiña)).

A! Guzti honen errudun Maite Goñi da, txio honen ondorioz etorri direlako goiko hitzok: "#gaurkohitza 'heia' da. Iparraldeko hitza ei da. Ezagutzen zenuen? http://shar.es/dMEGQ". Iparraldekoa? Azpeitian bertan ere entzun izan dut, barren!

Zabal ditzagun leihoak eta egin dezatela hegan kardantxori eta karnabek, txolarre eta hormatxoriek.

Blog hau nagusitzen hasi da; laster 9 urte beteko ditu. Horrek aukera ematen du Twitter-aurreko artikulu zaharrak berreskuratu eta eguneratzeko. Seme-alaba txikiak nituela idatzitako bi hauek, esate baterako, biak ere parkeko lexikoarekin lotutakoak: zibili-zabuluak eta parraparrak.

Zibili-zabulua

Zibili-zabulua columpio. • Soka birekin txingilizka dagoen ohola, bertan kulunkatzeko.

Euskara batuan zabu dago hobetsita; eskualde batzuetan txintxaun darabilte (Durangaldean? Debagoienean?); gure inguruan zibili-zabulu eta antzeko aldaerak erabiltzen dira gehienbat. Eibarren bertan hamaika aldaera dauzka: zibiri-zaburua, ziburua, zinbili-zanbulua, ziburi-zaburua, zabulua, zibili-zaublia... Jende nagusiak ondo ezagutzen du, eta baita natural-natural erabili ere. Gazteen artean, berriz, ia ezezaguna da; kolunpixo nagusi.

Sasoi batean normalak ziren zibili-zabuluak baserri atarietan; gaur egun ugariak edozein parketan. Kolunpixua esaten duzula? Ba, bada ordua euskarazko berbak erabiltzen hasteko, ez duzu uste?

Parra-parra

Eibarko Hiztegian holaxe agertzen da:

• parrapar (ald. parrapas). Txirrista. Tobogán. Parrapasian ibilitta, hor dator gure granujia ipurdi bueltia zihero lokaztuta (EEE). / Edozein lekutan parraparra gertatzen genduan (IL).
  parraparrian. iz. (ETNO). Bajar patinando sobre el culo, deslizarse patinando. Gaztetan frakak apurtu artian ibiltzen giñan parraparrian. / Fraka barrixokin parraparrian habil?! Joko haut gero!. Umien jokua da. JSMek holan diño: "Generalmente juego de chiquillos que preparaban una pendiente arcillosa con agua (en ocasiones orina) para patinar más rápidamente en el tramo preparado al efecto" (in TE, 777).

Parraparra edo parrapasa, horren inguruko eztabaida ere izan genuen (behin baino gehiagotan) Eibartarrak zerrendan (zein ote zen jatorrizko hitza). Tira, nik ez daukat duda handirik: jatorrizkoa parra-parra dela esango nuke, eta horren aldaera (berria-edo) izango da parrapasa. Hiru arrazoi ematearren:

• Zaharrek horrela darabilte, eta hiztegietan ere horrela jaso da.
• Jatorri etimologiko/onomatopeiko garbi samarra dauka: parra-parra (barra-barra, purra-purra, tarra-tarra... gorago aipatutako txin-txaun eta zibili-zabulu)
• Eibarko erdaldunek "parrapas" darabilte.

Euskararentzat arnasguneak aldarrikatzen diren garai honetan, Amets Arzallus bera bilakatu da arnasgune horren lekuko. Ez du beste munduko ezer esan lapurtarrak (euskaldunok euskaraz egin beharko genukeela, eta kitto), baina gaur egungo abertzaletasunaren baso diglosiko asimilatuan haize freskoa izan dira egunotako bere hitzak.

Duela 10 egun, Korrikaren amaieran, hitzaldi ederra egin zuen, esaldi bikain batekin burutua: "Herri hau euskaraz pentsatuko dugu, edo ez da izanen" (hemen bideoa).

Bigarrena asteburuan izan da, Itsasun, Enbataren 50. urteurrena ospatzen zen Aberri Egun bezperan (kronika Berrian. Oraingoan sakonago mintzatu da eta hitzaldi ederra bota zigun han geudenoi. "Badira sobera ulertzen ez ditudan gauzak" hasi zen, ondoren gehitzeko "abertzaletasunak ez du euskararen gaia serioski hartu. (...) Kontra egiteko gai gara subprefetari, poliziei, lege arrotzei, estatu bati, biri... guztiei kontra egiteko gai gara, gure buruei izan ezik". Politikariak izan ziren hitzaldiaren abiapuntu, baina abertzale guztiak zituen jomuga.

Esaldi borobil batekin ere burutu zuen hitzaldiaren lehenengo zatia: "Batzuk diote integrista bat naizela; taliban ere entzun izan dut. Ez nekien hemen koherente izateari 'talibana' esaten zitzaionik".

Ondoren, hitzaldiaren bigarren zatian, berebereak ekarri zituen gogora, izenik ere aitortzen ez zaien herria, eta analogia eta lotura politak egin zituen euskararekin eta Euskal Herriarekin.

Lehenengo zatia Euskalirratiak.info webgunean jarri dute goizean, eta irudi batzuk gehituta, Youtubera igo dut. Hemen:

Azken batean, euskaldunak garela eta euskara dela gure hizkuntza. Baina diskurtsotik haratago, praktikan ere erakutsi behar dugula hori, koherentziaz.

Larunbat iluntzean, behin Itsasuko ekitaldia amaituta, ondo-ondoan izan nuen Amets. "Bikain Amets" esan nahi izan nion, baina ez nintzen ausartu. Gaur damu naiz. Horregatik, gaur hemendik, nire "bikain Amets!"

EGUNERAKETA: Ametsen hitzaldi osoa, berebereak barne, Euskalirratiak.info webgunean.

Nik ere, ahal dudano segituko dut berebere euskalduna izaten, munduari marmarrean.

EGUNERAKETA 2: Ametsi elkarrizketa Faktoria irratsaioan, gai guzti honen inguruan:

Eguneraketa 3: Lagun baten lagun batek Itsasuko testua bidali dit, Ametsek irakurritakoa (bi zatiak). Hementxe:

Itsasuko harriari

Badira gauzak ulertzen ez ditugunak, edo bederen, ulertzen ez ditudanak. Itsasuko harrian, Enbataren oinarrian, ez da frantsesezko hitzik ikusten, har ezazue azken Enbata aldizkaria, aski lan izan dut hitz bat atxematen euskarazkoa. Min eginen die batzuri, eni ere mingarri zait, iruditzen zait 50 urtetan abertzaletasunak ez duela euskararen gaia serioski hartu. Militante abertzale engaiatu ainitz entzun izan dut ene inguruan, bai eta politikariak, frantsesez.

Ez dut sekula ulertuko, nola hizkuntza bat transmititzeko bideak zabaltzen hainbeste eman duen jendeak hain indar guti duen gero erabilerarako. Nola gizarteko diglosia bat uzkaltzeko dena emateko prest den jende bera gero hain ez gai den bere baitako diglosia iraultzeko. Nola euskara hain gartsuki aldarrikatzen duen jendea gero frantsesez mintzo den.

Euskaldunak izan nahi dugu, frantsesez biziz. Errexago zaigu ainitzez. Kontra egiteko prest gara; suprefet harro bati, hezkuntza eredu frantses bati, hizkuntza politika jakobino bati, poliziari, intelektualen teoria chobinistei, lege arrotzei, burokrazia administratibo amaigabeari, gure poltsiko hutsei, estatu oso bati, biri, kontra. Gure buruari izan ezik. Gure baitako karriketan ez dugu manifestatuko. Ministroekin hitz egitera eseriko gara, presidentearekin behar baldin bada, baina gure buruarekin ez dugu aurrez aurre jarri nahi. Ez gara hainbestetaraino apalduko!

Alta, hizkuntzak ardazten du ene izatea eta ene herria ardatza hautsirik daraman gurdi bat da, okerrena da, ez dudala nik konpontzeko borondate handirik ikusten bazterretan. Batzuk diote, hizkuntzaz ari naizelarik, integrista bat naizela, talibana ere entzun izan dut, ez nekien hemen koherentea izateari talibana esaten zitzaionik. Bada, talibanen lurraldera pusa nautenez, Afrika iparraldean zehar kasik haraino zabaldua den berebere herriaz nahiko nizueke hitz egin, frantsesez berbère deitzen den horretaz. Ea koherentzia ariketa bat egin dezagun balio duen bederen.

Berebereak

Guri ikastolan erakutsi ziguten gu euskaratik heldu ginela, baina ez genekiela euskara nundik heldu zen. Filologoak eta genealogistak lanean ariko dira, gure izateari karbono frogak eginez, eta horiek lanean ari diren bitartean pentsatzen dut libre izanen dugula hitz joko batzuk egitea, ez?

Hitz jokoak esan dut, hitzekin egin daitekeen joko bat baita, bere sabel semantikoa ireki, eta labirinto historiko horretan barna zure izatearen bila nekatzea. Hitzak aztarrika ibiltzeko dira, eta arkeologia linguistikoa jolas polita da, seinale du, denbora fite pasatzen baita.

Hala, deserriko behelainoetatik iritsi zen liburu batek lagundurik, saiatuko naiz esplikatzen euskaldunak zergatik garen berebereak.

Bereberea ez da, izatez, izen bereberea. Bere burua izendatzerik ez duena baino zapalduagorik ez da; autodeterminazioak baino lehen behar luke autodenominazioak, horra euskaldunak berebere egiten gaituen lehen pista. Gu ere munduarentzat bask gara, ez gara euskaldunak, amazighak ere ez dira amazigh, berbère baizik. Eta horra, esplikatuko dizuet, berbére edo berebere hitz hori nundik datorkeen.

Arrotzak euskaraz ere badu bere istoriotxo okerra, hitzak berak ez dio harrera berorik egiten kanpotik heldu denari, deserria beti da harri hotza. Greziarrek “barbaroi” hitza asmatu zuten arrotzarentzat, eta hitzak salatua utzi zuen haien beldurra; hala arrotz izendatzeko inor, zerk zituen bada ikaratzen greziarrak? Ez azal kolore gaztainezkoak, ez begien forma bitxiak, “barbaroi” hitza bar-bar onomatopeiatik sortua daiteke menturaz, eta bar-bar da zakurrak bezala mintzo den hura, ahoskatu gabe ari dena, barbaro da elbarritasun berbal bat duena, ulertzen ez den hura, eta haren berbaroa, horra non hasten den arrotzaren territorioa. Baina nor da bietan barbaroen? Bar-bar era horretan airostasun osoz komunikatzen den jendea, edo hura aditzeko gai ez dena? Eta hargatik barbarotzat duena, beti bestea... nor da bietan barbaroen? Hori da nehoiz greziar zilbor haundiak konprenituko ez duena, ez eta erromatarrak ere, Afrika iparralderaino eraman baitzuen barbaro hitza, Erromak zuen eraman beraz, greziarrei harturik, bere menpeko territorioak markatzeko arma bailuen; han barbaro herria, latinez konprenitzen ez zuen jendea bizi zen lurra. Berberia izena jarri zioten itsas ertz hari. Hangoak dira berebereak. Konkistatzaile arabiarrek al bar-bar deitu zioten zerumuga hari, eta haien mintzoari al barbariia; arabieraz ere berberat aditzak “modu ulertezinean hitz egin” edo “marmarrean aritu” adierazten baitu; are latzago, marmartiak, mesfidantzaz armatuak, haiek gainera.

Horra nola garen gu ere berebereetarik. Gure burua izendatzeko lizentziarik ez, eta berbakera zakar ulergaitzeko herria, gure artean ere ezin aditu, barbaroak, hemen ere, barra-barra.  

Genealogistek lanean segituko dute, eta deskubrituko dute, agian, egun batean, amazighak gure ahaideak direla, edo gu haietarik, edo ez garela ere badaiteke, nahiz denak Afrikatik heldu garen, omen, segi dezatela lanean genealogistek, presarik gabe. Ez dut nik horren beharrik, lotura mitokondrialik gabe ere, defendatuko dut gure berbére-tasuna. Eta erderaz ere eginen dut ulertzen ez nauen jende jantzi horren aitzinean, ene gizakitasunaren froga emanez, baina ahal dudano segituko dut berebere euskaldun bat izaten munduari marmarrean.

Zeren eta munduari bere zilborretik begiratzen dion jendeak ikara berdinetan segitzen du, ez du beltzak ikaratzen, ez du ikaratzen begi zapalak, ikaratzen du gure berbak, gure hitzak.

Gure marmarrak.

"Txolarre" dakar gaur #GaurkoHitzak. Hiztegi eta testu-liburu nagusietan ere txolarreak agertuko zaizkigu nagusiki, baina hegazti gehienen moduan, txori honek hainbat sinonimo ditu, eta gehienak txolarre bera baino dexente hedatuagoak (Elhuyar hiztegiak txolarre hobesten duen arren, besteen aurretik).

Eskualde batzuetako datuak falta zaizkidan arren (ia Iparralde guztikoak), hona hemen azken urteotan jaso ditudan izenetako batzuk, eta gutxi gora-beherako hedadura. Kontuan izan, hain txori ezaguna izanda, arrunta dela herri bakoitzean bizpahiru izen izatea.

Besteren bat ezagutzen edo erabiltzen baduzu, gustura jasoko nuke!

Hemen, ba:

• Artatxori: Bizkaieraren ia eremu guztian (Durangaldean, Mungialdean, Busturialdean, Legution...) Eibar ingururaino. Hauxe da, hedaduraz, berbarik zabalena, baina eskualderik gehienetan beste sinonimoren batekin batera agertzen da.
• Burgoi, burrigoi, burgoitxori: Beasain.
• Elizatxori (eleitxori, eliztxori...): Arratian, Otxandion, Aretxabaletan, Getarian, Errezilen, Gizaburuaga-Ea-Aulesti inguruan, Lapurdin, Zuberoan (herririk gehienetan).
• Etxetxori: Nafarroa garaiko eskualde askotan (Leitza, Baztan, Oitz, Imotz,...), Gipuzkoako mugako herri batzuetan (Berastegi, Ataun...) eta Lapurdiko alderdi batzuetan.
• Etxolar: Andoain
• Galartxori: Etxarri-Aranatz.
• Garaitxori: Aezkoa.
• Gorrilloi, gorrillota: Bergara-Antzuola.
• Hormatxori: Ermua-Eibar-Elgeta-Soraluze... Azpeitia-Errezil-Aia...
• Kaletxori: Aretxabaleta-Eskoriatza... Zerain.
• Kurloi, kurrilloi: Lea-Artibai (Munitibar, Berriatua, Markina,...), Durangaldea (Elorrio, Abadiño, Berriz, Mallabia...), eta Debagoiena (Arrasate, Oñati, Antzuola...), eta eskualde horien alboko zenbait herritan (Muxika, Mendata, Azkoitia...).
• Lapurtxori (txorilapur): Beasain, Olaberri... Errezil.
• Larratxori: Mutriku.
• Mokomotz (txorimotz): Azpeitia, Beizama, Aia, Zestoa, Errezil, Beasain...
• Metatxori: Zuberoa.
• Murrutxori (murruxori, murruzori): Nafarroa Beherean.
• Pardel: Ondarroa.
• Paretatxori (paatzoi...): Oiartzun, Errenteria, Hondarribia, Bera...
• Patxizar: Deba, Zumaia, Aizarnazabal, Zestoa.
• Teilatxori: Ubidea.
• Torretxori, torrotxori: Mendexa, Amoroto, Ispaster, Ea, Lekeitio, Nabarniz... Zerain. Legutio.
• Txau, ttau, txantxau...: Pasaia, Hondarribia.
• Txolarre, txoarre, txuarre: Zarautz. Hernani-Arano.
• Txorrotxori: Orio.
• Txuerra: Elgoibar-Mendaro-Deba.

Horra, ba, orain arte jaso dudana. Horko batzuk, beharbada, bateratzeko aukera legoke (txolarre-txuerra; gorrilloi-kurloi-burrigoi;...), baina oraingoz beude horrela.

Horietaz gainera, beste izen batzuk ere jaso ditut, erreferentzia bibliografikoetatik edo lekukoren baten ahotik, baina ezin ditut ziurtatu, ez sinesgarritasuna, ez hedadura geografiko posiblea. Adibidez: abadetxori, ganbaratxori, garitxori, garraio, karatxori, karrato, kurroe, lastatxori, parratxori, txirlu, txorilarri.

Irudia: Wikimedia.

Horrela iruditzen zait, bai: proiektu zaharrak sendotzen, berriak jaiotzen, irudimena handitzen, esparru berriak jorratzen... Trenean goaz, ez daukat zalantzarik.

Duela aste batzuk aipatu nuen, esate baterako, oso albiste ona zela www.31eskutik.com blog kolektiboa. Euskarazko hamaika izen erreferentziazko, egunero gu guztiondako idazten. Bikain!

Beste produktu interesgarri eta berritzaile batzuk ere jaio/sendotu dira azkenaldian, eta ez bakarrik betiko euskal eredu solemne transzendentalean. Adibide garbiak dira, esate baterako, umorea ardatz duten www.izparringia.net edo www.barretartia.com: gehiago edo gutxiago gustatuko zaizkizu, baina berritzaileak dira, txistu eta danboriletik urruti. Euskarak edozein esparrutan aurkitu du bere txokoa. Politikaz eta euskalgintzaz hitz egiteko ez ezik, baita umorerako, edo horrelako gauza polit eta xumeak argitaratzeko, edo gaur ezagutu dudan beste proiektu hunkigarri hau bultzatzeko. Ez dago aitzakiarik.

Blogak berrindartuta

Blogak ere indartsu (edo berrindartuta) dabiltzala uste dut. Desagertu egin behar omen zirela... eta begira! Gorago aipatu dugu 31eskutik blog kolektiboa, baina beste hainbat sintoma ere badira (ber)indartze horren lekuko:

• Berriak ere antzeko kanala aurkeztu du: http://kanalak.berria.info/euskara/kolaboratzaileak/
• Argiako blogak berrindartu egin dituzte (blogari on eta egokiekin): http://www.argia.com/argia-blogak
• Goienako blogek ere aurpegia berritu dute eta garrantzia hartu: http://blogak.goiena.net/
• MU edo HUHEZI inguruan ere mugimendua ikusi dugu, Eneko Bidegainen edo Goio Aranaren blogak, besteak beste.
• Eta lokartutako zenbait blogari berriro itzuli dira bizitza publikora: Patxitrapero handia edo Xabier Mendiguren "Mendigreen", adibidez. Pello Urzelaik ere blog berria dauka (berria da, ezta?).

Kazetari eta abarrak ez ezik, hortxe ditugu hainbat euskal idazle, berriki blogari bihurtuta (edo 2. blog batekin):

• http://separata.wordpress.com/ (Beñat Sarasola)
• http://ibanzaldua.wordpress.com/ (Iban Zaldua)
• http://obabakotestiguak.wordpress.com/
• http://irudizetaeuskaraz.wordpress.com/ (Katixa Agirre)
• ...

Eta saretik kanpoko ekimenek ere, gero eta hobeto islatzen dute euren lana sarearen bidez, webgune eta blogetan. Adibide ezin hobeak izan dira, esate baterako, Badubada erakusketaren kronikak, AEDk eta Zumaiako Euskara Zerbitzuak Sustatun egin dutena, edo Bidea marraztera goaz ekimenarena. Sarea nola erabili, lau adibide sendo blogetan irudikatuta.

Alderdi negatiboren bat aipatzearren: zergatik joaten zaizkigu euskal blogari gehienak Wordpressera? Zergatik ez dituzte euskarazko plataformak erabiltzen? (makinatxo bat dituzte aukeran). Ezta, Turutarena?

Sare sozialetan ere bai

Sare sozialetan ere hor gabiltza euskaldunok, batean zein bestean, Facebook, Pinterest, Tumblr, Flick, edo dena-delakoan.

Zer esanik ez Twitterren; jarduna bero-bero, bizi-bizi. Eta umap.eu, hori guztiori batzen, euskarari bisibilitatea ematen, euskarazko komunitatea eta jarduna bistaratzen. Bizi garela!

1000 euskal intelektual Twitterrera, aldarrikatzen zuen duela urte batzuk @luistxo-k. Ez, ez du lortu, baina panorama oso urruti dago basamortu izatetik. Horren lekuko dira, Twitter Euskaraz kanpainaren arrakasta, #hitzokei eta #hitzmoloia traolak, edo Trinkotzaindia (bere #daitort, #datsegit eta #daflipat guztiekin). Euskara Twitterren dago; ergo, euskara bizirik dago. Denek ezin dute berdina esan.

Euskara bizirik dago, eta ez da gutxi

Eta tira, askoz gauza eta berrikuntza gehiago. Hemen gutxi batzuk besterik ez ditut aipatu. Proiektu asko, gehienak txukunak, eta munduko beste hizkuntza batzuekin homologagarri egiten gaituztenak. Zer esanik ez lehendik datozen "beterano" guztiak (blog plataforma honek beronek, esate baterako, 10 urte beteko ditu laster; marka da, gero!).

Wikipedian aurreneko 50 hizkuntzen artean omen gaude; Googlerentzat ere existitzen gara (Google translaten, adibidez, 45. hizkuntza izan ginen); Twitterrek ere aintzat hartu gaitu eta 40. hizkuntza gara. Tira, azken batean, Calvet barometroaren isla: munduko 50. hizkuntza "bizienen" artean gaudela.

Baietz; ondo gabiltzala Interneten. Hobeto egon nahiko genukeela? Nork ez. Baina trena hartu dugu: euskara bizirik dago Interneten, eta ez da gutxi.