e-gorblog

Bruno Duhamel izango da euskarara gehien itzuli den komiki autoreetako bat, Hergé (Tintin) eta Goscinny eta Uderzo (Asterix) ezagunen ondoren. Izan ere, 7. albuma da Harriet argitaletxeak dakarkigun Bi ahizpa hau. Gidoia gehienetan Duhamelek berak egiten badu ere, Isabelle Sivan-ena da kasu honetan (Abelen bidaiarena ere egin zuena). Etxe berean baina etxebizitza ezberdinetan alokairuan bizi diren bi ahizpa oso ezberdin dira Lise eta Camille, eta jabeak etxea saltzea erabakitzean, batera erostea pentsatzen dute...

Iazko amaieran Txalapartak George Orwell-en Abereen etxaldea komiki formatuan atera zuela kontatu genizuen. Bada, oraingoan literatura unibertsalaren beste klasiko baten komiki-bertsioaren berri dakarkizuegu, cARTEm Salamancako argitaletxeak ateratako Munduaren itzulia 80 egunean hain zuzen ere. Jean-Michel Coblence-k egin du gidoia Jules Verne-ren eleberrian oinarrituta, Younn Locard-ek irudiak eta Bego Montoriok itzulpena. Liburua irakurrita baduzu, berriz ere eta beste modu batera gozatuko duzu Phileas Fogg aberatsak lurbira 80 egunetan egiteko apustuaren abenturekin; eta ez baduzu irakurri are gehiago, amaierako plot twist zientifiko harrigarriarekin!

Urtea indartsu hasi du euskarazko komikigintzak. Bereziki, euskarara itzulitako komiki-sailen jarraipenek izan dute protagonismoa lehen lau hilabeteotan, horrelako 6 komiki atera baitira.

Harriet argitaletxeak Tsukumizuren Girls' last tour manga ateratzen jarraitzen du. Mundu post-apokaliptiko batean moto-traktorean janari bila bidaiatzen duten Chito eta Juri neska gazteen abenturen sail honen hirugarrena atera zuen otsailean.

Astiberri etxeari dagokionez, Álvaro Ortizen Iratxo txikiaren sailaren bigarrena atera du, Iratxo txikia eta ibarreko munstroa, eta Romain Pujol eta Vincent Cauten Bigaren seigarrena, Arrosa koloreko bizitza.

ETB3n animazio serieak dituzten bi komiki-sailek ere izan dituzte zenbaki berriak: Salvat/Bruño-k Idefix eta menderakaitzak-en hirugarrena argitaratu du, Luteziako bizitzia! (Ça balance pas mal à Lutèce! izenburuaren itzulpen ederra egin du Maddalen Arzallusek), Olivier Serrano, Marine Lachenaud, David Etiene eta Philippe Fenech egileena; eta Hachette-k Christophe Cazenove eta William-en Ahizpak sailaren zazpigarrena kaleratu du, Zu zara nire eguzki errea.

Azkenik, Ttarttalo-k, 24 ordu Harri Aroan-en eta 24 ordu espazioan-en ondoren, 24 ordu oihanean atera du, Lan Cook eta Stacey Thomas-ena.

Irakurketa eta gozamen une ugari emateko komikiak, haur eta gazteei bereziki (baina ez esklusiboki!).

Western-ak tradizionalki kolono zuriak glorifikatu, amerindiar herrien suntsiketa justifikatu eta onen eta txarren arteko banaketa sinplista erakutsi du, nahiz eta onartu behar den horrek ez duela kentzen ikuspegi artistikotik zinema-pieza bikain asko utzi izana batetik, eta generoa inoiz ez dela erabat monolitikoa izan bestetik. Alabaina, aspalditxotik nagusi da anti-western edo western errebisionista deritzon azpigeneroa, non heroi-gaizkile dualismoa edota indarraren arrazoia zalantzan jartzen den, edo amerindiarren errepresentazio positibo bat egiten den; A man called Horse (1970), Dances with wolves (1990) edota Django unchained (2012) bezalako filmak dira honen adibide. Komikiei dagokienez, esan liteke ziurrenik western generoa AEBetan baino (non superheroien komikiak izan diren nagusi) handik kanpo landu dela gehiago, ia betitik ikuspegi errebisionista batetik eta azpigenero horretan nahiko aitzindari izanik, adibidez H. G. Oesterheld eta Hugo Pratt-en Sargento Kirk (1953-1959), Jean-Michel Charlier eta Jean Giraud-en Blueberry (1965-2005) edota Greg eta Hermann-en Comanche (1972-2002) bezalako lanekin.

Horietakoa da Harriet argitaletxeak euskarara ekarritako Wanted - Erretratu odoltsua ere. David Boriauk idatzitako album bikoitzeko istorioko protagonistak dira bere tribua sarraskitu eta bere ama hil zuen gaizkile-bandaren atzetik mendeku bila dabilen eta botere xamanikoak dituen Dull txeiene gaztea, anaiaren xerka dabilen eta emakumezkoa eta beltza den Rose sari-bilatzailea eta Oscar argazkilaria. Istorioaren osagarri bikaina dira Steven Dhondten irudi errealistak eta kolore iradokitzaileak, ederki irudikatzen dutenak mendebalde urruneko giroa. Emaitza, komiki guztiz gomendagarria.

Iaz kontatu nuen blog honetan nola aurreko urtean Pirinioen ipar isurialdeko GR-10 zeharkaldia egin nuen baina, eskatzen duen denbora, adina eta beste kontu batzuengatik errealista izanik, Euskal Herriko zatia soilik. Bada, iaz gauza bera egin nuen GR-11 hego isurialdeko zeharkaldiarekin, eta Belaguatik Hondarribirainoko ibilbidea egin nuen.

Aurreko artikuluan aurreko ibilbidearen inguruan kontatu nuen bezala, hau ere egin daiteke laguntzarekin (beste norbaitek edo taldekoen artean txandaka ibilgailu batekin fardelak etapa amaierara eramanik, ibilaldia egunerako beharrezko pisuarekin soilik eginez), edo etapa amaieratan aterpetxe, kanpin edo ostatuetan ostatatua (egun guztietarako eta eguraldi ezberdinetarako arropa eta oinetakoak, ostatuan aldatzeko arropa eta oinetakoak, mendirako trasteak, nezeserra, botikina, lo egiteko zakua, argia, bainujantzia eta toalla... beti soinean eramanik), edo mendian lo eginez (eta, beraz, aurreko gauza guztiez gain kanpin denda, su txikia eta ordezko bonbonak, sukaldeko tresneria, afaltzeko eta gosaltzekoak... gainean eramanez). Nire kasuan, oraingoan, laguntzarekin egin nuen, arin-arin. Eta berriz ere, zoragarria izan da. Gozamen hutsa da horrelako mendi-zeharkaldi bat egitea, eta eder-ederra da ibilbide osoa.

Ostatatzeari dagokionez, aurreko artikuluan esandako gauza ia berberak aplikatu ditzakegu hemen ere: kotxea izanez gero mugituta aukera asko izan dezakegu ostatatzeko, eta kanpin denda izanez gero toki asko daude lo egiteko egokiak herrietan zein mendian, baina kotxerik eta kanpin dendarik gabe, etapa amaieretan dauden ostatu eta aterpetxeak ez daude hainbeste zenbait herritan eta horietan erreserbak egitea komeni da, bereziki oporretan edo udako hilabeteetan egiten bada. Egiteko asmoa izanez gero, etapen, ostatuen eta beste gauza askoren inguruko informazioa https://travesiapirenaica.com/gr11/gr11.php helbidean aurkituko duzu. Eta jarraian, nire eskutik, zuzen-zuzeneko informazio zenbait eta track-ak.

Pagadi bat

Etapak

GR-11 ekialdetik mendebalderako norabidean egin nuen nik eta, esan bezala, Euskal Herriko zatia soilik. Beraz, Belagoan hasi nintzen eta Hondarribiko Higer lurmuturrera iritsi, etapa hauetan:

• 1. etapa, Belagoa-Izaba: 18,7 km, 800 m-ko desnibel positiboa eta 1450 m-ko negatiboa. Arrakogoitiko lepoa, Lakartxela azpia eta Intzagatik.
• 2. etapa, Izaba-Otsagabia: 18,8 km, 900 m-ko desnibel positiboa eta 900 m-ko negatiboa. Idoiako ermita eta Lakuagatik.
• 3. etapa, Otsagabia-Hiriberri: 20,1 km, 1200 m-ko desnibel positiboa eta 1000 m-ko negatiboa. Muskilda, Abodi Gibel eta Idorrokiatik.
• 4. etapa, Hiriberri-Auritz: 17 km, 1000 m-ko desnibel positiboa eta 1000 m-ko negatiboa. Orbara, Odieta, Usategietako lepoa, Bagoxurieta eta Oiharburutik.
• 5. etapa, Auritz-Urkiagako lepoa: 17,4 km, 1000 m-ko desnibel positiboa eta 900 m-ko negatiboa. Uztarketa, Mendiaundi, Txasperro, Sorogain, Aratun eta Adikosorotik.
• 6. etapa, Urkiagako lepoa-Elizondo: 18,1 km, 600 m-ko desnibel positiboa eta 1300 m-ko negatiboa. Enekorriko lepoa, Otarrabizkar, Buztanberro, Argintzu, Azaldegi, Zaho eta Argibeletik.
• 7. etapa, Elizondo-Bera: 29,6 km, 1100 m-ko desnibel positiboa eta 1300 m-ko negatiboa. Bagordi, Atxuela, Eskisaroi, Urtzumeatza, Usategieta, Lizarrieta, Idoia, Meaka eta Santa Barbaratik.
• 8. etapa, Bera-Higer lurmuturra: 31,4 km, 900 m-ko desnibel positiboa eta 900 m-ko negatiboa. Amargun, Telleria, Endara, Erlaitz, San Martzial, Irun eta Hondarribitik.

Elizondo inguruak

Hori da ibilbiderik ohikoena, baina badaude aldaerak edo aukera gehiago:

• Lehenengoa, Belagoa-Izaba, ez da berez GR-11 ibilaldikoa. Kontua da aurreko urtean egindako GR-11-rekin lotu nahi nuela eta zirkulua osatu, eta orduan ibilbidearen azken etaparen ondoen Santa Grazitik Belagoarako ibilbidea egin nuen bezala, oraingoan Belagoatik Izabara joanez hasi nuen.
• Izabatik abiatuta, Otsagabian gelditu beharrean, Iratiko etxeetarako bidean dagoen Tapiako leporaino joan gaitezke (norbait bila joango balitzaigu), guztira 30 km eginez. Eta hurrengoa hortik abiatuta Auritzeraino, 26 km eginez. Edo, besterik gabe, etapa hori bitan zatituta laburtzeko ere egin daiteke hori.
• Auritzetik Urkiagara erdibidean-edo, mendi paraje ederrean, Sorogaingo aterpetxe xarmanta aukera ona da gelditzeko. Hala, etapa hori bi etapa laburragotan banatu daiteke, edo aurrekoa luzatu Hiriberri-Sorogain eginez (27 km) eta ondokoarekin berdin Sorogain-Elizondo eginez (25 km). Gainera, aipatutako azken hau aukera egokia da Urkiagan etapa ez amaitzeko, hor ez baitago ostaturik (nahiz eta Eugiko ostatuetatik bila etortzen diren edo, jakina, norbaitek jaso gaitzakeen).
• Elizondotik Berarako etapari (luzea eta gogorra dena) bitan zati daiteke (ez erditik baizik eta bi heren egin ondoren) norbait autoz Lizarrietako lepora bila etorriz gero.
• Gauza bera azken etaparekin, kotxez bila etorrita toki askotan zati daiteke: Endarako urtegian, Erlaitz inguruan, San Martzialen, Irunen...
• Elizondotik Higer lurmuturrerako bi etapak Beran atseden hartuta egin beharrean Lesakan geratuta egin daitezke. Distantziak eta desnibelak oso antzekoak dira bi aldaeretan.

Larrun

GPS track-ak

Aurrekoan bezala, track-ak Wikiloc-en edo goian estekatutako webgunean ere aurki daitezkeen arren (nik horkoak erabili nituen telefonoan eta OruxMaps-en kargatuta), neuk grabatutako ibilbidearen track-ak Wikiloc-era igo ditut, eguneratuagoak eta editatuta egon daitezen (zenbait tokitan nik erabilitako track-ak oker edo zaharkituak zeuden) eta euskaraz. Hona hemen, nahi dituenarentzat:

• 1. etapa, Belagoa-Izaba
• 2. etapa, Izaba-Otsagabia
• 3. etapa, Otsagabia-Hiriberri
• 4. etapa, Hiriberri-Auritz
• 5. etapa, Auritz-Urkiagako lepoa
• 6. etapa, Urkiagako lepoa-Elizondo
• 7. etapa, Elizondo-Bera
• 8. etapa, Bera-Higer lurmuturra

Aurtengo udazkenean jada Iñaki Martiarena Mattinen hiru komikiren berri eman dizuegu: Hona bostekoa!, Memoriaren ibaia eta Txulotik - Remigioren Udarregi. Bada, ez da hemen bukatu, beste bi ere atera baititu!

Zortziko argitaletxearekin atera du U morea - Amore ez emateko, umorea. Izenburuak dioen bezala, umorezko marrazkien bilduma da, ekologia, ekonomia, gizartea, erlijioa eta politikaz mintzo dena.

Horrez gain, Larru marruak - Primi eta Maurizia ere atera du Euskal Herriko Trikitixa Elkartearekin eta Denonartean argitaletxearekin. Ixabel Agirresarobek idatzi du bertsotan Primi Erostarbe eta Maurizia Aldeiturriaga emakumezko panderojoleen inguruko istorio hau eta Mattinek ilustratu. Amaieran, panderoa jotzen ikasteko online bideo batzuk atzitzeko QR kodeak ere dakartza.

Balmaseda 1937 Elkarte Memorialistak Espainiako Gerra Zibilaren memoria historikoa komikiaren bidez landu nahi izan dute, eta Gerra eta diktadura frankista Enkarterrin atera dute. Gidoia elkartekoek eurek egin dute, eta marrazkiak César Llagunok. Komiki oso interesgarria eta beharrezkoa, niri gustatzen zaidanetakoa. Baina lehen edizioa agortuta du... bigarrenaren zain gaituzue!

Bang! ediciones / Mamut comics argitaletxea 2019an hasi zen Artur Laperlaren Superpatata saila euskaraz ateratzen, lehen 9 zenbakiekin, eta 2020an atera zuen 10.a. Iaz 11.a atera zuen, Nahaspila kosmikoaren lehen zatia, Bare erregearen itzulera. Eta aurten hamabigarrena atera da, Nahaspila kosmikoaren bigarren zatia, Bare erregearen mendekua. Pozgarria da txikienen artean arrakasta handia duen sail honek euskaraz jarraitzen duela ikustea!

Astiberriri dagokionez, lehenago komentatu ditugun beste batzuez gain, aurten Txikiberri haurrentzako komikien bere markaren barruan Lucas Ferreyraren Piqo-Piqo eta Indotxinako txipiroi erraldoi izugarria atera du. Irudi(men) ederrez betetako komiki honetan, izaki mitologikoen mundu batean bizi den Piqo-Piqo munduaren beste muturrera joan beharko da, maisu erretxinak elezaharretako olagarro bati hortz bat ateratzea agindu baitio etxerako lan gisa...

Amaia Ballesterosek Arbasoak komiki digitala atera du Alboan GKEarekin. Hainbat gairen inguruan kontzientziatzea du helburu: ur-baliabideen eskasia eta horien pribatizazio arriskua, herri indigenen eskubideak eta zapalkuntza... Ur-baliabide guztiak pribatizatuta dauden 30 urte barruko etorkizun batean, herri ezberdinetako lau gazte beraien arbasoekin konektatzen dituzten ahalmen magiko/mistikoak dituztela konturatzen dira, eta hori eta teknologia berriak baliatuta iraganera bidaiatuko dute ura munduarentzat berreskuratzeko. Alboan-en webgunetik komikiaz gain hezkuntzan baliatzeko material didaktikoa ere deskargatu daiteke.

Zalantzarik ez da komikia bide egokia dela hezkuntzarako edo zerbaiten inguruko ezagutza hedatzeko, eta horrelako gero eta gehiago ikusten ari gara euskaraz ere. Aurten eman dugu horrelako batzuen berri (historiari edo txakolinari buruzkoak, adibidez), eta orain zientziaren dibulgazioko biren berri dakarkizuegu.

Ikaselkar-ek Jordi Bayarriren zientzialari ezagunen inguruko saileko komikiak euskaraz ateratzen jarraitzen du, eta oraingoan Louis Pasteur mikrobiologiaren aitzindariaren bizitzari eta aurkikuntzei buruzko Pasteur - Mikrobioen iraultza komikiaren txanda da. Gidoia eta irudiak Bayarrirenak dira eta koloreak Dani Seijas-enak.

Eta Ttarttalok, iaz 24 ordu Harri Aroan atera ondoren, aurten 24 ordu espazioan dakargu, Nazioarteko Espazio Estazioko eguneroko bizitzari buruzkoa. Gidoia Rob Lloyd Jones-ena da eta marrazkiak lehenengo hura egin zuen Laurent Kling berarenak.