e-gorblog

Joe Sacco Maltan jaiotako estatubatuarra mundu mailako erreferentea da komikigintzan, zehazkiago dokumental edo kazetaritza motako komikietan. Harenak dira Palestine, Safe area Goražde, Footnotes in Gaza, Paying the land... Eta, ikusten denez, Israelek palestinarren aurka azken ehun urteotan aurrera daraman zapalkuntza, errepresioa, sarraskia, genozidioa... (nola deitu ere ez dakit, hitzak labur geratzen zaizkit) gaitzat izan du bere komikietan behin baino gehiagotan. Izan ere, Palestine izan zen bere lehen komikia, 1991 eta 1992 urteen artean Lehenengo Intifadaren garaian bi hilabetez Zisjordanian eta Gazako zerrendan egindako bi hilabeteko egonaldian ikusitakoekin egindakoa, 1993 eta 1995 bitartean 9 komikiko sail gisa atera zena eta gero 2001ean edizio oso batean argitaratu zena. Eta kazetaritza-komikiaren aitzindarietako bat da, lehen pertsonan kontatutako kazetaritza-komikietan lehena beharbada. Iaz euskarara ekarri zuen komiki hau Astiberrik. Geroago, 2009an, Footnotes in Gaza atera zuen, israeldar armadako soldaduek Khan Yunis eta Rafah-n 1956an egindako sarraskiei buruzkoa.

Azken urte eta pikoan Israel Gazan egiten ari denaren aurrean, erraietatik atera zaio horren inguruan beste komiki bat egiteko beharra, eta hori da Gerra Gazan, arazoaren garrantziagatik ahalik eta azkarren egindako 33 orriko komikia, gerra baino genozidioa den horren lehen hilabeteetako kontu mingarrienetako eta zentzugabekoenetako batzuen kronika. Julen Gabiriak itzulita, segituan atera du euskaraz Astiberrik, gaiaren presazkotasunak eskatzen duen bezala, eta gaztelaniazkoa baino lehenago atera da gainera. Gabiriak hitz ezin egokiagoz Mastodon.eus sare sozialean esan bezala, "Joe Saccorik politikoena eta suminduena, urgentzia larriko obra honetan".

Zerocalcare komikigile italiarra ezaguna eta arrakastatsua da Europa osoan, baina bere izaera alternatibo-gaztetxezale-konprometitua dela-eta edo, euskaldunokiko txera ere badu antza, eta bere lanak euskarara itzultzeko prestutasuna eta laguntasuna agertzen ei du. Hala ekarri zizkigun orain artean Farmazia Beltza argitaletxeak bere aurreko bost lan garrantzitsu: Hondamuinean, Hondamuinean - Sei hilabete geroago, Kobane Calling, Armadiloaren igarkizuna eta No sleep till Shengal. Horietako asko, gainera, italierazko jatorrizkoa eta gutxira atera dira, beste hizkuntza askotan baino lehenago.

Bada, oraingoan ere bere azken lana, aurtengoa bertakoa, euskaraz atera dute segituan Farmazia Beltzakoek, aurrekoak bezala ekoizpenean eta finantziazioan Ereiten eta Talaiosek lagunduta eta Koldo Izagirrek itzulita. Niretzat bedi zu hildakoan du izenburua, eta Dimentica il mio nome komikian bere amaren familiaren istorioa (ziurrenik gutxi baino asko fikzionatua) kontatzen bazigun, hemen bere aitaren jatorria eta iragana dira gaia. Aitaren Dolomitetako sortetxean, herrian bere familiarekiko dauden gerra garaitiko kontu arraroak azaleratzen dira, baina Zerok eta aitak beti izan dute ezintasuna sentimenduak adierazteko edo gai garrantzitsuez aritzeko...

Aurreko lanetan Calcare bizi den Erromako Rebibbia auzoko lagunarteko hizketa-modua irudikatzeko Izagirre itzultzaileak hizkuntza-erregistro berezi bat asmatu eta baliatu badu (gipuzkera ahozko laburtu moduko bat), oraingoan mendialdeko hizkera bereziarentzat (gure protagonistak ulertzeko zailtasunak dituena) zuberera baliatu dute, biziro egoki! ;-)

Helduentzako komikien munduan pertsonaia ikonikorik bada, hori Corto Maltese da, aita Kornualleseko marinel bat eta ama Sevillako ijito bat dituen itsasgizona. Bere abenturak XX. mendeko lehen laurdenean kokatuta daude, eta garaiko pertsonaia eta gatazka errealak agertzen dira bertan, hala nola Lehen Mundu Gerra, Jack London, Irlandaren Independentziako Gerra edo Baroi Gorria. Hugo Pratt-ek idatzi zituen bere jatorrizko 29 istorioak 1967 eta 1988 bitartean.

Corto Maltese gure hizkuntzan aritua zen lehenago ere: 1986an Argiak atalka atera zuen lehen albuma, Itsaso gazituaren balada, eta 1988an Baionako Antxeta argitaletxeak euskaraz atera zituen Ethiopikoak, Afrikan kokatutako lau abenturak. Baina geroztik ez gehiago...

Bada, orain Astiberri argitaletxeak euskaraz atera du bere lehen abentura, Itsaso gaziaren balada bat, Irene Hurtado de Saratxok italieratik itzulita eta Umberto Ecoren hitzaurrearekin. Istoriorik luzeenetakoa eta, zalantzarik gabe, ezagunena dugu hau, sail osoaren aurkezpen modukoa baita. Bertan definitzen da pertsonaiaren izaera ziniko baina ongilea, eta agertzen dira gerora garrantzitsuak izango diren zenbait pertsonaia, Rasputin desertore errusiarra bereziki. Berri oso ona! Eta ondokoak ere etor daitezela!

Duela urtebete atera zuen Mintzoa argitaletxeak César Oroz komunikabideetako umore grafiko egilearen Zirt-zart Nafarroan!! Noaingo bataila, 1521 komikia. Bada, orain haren jarraipena den Amaiur 1522 - Inperioak berriz erasotzen du atera du. Izenburuak dioen bezala, Noaingo bataila galdu ondoren etorri zen Nafarroaren konkista gauzatu ostean, Amaiurko Gazteluan Belatz kapitainaren gidaritzapean 100 nafarrek 500 soldadu espainiarren eskutik jasandako setio ezagunari buruzkoa da.

Aurten bete dira 100 urte Eduardo Txillida eskultore donostiar ezaguna jaio zela, eta horren karira atera du Norma argitaletxeak Chillidaren mapa komikia, David Martok egina. Haren lana ezagutzeko gonbidapena da. Martak, aitonaren eraginez, Txillidaren obra miresten du txikitatik, eta aitona hiltzean harekin egin gabe utzitako bidaia hasten du Espainiako estatuan eta Euskal Herrian zehar barreiatutako Txillidaren zenbait eskultura ezagun bisitatuz. Lehenengo Toledo, Madril, Sevilla, Valladolid, Bartzelona eta Xixonen zehar ibiliz, Gasteiz, Gernika, Donostia eta Hernanin amaituko du bidaia, jakina, artistaren jaioterrian eta etxe-museoan.

Harriet argitaletxeak argitaratutako komiki berri honek, Agustín Ferrer Casas-en Ihes plana-k alegia, Gerra Zibilaren testuinguruan kokatzen du fikziozko arte lapurreta bat, nik ezagutzen ez nuen Pradoko Giocondarena zehazki (antza, Leonardo da Vinciren tailerreko ikasleren batek Giocondaren aldi berean egindako antzeko koadroa da).

Intrigazko trama polita ondu du Casasek, bi denbora-planotan kontatzen dena. Bat 1936an kokatzen da. Madril inguratu aurretik Errepublikako Gobernua Valentziara lekualdatu da, eta berarekin eraman ditu Pradoko Museoko lanik garrantzitsuenak. Horren jakitun, familia aberats batek lapurtu eta kopia batengatik ordeztu nahi du, ateratako diruarekin ihes egiteko. Baina hori lortu beharko du bonbardaketa gogorren erdian eta lehenbailehen, Gobernua eta artelanak berriz ere laster beste norabait eramango direla ziurra baita...

Gaur egungo denbora-planoan, arte aditu batek eta artelanen lapur batek balizko lapurreta/ordezkapen haren berri izan dute, eta lapurtutako jatorrizkoaren pisten atzetik dabiltza hura aurkitu nahian, horrek emango dien ospearen bila. Baina hau ere lehenbailehen egin beharko dute, Museoan dagoena zaharberritu behar baitute eta ziurrenik konturatuko baitira ez dela egiazkoa, beraiei primizia kenduz... Eta lapurrak, jakina, bere agenda propioa du...

Basauriko Atletismo Paralinpikoko Javi Conde Klubak urtero proba paralinpikoak antolatzen ditu Basauriko Merkatari Elkartearen laguntzarekin, erreferente izanik estatuan. Iaz 25 urte bete zituztelako-edo, beraien lana ezagutarazi eta kirol paralinpikoaren inguruko kontzientzia hedatu asmoz, komikia atera dute aurten, Paralinpikoak. Susanna Martinek egin du eta lizentzia librearekin (CC BY-NC-ND 4.0) eta dohainik banatzen da. Internetetik ere deskarga daiteke.

Bertan zazpi atleta paralinpiko handiren istorioak kontatzen zaizkigu, denak mugen gainditze istorio zirraragarriak: Mikel García Agirrezabal, Rosalía Lázaro, Gilberto Alavez, Vanesa del Río, Javi Conde, Tania Castillo eta Carmen Giménez. Hitzaurrea Juan Manuel Montilla El Langui aktore eta raperoak egin du.

Paul Trévigne XIX. mendeko New Orleans-en kazetari eta eskubide zibilen aktibista izan zen. Haren aitona Joseph Tribinu ontzi-kapitain bizkaitarra zen, eta amona Margueritte Meunier askatutako esklaboa. Harriet argitaletxeak kaleratutako Argia iraungi zen tokia komiki honetan aiton-amona horien alegiazko bizitza posible bat kontatzen zaigu, non aurkituko ditugun Antilletako kolonia ingelesetako esklabo-trafikoa, esklaboen matxinadak, ornitologoz mozorrotutako espioi espainiar bat... Ez da aspertzerik Mikel Begoñak (Arditutakoak, Helize, Hiru etxe Santa Monikan...) ondutako istorio berri honetan, Igor Sarralderen marrazki eta kolore biziekin komikiratu duena, Harriet etxearen eskutik.

Nola izango litzateke superheroien komiki bat euskal gatazkaren testuinguru historikoan kokatuko bagenu? Edo nolakoa zatekeen euskal gatazka superheroiak tarteko baleude? Ariketa hori egin nahi izan du Iban Zalduak bere azken komikiaren gidoian, eta Julen Ribasek marrazkiak jarririk, emaitza Botere handi batek komikia dugu.

Aurretik Ikastolen Elkarteak argitaratzen duen Xabiroi komiki-aldizkarian azken hiru urteotan-edo atalka argia ikusitako komiki honetan, Francoren gobernua superheroiak sortzen ari da Bardeetako base sekretuan, baina diktadorearen heriotzak eragindako nahaspilan, supergizakiek ihes egiten dute eta gatazkan parte hartzen dute bando ezberdinetan. Hala, fikziozko istorioa eta pertsonaiak agertzen zaizkigu (Fisio, Fusio, Depresore, Lady Toledo, Barrenero, Atari, Zatiki, Porlana, Makadama...), baina zenbait gertaera, ekintza edo toki historiko esanguratsuri erreferentzia argia egiten dieten episodioak ere badaude: La Cumbre, Zabalza, Yoyes, Ajuria Eneko Ituna, Lemoiz, Ryan, Monbar hotela, Hipercor, Blanco...

Bi egileek lehenago ere landu zituzten ukronia, errealitate alternatiboak, distopia eta denbora-bidaiak Azken garaipena lanean, Euskadi Literatura sari bat eramandako lehen komikian. Horrez gain, nabariak dira istorioan Watchmen-en eta Marvelen komikien eragina (izenburua barne), biak Zalduaren zaletasun aitortuak. Irudiei dagokienez, superheroien ohiko estetikatik ihes egin du Ribasek, eta estilo berri berezi bat landu, bere ohiko irudien bidetik baina istoriora ederto egokituta.

Superheroien lehen komikietan dena oso zuri edo beltz bazen (garapenik eta benetako pertsonalitaterik gabeko pertsonaia on-onak edo gaizto-gaiztoak), 60ko hamarkadatik aurrera Marvel etxearen komikietan eta ondorengoetan heroien bizitza, harreman eta arazo pertsonalak agertzen baziren, eta 80ko hamarkadatik aurrera Watchmen komikian eta horrek eragindako ondokoetan superheroien moralitatea eta zilegitasuna zalantzan jartzen baziren, Botere handi batek-en, are buelta bat gehiago emanaz, supergizakiek gure iragan hurbil errealeko jarrera politiko errealak eta are indarkeriaren aldeko hautuak hartzen dituzte.

Baina halere, ez dago komiki honetan hausnarketa filosofiko sakonik edo lezio moralik emateko asmorik. Oroz gain, abenturazko komikia da, asmo jostagarriz egina, sinpletasunetik ihes egiten duena baina superheroien tradizioan kokatzen dena, zientzia fikzioa, denbora-bidaiak eta guzti dituena. Marvelen zinema-unibertsoarekin hazitako belaunaldiari hizkuntza horretan paratutako entretenimenduzko keinu eder bat, gure belaunaldikoen historia hurbiltzeko.

Bruno Bessadiren Lehoi-ogroa sailaren hirugarren eta azken albuma, Azken lehoia, atera du Harriet argitaletxeak. Animalia antropomorfodun sail fantastiko honen aurreko albumetan ezagutu genuen Kgosi lehoia, zeinak ez duen ezer gogoratzen bere iraganaz eta ez dakien zergatik bihurtzen den animalia haragijaleak hiltzen dituen deabru. Baina bere lagun Wilt antxumeak, Othila sagu gerlariak eta Hind azeriak lagunduta, azkenik bere jatorria gogoratu du. Bigarren liburuaren amaieran jaioterrira itzultzeko bidean utzi genuen; han bere anaia Kagiso usurpatzailea garaitu beharko du, bere herria askatzeko eta animalia guztien arteko berdintasuna berriz lortzeko...