Eibartik

Juan zan barixakuan afarixa euki genduan Edozer soziedadian. Josu Mendicute izan zan anfitrioia. Urtian behin eitten dogu EibarOrg elkarteko afarixa eta hantxe batu giñan 18 eibarnauta.

Beti izaten da pozgarrixa posta-zerrendako jendiakin egotia. Ixa egunero "alkartzen" gara, mezu bittartez, baina arpegixak ikustia be ez dago txarto. :-)

Ondo pasau genduan. Afarixa be ederra: pataten entsaladia, txuletia letxugiakin, mazedonia eta pastela.

Eta postre ostian Kalamuako Parlamentua probatzeko aukeria euki genduan. Urte t'erdiz lania ibili eta gero, pozgarrixa izan da jokua eskuetan hartzia.

Uste dot oso lan politta urten jakula. Itxura aldetik, eduki aldetik... Nere bildurrik haundixena zan, ia galderekin asmauko ete genduan. Joko zailegixa egin dogu? Errezegixa? Oindiok goizegi da ezer esateko, baina orain arte egindako 2-3 probetan, uste dot maila egokixa topau dogula eta jendiak ondo pasauko dabela jokatzen.

1260 galdera dagoz, danak Eibarren ingurukuak, eta 6 taldetan antolatuta (Historixia, Tokixak, Euskeria, Kulturia...). Oka estilora jokatzen da eta helburua da Eibarren inguruko galderak erantzun ahala, aurrera eittia.

Umiendako ez dau balio, baina gazte zein nagusi, edozeiñek jokatu leike Kalamuako Parlamentuakin. Jokatu eta ikasi. Horixe da jokuan helburua:

• Eibarko historixia ezagutzeko aukeria emotia, ondo pasatzen dogun bittartian
• Eta belaunaldixen arteko transmisiñuan laguntzia, aitxitxa-amamak loibak parian ipinitta (eta aukera bardiña eukiko dabe batzuk zein bestiak).

Barixakoko afarixan, behintzat, ederto pasau genduan. Hementxe erretrato bat.

 
Argazki gehixago Flickrren.

Serafin Basauri Arteaga

Serafin Eibarren jaio zen 1935eko apirilean, Legarre auzoan, eta hantxe pasa zituen bere umetako urteak, putsezko baloiekin jolasean, Urkotik behera datorren errekan plisti-plasta, eta Amañako presapean igerian.

Lehenengo eskola Udaletxeko monjetan izan zuen. Gero, 7 urterekin Frontoizarreko eskolan nazionalean ibili zen eta, ondoren, Isasiko Corazonisten ikastetxean. Fraileetako ikasketak amaituta, 12-13 urterekin Armeria Eskolara joan zen.

Handik irtenda, GAC enpresan hasi zen lanean, baina Alfa lantegiari lotuta igaro ditu bere lan-urterik gehienak.

Gaztetatik euskararen munduan

Umetatik ezagutu zuen giro politiko eta euskaltzalea etxean bertan. Aita sozialista zuen, eta euskalduna; ama abertzaleagoa eta euskaltzaleagoa. Etxean euskarazko liburu bat ere bazeukan amak, eta liburu horrek eragin handi-handia izan zuen Serafinengan. Batez ere Arrese Beitiaren "Ama euskerearen azken agurrak" olerkiak hunkitu zuen eta horrek piztu zuen euskaltzaletasuna bere barruan.

Euskararen munduan Juanito San Martinen eskutik sartu zen 1953. urte inguruan. Klub Deportiboan taldetxo bat sortu zuen San Martinek, mendirako zaletasuna ardatz hartuta. Mendia eta politika oso lotuta zeuden garai hartan, eta baita euskaltzaletasuna ere. Gerora, Klub Deportiboan euskarazko klaseak ematen hasi zen Imanol Laspiurrekin batera. Ondoren, Ekin sortu zen, eta euskal kultura bultzatzeko eta zabaltzeko zerbait egiten hasi behar zela pentsatu zuten.

1950. hamarkada iluna izan zen, etsipenez betea, baina erdi-ezkutuan bazen ere, lanean aritu zen eibartar euskaltzale talde bat, Serafin tartean zela. Klandestinitatean sartu zirenean oso zail ikusten zuten orduko egoera aldatzea, baina bai uste zuten euren burrukarekin euskara eta euskal mundua hobetzeko aukera izango zela. "Zer lortuko juagu? Burrukan egin, behintzat, euskerian alde!". Talde hartako hiru pertsonaia nagusien artean (Basauri, Laspiur eta San Martin), euskarak eta hizkuntzak toki handia bete izan du beti, horixe zen aurrera egiteko giltza eta arrazoia.

1950. hamarkadako iluntasunaren ostean, 1960. hamarkadan itxaropenerako tarte bat sortzen hasten da. Euskara kalera irtetzen hasten da, euskal jaiak sortzen eta ugaritzen dira… Serafin ere mugimendu horretan murgiltzen da hamarkada osoan, euskarazko klaseak ematen eta, batez ere, alfabetatzeko programak. Euskaraz idazten irakasten zuten, testuak landu, hitzaldiak antolatu, eta abar. Garai hori izan zen Serafinek kulturgintzan gehien disfrutatu zuena. 1960ko hamarkada itxaropen sasoia izan zen.

Garai horretan, gainera, Eibarko Ikastola ere sortu zen. Serafin Basaurik 1966. urtean hartu zuen ikastolaren ardura eta hainbat kargu eta lan burutu zituen 1972. urtera bitartean. Oso urte garrantzitsuak izan ziren Ikastola jaioberri txikia benetako ikastola bihurtzeko: legeztatu egin zen, lokalak lortu ziren, irakasleak eta ikasleak ugaritu egin ziren… Guzti horren motor nagusietako bat Serafin bera izan zen, eta lan horren ondorioz sortu zen Mogel ikastola 1973. urte inguruan.

Orain ere bizi-bizi lanean

Azken urteotan ere euskararen alde lanean jarraitu du. Azken 20 urteotan Eibarko Udaleko Euskararen Mintegiko kide izan da eta Udalak kaleratutako hainbat liburutan Serafinen eskua dago ("Eibarko aditza", "Eibarko deklinabidia" edo "Eibarko Hiztegi Etnografikoa", esate baterako). Herri hizkerak jasotzen lan egin duen Badihardugu elkarteko presidente ere izan da, eta Ohorezko Presidente da une honetan. Eta bere azkenengo lana Eibarko Hiztegi Digitala da, une honetan azken ikutuak jasotzen ari dena, besteak beste Serafin Basauriren lanari esker. Euskaltzain urgazle ere bada.

Omenaldia

Serafin ez da omenaldizalea eta lehenago ere ezetz esan die horrelako ekitaldiei. Oraingoan ezin izan du ezetzik esan. Abenduaren 20an Eibarko euskaltzale guztiek omenaldi txiki baina beroa eskaini nahi diogu, bere bizitzan zehar euskararen alde egindako lan guztia eskertzeko. Arrate Hotelean bazkari-omenaldia egingo zaio eta antolatzaileek eibartar guztiak gonbidatu nahi dituzte, batez ere Serafin ezagutu eta berekin lan egiteko zortea izan dugunok.

Eibarko euskalgintzak Serafin Basauriri, bazkari-omenaldia.

• Eguna: abenduaren 20an, 13.00etan (Untzagan).
• Lekua: Arrate Hotela.
• Menua: Paletilla Iberikoa, Pikilloko piper beteak, Bakailao Orly mokadutxoak / Arrain-zopa / Lupia laban edo txahal solomilloa cabrales saltsan / San Markos tarta.
• Izena-emateko: 35 euro sartu behar dira Kutxako kontu honetan: 2101 0035 16 0010181170.
• Harremanetarako: 943 200918.
• Sustatzaileak: Arrate Kulturala, Badihardugu elkartea, EibarOrg, …eta kitto!, Klub Deportiboa eta Mogel Ikastola.

Bazkari egunean Untzagan bilduko gara, talde-argazki bat ateratzeko (gero oroigarri moduan erabiliko duguna). Untzagan elkartuko gara, beraz, eguerdiko 13.00 puntuan. Zeozer hartu eta handik Hotel Arratera joango gara bazkaltzera.

Mundakako basarri batetik etorri da Xipi negua pasatzera. Han hotz egingo dabela eta Eibarren pasauko dittu hillabete batzuk, kalefaziño eta guzti. Pixkat hazten danian, atzera buelta basarrira. Gogorra egingo jako, gurian erregia baiño hobeto bizi da-eta.
 

Ikaragarria da zein "ondo" ari den gestionatzen Errebaleko kontua udala. Txapuzaz txapuza dabil, eta segi aurrera. Hasierako proiektua, ondorengo sekretismoa, lurra pribatizatzea, inguruko auzotarrak kontra jartzea, lanak geldirik izatea hainbat hilabetez, lehengo merkatu plazako saltzaileen egoera penagarria, baserritarrei  jarri zaien azpiegitura txapuzeroa...

Alderdi publikoa eta urbanistikoa ez ditut aipatuko kasu honetan. Horretarako badaude Errebalekoak. Hizkuntzaz bota nahi ditut hiru purrustada, aste honetan bertan jarri dituzten kartel ederrak gogoan hartuta:

• Zergatik eta zertarako ingelesezko izena? Zergatik Errebal Center? Zergatik ez euskal izena, edo errazago, lekuaren izena, Errebal hutsa? Modernoak gara Eibarren. Hori izango da.
• Hesi berrietan 15 kartel jarri dituzte. %100 gaztelaniaz. Onartezina.
• Eta gainera, merkatalgune berriaren leloa ere okerra eta eskualde honen benetako izena aintzat hartzen ez duena: "El centro del Bajo Deba". Gure eskualde honetako udaletxe guztiek aho batez onartu zuten duela mordoa (ondoren, Euskaltzaindiaren oniritziarekin), eskualde honen izena Debabarrena dela, euskaraz zein erdaraz, eta horixe bakarrik erabili behar dugula guztiok. Ez dagoela gaur egun ez Bajo Debarik, ez Alto Debarik, ez Deba Behea edo Deba Beherea bezalako enjendrorik.

Goizeko 11ak inguruan zarata handia entzun da Kantoi inguruan. Corte Ingles berria eraikitzen ari dira inguru hartan. Lanak direla eta, Kantoitik Legarrera doan errepidea zulora jausi da. Une horretan bertatik pasatzen ziharduen auto bat harrapatu du erdian. Emakume bat zihoan barruan, baina onik irten da. Susto demasarekin, seguru asko.

Sustoaz aparte, nahaste izugarria sortu du Eibarko trafikoan. Luzerako gainera, ez baita egun batetik bestera konponduko.

Oraingoz, Eibartik Ermurako irteera Amañatik  joango da, nahitaez. Ermutik Eibarko sahiesbiderako sarrera, berriz, Valenciaga enpresaren albotik bideratu beharko dute (lehengo norantzaren aurka).

Hau ez da izan lanek sortu duten lehenengo istripua. Orain urtebete inguru ere beste errepide zati bat jausi zen.

Gaurkoa azkena izango ote?

(Argazkiak: Amaia Ugalde, UEU)

Asteburuan amaitu da udako denboraldia Eibarko kanpoko igerilekuetan. Uda honetako datuak eman ditu Eibarko Kirol Patronatuak: 31.000 erabiltzaile izan ditu kanpoko igerilekuak, iaz baino gehiago (iaz 28.500 erabiltzaile, baina oso uda txarra egin zuen), baina 2006an baino gutxiago (37.500 erabiltzaile).

Kontuan hartu beharko zituzten Elgoibarko datuak (Eibar baino 2-3 aldiz txikiagoa den herria): aurten inoiz baino erabiltzaile gehiago, eta Eibarren baino 3.450 bisitari gehiago. Guztira 34.450 bisitari.

Baina jakina, horretarako Eibarren ere igerileku duinak beharko genituzke, eta ez da erraza. Txikiak, jendez leporaino, aldagela zaharrak, kerizperik ez... ez da erraza eibartarrak Ipuruako igerilekura joatea. Asko eta asko kanpora joaten dira, batez ere Elgoibarrera eta Apatamonasteriora.

Eibarko igerilekuan egin beharreko handitze-lanak ere atzeratu egin dira. Datorren urteko udazkenean hasiko dira. Udaletxetik diote igerilekuak handituko dituztela ("se triplicará" diote), baina benetan zelaigunea bakarrik handituko da. Gaitzerdi.

Bitartean, kerizpe apur bat bat jarriko ote digute?

Asturias ez genuen ezagutzen. Urtero joatekotan, baina beti zeozer. Aurten, azkenean, animatu egin gara eta abuztuko 2. eta 3. asteak Asturias aldean igaro ditugu. Gure hasierako asmoa zen alde batetik bestera ibiltzea, baina umeak kontuan izanda, Ribadesellako kanpinean jarri dugu kanpamentua eta ez dugu mugitu. Kanpin egokia, Sebreño auzoan dagoena. Neurri egokia, garbia, umeentzako jarduerak, taberna txukuna eta igerileku ona.

Sebreñotik abiatuta, 40-50 minutura izan dugu Asturias erdia, gutxi gora-behera (Llanesetik hasi eta Gijon ingururako guztia). Abiapuntu egokia pentsatu zaigu. Euri pixkat egin digu (6-7 egunetan, barrena), baina egunero egin ahal izan dugu planen bat. Mendia, kostaldea, hondartzak, hiriburuak, ermitak, erromanikoa, sagardoa, jatekoa... dena gustatu zaigu.

Hementxe laburpen txiki bat.

Egun bat hiriburuan igaro genuen, Oviedon. Hiri polita da, parte zaharra, behintzat. Txikitxoa, baina goxoa eta pasiada bat emateko ederra. Jan ere gustora egin genuen, taberna txiki batean.

Santa Maria del Naranco ere ikusi dugu, nola ez. Jende lartxo, baina ederra. Ingurua ere zaindua.

Mendian ez gara larregi ibili, baina ikusitakoa asko gustatu zaigu. Enol ingurua ezin ederragoa da (nahiz eta jendez gainezka egon). Autobusez igo ginen (abuztuan ezin da kotxez igo), eta izugarri disfrutatu genuen. Umeekin joateko toki aproposa da. Eta Bulnes ere ezagutu genuen. Dirutza ordaindu behar da bertara joateko (funikularrez igotzeko), baina merezi duela uste dut. Garai turistikoenetan goiz ibili behar da funikularrean tokia hartzeko; kontuan izan. Gu berandu samar ibili ginen, baina egunpasa polita igaro genuen, Bulnesen bertan eta inguruko mendietan. Gainera, Sotres-era ere joan ginen. Hori ere herritxo polita.

Kostaldeari dagokionez, batez ere Llanes-Ribadesella bitartekoa ezagutu dugu. Oso ederra, gomendagarria, guztiz. Ikusitako hondartzen artean:

• Caraviako Arenal de Moris eta Playa de Vega. Ederrak, baina itsaso gogorregia, gure gusturako.
• Cuevas del Mar (Cuevasen). Ikusgarria. Inguruko kostaldean ibililaldia ere egin genuen. Zoragarria. Txiringito polita alboan; merke eta ondo bazkaldu genuen.
  

• Naves auzo ondoan San Antolin dago. Hondartza ederra da, eta gainera, errepide ondo-ondoan dago eta zabala da. Eta alboan, Gulpiyuri hondartza ezaguna dago. 50 metro eskas dituen hondartza, baina ezagutu beharrekoa: ez dago kostaldean, itsasotik 100 metrora baizik, behiz eta traktorez betetako zelai baten erdian. Itsasoa lur azpitik sartzen da eta ipuinetako hondartza sortzen du belartza erdian (argazkian ikusten den "zulo" horretan dago). Joan aurretik, mareak begiratu behar dira, goi-goian dagoenean hondartza ia-ia desagertu egiten delako.
  

• Mendebalderago, Naves eta Niembro artean, beste 2 hondartza zoragarri daude: Toranda eta Torimbia (nudista) daude. Biak ere polit-politak. Eta hurrengo auzoan ere, Barron bertan, 2-3 hondartza txiki daude.
  

Berriro ere itzuliko gara. Seguru.

Oharra: mezu hau abenduan argitaratu dut, baina abuztuko fetxa jarrita. Idaztekotan, idaztekoan... eta 3 hilabete igaro zaizkit :-)

Neretako berba normal-normala izan da beti. Argiduna, elektrizistia. Etxian zeozer txarto badabil, argidunari deittu bihar jako. Arrainduna, egurduna, esneduna eta kamioiduna daren moduan, ba, argiduna (aspaldi idatzi neban -dun atzizkixaz eta lanbidietaz).

Azken egunotan, baina, konturatu naiz ez dala hain berba normala, Eibarren be ez dala hain berba ezaguna. Inguruko askok ez dabela ezagutzen, eta ezagutzen dabenak be, gehixenak ez dabela erabiltzen.

Hiztegi nagusixetan ez da agertzen. Eibarko eta Bergarako hiztegixetan bai (nahiz eta adiera aldetik pixkat desbardiña izan).

Elexpuruk, Bergaran:
Empleado -de Iberduero en nuestra infancia- que se dedicaba a cuidar el tendido y arreglar las averías.

Juanito San Martinek, Eibarren:
Encargado,-a del servicio de suministro de luz.

Euskera estandarrian argiketari eta elektrikari nagusittu ei dira. Aukeran, nik neuk behintzat, jarraittuko dot argiduna erabiltzen.

»» Afariketan egin / jardun (da/du) (Ad.)

jugar a ser mayores / a padres y madres

Horixe da afariketan eittia. Aittatxo ta amatxoko jardutzia. Umiak jolasian ibiltzia, nagusixen kontuak imitatzen. Edo etimologixara juanda, afarixa eitten jolastia.

Eingo dogu afariketan, ni aitta eta zu ama? / Afariketan zebizen umiak Txantxa Zelaixan.

Hauxe diño Eibarko Hiztegi Etnografikuak:

Janarixa prestau, horretarako bihar dan guztia egiñaz. Normalian bat ama da eta bestiak umiak. Nesken jolasa izaten zan.

Eta Toribio Etxebarriak:

Jugar (los niños) haciendo comedia de los asuntos de los mayores.

Jatorrizko berba horretatik, beste adiera eta kontu batzuk be agertu dira:

1.- Afariketan egin: brometan ibili; nagusixak umien antzera ibiltzia, buru barik.
Afariketan ibilli al haiz, horretara agertzeko? / Gauzia benetan hartu biharrian, afariketan jardun dabe.

2.- Afariketako: brometakoa.
Afariketako ipoiñak, hainbeste urtekin. / Uste hasarre zirala, eta afariketakuak alkarri esaten zittuen berba gogorrak (TE). / Nere lehengusuak pistolia daka etxian; afariketakua baiña, e?!

Hiztegi orokorretan ez dot topau holako berbarik. Bergarako hiztegixan, berriz, koziñeketan agertzen da.

Eibarko udalak umiendako antolatzen dittuan aisialdi programak be, Afariketan dira (Oporrak Afariketan, Kalean Afariketan, eta abar).

Giza katia osatzeko 500 lagun inguru biharko dirala uste dogu. Baten bat animatzen bada giza katerako, agertu deilla Urkuzuan datorren zapatu eguardixan (maiatzaren 24an).

Badihardugu elkartian zatixa Urkuzu aldekua izango da, gure egoitzia alde horretan dagualako. ...eta kitto! euskera elkartiak be inguru horretan egingo dau beran lana. Hortik aurrera, beste elkarte eta erakunde batzuk hartuko dabe lekukua.