Eibartik

Atzo arratsaldean afarimerienda izan genuen Eibarko Botellín elkartean. Eta sarreran, kristalera eder batean, elkartearen armarria, berba hauekin: "G.J.J. Bonbiltxo".

Karajo! Zer izango ote da hori? Botellín=Bonbiltxo? Eta koadrilako batek: "Bai ba, bonbilak botellak dira euskeraz".

Egunero ikasten dela zeozer.

Bonbila #  iz. Ontzi aho-estua, gehienetan beirazkoa, edariak eta, oro har, likidoak edukitzeko erabiltzen dena. Botila handia. Botella; garrafón.

Halaxe agertzen da Labayrun, Elhuyarren eta Harluxeten. Baita Bergarako euskararen hiztegian ere, ohar honekin: "Oso adinekoek bakarrik oroitzen dute hitza".

Tira. Gazte gara gazte.

Hona hemen gezurren eta txapuzen kronologia:

• Orain dela 7-8 urte inguru erosi genuen gure etxea, Eibarko Saratsuegi (Sautsi) auzoan. 2002. urtea izango zen, gutxi gorabehera. Orduan esan zigutenez, 2005. urterako prest izango zen Sautsi eta Azitain josiko zituen errepidea.
  
• Usteak ustel.
  
• Auzokideak kexatu arren, errepide horren inguruko lehenengo mugimenduak 2006. urtean izan genituen. "La construcción comenzará en enero de 2007 y se finalizará en 8 meses".
• 2007ko urtarrilean hasi beharrekoa 2007ko urrian hasi zen. Orduan ere hilabete batzuetako lana omen. Fatxada hutsa; lur-mugimendu txiki batzuk besterik ez.
• Hilak eta urteak aurrera.
  
• 2008ko udan albiste gehiago: "El vial estará listo para marzo de 2009". Berriro ere zortzi hilabeteko epea.
• 2009ko urtarrilean, baina, beste 5 hilabeteko atzerapena. Errepidea 2009ko udan irekiko omen zen.
• Udan ez zen ireki, jakina, baina 2009ko irailean "amaitzen zeudela" esan ziguten udaletxetik. 2009ko urrian zabalik egongo zen, ziur-ziur.
• Ja!
  
• 2009ko urrian albiste gehiago: "El vial de Sautsi se abrirá a final de año".
• Kontxo! Urtea amaitu da barren!
• Azkenengo kapitulua, oraingoz, aste honetan bertan. Errepidea 2010eko otsailean amaituko dute. Berriro.

2005, 2007ko uda, 2008ko uda, 2009 hasiera, 2009 amaiera, 2010eko udaberria... Bai, azkenean asmatuko dute!

Eta, gainera, orain arteko guztia erdi-egia da! Orain arte egin dutena errepidearen lehenengo fasea da, bigarrena oraindik hasi ere ez baita egin (Iparragirre-Sautsi lotura). Beste 5 urte?

Sautsiko errepidearena, zoritxarrez, ez da salbuespena. Eibarren obra publiko guztiak atzeratzen dira infinituki. Adibide batzuk? Udaletxea (hainbat urtez lanak geldirik egon ziren), Coliseoa (dozenaka urtez izan genuen itxita), Portalea kultura etxea (luzatzeaz gainera arazoak ere izan zituen), Unbeko kirolgunea, Urkizuko torreetako lanak (hilabete batzuetarako lanak 2 urtez luzatu ziren), Errebal (amaituta behar luke eta hasi ere ez dira egin), Eibarko haurreskolak (Urkizukoa zein Amaña ta Urkikoa),  trenbidearen gaineko pasealekua,... Ni umea nintzen, baina esango nuke Ipuruako Kiroldegia egiteko orduan ere hainbat eta hainbat arazo izan zirela. Tira, kontuan izan Plan Generala bera ere denboran mugarik gabe luzatu zela. Hiru urtean egitekoa ez-dakit-zenbat urtez luzatu zen (6? 7? 8?).

Eta inork ez dio ezer, ez du barkamenik eskatzen, ez du atzerapenaren erantzunkizunik hartzen edo ez du burua lurpean ezkutatzen. Gutxienez lotsatuko balira...

 

 

Sautsi-Azitain errepidea gaur egun (argazkia: Felix Morquecho, DV) 

Si Sabino viviría
Iban Zaldua
Lengua de trapo, 2005
ISBN: 84-663-6831-5
238 orrialde

José Miguel López Belausteguieta detektibe trisexual eta mozkortiarrak lan berezia dauka esku artean. Nueva Euskadi planetako Tekno Buru Batzarrak lurrera bidali du misio arriskutsua bete dezan: XX. mendean hildako buruzagi jeltzale baten gorpua berreskuratu behar du, Nueva Euskadin bere ADN aztarnak behar baitituzte. Baina Tauro planetako etsaiek ahaleginak eta bi egingo dituzte Belausteguietaren asmoak zapuzteko.

Iban Zalduaren lehenengo eleberria. 2005. urtean eta gaztelaniaz argitaratutakoa. Umorea, zientzia fikzioa eta irreberentzia. Ganberrada hutsa. Bueno, ganberrada eta baita kritika sozial eta politikoa ere, horietarik ere badauka eta (dexente, nik uste).

Hasieran kosta egin zait haria hartzea, baina orriak igaro ahala gero eta gehiago gustatu zait, eta amaierarako nire-nireak nituen Josemi detektibearen abenturak eta desbenturak (beste kritika honetan ere berdina diote, liburuak onera egiten duela erditik aurrera). Leire Narbaizari ere gustatu zitzaion. 

Gomendagarria.

erlamiño (erlabio). iz. Avispa (Vespa sp., eta beste batzuk).

Bai. Ta zikiña, koko zikiña. Porejenplo, erlamiñuak? Madarixak eta melokotoiak? Oiñ? Ta sagarrak bigun samarrak diranak? Danak joditzen jittuek! Sagarra hau dok, eztok? Eta sartzen jok eztena esaten jakona, zulatzen jok, ta handik erdiko zereraiño usteltzen jok egun bi-hiru barru. 

Eibarren gehixenbat erlamiño erabiltzen da (forma arautua, erlabio), baina kulumiño be ezaguna da.

Hegoaldian jaso dittudan lekukotasunak:

• Kurubio, Kulubio, Urubio: Arratian, Busturialdean, Mungialdean
• Kurumiño, kulumiño: Lea-Artibain eta Durangaldean
• Erlabi(x)o: Debagoienean, Otxandion, Legution, Ubiden
• Erlamiño: Eibar, Bergara, Ermua, Elorrio eta inguruan.
• Liztor: Urola Kostan, Goierrin, Tolosaldean...
• Liztorbea edo liztabera (liztor txikitxoa): Urola Kostan
• Erlaztin: Imotzen

 

Oharrak:

• UZEI hiztegiak "gutxi erabilia" marka ipini detsa "erlabio" berbiari. Deba Ibar inguruko herri askotan horixe da, ba, forma bakarra!
• Hiztegi Batuan erlabio (ez erlamino) eta kurumino (ez kurubio) finkatu dira. Egongo da, ba, arrazoiren bat.

Iruña-Veleiako euskarazko grafitoak
Juan Martin Elexpuru
Arabera (2009)
ISBN: 978-84-95774-22-4
150 orrialde

Durangoko Azokaren bezperan kaleratu zuen Elexpuruk hau liburuau. Iruña-Veleiaren historia eta istorioak, euskal ostraka guztien argazkiak, testuak, Lakarra eta Gorrochateguiren txostenen komentarioak, kritikak,... Orain dela 4 urte inguru ostraken berri izan genuenetik hona izan diren gorabehera guztiak azaltzen ditu bergararrak. Aztarnategiaren historia, hasierako harridura eta ilusioa, faltsukeriaren oihartzuna, batzorde teknikoaren txostenak, azken urtean argitaratu diren beste txostenak... Batez ere euskarazko grafitoen inguruan dihardu, baina beste gai batzuk ere jorratzen ditu zeharka.

Elexpuruk argi dauka ostrakak benetakoak direla (edo izan daitezkeela, behintzat) eta horren aldeko hainbat datu eta hausnarketa ematen ditu. Beharbada, horixe da gutxien gustatu zaidana. Elexpuruk datu ugari ematen du euskarazko idazkunak benetakoak direla pentsa dezagun, baina zalantzari zirrikitu txikiena ere utzi gabe. Zalantza punttu hori, argitu gabe dauden hariak... horien inguruko hausnarketa batzuk eskertuko nituzke.

Azken urteotan izandakoak gertu-gertutik jarraitu dituen irakurleak ez du datu berri-berririk aurkituko liburu honetan. Izan ere, liburuan aipatzen diren datu gehienak lehenago ere argitaratu izan dira, Elexpuruk berak edo beste hainbat tokitan (ikus, adibidez, Elexpururen bloga, Ostraka euskalduna, Veleia.org, Alava.net edo Ricardo Gomezen Delicious kontua). Veleiaren berri ez baduzu orain arte izan, ostera, liburua gustura irakurriko duzu; eta, bestela ere, liburu honek orain artekoaren laburpen ona egiten du. Betiere benekotasunaren aldetik kontatuta, jakina.

Ez ditu nire zalantza eta uste ilun guztiak argitu, baina Veleian gertatutako gorabeherak ezagutzeko argitalpen egokia da. Irudiz oso ondo hornitua, datu askorekin eta jarrialdi batean irakurtzeko modukoa.

Zalantzarako tartetxoa, behintzat.

Ba, bai. Gure inguruan, behintzat, 1etik 100era igo da "elurtuta" aditza. Asteburuko elurjausiaren ostean, mara-mara entzun dugu "elurtu" aditza han eta hemen. Adibiderako, Sustatun argitaratutako albiste hau:

"Euskal Herria ELURTUTA asteleheneko ESAren satelite-irudian. Paisaia ELURTUAK urtzen ari dira, baina satelite irudietan gordeta geratu dira. ESAren sateliteen irudietan Euskal Herri ELURTUAREN argazki hau atera zuen."

Esango nuke, gure inguruan behintzat, "zurittu" aditza edo "edurrak estali" moduko perifrasiak erabiltzen direla, baina ez "elurtu".

Hiztegi gehienetan agertzen da, egia esan (Elhuyar, Labayru, 3000...), baina Hiztegi Batuan "gutxi erabilia" marka dauka (1) eta Orotarikoan oso-oso fitxa laburra (2). Tradizio txikiko berba dela esango nuke (Hegoaldean, behinik behin), eta gaztelaniazko "nevar/nevado" bikotearen eraginez gero eta hedadura handiagoa hartzen diharduena. Erosoa da, bai; batez ere, itzulpenak egiteko orduan.

Eibarko eta Bergarako hiztegi digital handietan ez dago, esate baterako (www.eibarko-euskara.com
eta www.bergarakoeuskara.net). Adierazgarria begitantzen zait.

Erabili daitekeela? Jakina. Zuzena dela? Jakina. Baina "zuritu" erabili ordez "elurtu" erabiltzen hasi bagara, garbi dago zein den arrazoi nagusia.

Eta? Zer diozue zuek? Eta zuen aittitta-amamek? Mendiak "elurtuta" edo "zurituta" ikusten dituzte?

Secundino Loidi Eibarko udaletxian jaixo zan 1919ko uztailaren 1ian. Bere aitxa Eibarko udaletxeko konserjia zan eta hantxe zabaldu zittuan begixak Secundinok. 1920-1930 hamarkadetako Eibarko politikia zuzen-zuzenian bizi izan zeban eta gaztetatik euki izan zeban politikarako zaletasuna. Sozialista amorratua zan "Panpo".

Orain dala 10 urte inguru, Eibartarren Ahotan proiektuakin hasi giñanian (Eibarko memoria historikua eta euskeria jasotzeko proiektua) bera izan zan elkarrizketatu genduazen pertsonetako bat. Gizon agradablia eta apala, hainbat barriketaldi euki genduzen Secundinokin. Gehixenbat republikia eta politikia aittatu genduzen, baiña baitta bizikletak be, Club Ciclistako arduradun, antolatzaile, presidente eta bihargin izan zalako hainbat urtian.

Atzo jakin neban hil dana. Asko sentidu neban.

Entiarro zibila egin jakon, zelan ez.

Hamentxe berari jasotako lekukotasun bat, ahal dan moduan (eta lege oharrari jaramonik egin barik) Egoibarra.com webgunetik ekarritta. 1931ko "katorzedeabrilian" gertautakuak kontatzen dittu. Udaletxeko atiak goizian goizo eregi bihar izan zittuela eta bera izan zala bandera errepublikanua udaletxera eruan zebana (12 urte zekazen orduan). Bere albuan Salvador Marzana eta Aurora Baskaran dagoz barriketan.

 

 

 

Oier Gorosabelek bere blogean argitaratu zuen hau argazkiau. Guregipuzkoa.net webgunean kaleratu dute eta CC lizentziaz banatu. Juan San Martin eibartarrak 1957an kaleratutako argazkia da.

Sandaili edo San Elias* haitzuloa da (Araotz, Oñati) eta bertan izen bereko ermita dago (**adi, eguneraketa behean).

Eta gogoratu naiz Oñatin gertatu zitzaidanaz. Hango txori-izenak biltzen ari nintzela, lekuko batek "sanda(i)li-txoriak" aipatu zizkidala; enaren artean bazirela enara-enarak (edonon ikusten direnak) eta sandali-txoixak, mendi eta harkaitz inguruan bizi direnak.

Eta gogoratu naiz izen berezia iruditu zitzaidala "sandalien" hori.

Gerora jakin nuen, jakina, txori horren izenak ez daukala zer ikusirik hondartzako sandaliekin eta bai sandeli, sandali edo sandaili haitzuloarekin. Han inguruan dagoelako Oñatiko haitz-enara edo sandaili-txori kolonia handiena (Ptyonoprogne rupestris).

Lehenago ere idatzi dut haitz enaraz. Hortxe informazio gehiago txori honen inguruan eta enaren inguruan, oro har.

.............................

**EGUNERAKETA (2016-12-29): Borja @protoeuskaldun-en lorratzari jarraituz jakin dut, beharbada, ermita/kobazulo honen jatorrizko izena Sanda Ilia (Santa Julia) dela, gerora San Elias bilakatua, izen biek euskaraz duten antzekotasunarengatik (ikus Euskaltzaindia). Horren eraginez euskaraz sandeli/sandali/sandaili izenak erabiltzea gaur egun ere. Testu zaharretan (XV.-XVI. mendean) horrela aipatua:

                Sanda iliac atrac ditu zizarrez
                Nola zizarrez da ala zendalez
                Hermandadea arcandoa negarrez
                Anso Garcia é gasteluori emunez
                Ec envinda estiquicha esan ez.
                Lascavarroen y esataco lastorra
                Lascavarro costatuan onela
                Gavaz ere urtunica obela
                Argui izarroc ditugula candela
                Ostatuan guera diro igu emenda.

Mitxelenak proposatutako irakurketa:

                Sandailiac ateac ditu zirarrez,
                Nola zirarrez da ala zendalez.
                Hermandadea arean doa negarrez,
                Anso Garciac gasteluori emun ez,
                ..... ............... esan ez [esanez?].
                Lascauarroen yesetaco lasterra!
                Lascauarrroc ostatuan onela:
                Gauaz ... urtenic ...............
                Argui içarroc ditugula candela,
                Ostatuan ...........................)

Non: Puerto de Oñatiren eskuizkribuak, Apéndice.
Bertsio honen iturria: K. Mitxelena, Textos Arcaicos Vascos, Madrid, 1960, 92-97or.    

Izugarri gustatzen zait Bertan Bilduma. Gipuzkoako gai kultural, historiko eta artistikoak lantzen ditu, gehienbat. Hogeitik gora ale atera dituzte dagoeneko.

Gipuzkoako Foru Aldundiaren lana da. Bilduma ederra, maketazio dotorea, argazki zoragarriak, testu egokiak...  eta sarean ere kontsultatu daiteke PDF formatuan. Zer gehiago eskatu daiteke?

Prezioa ere ezin egokiagoa. 10 euro ale bakoitzeko. Etxean 5-6 ale izango ditut. Erosi dudan azkena hauxe: Praileaitz I haitzuloko zintzilikarioak. Bildumako azken alea dela uste dut (22.a).

Hizkuntza irizpidea ere primerakoa da. Ale guztiak euskaraz daude eta azken orrietan (beste maketazio eta paper mota xumeago batekin), testuak beste 3 hizkuntzatara itzultzen dira: gaztelania, frantsesa eta ingelesa.

Informazio gehiago eta alerik gehienak jaisteko aukera aldundiaren webgunean, http://bertan.gipuzkoakultura.net/.

Orain dela pare bat urte izan nuen lehenbizikoz proiektu honen berri. Orio Produkziotik deitu zidaten. "Eriz Zapirain naiz, Orio Produkziokoa. 60ko hamarkadako musikaz dokumental bat egin behar dugu eta Interneten zure bideo zahar interesgarri batzuk ikusi ditugu. Dokumentalean sartzeko baimenik emango zeniguke?"

Nire amak eta aitxitxak ateratako bideo batzuez ziharduen. Eibarko Euskal Jaia azaltzen da, 1965-1969 bitartean, eta irudien artean "Ez dok amairu" izeneko karroza bat. Horretxen bila zebilen Eriz: Ez dok amairu musika taldearen inguruko dokumental bat egiten ari ziren.

Orain dela aste gutxi Erizen eskutitza jaso nuen lanean. Eskerrak ematen zizkidan eta dokumentalaren kopia bat bidaltzen zidan DVDan. Egun batzuetan mahai gainean ahaztuta izan ostean, azken egunotan osorik ikusi dut, goitik behera. Ikusi eta gozatu.

1960ko hamarkada erdialdean euskal kantagintzak izugarrizko iraultza bizi izan zuen: Ez Dok Amairu taldearen sorrera. Gaur egun hain ezagunak ditugun hainbat artista bildu zituen taldeak (Mikel Laboa, Benito Lertxundi, Xabier Lete, Lurdes Iriondo, Julen Lekuona, Joxean Artze edota Joxe Anjel Irigarai, besteak beste) eta Frankismoaren sasoi ilun hartan arnasa berria ekarri zion Euskal Herriari, kantagintzari ez ezik, baita euskal nortasun berari ere.

Lau urte jardun du Orio Produkzioak ekoiztetxeak Eriz Zapirain zuzendariaren ardurapean dokumental sorta honetan lanean. Dokumental sorta honen asmoa garai hura ezagutzera ematea izan da, belaunaldi berriek jakin dezaten zeintzuk diren, nola eta zergatik hasi ziren eta, batez ere, zer ekarpen egin dioten euskal kulturari. Izan ere, esango nuke gehienok ezer gutxi dakigula "Ez dok amairu" taldeaz.

Dokumental-sortaren bidea ez da samurra izan. Lau urtetik gora behar izan dituzte burutzeko (Argiako albiste honetan prozesu guztia egileen ahotan). Hasieran 30 elkarrizketa inguru egin zituzten. Ondoren gidoia, muntaia... etorri ziren. Nola antolatu hori guztiori? Dokumentala 6 ataletan banatzea erabaki zuten, bidaia baten itxuran antolatuta. Amets Arzallus izango da gidaria. Sei eguneko bidaia bat egingo du Euskal Herrian barrena, Donostiatik abiatu eta Donostiara itzultzeko; bidaia espazioan eta denboran. Ibilbidean lekuak, izenak eta gertakizunak kontatuko dizkigu Ametsek, 1965ean Ez dok amairu sortu zen unetik 1972an desegin zen arte. Nola sortu zen taldea? Zer iturritatik edaten zuten? Zer oztopo izan zituzten? Zein zen garai hartako egoera? Eta zergatik desegin zen taldea?

Garai hura ezagutu ez genuenontzat ezinbesteko dokumentala. Eta ezagutu zutenentzat ere bai. Gaur gauetik aurrera, igandero, gaueko 21.30etan ETB1en.

Beharbada egokiagoa da telesaila hasi-ta-amaitu ikustea, ez sei astean zehar (kapitulu batetik bestera erreferentziak daudelako), baina baliteke EITBk laster sarean jartzea, horrela egiten duelako hainbat proiekturekin. Bitartean, telebistan ere ondo.