Eibartik

Noizkua ete da hau testuau?

"Ni los individuos, ni las clases, ni los pueblos que integran la comunidad política española gozan de suficiente libertad... Se detiene por manifestar pública e incluso privadamente opinions políticas contrarias a las del Gobierno en materia de suyo opinable... Se convierte en delito lo que de suyo no es más que el ejercicio de un derecho... En las comisarías de Policía de nuestro País se emplea el tormento como método de exploración y búsqueda del transgresor de una ley muchas veces intranscendente y no pocas injusta. Una malévola sospecha basta para que le policía o guardia civil de turno pueda flagelar irresponsablemente, torturar y herir a cualquier ciudadano muchas veces inocente de la fechoría que se le atribuye. No hablamos de hechos aislados Se trata, puesto que las autoridades conocen los hechos, y los toleran, de un sistema... La superpropaganda, acaparando la prensa, la radio y todo otro medio de difusión de ideas, y el culto cuasi-idolátrico del Jefe son una realidad... Denunciamos, ante los españoles y ante el mundo entero, la política que hoy impera en España, de preterición, de olvido, cuando no de encarnizada persecución, de las características étnicas, lingüísticas y sociales que nos dio Dios a los vascos".

1960ko maiatzian 339 apaizek izenpetutako eskutitza da. Tartian: Manuel Lekuona, Nemesio Etxaniz, Lukas Dorronsoro, Jon Etxabe, Txomin Artetxe, Jesus Gaztañaga, Jaime Kerexeta, Ignacio Goikoetxea "Gaztelu".

Satorrak baino lurperago liburutik.

Post honek ez du behar azalpen larregirik. Neurketa guztien arabera (adibidez, elpais edo elmundo), telebistek ez dute betetzen euren arautegia. OCTA (Observatorio de Contenidos Televisivos Audiovisuales) elkarteak argitaratutako hiru bideo hauek ikustea nahiko argigarria da (2008, 2009 eta 2010 urtekoak) .

Ba bai. Oso leku ederra da Igartubeiti baserria. Ezkio-Itsason dago eta XVI. gizaldiko baserria da. Ia oso-osorik egurrezkoa eta erdian dolare izugarria duena. Ikusgarria da. Ez handia eta aberatsa delako, bene-benetakoa delako baizik. Guregana osorik eta aldaketa barik heldu den baserri bakarretakoa, ia-ia 1600. urtean bezala jarraitzen duena. 

Orain dela 30 urtera arte bizilagunak bizi izan dira bertan. Gero hustu, Aldundiak erosi, zaharberritu (baina lehengo materiala erabilita eta itxura mantenduz), eta harrezkero museoa da.

GureGipuzkoa.net | Igartubeiti Baserri Museoa. © CC BY-SA: Xabier Eskisabel

Sagardo astea

Aste honetan, gainera, urtero bezala, sagardo-astea antolatu dute baserri-museoan. Gaur, esate baterako, sagar-zanpaketa izan da eta beste zenbait ekitaldi ere izan dira horren inguruan. Gu 11ak inguruan heldu gara. Sarrera eta informazio-gunea ikusi ondoren, bideo txiki bat ere ikusi dugu (oso egoki eta adierazgarria), eta ondoren baserrira sartu gara.

Gaur egun berezia zen, hortaz, sagarra zanpatu eta sagardoa egin dutelako. Ikusgarria da XVI. gizaldiko dolarea martxan ikustea. Zuhaitz eta Xabi izan ditugu sagar-zanpaketan gidari. Zuzen, egoki eta erakargarri. Hizkuntza tratamendua ere egokia, taldeak bereiziz eta euskarari lehentasuna emanez.

Tira, merezi duela.

Batez ere, dolarea martxan ikusteko aukera badago, baina bestela ere, Igartubeiti beti da zoragarria, neguan zein udan. Pare bat euro ordaindu eta 1600. urtera bidaiatu dezakezu. Zer gehiago nahi?

Hementxe Flickr-era igotako zenbait argazki.

60ko eta 70eko urteen kronika kulturala, politikoa eta sentimentala egiten du idazleak. Abiapuntu Hamaika pauso eleberriko bi pertsonaia nagusiak ditu. Alegiazko pertsonaien ibilerak aitzakia hartuta, 1960tik 1975era bitarteko gorabeherak kontatzen ditu Pedro Alberdik, hainbat alderditik. Pertsonaiak eta euren arteko tirabirak: Txillardegi, Saizarbitoria, Kintana, Aresti, Rikardo Arregi... Laboa, Lete, Iriondo, Irigarai... Bikila, Etxebarrieta, Txapel, Pertur... Zeruko Argia, Anaitasuna, Kriseilu, Lur, Ez dok amairu...

Interes handiz irakurri dut. Baita malenkoniaz ere, ni garai hartan oraindik jaio barik banengoen ere. Aingeru Epaltzak esan bezala: "Neke da gaur egungo euskal kultura eta politikagintza ulertzea 60 eta 70eko hamarkadak ekarri zigun iraulketarik gabe. Orduan erein haziek ekarri dizkigute gaurko fruituak. Orduko txinpartek oraingo sua. Urte zalapartatsu eta aldi berean miraritsu horiexen kronika bizkaitar-gipuzkoarra egin digu Pedro Alberdi eibartarrak".

Liburuaren kontrazalean onartzen duten moduan, saltoka egindako kronika da, kronologiari eta gertakizunei hari jakinik ezarri gabe. Horrek bizitasuna ematen dio eta gustatu zait, baina egia da amaierarako joan-etorri larregi dagoela eta azkenen anekdotario huts bilakatzen dela. Ematen du, bizkarrezurra falta zaiola eta gertakarien saltsa lotugabea besterik ez dela. Zergatik ez duen idazleak ibilbide kronologikoagoa aukeratu? Hobea litzatekeen kontakizun linealagoa? Ez dakit.

Hala ere, gustura irakurri dut eta gomendagarria pentsatzen zait. Estilo bizi, arin eta ulergarrian idatzia; ondo dokumentatua; erritmo eta prosa erakargarriarekin.

Eibarrek eta eibartarrok, gainera, leku handi samarra hartzen dugu liburuan. Ez idazlea bertakoa dugulako, Eibar sasoi hartan "puntu neuralgikoa" zelako baizik. Ez ahaztu, Euskal Herriko herririk dinamikoenetarikoa zela, ekonomia aldetik punta-puntakoa, eta euskaldun kopuru hazikoa. Donostia eta Bilbo alde batera utzita, Eibar izango da liburuan gehien aipatzen den herrietako bat.

Horrela, Imanol Laspiur eta Juan San Martin agertuko dira. Amatiño Zeruko Argian. Mario Onaindia, Mitxel Sarasketa, Josu Ibargutxi eta Jon Etxabe. Grebak, bonba-leherketak eta bahiketak. Roberto Perezen hilketa. Hitzaldiak, Kulturala eta mugimendu politiko-soziokulturala. Eibarren gertatutakoen zati txikitxo bat besterik ez, baina Euskal Herriko irudi orokorragoan ondo txertatuta.

Ba, horixe. Gomendagarria. Satorrak baino lurperago.

Aste honetan han eta hemen ikusi dugu albistea, tartean Sustatun. Nuria Villalta gazte nafarrak urtebete inguru igaro du Argentinan eta bertako euskal komunitatearen inguruko dokumentala egin nahi du. Informazio gehiago Gaur8 aldizkarian. Hantxe kontatzen da dokumentalaren istorioa eta nola sareratu den dokumentalaren aurrerapena Vimeon (besteak beste, diru-iturriak lortzeko).

Eta bideo hori ikusten ari nintzela, hantxe, bideoa hasi eta segundu gutxira (45. segundu inguruan), aurpegi ezagun bat Buenos Airestik eibartarrez hitz egiten: Maritxu Aranberri.

Nire amaren familia izugarri handia da. Aitxitxa-eta 18 anai-arreba ziren eta amak dozenaka lehengusu-lehengusina ditu munduan zehar. Gainera, aitxitxak horrenbeste anai-arreba izanda, adinean ere alde handia izan zuten euren artean eta nire amaren lehengusu asko 30-40 urte nagusiagoak ziren. Lehengusu dexente ez ditut sekula ikusi ere egin.

Horien artekoa zen Maritxu Aranberri, nire amaren lehengusina bat. Koldo Ormaetxea gudari-komandantearekin ezkonduta, gerran alde egin behar izan zuten eta 1940. urte inguruan Buenos Airesera heldu ziren. Hantxe bizi izan da harrezkero, 70 urtez, 4 seme-alaba, 13 iloba eta beste hainbat birbilobarekin batera. Baina sekula ez zituen ahaztu ez Eibar, ez bere familia eibartarra, ezta Eibarko euskara ere. Orain hilabete hil zen, Arrate egunean bertan, nola ez.

Uste dut Maritxu behin bakarrik ikusi nuela, orain dela 20 urte inguru egindako bisitaldi batean, baina beti izan dut gertuko. Aitxitxa-amamei lehenengo eta ama-osabei gero, askotan entzun dizkiet Maritxuren istorioak. Batez ere, bere jatortasuna, zelako maitagarria zen, eta zein harro zegoen euskalduna eta eibartarra izateaz. Azken egunera arte jarraitu du horrela.

Bideoaren aurrerapen honetan 5 berba besterik ez dizkiogu entzun, baina zain nago ea Nuriak noiz bukatzen duen dokumentala. Berriro ere Maritxu gure artean sentitzeko.

Guk, documental from GUK on Vimeo.

Azkenaldian oso modan jarri diren berba bi: Memoria Historikoa. Pentsa zein garrantzitsua den gaur egun memoria: legea ere badu. Takian potian entzuten ditugu hitzok, beti gerra zibilaren inguruan hariklatuta, eta herririk herri (1) (2) ari dira bilketa-lanak bultzatzen. Eibarren ere aste honetan aurkeztu da udalaren plangintza. Diario Vascok eman du horren berri eta beheko bideoan ere baduzue laburpen bat (biak gaztelaniaz). Asmoa, labur-labur: 1931-1945 bitartean Eibarren gertatutakoa jasoko da, ondoren herritarrei eta ikasleei erakusteko (errepublika, gerra zibila eta gerra ostea)

Tira, ondo:

• gure historia jasotzea, ezagutzea eta hedatzea garrantzitsua da. Pozten naiz, beraz.
  
• urteak zeramatzaten honi bueltak ematen, eta azkenean hasiko omen dira. 
• historia garai horrek berebiziko garrantzia dauka, zer esanik ez Eibarren, eta eskertzekoa da erakundeen lana alderdi horretan.

Tira, ez hain ondo:

• Eibarren urteak daramatzagu memoria historikoa jasotzen. Lagun eta ikerlari asko. Baita erakundeak ere (Ego Ibarra, esate baterako). Kontuan izan da (eta izango da), orain arte egindakoa? Ezagutzen dute orain arte egindako lan guztia?
  
• Ezertarako erabiliko dira orain arte Eibarren egin ditugun ehundaka elkarrizketa eta grabazioak, lehenengo Eibartarren Ahotan proiekturako eta gero Ahotsak.com egitasmoan? 400 elkarrizketa dira, beste hainbeste gizon-emakume eibartarri egindakoak, gehien-gehienak 1910-1950 urteen arteko gertakizunak (memoria historikoa?) jasotzen dituztenak.
  
• Kataluniako enpresa eta adituak dira egokienak horrelako lan baterako? Zer leku izango du euskarak guzti honetan? Itzulpen hutsa berriro ere?
• Ez zait gustatzen nola desitxuratu den Memoria Historikoaren kontzeptua. Nik nahiago dut pentsatu hau dela, eta ez hau. Izan ere, memoria historikoa jasotzea, ondare inmateriala aztertzea, guztion ahozko memoria kolektiboa osatzea,... gerra eta politika kontuak gogoratzea baino gehixeago da. Dexente gehiago.
  

Aurreko mezuan esan nuen moduan, orain dela pare bat aste Lindux (edo Lindus) ingurura joan ginen hegaztien migrazioa ikustera. Udaberrian eta udan Europa iparraldean bizi izan diren hegazti harrapakari askok hegoalderantz migratzen dute abuztua eta iraila bitartean (gehienak Espainia eta Afrika alderantz). Pirinioak igarotzeko gunerik egokienatako bat Lindus-Ibañeta inguruan aurkitzen dute (Orreaga-Luzaide ondoan) eta hantxe pilatzen dira urtero hainbat eta hainbat ornitologo eta txorizale, batzuk zaletasun hutsez eta beste asko hegaztiak ikertu eta zenbatzera.

Gu ere hantxe izan ginen. Larunbat goiz batean igo ginen, batez ere, giroa ezagutzeko eta umeak pixkat zaletzeko gogoz. Ez zen oso egun ona izan pase aldetik, baina bai nahikoa giroa ezagutzeko eta zenbait harrapakari ondo-ondo ikusteko: zapelatza (Buteo buteo), miru gorria (Milvus milvus), zapelatz liztorjalea (Pernis apivorus), arrano sugezalea (Circaetus gallicus), arrano arrantzalea (Pandion haliaetus), zingira mirotza (Circus aeroginosus), gabiraia (Accipiter nissus)...

Asteburu polita izan zen. Txori kontuak aitzakia izan ziren, baina gehienbat ingurua ezagutzeko gogoz geunden. Urrobi kanpineko aterpetxean egon ginen (garbia, harrera jatorra, prezio egokia, leku polita, taberna balekoa); Urrobi ibaian ere bainatu ginen (edo saiatu, izoztuta zegoelako); Aezkoa ere ezagutu genuen (Orbaitzeta, Aribe, Aria, Garralda...), baita Zaraitzura saltotxoa egin ere (Otsagin jaiak ziren). Gainera Aezkoako Eguna ospatzen ari ziren Garaioan eta jaia, musika eta taloak aurkitu genituen bertan (baita bertako herritarrak gari-jotea nolakoa zen erakusten ere).

Laburbilduz: ederto pasatu genuela eta izugarri gustatu zitzaigula ingurua. Errepikatuko dugu, duda barik!

Urrobi ibaia, Aurizberri (Erroibar, Nafarroa)

Garaia Hiriberrin (Aezkoa, Nafarroa)

Orduko argazki gehiago hemen eta hemen.

Iraila eta urria oso garai aproposa dira hegaztiak ikusteko. Kumaldia Europan egin duten hegazti asko eta asko hegoalderantz migratzen hasten dira, gehienak Espainia hegoaldera eta Afrikara, negua igarotzera. Eta euren migrazio bidean Euskal Herritik igaroko dira. Gutxi batzuk baita hemen geratu ere.

Hegazti kontuetan hasi nahi duenarentzat oso garai ona da, beraz, udazkena. Tira, negua eta udaberria ere ez dira txarrak, baina udazkeneko pasea (migrazio postnupziala deritzona) ezinhobea da hainbat eta hainbat espezie bertatik bertara ikusteko. Batez ere, espezie migratzaileak pilatzen diren hezegune eta inguruetara gerturatzen bagara. Pirinioa ere ez da txarra (hantxe izan ginen gu orain dela pare bat aste, Lindusen; kontatuko dut beste batean).

Txori batzuk ekaina-uztailan hasten dira migratzen, baina gehien-gehienek abuztuan hasi eta urria bitartean migratzen dute. Txori txikiak, limikola eta zangoluzeak, harrapakari handiak... denetarik igaroko da gure buruen gainetik egunotan.

Migrazio sasoi honekin bat eginez, urria hasieran urtero ospatzen da Hegaztien Eguna munduko hainbat tokitan. Euskal Herrian ere izango ditugu hainbat ekitaldi. Gipuzkoan, esate baterako, Txingudi inguruan izango dira ekitaldi gehienak, besteak beste Ugatza elkarteak eta Itsasenara elkarteak antolatuta: txoriak ikusteko katalejoak izango dituzte guztiontzat jarrita, txori txikiak harrapatuko dira eraztunak jartzeko, umeentzat tailerrak...

Gasteizko Salburua hezegunean egingo diren ekitaldiak oraindik eta zabalagoak izango dira, bertako harrera-etxeak antolatuta. Ume, nagusi, gazte eta zaharrentzat ekitaldiak, igande goizean, 10etatik 14etara. Hegaztien behaketa gidatuak, diggiscoping tailerra, umeentzat jolasak eta lehiaketak, eraztunketak, eta abar eta abar.

Horietaz gainera, Euskal Herriko beste hainbat txokotan ere izango duzue antzeko ekimenik, herri eta lurralde mailako natur taldeek eta ornitologoek antolatuta (adibidez, Zarauzko Arkamurka elkarteak ere irteera berezia egingo du Getariara). Asteburu honetan, beraz, ez dago aitzakiarik hegaztiak behatzera joateko.

Benga, hartu prismatikoak eta irten mendira.

Eta asteburu honetan Kilometroetara bazoaz, ba, datorren asteburuan. Izan ere, edozein egun da polita txori artean ibiltzeko.

Orain pare bat egun plenoa izan zen legebiltzarrean eta Sustatun (eta Twitterren) zalaparta izan da, EITBek euskarazko seinalearen gainetik gaztelania sartu zuelako. Badakizue PP eta PSOE  zein gaiztoak diren. Kabroi hutsak.

Gaur arratsaldean Gernikan, berriz, Euskal Herriko alderdi euskaltzale, aurrerakoi eta abertzaleek dokumentu historiko bat aurkeztu dute. Irakurri zezaketen euskara hutsez, jakina. Baina euskaraz irakurtzea ez zaie nahikoa unibertsal iruditu; gaztelaniazko eta frantsesezko testuak ere irakurri dituzte. Porque así se entiende mejor.

Aipatuko dute komunikazioa; aipatuko dute agiriaren filosofia; aipatuko dute elkartasuna eta momentuaren egokitasuna. Aipatu dezakete sumsuncorda eta nahi dutena, baina zer nahi duzue esatea: ez ditut imajinatzen eragile katalan guztiak gaztelaniazko agiri bat irakurtzen. Eta hedabideetan gaztelaniazko hitzak besterik ez ditugu entzun; euskara ikusezin berriro ere.

Koherentzia apur bat, kojones! Ez gara ba herri bat? Ez gara ba euskaldunak?

Bihar bertan PPko kide egingo naiz. Horiek, behintzat, koherenteak dira.

Lehenago ere aipatu izan dugu blog honetan, bai Eibarko Juan Antonio Mogel ikastola eta baita 2010. urtean zehar egin diren ekitaldiak. Izan ere, ikastetxeak 50 urte bete ditu aurten eta urte guztian zehar hainbat ekitaldi antolatu izan dira: erakusketak, hitzaldiak, bideoak, musika-jaialdiak, umeentzat jolas-parkea...

Joan zen asteburuan, berriz, "50 urte, 50 bide, 50 irudi" jaialdia izan genuen. Egunak bi zati-edo zituen:

• Goizez: Mogelek izan dituen ikastetxe guztietan zehar ibilaldia, kartilla eskuan, Santiago Bidean bezala.
• Eguerdi-arratsaldean: bazkaria eta jaialdia Iturburu ikastetxean (musika, dantza, jokoak, taberna, txokolatada...).

Ibilaldia

Goizeko 10etan hasita, Juan Antonio Mogel ikastolak bere historian zehar izan dituen ikastetxe guztiak bisitatzeko aukera izan genuen. Izan ere, 1960. urtean sortu zenetik, 20 lokal, etxe eta ikastetxetan eman ditu eskolak. 

• Ikastolak kartilla txiki bat eman zigun eta mapa bat (ikastetxe guztien zerrendarekin).
• Ikastetxe bakoitzaren atean mahaia ipini zuten eta kartillan gometsa eransten zizuten.
• Txiri-txara, ikastetxe guztietara joan eta kartilla hori betetzen ahalegindu behar zinen.

Ikastetxe guztiak egitea ez zen erraza; asko ziren, oso sakabanatuta eta sasoian egon behar. Gainera, umeekin zailagoa. Guk tranpa txiki bat egin genuen: zailenak nik neuk motorrez egin nituen goizean goiz, eta gero umeekin Urkizu-Bidebarrieta-Untzaga-Itzio ingurukoak egin genituen. Erdi eta erdi, gutxi gorabehera. Amaña aldekoak egin ere ez genituen egin.

Polita izan zen. Ikastolaren historia ezagutzeko. 1960. urtean Bidebarrietako etxebizitza batean sortu zenetik, ondoren Zezenbideko lokaletara, gero 1970ko hamarkadan Eibarko elizek eta udalak utzitako lokalak (Pagei, Untzaga, Karmelitak, San Andres parrokia, Markeskua...), eskola nazionalek lagatako lokalak (Itzio, Urki, Amaña, Alfa...), eta azken urteotako Sansaburu, Argatxa eta Iturburu.

Lokalak ezin ziren barrutik ikusi (kasurik gehienetan etxebizitzak, elkarteak eta dendak daude gaur egun bertan). Hala ere, Ikastolaren historiaz jabetzeko balio zuen, nik uste.

 Bidebarrieta 44 etxean sortu zen Eibarko Mogel Ikastola 1960. urteko martxoan.

 V-ko etxeko behea. Horixe izan zen nire eskola 1974-1975 ikasturtean, 5 urterekin.

 Ibilaldi amaiera. Iturburun kartillako 20. gometsa eransten (tranpa txiki batzuekin).

Iturburuko jaia

Eguerditik aurrera, jaialdia izan zen Iturburun. Taberna zegoen, musika, trikitilariak, Ustekabe taldekoak, umeentzat joko eta jolasak... Bazkaria etxetik eraman eta hantxe igaro genuen egun guztia, giro ederrean. Eguraldia ere lagun. Ez zen jende asko-askorik egon, baina giro polita izan genuen.

Horrelakoetan gertatzen den moduan, nabarmentzekoa da gurasoen inplikazioa. Tabernan, jokoetan, garbitzen, antolatzen, mahaiak ipintzen eta batzen,... Auzolana oraindik ere bizirik. Gizarte indibidualista honetan, oraindik ere badago inplikatzeko prest dagoenik.