Eibartik

Aquesta setmana, a Codesyntax, el lloc on treballo, hem publicat una web en català i a mi, l'únic catalanoparlant (mes o menys) de la empresa, m'ha tocat localitzar la web. Es dir, traduir la versió en euskera, umap.eu, al català, umap.cat. I m'han vingut records de aquells 2 anys a Barcelona, del 1990 al 1992; dos anys meravellosos.

Fa 20 anys, el mes d'octubre de 1990, vaig agafar el bus a Sant Sebastian, cap a Barcelona. Desprès de 3 anys estudiant biologia a la Universitat del País Basc (EHU), vaig fer la matricula a la Universitat de Barcelona, perque volia estudiar la especialitat de Zoologia. Aleshores no me'n adonava, però ara, amb la perspectiva que donen 20 anys, em sembla que volia sortir de Eibar, deixar família i amics, veure mon. Calia la possibilitat de anar a Madrid o a Canaries, però vaig escollir Barcelona. La idea de estudiar en catalá, més que un problema era un repta que m'agradava.

Els primers dies a la facultat no van ser gaire fàcils. Desprès de tota la vida estudiant en euskera, a Barcelona totes las classes eren en català, i jo no parlava ni una miqueta, clar; ni gens ni mica. Però en un parell de setmanes ja havia començat a prendre apunts (encara que fossin una barreja de expressions en euskera, castellà i català; un embolic terrible :-)

La primera setmana que vaig passar a Barcelona ja m'havia apuntat a la escola oficial d'idiomes, a Drassanes. En 2 anys vaig fer tres cursos de català (A, B i C). Cursos intensius: de dilluns a dijous, dues hores cada dia. I hi faltava molt poc. M'agradava aprendre catalá i la professora també va ajudar, la Gemma. Bona professora i molt atractiva. I vaig aprendre moltíssim amb la Gemma. Gracies i un petó!

Van ser 2 anys meravellosos. Encara que hagin passat gairebé 20 anys, me'n recordo moltissim de aquells anys. De la facultat, de la il·lusió per ser biòleg, de Barcelona, de la meva primera moto, dels preparatius per a la Olimpiada i el Cobi, de Sopa de Cabra (Bona nit, malparits!) i el roc català dels anys 80-90, del Dream Team de Cruiff i del jove Guardiola, i de la lligues guanyades a Tenerife, de les calçotades, de les festes que feiem i el vodka, del barri de Gracia i de les nits de divendres,... de tot. I sobretot, de la meva kuadrilla catalana, dels meus amics. De l'Angi i de l'Agustí. D'en Marc i d'en Reber(?). De la Núria i de la Aida. De la Gloria, de la Cristina, de L'Enric. i sobre tot, com no, del David, que va ser més que un amic (Bocas, trucam!!).

I encara que hagin passat tants anys, recordo nitidament aquells mesos a Barcelona, aquells anys de primavera continua. I de vegades em trobo que estic parlant en català. La meva segona llengua. Al menys sentimentalment.

Nota. Si, ja ho sé, podria haver'hi utilitzat Google Translate per corregir aquest post, però ho volia fer així "a pel". Diculpeu! ;-)

Hurrengo lerroak irakurrita, badirudi Mallorcatik enamoratuta itzuli naizela. Ez, ez da horrenbesterako, baina bisita gomendagarria da. Egun batzuk igarotzeko leku aproposa izan daiteke. Batez ere, udako zoramenetik kanpo. Izan ere, ni neu ere abuztuan joan izan banintz, ziur nago mezu hau ere oso-oso desberdina izango litzatekeela.

1.- Palma de Mallorca, alde zaharra

Ostegun-ostirala Selicup kongresuan igaro nituen gehienbat, unibertsitatean. Hala ere, arratsalde-iluntzeetan Palma ezagutzeko aprobetxatu nuen. Gustatu zitzaidan. Alde zaharra ederra da, zabala eta giro handikoa. Dendak eta jatetxeak, batipat, baina baita kale estuak, eraikuntza ederrak, patio zoragarriak eta giro ezin hobea ere. Itsaso bazterrean dauden Almudaina eta Seu ingurutik hasi eta Plaza de Españaraino, dozenaka kale, plaza eta zirrikitu daude Palman. Edonon jarri eta garagardo bat hartzeko aukera. Ondo zainduta eta garbi. Politena, beharbada, Passeig des Born inguruan eta handik itsasorako zatia (Drassana eta Lotja ingurua, Es Baluard alderaino). Miroren museoa ikusi gabe itzuli nintzen. Astirik ez. Horixe pena.

2.- Mallorca eta Tramuntana mendizerra

Larunbatean, behin kongresua amaituta, kotxea lokatu eta ipar mendebalderantz jo genuen, Tramuntana ingurura. Mendizerrara zabal eta ederra, kostaldeko masifikaziotik urruti, mendi-ibilbidez josita (hainbat mendizale gurutzatu genituen, edonon), eta Puigmajor gailurra erdian (1445 metro). Oso lasaia, ikuspegi zabalak eta panoramika eder-ederrak. UNESCOren izendapena jasotzekotan daude. Hiru herritxotan ere geratu ginen: Valldemossa, Deiá eta Fornalutx. Benetan politak. Azken hori Espainiako herririk politenen zerrendan agertu izan da maiz.

3.- Garraio publikoa

Garraio publikoa oso ondo dabil. Azkarra, garbia, oso ondo antolatuta eta edonora ti-ta iristeko aukera ematen dizuna. Autobusak zein metroa (laburra, Unibertsitatera joateko). Plaza Españan dagoen estazio intermodala da sarearen bihotza.

4.- Katalana

Katalan hizkuntza bizi-bizi dago Mallorcan. Ez dakit zeintzuk izango diren datu ofizialak, baina esango nuke Katalunian bezain bizi dagoela. Kalean eta metroan asko entzuten da, Unibertsitatean lehenengo hizkuntza iruditu zitzaidan, seinale eta agiri guztietan katalanak agintzen du... Kontuan izanik Mallorcak jasotzen duen turista kopurua, milagrosoa iruditu zitzaidan. Kolorerik ez Donostiarekin edo Bilborekin alderatuta. Nik neuk, behintzat, ez nuen espero horrenbesteko lekurik izango zuenik.

5.- Ondo antolatutako hiria/uhartea

Mallorca, neurri handi batean, turistei begira bizi da; eta nabari da. Alderdi txarretik ere nabarituko da, baina baita alderdi onetan ere. Edozer gauza egiteko erraztasun guztiak dituzu. Informazioa daukazu. Seinalizazioa ona da. Kultur eta kirol eskaintza agortezina da. Edozein unetan eta tokitan jan-edan dezakezu zeozer... Zerbitzu aldetik, primeran dago Mallorca.

Almudaina jauregia eta Katedrala (Palma de Mallorca).

Bada jendea umeentzako animazio pelikularik ikusten ez duena. Niri, ostera, gehienak asko gustatzen zaizkit. Shrek, Ice Age, Toy Story, Chihiro... eta asko-asko gustatzen zaidan beste bat Monstruos SA da.

Monsters Inc, Pixar-Disney, 2001 (webgune ofiziala). 

Oscarretarako 4 nominazio izan zituen (ez zuen nagusia irabazi, Shrek-en urtea izan zelako). Pelikula bizia, koloretsua. Originala, irudimenez betea, trama eta gidoi onekoa. Umoretsua. Alderdi teknikotik ere, primerakoa. Umeentzat ere erakargarria. Gomendagarria.

Hementxe hasiera:

Egia esateko, hartza aspaldi desagertu zen euskal mendietatik (tarteka Nafarroa-Zuberoa inguruan agertu bada ere). Hegoaldean XIX. mendean hil zen azkenengoa, 1871. urtean Urkiola inguruan (ez dago erabat garbi beste nonbaitetik ihes egindako aleren bat ote zen). Urte batzuk lehenago hil ziren Enkarterrietako azkena (1816an) eta Gorbeiakoa (1819an). Pirinioetan XX. gizaldira arte iraun zuen, gero eta larriago, gero eta urriago. 1960 ingururako, Pirinioetako hartza desagertzeko zorian zegoen eta Euskal Herriko mendietatik aspaldi desagertuta.

Hala ere, azken urteotan berriro ere azaldu izan da tarteka hartza. Esate baterako, Zuberoan ezaguna egin zen orain dela 45 urte inguru, han hil zituen dozenaka ardiengatik eta iaz ere bisitaldi bat egin zuen Santa Grazi ingurura.

Baina azken urteotan Euskal Herriko lurretan luzaro bizi izan den hartz bakarra Camille izan da. Biarnotarra jaiotzez (1984an jaio zen) bere bizitzako azken urteak Nafarroa eta Ansó bitartean egin ditu (eta Biarnon), sarritan Erronkari ibarrean. Euskaldunen artean ezaguna egin da eta umeek ere ezagutzen zuten. Izan ere, Kamiltxo izan zen euskaraz egiten zuen lehenengo hartz euskalduna (alboko irudian).

Azken berrien arabera, Camille hil egin omen da. 2009. urtean bizpahiru aldiz ikusi zuten, baina oso makalduta eta ilerik gabe. 2010eko otsailean ikusi zen azkenengoz, are makalduago. Harrezkero ez da gehiago ikusi eta nahiko ziurra da hil egin dela. Ederra disgustoa nire seme-alabena enteratzen direnean.

Itxura denez, azkenaldian beste hartz bat ere inguratu da Camillek utzitako ingurura. Neré da, 1997an jaiotako hartza, baina esloveniarra, kanpotik ekarritako hartzen ondorengoa. Biarno eta Ansó inguruan bizi omen da.

Hona hemen, iaz ETBn eman zuten albistea (hartza Zuberoan ikusi zutenekoa):

Joan zen ostiralean Eibarko Denon Sahatsa elkartean elkartu ginen lagun talde handi bat. Ume eta guzti, 40 lagun inguru. Eta hantxe egin genuen I. Sahatsa Pintxo Lehiaketa.

10 bikote ginen lehiakide. Aurreko egunetan, zozketa egin zen eta bakoitzari jaki bat egokitu zitzaion. Osagai hori erabili behar zuen pintxoa egiteko. Eta pintxoak zerbitzatzeko ordena ere zehaztu genuen. Horrelaxe.

1. Txibiak (20.30)
2. Arroza edo patata (20.45)
3. Txerrikia (21.00)
4. Perretxikoak (21.15)
5. Bakailaoa (21.30)
6. Gazta (21.45)
7. Atuna edo antxoak (22.00)
8. Okela (22.15)
9. Txokolatea (22.30)
10. Izozkia (22.45)

Arautegia

Arautegia ere zehatza zen:

• Osagaiak: bikote parte-hartzaile bakoitzak nahi duen osagaiak erabiltzeko eskubidea dauka, baina betiere zozketan egokitu zaion jakia baldin bada pintxoaren oinarri eta osagai nagusia. Hortik aurrera, imajinazioa da muga bakarra.
• Non: pintxoak soziedadean bukatu behar dira. Nahi bada etxean egin daiteke aurre-lana, baina pintxoak elkartean bertan amaitu eta platereratu beharko dira. Tranpatirik ez.
  
• Aurrekontua: mugarik ez. Bakoitzak egin dezala nahi duena. Allakuidaos.
  
• Neurria: bikote parte-hartzaile bakoitzak 20 lagunendako pintxoak egin beharko ditu. 20 mokadu txiki, edo 10 pintxo erdibana, norbere esku.
• Timing-a: pintxoak banaka mahairatuko ditugu, zozketan zehaztutako hurrenkera jarraituta. Lehenengo pintxoa 20.30etan (puntual-puntual) egongo da mahai gainean. Hortik aurrera, 15 minuturo zerbitzatuko da hurrengoa. Horrela, bikote bakoitzak gutxi gora-behera kalkulatu ahal izango du noiz/nola hasi pintxoa sukaldatzen. Hau da, 25 minutu behar badituzu pintxoa laban sartzeko, ba, horixe, egin kalkuluak.
• Puntuazioa: Pintxoak puntuatzea eta irabazlea aukeratzea partaide guztien esku egongo da. Partaide bakoitzak (ez bikote bakoitzak) gainontzeko pintxo guztiak puntuatu beharko ditu, 1etik 10era dezimalik gabe, ondorengo hiru alderdiak kontuan izanda: aurkezpena eta itxura, zailtasuna eta zaporea.
• Sari-banaketa: boto-kontaketa egin ondoren, sari-banaketa egingo dugu. 1. saria: garaikurra eta spa sesioa Orbean, haurtzaindegia barne. 2. saria: garaikurra. Egurrezko goilara azkenengo 2 bikoteentzat. Eta egin beharko dute: 1) mahaia batu; 2) kafeak egin eta banatu; 3) edalontzi eta katiluak garbitu.

Errepikatzeko modukoa. Datorren urtean II. edizioa. Beharbada beste soziedade batean ;-)

Argazki gutxi batzuk gehiago Flickren.

Noizkua ete da hau testuau?

"Ni los individuos, ni las clases, ni los pueblos que integran la comunidad política española gozan de suficiente libertad... Se detiene por manifestar pública e incluso privadamente opinions políticas contrarias a las del Gobierno en materia de suyo opinable... Se convierte en delito lo que de suyo no es más que el ejercicio de un derecho... En las comisarías de Policía de nuestro País se emplea el tormento como método de exploración y búsqueda del transgresor de una ley muchas veces intranscendente y no pocas injusta. Una malévola sospecha basta para que le policía o guardia civil de turno pueda flagelar irresponsablemente, torturar y herir a cualquier ciudadano muchas veces inocente de la fechoría que se le atribuye. No hablamos de hechos aislados Se trata, puesto que las autoridades conocen los hechos, y los toleran, de un sistema... La superpropaganda, acaparando la prensa, la radio y todo otro medio de difusión de ideas, y el culto cuasi-idolátrico del Jefe son una realidad... Denunciamos, ante los españoles y ante el mundo entero, la política que hoy impera en España, de preterición, de olvido, cuando no de encarnizada persecución, de las características étnicas, lingüísticas y sociales que nos dio Dios a los vascos".

1960ko maiatzian 339 apaizek izenpetutako eskutitza da. Tartian: Manuel Lekuona, Nemesio Etxaniz, Lukas Dorronsoro, Jon Etxabe, Txomin Artetxe, Jesus Gaztañaga, Jaime Kerexeta, Ignacio Goikoetxea "Gaztelu".

Satorrak baino lurperago liburutik.

Post honek ez du behar azalpen larregirik. Neurketa guztien arabera (adibidez, elpais edo elmundo), telebistek ez dute betetzen euren arautegia. OCTA (Observatorio de Contenidos Televisivos Audiovisuales) elkarteak argitaratutako hiru bideo hauek ikustea nahiko argigarria da (2008, 2009 eta 2010 urtekoak) .

Ba bai. Oso leku ederra da Igartubeiti baserria. Ezkio-Itsason dago eta XVI. gizaldiko baserria da. Ia oso-osorik egurrezkoa eta erdian dolare izugarria duena. Ikusgarria da. Ez handia eta aberatsa delako, bene-benetakoa delako baizik. Guregana osorik eta aldaketa barik heldu den baserri bakarretakoa, ia-ia 1600. urtean bezala jarraitzen duena. 

Orain dela 30 urtera arte bizilagunak bizi izan dira bertan. Gero hustu, Aldundiak erosi, zaharberritu (baina lehengo materiala erabilita eta itxura mantenduz), eta harrezkero museoa da.

GureGipuzkoa.net | Igartubeiti Baserri Museoa. © CC BY-SA: Xabier Eskisabel

Sagardo astea

Aste honetan, gainera, urtero bezala, sagardo-astea antolatu dute baserri-museoan. Gaur, esate baterako, sagar-zanpaketa izan da eta beste zenbait ekitaldi ere izan dira horren inguruan. Gu 11ak inguruan heldu gara. Sarrera eta informazio-gunea ikusi ondoren, bideo txiki bat ere ikusi dugu (oso egoki eta adierazgarria), eta ondoren baserrira sartu gara.

Gaur egun berezia zen, hortaz, sagarra zanpatu eta sagardoa egin dutelako. Ikusgarria da XVI. gizaldiko dolarea martxan ikustea. Zuhaitz eta Xabi izan ditugu sagar-zanpaketan gidari. Zuzen, egoki eta erakargarri. Hizkuntza tratamendua ere egokia, taldeak bereiziz eta euskarari lehentasuna emanez.

Tira, merezi duela.

Batez ere, dolarea martxan ikusteko aukera badago, baina bestela ere, Igartubeiti beti da zoragarria, neguan zein udan. Pare bat euro ordaindu eta 1600. urtera bidaiatu dezakezu. Zer gehiago nahi?

Hementxe Flickr-era igotako zenbait argazki.

60ko eta 70eko urteen kronika kulturala, politikoa eta sentimentala egiten du idazleak. Abiapuntu Hamaika pauso eleberriko bi pertsonaia nagusiak ditu. Alegiazko pertsonaien ibilerak aitzakia hartuta, 1960tik 1975era bitarteko gorabeherak kontatzen ditu Pedro Alberdik, hainbat alderditik. Pertsonaiak eta euren arteko tirabirak: Txillardegi, Saizarbitoria, Kintana, Aresti, Rikardo Arregi... Laboa, Lete, Iriondo, Irigarai... Bikila, Etxebarrieta, Txapel, Pertur... Zeruko Argia, Anaitasuna, Kriseilu, Lur, Ez dok amairu...

Interes handiz irakurri dut. Baita malenkoniaz ere, ni garai hartan oraindik jaio barik banengoen ere. Aingeru Epaltzak esan bezala: "Neke da gaur egungo euskal kultura eta politikagintza ulertzea 60 eta 70eko hamarkadak ekarri zigun iraulketarik gabe. Orduan erein haziek ekarri dizkigute gaurko fruituak. Orduko txinpartek oraingo sua. Urte zalapartatsu eta aldi berean miraritsu horiexen kronika bizkaitar-gipuzkoarra egin digu Pedro Alberdi eibartarrak".

Liburuaren kontrazalean onartzen duten moduan, saltoka egindako kronika da, kronologiari eta gertakizunei hari jakinik ezarri gabe. Horrek bizitasuna ematen dio eta gustatu zait, baina egia da amaierarako joan-etorri larregi dagoela eta azkenen anekdotario huts bilakatzen dela. Ematen du, bizkarrezurra falta zaiola eta gertakarien saltsa lotugabea besterik ez dela. Zergatik ez duen idazleak ibilbide kronologikoagoa aukeratu? Hobea litzatekeen kontakizun linealagoa? Ez dakit.

Hala ere, gustura irakurri dut eta gomendagarria pentsatzen zait. Estilo bizi, arin eta ulergarrian idatzia; ondo dokumentatua; erritmo eta prosa erakargarriarekin.

Eibarrek eta eibartarrok, gainera, leku handi samarra hartzen dugu liburuan. Ez idazlea bertakoa dugulako, Eibar sasoi hartan "puntu neuralgikoa" zelako baizik. Ez ahaztu, Euskal Herriko herririk dinamikoenetarikoa zela, ekonomia aldetik punta-puntakoa, eta euskaldun kopuru hazikoa. Donostia eta Bilbo alde batera utzita, Eibar izango da liburuan gehien aipatzen den herrietako bat.

Horrela, Imanol Laspiur eta Juan San Martin agertuko dira. Amatiño Zeruko Argian. Mario Onaindia, Mitxel Sarasketa, Josu Ibargutxi eta Jon Etxabe. Grebak, bonba-leherketak eta bahiketak. Roberto Perezen hilketa. Hitzaldiak, Kulturala eta mugimendu politiko-soziokulturala. Eibarren gertatutakoen zati txikitxo bat besterik ez, baina Euskal Herriko irudi orokorragoan ondo txertatuta.

Ba, horixe. Gomendagarria. Satorrak baino lurperago.

Aste honetan han eta hemen ikusi dugu albistea, tartean Sustatun. Nuria Villalta gazte nafarrak urtebete inguru igaro du Argentinan eta bertako euskal komunitatearen inguruko dokumentala egin nahi du. Informazio gehiago Gaur8 aldizkarian. Hantxe kontatzen da dokumentalaren istorioa eta nola sareratu den dokumentalaren aurrerapena Vimeon (besteak beste, diru-iturriak lortzeko).

Eta bideo hori ikusten ari nintzela, hantxe, bideoa hasi eta segundu gutxira (45. segundu inguruan), aurpegi ezagun bat Buenos Airestik eibartarrez hitz egiten: Maritxu Aranberri.

Nire amaren familia izugarri handia da. Aitxitxa-eta 18 anai-arreba ziren eta amak dozenaka lehengusu-lehengusina ditu munduan zehar. Gainera, aitxitxak horrenbeste anai-arreba izanda, adinean ere alde handia izan zuten euren artean eta nire amaren lehengusu asko 30-40 urte nagusiagoak ziren. Lehengusu dexente ez ditut sekula ikusi ere egin.

Horien artekoa zen Maritxu Aranberri, nire amaren lehengusina bat. Koldo Ormaetxea gudari-komandantearekin ezkonduta, gerran alde egin behar izan zuten eta 1940. urte inguruan Buenos Airesera heldu ziren. Hantxe bizi izan da harrezkero, 70 urtez, 4 seme-alaba, 13 iloba eta beste hainbat birbilobarekin batera. Baina sekula ez zituen ahaztu ez Eibar, ez bere familia eibartarra, ezta Eibarko euskara ere. Orain hilabete hil zen, Arrate egunean bertan, nola ez.

Uste dut Maritxu behin bakarrik ikusi nuela, orain dela 20 urte inguru egindako bisitaldi batean, baina beti izan dut gertuko. Aitxitxa-amamei lehenengo eta ama-osabei gero, askotan entzun dizkiet Maritxuren istorioak. Batez ere, bere jatortasuna, zelako maitagarria zen, eta zein harro zegoen euskalduna eta eibartarra izateaz. Azken egunera arte jarraitu du horrela.

Bideoaren aurrerapen honetan 5 berba besterik ez dizkiogu entzun, baina zain nago ea Nuriak noiz bukatzen duen dokumentala. Berriro ere Maritxu gure artean sentitzeko.

Guk, documental from GUK on Vimeo.