Eibartik

Ez neukan buruan Montalbán erosi eta irakurtzerik, baina hara nola diren kontuak. Azkenaldian gero eta gehiago erosten ditut bigarren eskuko liburuak, bai Iberlibro.com moduko webguneetan, baita azoketan ere (merkeagoak ez ezik, erakargarriagoak ere egiten zaizkit; beste batek lehenago irakurri eta dastatu duen liburua orain nik hartzea, besteak utzitako oharrak irakurtzea, lehenengo orriko dedikatoriak...). Orain egun batzuk, Eibarko liburu azokan ere erabilitako liburuak erosteko aukera izan zen. Orain urte batzuk ez zen horrelakorik (berri-berriak besterik ez ziren egoten salgai), baina krisia, badakizue. Aurtengo azokan bigarren eskuko liburu mooordoa zegoen, eta 2-4 euroan ale ederrak erosteko aukera. Nik bi hartu nituen: "La Perla" (Steinbeck) eta "Los mares del sur" (Vázquez Montalbán).

Steinbeckena orain egun batzuk irakurri nuen. Ipuin luze bat da, fabula estilokoa. Hemingwayren "Agurea eta itsasoa"ren tankerakoa. Bizitzaren garraztasunaz eta galtzaileen patu aldatu ezinaz dihardu. Latza. Ondo kontatua. Ikutu poetikoduna. Asteburu honetan, berriz, Los mares del sur hartu dut esku artean (Planetak argitaratua 1979an, urte bereko Planeta Saria ere irabazi zuen).

Irakurri gabe neukan Montalbán. Esango nuke, gainera, orain arte interes berezirik ere ez zidala pizten. Horregatik, Carvalhoren abentura honek harritu egin nau. Erabat harrapatu naute detektibe berezi honen ibilerek. Bere jan-edan beharrak, bizitzarekiko duen ikuspegi filosofiko ezkorrak, idazleak erakusten digun Bartzelonak, burgesia katalan handienaren eta etorkin espainolen arteko nahasteak, 1979ko giro sozial eta politikoak...

Izan ere, polizia-eleberri izateaz gain, Pepe Carvalhoren abentura guztiak bezalaxe, hau ere eleberri soziala da, neurri batean. Idazleak lana sortu zuen garaiko gizartea eta giroa erakusten dizkigun liburua. Idazkera ere ez da nobela beltzaren ohiko idazmoldea (uler bedi: arina, erraza, zuzena...). Idazlea da Montalbán. Idazle ona. Montalbán bera ere pixkat hobeto ezagutzeko aukera izan dut, han eta hemen irakurritakoarekin. Idazle, kritikari, gastronomo, politikari, poeta, kazetari... Kultua, prolifikoa eta anitza. Tipo interesgarria diruditen horietako bat.

Laburbilduz, gustura irakurri dudala liburua eta idazle hau ere kontuan izango dudala hurrengo batean, liburu artean kuxkuxeatzen nabilenean.

Gaur arratsaldean animalia txiki batzuk aurkitu ditugu etxe parean. Zelai txiki bat dago eta aste honetan belarra moztu dute. Hantxe aurkitu ditugu. Lehenengo bat; handik gutxira beste bi. Sateroak ziren. Sateroak, edo beste toki batzuetan esaten duten moduan, satitsuak, sataginak edo sahatsuriak.

Saguen tankera daukate baina ez dira karraskarien taldekoak. Sator eta kirikiñoen taldeetatik askoz hurbilago daude (garai batean Insectivora ordena izendatzen zena).

Mundu guztian 270 espezie inguru daude, gehien-gehienak lurtarrak eta txiki-txikiak. Euskal Herrian bertan ere hainbat espezie ditugu, Sorex, Suncus eta Crocidura generoetakoak (denak ere Soricidae familiakoak).

Zentimetro gutxitako luzera, arin-arinak, begitxikiak eta muturluzeak. Eta oso jatunak. Animalia biziki aktiboak dira (ugaztunik aktiboenak) eta egun osoa jaten pasa dezakete. Gehienbat intsektuak, baina baita zizareak, bareak eta beste ugaztun txiki batzuk ere. Mugitzen den ia dena jaten dute. Espezie batzuen kasuan, esate baterako, egunero euren pisua beste jan behar dute bizirik irauteko. Eta 5-6 orduz jan gabe igarotzen badituzte, hil ere egin daitezke. Hain metabolismo bizkorra izateak desabantailak ere baditu: urtebeteko bizi iraupena daukate. Eta larregi estresatzen baditugu, bihotzekoak jota hiltzen dira.

Garrasi txikien bidez komunikatzen dira (askotan entzun ezin ditugun ultra-uhinak). Lurrean bizi dira, orbel eta belar artean. Normalean zulotxoetan bizi eta ezkutatzen dira (sator-zuloetan, saguek utzitako habietan, harri artean, eta abar). Ugariak izan arren, ez dira larregi ikusten eta ezezagunak dira gehienontzat (batez ere, saguekin nahasten ditugulako sarri).

Euskal Herrian barrena hainbat izen hartzen ditu. Oro har, satitsu. Horrez gain, sateroa (Bizkaia-Gipuzkoa aldean), satagina (Nafarroan) eta sahatsuria (Iparraldean). Beste aldaera batzuk ere jaso izan ditut, han eta hemen: satotxo, satantxo, sator-sagu, eta abar.

Joan zen asteburuko marea biziak aprobetxatuta, Sakonetara joan ginen. Orain dela hiru urte ere hantxe izan ginen, iraila amaierako marearekin. Orduan Zumaia-Deba ibilbidea egin genuen, oinez, ume barik (argazkiak). Zoragarria izan zen, Zumaiatik irten, Sakonetaraino joan, eta gero Elorrixatik gora itzuli Zumaiara.

Aurtengoan Sakoneta inguruan bakarrik ibili gara, umeekin joan garelako. Ez da leku erraza umeekin ibiltzeko, eta ezin kilometro askorik egin.

Ederra lekua. Euskal Herriko txokorik ederrenetakoa, zalantza barik. Eguraldi ederrarekin zer esanik ez. Haitzetan ibili, bainutxoa hartu, animaliak ikusi...

Olagarroa ikusi genuen, hainbat izar (Marthasteria arruntagoak eta ofiura finagoak), hainbat karramarro (tartean argazkiko karramarro iletsu hori), txangurro txiki-txikiak ere bai, hainbat, alga artean kamuflatuta, dozenaka marraskilo ezberdin, eta zer esanik ez hamaika arrain klase.  

Amaitzeko, bainutxoa, jakina. 

Errepikatzekoa!

Amantala Kultur Elkarteak 1936ko gerraren 75. urteurrena gogora ekartzeko garai horretako historia emakumeen begietatik kontatzeko ikuskizuna prestatu du: Amantalen Ahotsa. Urriaren 7an izango da, arratseko 20:00etan, Donostiako Victoria Eugenia antzokian. Sarrerak bihartik aurrera izango dira salgai, 12 euroan, Victoria Eugenia antzokian bertan eta Interneten.

Joan zen uztailean 75 bete ziren 1936ko gerra hasi zenetik. Urtemuga baliatuta, emakume talde batek ikuskizun ederra antolatu du azken hilabeteetan. 2010. urtean bururatu zitzaien urte haietako historia berreskuratzea, baina emakumeen begiradapetik egitea. Fronteak edo politikan ibili ziren gizonezkoen lekukotasuna askotan entzun izan dugu, baina oraingoan andrazkoen bizipenetatik abiatuta berreskuratu nahi izan dute gerran  eta gerra ostean bizi izandakoa.

Emanaldiaren ardatza gerra garaia bizitako emakumeen testigantzak izango dira: "Ikuskizunaren bizkar-hezurra adineko emakumeen testigantzak izango dira, Ahotsak.com proiektuko bideo pasarteak", aipatu du gaur goizeko prentsaurrekoan Idoia Etxeberriak, Amantala Kultur Elkarteko ordezkariak. "Izan ere, gerra garaiko pasadizoak gizonezkoek kontatu dituzte orain arte, borrokan parte hartu zutenek. Emakumea familiaren euskarria izan zen; halere, haren minak eta ahaleginak ezkutuan geratu direlakoan gaude". Emakumeek etxean, lanean eta kalean bizi izan zutena jasoko dute: "Haien pozak, nekeak eta buruhausteak. Gerra garaian eta ondoren".

Gerrako kontuak ez ezik, gizarteko alor guztiak jorratuko dituzte: etxeko ohiturak, laneko gora beherak, kaleko giroa, erlijioaren indarra… Batzuetan gordin, beste batzuetan umoretsu. «Gipuzkoako eskualde guztietako emakumeen ahotsak hartuko ditugu aintzat; sukaldetik plazara aterako ditugu. Gure amonei eman nahi diegu hitza, eta soka horri helduta, zerbait berria eta modernoa sortu. Horretarako bildu ditugu ikuskizunean kultur arloko hainbat pertsona».

Proiektuaren prentsa-ohar txukun-txukuna hementxe PDFan.

Lekukotasunak ardatz hartuta, beste hainbat ikuskizun ere bilduko ditu jaialdiak: bertsoak, zuzeneko musika, kantuak, antzezkia eta dantza. Betiere emakumezkoak protagonista direlarik. Maialen Lujanbio bertsolaria; Oinkari dantza taldeko Laura Martin; Amaia Zubiria, Arianne Unamuno eta Zaloa Urain abeslariak; Ainere Tolosa, Sara Cozar, eta Naiara Arnedo aktoreak,... eta beste hainbat, denak ere Agurtzane Intxaurragak zuzenduta.

Seguru asko izen horiek jasoko dituzte aipamen gehien; eurak dira ezagunenak. Baina nik ondo dakit datorren astean aurkeztuko den ekitaldi honetan, benetako bihotza beste 5 "amantal" izan direla, Ahotsak proiektuan lankide izan ditudan Haizea Odria, Idoia Etxeberria, Miren Artetxe, Ainitze Oruesagasti eta Ainhoa Ansa. Ideia pentsatu, landu eta zoragarri bideratu dutenak. Zorionak neskak! Itzelak zarie!

Auzuetako jaixak indar haundixa euki zeben 1960-1970 inguruan. Eibarko auzo eta kale gehixenetan antolatzen zan jairen bat. Azkenengo 20 urtietan asko aldatu dira Eibarko auzuetako ohitturak eta bizimodua eta auzo-jaixak indarra galtzen joan dira.

Azkenaldixan, baina, badirudi berriz indartzen hasi dirala. Amañak tinko darrai, izarra izaten; Azittainek eta Agiñanak ikuspegi tradizionalagua eskintzen deskue; San Cristobal, Urki eta Abontza gero eta indartsuago dabiz; Barrena-Carmen inguruan be ospakizunak izaten dira San Pedruetan. Eta asteburu honetan Legarreko jaixak berreskuratuko dittue, 20 urtian ezer antolatu barik egon ostian. Estaziño eta Jardiñeta bakarrik falta jakuz (umetan ezagutu nittuan, behintzat).

Legarreko jaixak

Bixarko egitaraua:

• 10.00: Txupinazua eta pasakallia
  
• 11.00: umiendako jolasak
• 12.00: txorixua eta saldia guztientzat
• 12.30: umiendako jolasak
• 14.30: auzo-bazkarixa bertsolarixekin: Alberto Martínez, Juan Mari Juaristi eta Felipe Zelaieta
  
• 16.00: umiendako taillarrak
• 17.00: pailazuak
• 18.00: dantzaldixa eta txokolatadia
• 21.00: tortilla lehiaketia
• 22.00: kontzertua: Ekinocio eta Son Kofusion 

Gogoratuko dituzte aurtengo oporrak? Gogoratuko dituzte azken urteotan eurekin egindako gauzak? Gogoratuko dute zenbat maite ditugun? Azken 8 urteak emozioz eta anekdotaz beteak izan dira, baina zalaparta guzti horretatik zer gogoratuko dute gure seme-alabek?

Izan ere, nik oso-oso gauza gutxi gogoratzen ditut nire ume-umetako lehenengo urteetakoak. Sei urtetik aurrera gehixeago, baina ordura arte, irudi edo sentsazio hutsak. Hala ere, badira barruan erabat itsatsita ditudan oroitzapen gutxi batzuk. Kolore eta xehetasun guztiekin gogoratzen ditudanak.

3 urte ditut. Aitxitxa-amamen etxean nago. Iluntzen ari du. Atea jo dute eta gurasoak sartu dira. Azken egunotan oso gutxi ikusi ditut. Arreba ospitalean dago, oso larri. Nik hori ez dakit. Bakarrik dakit gurasoak ez ditudala azkenaldian larregi ikusi. Aitak agurtu egiten nau; amak ere bai. Ni aitxitxarekin nago, bere franelazko fraka grisera itsatsita. Amak beti kontatzen dit, aitxitxarekin ikasi nuela berba egiten; ordura arte hitz gutxi batzuk besterik ez nituela esaten. Eibarko zaharren moduan hitz egiten nuela 3 urterekin. Aitxitxak hitz egiten zuen moduan.

4 urte ditut. Ikastolako lehenengo eguna da. Eibarko Ikastolak parrokiako lokaletan dauka haurreskola. Hara noa amaren eskua oratuta. Gogor-gogor oratuta. Foto Garay parean nago, Dos de Mayo kalean, fraka motzetan. Negarrez nago. Tira, kurrixka batean nagoela esatea zehatzagoa da. Ama larri dago, ni bezain txarto pasatzen, baina tinko. Nire bizitza laburreko egunik txarrena da, duda barik. Handik egun batzuetako oroitzapen bat ere badaukat. Ikastolan nago. Lurrean jarrita nago, okumezko ohol batzuen gainean. Eibarko Ikastolak ez dauka dirurik haurrentzat aulkiak erosteko. Andereño Ana oso goxoa da.

5 urte ditut. Etxeko komunean nago. Komun txikian, etxean bi komun ditugulako, bata handiagoa (urdina) eta bestea txikiagoa (arrosa). Gaua da. Gurasoak kanpora joan dira afaltzera, ez dakit nora. Anai-arrebak Marirekin geratu gara, lantzean behin zaintzen gaituen emakume nagusi bat. Baina Marik gaur ezin gaitu zaindu. Komunean dago, lababoaren gainean botata, arnas-estuka. Larri dago. Larri gaude. "Mari, urten balkoira haixe pizkat hartzera" esaten diot. Marik barretxoa bota nahi du, baina ezin du. Telefonoz deitzen dio norbaiti. Urte batzuk geroago jakingo dut bihotzekoa eman ziola gure etxeko komun txiki arrosan.

5 urte ditut. Gure etxeak terrazatxo bat dauka eta hantxe gaude familia osoa. Oso eguraldi ona egiten du. Ez dakit udaberria den, baina nire oroitzapenean hori dirudi. Toldoa jaitsita dago eta terrazako landare guztiak loratuta daude. Etxeko terraza kolore entsalada bat da eta lore usaina dario. Zain gaude; Joxe noiz etorriko zain. Tinbrea jo dute eta eskaileretara goaz. Joxeren burua ikusten dut behetik gora. Ez dut ezagutzen, baina asko maite dut Joxe. Oso eskutitz politak bidali dizkigu azkenaldian, marrazkiz beteak eta alai-alaiak. Etxeko atarira heldu da eta harridura darama aurpegian. Gerora jakingo dut emozionatuta dagoela, egun hartako koloreak eta umeen garrasiak opari izugarria izan direla beretzat. Izan ere, Barruan egon den denboran ez du izan ez batetik, ez bestetik.

6 urte ditut. Aldamenekoen etxean nago, lorez betetako butaka batean jarrita. Gabonak dira; edo laster datoz, behintzat. Ane eta Malen arrebak ondoan ditut. Butaka ez da oso handia, baina 3 anai-arrebok ondo sartzen gara, elkarren gainean jarrita. Gu ere ez gara oso handiak. Telefonoz berbetan dihardugu. Aitta da. Esaten digu gure arreba txikia jaio dela. Maite. Ama ere ondo dagoela. Eibarko ospitale zaharrean jaioko den azkenengo haurra izango da. Uste dut asko poztu ginela.

Gaur egun, gero eta informazio gehiago gordetzen dugu sarean eta beste enpresa batzuen zerbitzarietan: dela Facebook, Flickr, Youtube, Gmail edo Twitter. Guk sortutakoa eta gurea den eduki guzti hori ez dago benetan gure esku, beraz, kanpoko enpresa batzuen irizpide eta arauen menpe baizik (nahi duten moduan alda ditzaketen arau eta baldintzen menpe). Beldurra ere ematen du, zerbitzua itxi dezaketelako, edo zure informazioa galdu, edo zerbitzuaren baldintzak aldatu eta ordainpeko bihurtu...

Kasu batzuetan (batez ere, zenbait blog plataformatan) edukia inportatzeko aukera izaten da. Flickr-ek ere, hala eskatuta, zure eduki guztia DVD batean bidaliko dizu (hori bai, ordainduta, eta ez kalitaterik onenean). Baina beste kasu batzuetan ez duzu inolako aukerarik. Besteak beste, Twitterren.

Tweetake webguneak eskaintzen dizu aukera. Doan, azkar, erregistrorik gabe, ezer instalatu gabe. Joan zaitez Tweetake.com webgunera, sartu Twitterreko zure erabiltzailea, eta Twitterren idatzi dituzun mezu guztiak (edo gehien-gehienak, behintzat) CSV fitxategi batean gordeko eta emango dizkizu.

Libros y bitios webgunean irakurria.

Programa ez da berria. Esango nuke aurreko urteetan ere martxan egon dela. Helburua zera da: gure eskualdeko kiroldegietan ikastaroak egiten dituzten helduen artean euskararen erabilera sustatzea. Edo, gutxienez, euskarak presentzia izan dezala eta euskaldunon eskubideak bermatzea.

Izan ere, sarri ikusi dugun moduan, nahikoa da ikastaro batean erdaldun bakarra izatea, ikastaroa gaztelaniaz izan dadin. Programa honen bitartez hori saihestu nahi da.

Taldearen tipologiaren arabera, 3 neurri hartuko dira:

• Ikasle guztiek ulertzen badute euskara: ikastaroa euskaraz izango da.
• Ikasleen erdiak baino gehiagok ulertzen badu euskara: ikastaroa nagusiki euskaraz izango da eta gaztelaniazko azalpenak izango dira.
• Ikasleen erdia baino gehiago erdalduna bada: ikastaroa nagusiki gaztelaniaz izango da, baina monitoreak euskarari sarbidea emango dio (agurretan, animoetan, zenbakietan...) eta euskaldunei euskaraz jardungo zaie.

Tira, balirudike batzuetan oso gutxirekin konformatzen garela, baina aurrerapauso txiki bat da, behintzat. 

Orain, ikusi behar ea betetzen den, eta ea monitorearen sentsibilitatea nolakoa den. Izan ere, bere esku geratzen da gestio linguistikoa...

Fermin Etxegoien kazetari, gidoilari eta irrati esataria da ("Berria", "Argia", "Euskadi Gaztea", "Bilbo Hiria Irratia", ETB). Oñatin jaioa (1966), Bilbon bizi da aspaldi. Hauxe du bere lehenengo eleberria (Autokarabana, Pamiela 2009) eta 2010eko Euskadi Saria eman zioten berarengatik.

Liburuko protagonista Elias Aldasoro da (liburu bukaeran bakarrik emango zaigu bere izenaren berri). 40 urte bueltan dabilen oñatiarra, Bilbon bizi dena aspaldi. Bizimodua hankaz gora dauka. Dibortziatua, alaba txiki baten aita (nahi bai, baina zaintzen ez dakiena), oraingo bikotekideak ere utzi egin du, 40 urteko krisialdian murgilduta dago, lanean ere zorte handiegirik izan ez duena... Oñatira itzuli da, kooperatiba batera lanera, proiektu itxaropentsu batera, baina proiektu honi ere ez zaio bideragarritasun handirik ikusten. Bizimodua hankaz gora, beraz.

Eliasen gora-beherak dira eleberriaren muina, trama oso sinplearen bitartez: protagonistaren ibilerak eta kezkak, kooperatiba barruko azpijokoak eta martxan jarri nahi den euskara plana. Ez dago besterik. Esango nuke protagonistak berak betetzen duela eleberriaren muina. Trama ezereza izan arren, harrapatu egiten zaituen liburua. Hasi eta bukatu egiten diren horietakoa, erritmoz eta bizitasunez idatzia. Aurrera egin ahala, gainera, hobera egiten du, pertsonaia nagusiaren printzak sendotzearekin batera.

Protagonistaren joan-etorrien bitartez, gainera, Etxegoienek gaurko gizartearen ezaugarri eta kontraesanak bistaratzen ditu: bikote-erlazioen zailtasuna, guraso izatearen zailtasunak (are gehiago guraso bananduena), euskaldun sentitzearen eta euskaldun bizitzearen kontraesanak, eta beste hainbat xipriztin bene-benetako.

Erritmo bizia, esaldi labur-laburrak, ironia, kiñu etengabeak, hizkuntzarekin jolasa... Konplexurik gabe idatzia, euskara "arruntean" horrek dituen alderdi positibo eta ez hain positiboekin (ikus kritika batzuen loturak, Zubitegian eta Zuzeun). Nik neuk ez diot inolako trabarik ikusten Etxegoienen estiloari eta erabilitako euskarari. Ez da saiatu hizkuntza literario sakon eta landuan korapilatzen; aitzitik, berbeta zuzena darabil oñatiarrak. Euskara ona da, egunerokoa, begietara minik ematen ez duena (tarteka "ere" partikula gaizki erabiltzen duen arren, ez dakit zergatik). Lander Garrok idatzi zuen moduan, "Fermin Etxegoienen Autokarabana liburua irakurri dut, harriduraz irakurri ere. Perfekziotik urrun egonagatik, txinparta askoko liburua da, zertzelada ederrak dituena, distiratsuak." Ba, horixe. Ni ere ados. Gomendagarria.

Sautrelan ere elkarrizketa egin zioten Etxegoieni. Ez dago modurik hemen txertatzeko, baina hona hemen lotura.

Lehengo Aztiri.
Jose Luis Ugarte eta Aitor Azpiazu.
Burdinola Elkartea, 2011

Aurrekoan Arratian egindako bilketa baten berri eman nuen (Arratiako hiztegiarena) eta oraingoan Goierri aldera joko dut. Udaberri honetan aurkeztu dute Legazpin Aitor Azpiazu eta Jose Luis Ugarte ikerlarien azken lana: Lehengo Aztiri. Burdinola Elkarteak kaleratzen dituen liburu guztiak bezala, liburu ederra, mami askokoa eta diseinu erakargarri eta landua daukana.

Azpiazuren eta Ugarteren lanak 285 orrialde ditu eta Gabiria-Legazpi artean dagoen Aztiri auzoaren berri ematen digu. Auzoaren historia, bertako baserri eta biztanleen informazioa, toponimia, ohiturak... dena argazki ederrez eta diseinu zainduaz ornituta. Argazkiak Iakobe Katarainenak, Jesus Azpiazurenak eta Joseba Aldanondorenak dira; diseinua Iñigo Aranbururena.

Liburuak bi zati nagusi ditu. Historiaren atala Ugartek egin du. Auzoaren sorburuaren hipotesi bat ematen du, sorreran herrixka harresitua izan zitekeen susmoa argudiatzen duten arrazoiak emanez eta, ondoren, auzoko etxe guztien errepasoa egiten du. Guztira 26 baserri, etxe eta eraikinen historia bildu du, datu eta argazki ugarirekin. Aztiri tontorra, Aztiri barrena eta Makatzagaerreka eremuak desberdindu ditu. Bestetik, auzoaren konfigurazioa, historian zehar izan duen eremu banaketa, eta barruti bakoitzeko etxe kopuruaren aldaketa ere jorratu ditu.

Liburuaren bigarren zatian etnografia landu du Aitor Azpiazuk, orain urte batzuk Pedro Alustiza aztiriarrari egindako elkarrizketak oinarri hartuta. Eguneroko bizimodua, etxeko osagaiak, lanbide zaharrak, sinesmenak eta jaiak,… hamaika jakingarri bildu ditu ormaiztegiarrak Alustizaren ahotik.

Zorionak egileei.

Informazio gehiago Gabiriarrak blogean.