Eibartik

Zeinek antolatzen dittu maiatzeko agendak? e?
Badago erantzunik galaxia honetan?

Euskal Jaixa, Kantu afarixa, Mundumira, Ibilaldia, ezkontzak, jaunartziak, andereñuekin batzarrak, ikastolako olinpiada txikixa, ikastolako Euskaraz Bizi jaixa, ikastolako gurasuen bazkarixak, udalekuetarako matrikulaziñuak eta papeleuak, haziendako deklaraziñua, galleguen jaixa eta Santakurutzekuak eta Abontzakuak, txanpions finala, Arratian aldeko jaialdixak, Eibar 2. mailara, IEB11, lagun arteko afarixak, hauteskundiak,...

Giza-jaiotzen estatistika ez-uniformia dala eta, urtebetetzez beteta be badago maiatza (erregaluak, merendolak, erosketak, afarimeriendak...).

Eta, gainera, reboluziñuak be maiatzian ipintzen dittue #acampadasol

Eta ez ahaztu Eurovision!

Jodeee! Ez naizela heltzen danera!!

Eskerrak hitano ikastarua ez genduan maiatzian ipini. Ala bai?

Oro-mintzo

Baña nik, izkuntza larrekoa,
nai aunat* ere noranaikoa:
yakite egoek igoa,
soina zar, berri gogoa,
azal orizta, muin betirakoa.

*Berez "haut" beharko leuke, eta ez "haunat". Adizki horrek ez dau bihar noka-ko -na- markarik. Gizonezko zein andrazko, danendako "haut". Dana dala, "haunat" be zelako politta dan ;-)

Maiatzaren 25erako euskeraren transmisioaren inguruko mintegia antolatu du …eta kitto! Euskara Elkarteak, Eibarko Udalaren laguntzarekin. Egun osoko jardunaldia izango da (goizez 08.45etatik 13.30etara eta arratsaldez 15.00etatik 17.30etara Portalea kultura etxean.

Udaletako euskara teknikariei, euskara elkarteetako kideei, irakasleei eta aisialdi taldeetako ordezkariei zuzenduta dago bereziki. 

Mintegian euskararen transmisioak duen garrantzia azalduko dute eta, horretarako, hainbat erakundetako ordezkariak zein esparru horretan beharrean diharduten aditu eta teknikariak gonbidatu dituzte, bakoitzak bere esparrukoen inguruko azalpenak eman ditzan.

Izena emateko, maiatzaren 204a arte …eta kitto! Euskara Elkartean (943 200 918). Prezioa 20 euro, bazkaria barne. 

Egitaraua:

• 09.00 Akreditazioak, ongi etorria eta aurkezpena.
• 09.40 "EAEko euskararen belaunez belauneko transmisioa
• 10.20 Transmisioa Nafarroan (Bortzirietako esperientzia)
• 10.55 Ikastolen Federazioaren esperientzia
• 11.25 Atsedenaldia
• 11.50 Transmisioa aisialdian (Getxoko eta Arrasateko esperientzia)
• 12.50 Udaletako lana (Lasarteko eredua)
• 13.30 Bazkaria
• 15.05 Paula Casares hizkuntzalari eta irakaslearen hitzaldia
• 16.05 Mahai-ingurua: transmisioa bermatzeko urratsak
• 17.20 Agurra

Ez dakit munduan egongo ete dan animalixa puntualagorik. Aurten be, urtero-urtero moduan, hamentxe agertu jakuz maiatza hasieran, euren txilixo eta zalapartekin abijoiak (sorbeltzak, Apus apus).

Basarrittarren arteko esakera zaharrak be holaxe diño, abijoiak Santa Kurutz egunetik (maiatzak 3) Santa Kurutz egunera (irailak 14) egoten dirala gure artian. Etortzeko orduan zihatzaguak dira, danak alkarrekin etortzen dira, egun gitxiren barruan, maiatzeko lehenengo astian. Juateko orduan talde txikixetan antolatzen dira, behin abuztua heldu ezkero. Azkenak iraila hasieran ikusiko dittugu.

Txori alai eta bizixak, euren bizi guztia (kumaldixa izan ezik) hegan eitten dabenak (baitta jan, lo eta txortan be).

Behin abijoiak Eibarren, neretako hortxe hasten da uda sasoia. Aurtenguan moduan egualdi ederrakin bada, oindiok gehixago. Mendirako urteerak ugarittuko doguz, Santa Kurutzera igoko dogu afarimeriendak eittera eta hondartza sasoia be laster hasiko dogu.

Udia hasi da!

Abijoi, txirri, zirringilo, sorbeltz eta txori honen beste izen batzuk, aurreko batian idatzittako honetan: Sorbeltzak (Apus apus) euskal izenak.

Luis Haranburu-Altunaren (Alegia, 1947) lehenengo eleberria. Euskal literaturaren hastapenetan idatzi ziren aurreneko eleberrien artean aipagarrienetakoa, kalitatea gora-behera, berrikuntza izan zelako euskal letretan eta garai hartan sortu zuen oihartzunagatik. Best-sellerra izan zen bere sasoian. Euskal irakurle gazteen artean asko irakurri zen (Frankismoko libururik salduenen artean dago).

Gaurko begiekin begiratuta liburua xinpletxoa ere izan daiteke, baina oraindik ere erraz irakurtzen da eta ez du galdu bere ukitu modernoa. Ulergarria da orain dela 40 urte sortu zuen ikusmira, ordura arteko euskal literaturan gutxi landutako gaiak azaltzen direlako: maitasuna, bakardadea, bikote-harremanak, desamodioa eta sexu pittin bat (amiñi bat, e?), dena ere existentzialismo frantses tantez zipriztindua.

Eleberri laburrean zehar (130 orrialde eskas, letra-tipo handiz) Xabierren eta Inesen arteko harremana kontatzen digu, Xabierrek berak lehenengo pertsonan kontatuta.

Egia esateko, ti-ta irakurri dut, gustura, Inesen sareetan harrapatuta.

Ihesaldi baten kronika azaltzen digu Lizarraldek bere eleberri honetan (Larrepetit, Pello Lizarralde. Erein, 2002). 2003. urteko Euskadi Saria irabazi zuen.

Abel “Larrepetit” baserriko morroia eta Joxe motxaila ihesi dabiltza. Bidean Lainez bidaiaria aurkituko dute. Horixe da eleberri honetako trama guztia, ez dago ia besterik. Izan ere, eleberri berezia da Larrepetit. Molde ez-arruntean antolatutakoa, beste garai batekoan. Istorioa baino, begirada interesatzen baitzaio Lizarralderi.

Tramaren datu nagusiak ezezagunak zaizkigu: zergatik zeuden espetxean, nola egin zuten ihesi, nora jo nahi duten, zergatik dauden elkarrekin, zergatik laguntzen dien Lainezek, zein den Lainezen benetako ogibidea, zer urte edo garaitan gertatzen den... Ez zaigu ia ezer esaten, asko jota zeozertxo iradoki. Ez dago ia-ia tramarik. Akziorik ere ia batere. Baina moteltasun erakargarri eta arin batekin irristatzen zara eleberriaren orrialdeetan barrena.

Hitzak ere gutxi ditu liburuak. Behar dituenak besterik ez. Isiltasuna da berriketaldiaren gainetik. Keinu xumeak; hizketaldi labur eta erabat sinesgarriak.

Xumetasun horren alboan, deskripzio zehatz eta ederrak dira liburuaren eta ihesaldiaren muina. Koloreak ez ezik, itzalak eta tonuak ere barneratzen dizkigu Lizarraldek. Eguzkiaren epelak, belarraren usainak, atearen irrintziak, txarrantxaren zorrotzak, begiraden soslaiak. Paisaiak agintzen du. Ihesaldiak berak (non eta orain), ihesaldi horren arrazoiak baino (nondik, nora eta zergatik).

Izan ere, liburua baino, filma sortu du Pello Lizarraldek. Pelikula eder bat. Niri Lost in translation gogoratu zidan (istorioan eta egituran inolako antzik izan ez arren, bai moldean). Hura gustatu bazitzaizun, hau ere gustatuko zaizu. Orduan aspertu bazinen, ez ahalegindu honekin.

Azkenaldian, esate baterako, Elkarrek (Argitaletxe Elkartuak) argitaratutako ZAZPI bildumakoak ekarri ditu Maddik ikastolatik. Sei urtetik gorako umeentzako ipuinak dira. Argitaletxe Elkartuak sei argitaletxeren artean (valentziarrak, euskaldunak, gailegoak, katalanak eta astuariarrak) sortutako elkar-lanerako plataforma bat da. Hizkuntza txikietako liburuek, idazleek eta ilustratzaileek oihartzun zabalagoa izan dezaten sortutako bilduma. Kultura eta hizkuntza minorizatuak bultzatzeko saiakera, literatur zaletasuna sustatzearekin batera.

Aste Santurako ekarri duen ipuina Xabier Mendigurenen Zergatik ez du kantatzen txantxangorriak izan da. Ipuin polit-polita. Aurrez ekarritakoak bezalaxe, hala nola, Aita despistatu bat (Josep Gregori), Mari Joseri zergatik deitzen diote Joxe Mari? (Seve Calleja), Gaur bete ditut 6 urte (Maria Antonia Savall) eta beste guztiak.

Eta oraingoz gehien-gehien gustatu zaiguna, Patxi Zubizarretaren Ostiraletako opila. Zoragarria.

Haur literaturan benetako pitxiak aurkitzen direlako gaur egun. Istorioa, testuak, mezua, marrazkiak, maketazioa...  ostiralero opil gozoa daukagu etxean.

Gutako askorentzat ezezaguna da Aikur Erle Museoa. Mendi puntan dagoen baserri-museo txiki bat besterik ez. Urretxun dago, izen bereko baserrian, Santa Barbara ermita inguruan. Museo txikia, bai, baina oso interesgarria.

• Oso ondo antolatuta dago, parafernaliarik gabe, xume-xume, baina polito.
• Baserriko etxekoandre den Josuneren azalpenek urrea balio dute.
• Erleak ere ber-bertan ikusiko dituzu, dantzan, polenak ekartzen, eztia sortzen, larbak elikatzen.
• Erleen mundua ikaragarria da eta, natura gustatzen ez bazaizu ere, liluratuta geratuko zara erlezaintzaren misterioekin, erleen mundu txundigarriarekin eta Josuneren azalpen zehatzekin.

Museo eta eraikin izugarrien ruta turistikoetatik kanpo (Artium, Guggenheim, San Telmo eta abar), txoko aparta aurkituko duzue Urretxuko Aikur baserri-museoan. Bestalde, inguru horretako beste zenbait harribitxi ezagutzeko aukera ere emango dizu, eguna aprobetxatuz: beste hauek ere gomendagarriak zeharo, adibidez: Igartubeiti Museoa (Ezkio-Itsaso), Antiguako ermita (Zumarraga), Mirandaola (Legazpi), edo Zeraingo herri museoa.

Bisita ezazu Aikur Museoa. Eztia gorroto duen batek esaten dizu.

Argazki batzuk laga ditugu Flickren.

Gaur 80 urte, Eibarko Udalak II. Errepublika aldarrikatu zuen, beste inon baino lehenago, Alfonso XIII erregea oraindik ere Madrilen zela. Orain 10 urte, 2001. urtean (Errepublikaren 70. urteurrenean), ondorengo bideoa egin genuen Eibarko Udalean; Itziar Alberdi izan nuen lankide. Zelan bizi izan zuten eibartarrek errepublikaren aldarrikapena? Eibartarren Ahotan proiekturako zenbait lekuko elkarrizketatu eta bideo txiki bat egin genuen. 1931ko apirilaren 12tik 14ra bizi izandakoak gogoratzen ditugu.

Bideoa sarean, Blip.tv webgunean.

Aurreko batean lagun artean honetaz hizketan. Lehenago ere aipatu genuen Eibarko euskara liburuan. Nola esaten dugu? Pozten ala poztutzen?

Euskalkiak euskalki, Euskal Herrian arruntak dira horrelako hitz bikoteak. Eskualde bakoitzean, baina, talde batzuk edo beste batzuk sortzen dira. Eibar inguruan sortzen direnen artean, hauxek zerrendatu ditugu (besteren bat ere egongo da, seguru asko), denak ere antzeko aditz-egitura dutenak (bisilaboak eta -st-/-zt- errodunak). Eibarren bi formak erabiltzen dira:

• husten > hustutzen
• puzten > puztutzen
• pozten > poztutzen
• hozten > hoztutzen
• pizten > piztutzen
• nahasten > nahastatzen (*hau ez dakit bisilabo den, Eibarren)
  
• ahazten > ahaztutzen
• mozten > moztutzen (kasu honetan, ez horren nabarmena; esango nuke lehenengo forma dela nagusi)
  

Beste antzeko ingurune honetan ere gertatzen da (bisilaboa eta -rt- erroa):

• urtzen > urtutzen

Fenomeno horrek ez dauka zerikusirik Gipuzkoako (eta besteko?) "pentsatutzen", "zenbatutzen" eta abarrekin; are gutxiago, "bizitutzen" "izandutzen" eta tankerakoekin. Eibarko hizkeran ez da gertatzen horrelakorik.

Bestalde, hoztu aditzakin beste kontu bat ere badago, bi infinitibo dituelako Eibarren (Bizkaiko hainbat tokitan bezala):

• hoztu/hotzittu (eta beraz, hotzitzen ere badago).