Eibartik

Orain dela egun batzuk Amatiñok ere bere blogean izan zuen hizpide "Oteiza saria" (hau ote izen ofiziala?). Eibarko Udalak zenbait hiritar eta talderi emandako oroigarria da, Eibarren alde edo Eibarko izenaren onetan egindako lanaren aitortza modukoa. Oteizak egindako "Txopitea eta bakea" eskulturaren kopiatxoa da.

Amatiñok ez zituen irabazleak aipatzen bere artikuluan, eta sarean ere aurkitzerik ez dagoenez, berari zerrenda eskatu eta hemen jartzea pentsatu dut, interesgarria izan daitekeelakoan. Horra, urtez urtekoa:

1998

• Jose Ignacio Garmendia
• Begoña Maguregi
• Juanito San Martin
• Migel Gallastegi

• (Oteizak berak eta Txopitearen senideek ere jaso zituzten hainbat  kopia)

1999

• Arrate Ibargutxi (Imanol Laspiurren alarguna)
• Duque de San Carlos (Isasiko Markesa?)
• Aurreko legegintzaldiko zinegotzi guztiak

2000

• Jose Luis Perez Sarasketa

2001

• Sociedad Femenina, Goi Argi
• Juan Mari Lejardi
• Ramiro Larrañaga

2002

• Juan Ortega eta Jose Maria Cornago
• Oscar Artetxe
• Juanita Unzueta
• Tania Nagornaia
• Juan Luis Mardaras
• Iñaki Goenaga

2003

• Aurreko legegintzaldiko zinegotzi guztiak
• Javier Agirresarobe
• Microdeco

2004

-

2005

-

2006

• Patxi Usobiaga

2007

• Rodolfo Epelde

2008

• Kezka dantza taldea

2009

• Serafin Basauri

2010

• Usartza Txistulari Taldea

2011

• Iñaki Bolinaga (J. D. Arrate)

2012

• Roberto Etxeberria (moda diseinatzailea)
• Ander Romarate (igerilaria)

2013

• Asier Cuevas (atleta)
• ONCE

Aste honetan jakinarazi dituzte datozen 4 hilabeteetarako liburuak eta datak (tira, lehenengoa bagenekien). Hementxe:

• Otsailak 4:  "Kontrarioa" (Lander Garro)
• Martxoak 4: "Zinegotzia" (Fermin Etxegoien)
• Apirilak 8: "Hobe isilik" (Garbiñe Ubeda)
• Maiatzak 6: "Etorkizuna" (Iban Zaldua)

Literatura gustatzen zaionarentzat, aukera polita. Animatu! Edozein etorri daiteke.

Eibarko irakurle-taldea

Orain urtebete hasi zuen bere ibilbidea Eibarko Juan San Martin Liburutegiko irakurle-taldeak. Euskal Idazleen Elkartearekin elkarlanean, "Idazlearekin berbetan" ekimena hasi zuen iazko urtarrilean. Hilero, euskarazko liburu bat irakurri eta landu dugu, normalean idazlea ere gure artean izan delarik. Abenduaz geroztik, gainera, Antxon Narbaiza dugu dinamizatzaile.

Harkaitz Canoren "Twist" izan genuen sarrerako irakurketa, eta harrezkero "Eulien bazka" (H. Etxeberria), "3 Mariak" (A. Urretabizkaia), "Muscche" (K. Uribe) eta beste landu ditugu.

Aurrerago ere idatzi dut taldeaz eta ekimenaz. 10-12 lagun elkartzen gara, liburuaz jardun eta idazlearekin berriketan aritzera. Merezi du. Animatu! Nahikoa da Liburutegian bertan (943708437 edo biblioteca@eibar.net) izena ematea.

2014ko lehenengo saioa urtarrilean izan genuen, Jokin Muñozen "Antzararen bidea" (Pamiela, 2007) handiarekin. Esan bezala, hemendik udarako 4 liburuak ere zehaztu dizkigute: "Kontrarioa" (Garro), "Zinegotzia" (Etxegoien), "Hobe isilik" (Ubeda), "Etorkizuna" (Zaldua).

Itxura ona dauka.

Urteroko estriptis literarioa, aurreko 12 hilabeteetan irakurritakoen zerrenda. Aurrekoetan bezala (2010, 2011, 2012), aurtengoan ere denetik dago: irakurle-taldean landu ditugunak, han eta hemen gomendatu dizkidatenak, Armiarmatik jaitsitako klasikoak... 90. hamarkadako euskal literaturari tartea egin nahi izan diot (ipuin-liburuei, bereziki). Oro har, gustura egoteko moduko aukeraketa.

Oraindik ere paperean gehitxoago, baina digitalak ugaritzen. Euskaraz erdiak pasatxo; gaztelaniaz besteak. Kopuruz, iaz baino gehiago (honek izan du eraginik); astean liburu bat, batez beste. Gehiena fikzioa (eleberriak nagusi; ipuinak ere dexente). Saiakera eta poesia, juxtu-juxtuan ale bakanen bat.

Hara ba, 2013ko uzta.

Euskaraz

• ***Twist (Harkaitz Cano, Susa 2012). Blogean
• Eulien bazka (Hasier Etxeberria, Susa 2003).
• Mala stranako ipuinak (Jan Neruda, 1877; Armiarma). Txioa
• Mateo Falcone (P. Merime, 1830; Armiarma). Latza benetan. Ohorea. Baina ohorea Kortsikan bakarrik ulertzen den gisara. Latza, korsikako labarrak eta makisa bezain latza. Ona.
• Argiaren erreinua (Joseba Lozano, Alberdania 2011). Aurreiritziz beteta hasi nuen, baina ondo idatzita dago. Codigo Davinci moduko bat.
• Tangerko ametsak (Jon Arretxe, Erein 2011)
• Negu bat Mallorcan (George Sand, 1839; Armiarma) Aspergarria, zeharo.
• Metamorfosia (Franz Kafka, 1915) Ze ona.
• Txokolatezko dinamita (Mikel Taberna, Susa 2001) Txioa
• Bazko-arrautzak (Mikel Hernandez Abaitua, Elkar 1995) Blogean
• Iturrino handia (Hasier Etxeberria, Susa 2007)
• ***Kristalezko begi bat (Miren Agur Meabe, Susa 2013) Blogean
• Kcappo, tempo di tremolo (Pako Aristi, Erein 1985) Txioa
• Abuztuaren 15.eko bazkalondoa (Joxe Austin Arrieta, GAK 1979; Elkar) Blogean
• ***Gauza txikien liburua (Pako Aristi, Erein 2004)
• Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak (Joseba Sarrionandia, Pamiela 1985) Poesia liburu batekin hasi nahi duenak, ez du hau aukera txarra.
• Sugeak txoriari begiratzen dionean (Bernardo Atxaga, Erein 1984) Ipuin eder tristea.
• Euri kontuak (Jose Luis Otamendi, Susa 1999) Blogean
• ***Sartu, korrontea dabil (Ixiar Rozas, Erein 2001) Gustatu zaizkit Rozasen tonua, istorioa,... eta batez ere, begirada.
• Odolaren sua (Irene Nemirovsky, Alberdania 2012) Txioa
• Odolaren usaina (Mikel Antza, Susa 1987) Blogean
• Sisifo maite minez (Laura Mintegi, Txalaparta 2001)
• Atoiuntzia (Edorta Jimenez, Susa 1990) Blogean
• Mussche (Kirmen Uribe, Susa 2012)
• Tango Urdina (Aitziber Etxeberria, Erein 2003)
• Euli-giro (Uxue Alberdi, Susa 2013) Txioa
• ***Gudari zaharraren gerra galdua (Erein, 2000) Blogean
• Bränskint (Goizalde Landabaso, Txalaparta 2011) Mikroipuin erdipoematu gogoetaeragileak; lupaz sortu, ironiaz bete eta zorrozkiloz onduak.
• 3 Mariak (Arantxa Urretabizkaia, Erein 2010) Blogean
• Alkasoroko benta (Mikel Taberna, Susa 2013) Blogean

 Gaztelaniaz

• Historia del Sahara y su conflicto (Alejandro García, Catarata 2010). Saharako injustizia historikoa ezagutzeko sarrera egokia.
• Robinson Crusoe (Daniel Dafoe, 1719) Ba, bere aje guztiekin (egitura, estiloa, errepikapen asko, zatika idatzita bezala, moralista, eta abar), gustura irakurri dut.
• Moby Dick (Herman Melville, 1851) Astunaaaa.
• Bartleby el escribiente (Herman Melville, 1853). Aurrekoak baino askoz izen gutxiago, baina on-ona da.
  
• Zalacain el aventurero (Pio Baroja, 1908) Kostunbrista eta abar, baina erritmoa dauka eta gustura irakurri dut.
• Cuentos de la alhambra (Washington Irving, 1832).
• ***Ganar a cualquier precio (Hamilton & Coyle, Planeta 2013) Brutala. Blogean
• Los reyes de lo cool (Don Winslow, Mondadori 2012) Salvajes ezagunagoaren prekuela; eta hobea. Droga giroa 1960-1980. Erritmoa eta akzioa. Gustatu zait. 
• Yo robot (Isaac Asimov, 1950) Bigarrengoz berrirakurtzen, gazte denborako oroitzapenak...
• ***Leon el africano (Amin Maalouf, Alianza 1999) Ona, oso gustura irakurri dut. Leon afrikarraren (1488-1554) biografian oinarrituta, garaia eta paisaiak ezagutzeko aparta. Gomendagarria.
• Exploradores. La historia del yacimiento de Atapuerca (José María Bermúdez, Debate 2012)
• ***Atapuerca. Un millón de años de historia (Juan Luis Arsuaga eta beste, Plot 1998)
• Ronda del Guinardo (Juan Marsé, Plaza y Janés 1984). Polizia batek neska gazte bat komisariara darama, hilotz bat identifikatzera. Aitzakia hutsa Marseren betiko unibertsoa zirriborratzeko (Gerra osteko Bartzelona, Ginardoko auzoa, etorkinak, marjinalitatea...). Si te dicen edo Rabos eleberrien antzeko giro eta egitura, baina asmo gutxiagoko lana.
• ***Bartleby y compañia (Enrique Vila-Matas, Anagrama 2000) Metaliteraturaren inguruko metaliteratura. Ber bi.
• Praga mortal (Philip Kerr, RBA 2013) Mundu Gerrako Alemanian girotutako polizia eleberria. Erritmo eta bizitasun aldetik ez da ikusgarria; gainera, egoera batzuk ere (eta hainbat elkarrizketa) pixkat fortzatuta daude. Baina nazien garaiko anbientazio (ez hain sinesgarri) horrek, bere zera dauka. Tira.
• La voz del violín (Andrea Camilleri, Salamandra 1997) Montalbanoren 4. liburua. Ondo dago.
• Un giro decisivo (Andrea Camilleri, Salamandra 2003) Beste hau, ostera, pse.
• Shakespeare nunca lo hizo (Charles Bukowski, Contraseñas 1999) Gutxitxo da, baina garaia eta pertsonaia ezagutzeko onak. Idazleak Europan barrena egin zuen bidaia baten errelatoa.
• ***El porqué de las cosas (Quim Monzó, Anagrama 2005) Bikaina. Zorroztasuna, malaletxea, irribarrea eta mina dosi egokian. Txioa
• Hace cuarenta años (Maria van Rysselberghe, Panorama 2012). Ez, niretako ez.
• ***Detectives salvajes (Roberto Bolaño, Anagrama 2000). Liburu handia.
• El lápiz del carpintero (Manuel Rivas, 1998) Gerra zibilaren osteko errepresioa. Herbal Guardia Zibilaren oroitzapenak gidari, preso ezkertiar talde baten ibilerak kontatzen ditu. Liburuak une ederrak ditu, benetan ondo lotu eta hunkigarriak. Hala ere, amaieran, "arintasun" sentsazioa hutsi dit; gaiak askoz gehiago eman zezakeelako inpresioa.
• ***Plomo en los bolsillos (Ander Izagirre, Libros del KO 2012) Blogean
• La trampa de miel (Unni Lindell, Siruela 2011). Polizia eleberri eskandinabiar txukuna, erritmo eta trama biziarekin. Gauza batzuk sinesgaitzak, baina harrapatzen zaituen horietakoa. Irakurle kluberako aukeratutakoa.
• ***Los amigos de Eddie Coyle (George Higgins, 1970). Coetzee-ri irakurri nion, hauxe zela bere idazle gustukoenetako bat. Hau bere lehenengo eleberria, Estatu Batuetako eleberri beltzaren eredua irauli omen zuena, elkarrizketek duten indar eta bizitasunagatik (Tarantino gogoratuko dizute). Eta egia da. biziak dira, oso. Ondo bideratuak, benetakoak, naturalak...
• Mátalos suavemente (George Higgins, 1974)

Izan ere, oraingoan hiztegiak ez dira oso lagungarri. Hasteko, euskarazko hiztegi orokorretan ez dator. Ez Elhuyarrek, ez Harluxetek, ez Adorez 5000 hiztegiak... ez dut inon aurkitu.

Bestalde, kasu honetan gaztelania ere ez da lagungarri:

1. RAEk ez dakar "crecederas" (ez, behintzat, guk nahi dugun adierarekin), eta sareko hiztegiek ere ez dute batu. Arrunkeria linguistiko horietako bat izango da (gaitz edo min horri dolor de crecimiento deritzo, berez).
2. "Crecederas" horrek, gainera, gauzak pixkat gehiago nahasteko, badu 2. adiera bat: "paperas" (hazizurriak, paperak,  listu-guruinen hantura).

Herri-mailako hitza izanik, herri mailako hiztegietara jo dut. Hantxe aurkitu dut pista moduko bat, non eta gure herrian, jakina, Toribio Etxebarriaren lexikoi bikainean:

• hazigurenak (hazikurenak). iz. (TE). Crecederas.
  Juan zan astian, hazigurenak euki destaz etxeko txikixenak.

BAAAINA oharrengatik jakin daiteke, "krezedera" horiek ez direla hazteak haurrei hezurretan sortutako minak, gorago aipatutako paperak edo hazizurriak baizik (eztarri aldeko guruinak edo gurenak puztearen ondorioa, alegia).

Euskaltzaindiak ere jasota dauka hazikurenak, beste hainbat aldaerarekin batera (haziguren, asikun, asikontxo, osingoren... baita hazizurri ere). Azkuek ere hainbat berba eta aldaera batu zituen, baina guztiak ere paperekin zerikusia dutenak (guruinak hazte edo puztearekin).

Amore emateko prest nengoela, Labayru hiztegira jo dut eta Kontxo! Azkenian! oihukatu dut... "mal del crecimiento" ikusi dudanean. Baina hara!, hor aipatzen direnak ez ote dira hazizurriaren sinonimoak, guzti-guztiak? (saguak, lepaminak...). Hizkuntzen arteko interferentzia gertatu da? Gaixotasun bateko lema bestera hedatu da? (hizkuntza bietan, gainera).

Gauzak horrela, kontua da, oraindik ez dakidala gaur iluntzean zer esan behar diedan seme-alabei. "Lasai, hazigurenak dira" esanda, zuzen ibiliko ote naiz?

Eta, zuek,... laguntzerik? Zelan esan izan duzue etxean?

Eguneraketa: Twitter bidez jaso dut hazi-min esaten diotela hainbat tokitan. Hori bai, hori badago Orotarikoan (ez beste hiztegietan).

Holaxen egin dabe, bai. Eta talde bat baino, bi: zaletuen artian talde bat aukeratu dabe; batzorde "tekniko" batek beste bat. Ño! Ezin esan talde txarrak diranik. Baietz Europan lehiatzeko gauza izan! Orduan bai Eibarpool!

Hamaikako popularra:

Garmendia; Iñaki Altuna; Karmona; Olaizola; Aitor Arregi; Bixente Oiarzabal; Oscar Artetxe; Luluaga; Gomez de Segura; Jose Eulogio Garate; Txutxi Hidalgo (entrenatzaile: Alfonso Barasoain).

Hamaikako teknikua:

Almunia; Javier Olaizola; Agustin Gisasola; Antonio Ansola; Alberto Ormaetxea; Diego Alvarez; Xabi Alonso; David Silva; Pizo Gómez; Jose Eulogio Gárate; Barkero (entrenatzaile: Mendilibar).

Alkasoroko benta
Mikel Taberna
Susa, 2013

Lesaka eta Bera artean dago Alkasoro. Denetik saltzen da hango bentan, eskuinean baitauka denda eta ezker aldean taberna; beraz, handik igarotzen dira biztanle guztiak, oraintxe ez bada geroago. Bentako semea da Martin Irazoki, nobela honen kontalaria, 50eko hamarkada amaieran jaioa, gaztaroko hogei urteen berri emango diguna, eta gisa horretan herri oso baten erretratua (sinopsitik).

Mikel Taberna nafarraren azkenengo lana, lehenengo eleberria, nolabait Txokolatezko dinamita ipuin-liburu hari (Susa, 2001) jarraipena ematen diona. Aurreko hura gustatu zitzaidan, baita hau ere.

Martin Irazoki gaztearen eskutik Alkasoroko (eta inguruko) bizimoduaren gora-beherak ezagutuko ditugu: 50. hamarkadako Euskal Herriko giroa, 60ko industrializazioa eta bizimodu aldaketa, 70. hamarkadako aldaketa politiko eta soziala,... Alkasoro ez ezik, Irun eta Iruñea ere bisitatuko ditugu, Bordatxon hasi eta Bordatxon amaitzen den istorioarekin.

Garai bizia; aldaketa garaia. Euskal Herri tradizionala atzean geratzen hasten den sasoia. Eta Martin Irazokik ematen digu aldaketa horren berri. Eleberriak ere horrela egiten du, nolabaiteko kutsu kostunbristarekin hasiz, baina gutxinaka ukitu politiko eta sozialagora joaz, urteak igaro ahala. Ni neu "antzinako Euskal Herri" haren zale naiz, eta gustura irakurri ditut lehenengo atalak, baina esango nuke liburuak hobera egiten duela amaieran, eta liburuaren zatirik onenak azkenengo bi kapituluak direla, bukaerako ezustekoak barne (pare bat bai, barrena).

Esan bezala, protagonista bera da kontalaria, lehen pertsonan dago idatzita liburua, eta errealitatetik oso hurbil sumatzen ditugu kontakizunok. Tabernaren unibertso hurbila (Alkaiaga, Bortziriak eta Bidasoa), beste izen batzuekin damaigu idazleak (Alkasoro, Seierriak eta Urrabia), baina irakurleak berehala jartzen ditu mapan, lekuak ez ezik, baita hainbat gertaera eta pasarte ere (Taberna ere imajinatu dezakegu, Irazoki bezala, Alkasoron jolasean, futbolean edo zurrutean).

Hizkera bizia, landua, nafar ukituz hornitua, oso erakargarria eta eleberriari zoragarri doakiona. 'Doinu naturala' aipatu du Asurmendik. Horixe da! Naturala ez ezik, eraginkorra ere bada, kontakizunerako doi-doia (tira, Zalduari ez zitzaion horrenbeste gustatu, eta arrazoi punttua ere badu, baina ezeiozue kasu handiegirik egin).

Liburua 10 kapitulutan dago banatuta. Neurri batean ipuin itxura dute, istorioak hasi eta buka, eta derrigorrezkoa da "Txokolatezko dinamita" hura gogora ekartzea. Orduko ipuin-bildumari iruzkina egiteko orduan, hauxe zioen Aingeru Epaltzak duela 10 urte inguru: "pena bakarra hartu dut, “Txokolatezko dinamita”ren osagaiekin zer-nolako nobela puska idatz zitekeen pentsatzean". Ba, hauxe da dinamita eleberri bihurtua, edo.

Bazen behin Eskual Herriko xoko xoragarri batean eleberriak baizik leitzen ez zituen putiko lerden txoil xarmanta. Axierrek, hori baitzitzaion izen, ipuinen bat ere leitzen zuen pitian-potian, bai baitzekien zoin edjerrak ziren "Obabakoak" eta "Narrazioak", zoin gustagarriak "Neguko zirkua", "Fikzioaren izterrak" eta bertze horrenbertze... eta biziki goraipatiak ere bazituen zonbait ipuin-liburu bere kaieran.

Baina derragun garbi: eleberrizale urdea bertzerik ez genuen gure gaztea. Aukeran eleberriei egingo zien moko eta ipuinak lajako zoko.

Alta, egun batean miragarria agertaratu zitzaion eta eztiki erran: "datozen ordu eta egunetan, datozen aste eta hilabeteetan, jalgi itzazu ipuin-liburu zonbaitzu denboraren armairu ezkututik. Xerka fite eta bizi, altxor eta pitxi! Oroz gain, orain 15, 20, 25 izkiriatu haiek, denborak bazter utzi dizkizunak. Ikusiren duzu zoin liluragarri eta kitzikagarri diren, eleberri aunitzen gaindi". Eta horrela egin zuen Axierrek, urde baitzen baina urde zintzo, eta bai baitzekien zenbat kalte egiten duen luzamendutan ibiltzeak, egitekoen geroko uzteak.

Halaxe aritu zen, bada, 87tik 95era, 99tik 90era, denboraren makinan pinpoil eta zilipurdika, ea zer aurkituko ipuinen kutxetan, altxor edo zeren. Eta zer kausituko? Liburu gustagarriak ez ezik, baita ondorengo iruzkinak ere (iruzkin labur baina mirakulosoki bikainak, bidenabar erranik).
 

Bazko-arrautzak (Mikel Hernandez Abaitua / Elkar, 1995)

Ez nituen ezagutzen, ez idazlea ezta liburua bera ere ("Narrazio tailerra" bikaina salbu), eta hara! asko gustatu zait. Bere txikitasunean (6 ipuin, 120 orrialdetan barreiatuta), ipuin-liburu ederra. Ipuinei zeozer eskatzen diet, azaltzen ez dakidan "zeozer", eta hauek badute zeozer hori. Zeozer baino gehiago. "Begiak" kafkianoa asko gustatu zait; "Zakar poltsak saltzen ditut" are gehiago; eta azkenengo biak dira onenak, "Heriotzaren pabilioia" eta "Bazko-arrautzak" bera. Fantasia, absurdua, Kafkaren oihartzunak... eta hala ere, errealitatetik hurbil, egia/gezurra dikotomiarekin jolastuz eta bien arteko muga hautsiz.

Atoiuntzia (Edorta Jimenez / Susa, 1990)

Hasierako ipuinak XX mende hasieran edo erdialdean girotuta daude. Antzinako usaina dakarte, baina ez naftalina usainik. Usain gozo, gazi eta gordina baizik. Benetakoa. Ondoren, denborak bezala, ipuinek ere aurrera egiten dute eta modernoagoak datoz, 70-80 urteetako girora heldu arte (Bizkaia industrializatua, droga giroa...). Denak ere itsaso bazterrean girotuta, Bizkaiko portu batean, izan Bilbo edo izan Mundaka. Galduta dabiltza protagonistarik gehienak, noraezean itotzekotan. Ipuin gaitzak, askotan kriptikoak, gehienetan akabera bakoak,  elipsiz joriak. Ez errazak baina halere esfortzua merezi dutenak. Badaude abenturazkoak ("Yeregi"), zein historikoak, are ukitu fantastikokoak ere ("Sugaar"), baina kresalez bustitako giza erlazioen inguruan harilkatuta guztiak.

Euri kontuak (Jose Luis Otamendi / Susa, 1999)

Atmosfera goibel batek besarkatzen dituen 20 ipuin labur (are oso labur), euriak bakarrik sor dezakeen giro malenkoniatsuan. Errealistak, eguneroko gertaeretan oinarritutakoak, izan gerra garaian, 50-60 hamarkadetako Euskal Herrian edo 90eko giro politikoan; hori bai, gehienak gatazka politikoan trabatuta, baina batez ere giza kondizioa erretratatzen dutenak. Xabier Mendiguren editoreak "herri-saminaren poeta fina" deitu zion Otamendiri. Samina barra-barra aurkituko duzu ipuinotan, bai. Samina, mina, hutsunea, beharra... Guztia ere artez kontatuta, braust, tapakirik gabe. Bestalde, azpimarratzekoa da hizkuntza estilo propioa sortzeko egindako ahalegina. Tira, ahalegina ez ezik, baita lorpena ere: aberatsa bezain doia, dotorea, lexiko landuduna, adjetibazio ugarikoa,... Larregikoa, apika, baina berea eta lortua. Badira gehiago eta gutxiago gustatu zaizkidanak. Nabarmenduko nituzke, besteak beste, "Ardoa baino ez", "Musuzapia", "Agurra"... Esan bezala, saminak eta malenkoniak goitik behera harrapatutako euri-giroan idatzita. Liburuari amaiera ematen dion esaldiak laburbil dezake atmosfera hori: "Enekok zain behar zuen arkupeetan. Eguerdira artekoa elkarrekin emango zuten. Bizi-bizi ari zuen, hoztu egin zuen negu kiskali hartako giroa eta Aritzek kalean gora jo zuen aterpe bila". Otamendi berak aterperik aurkituko ote zuen?

Odolaren usaina (Mikel Antza / Susa, 1987)

Sinesgaitza egiten zaigun arren, Mikel Antzaren bilduma honetako ipuin guztiek benetako gertakizunak dituzte oinarri. Bortxa, biolentzia, erailketak... odola! Guztiak ere idazleak egunkarietatik jasotakoetan oinarrituta. 7 ipuin biltzen ditu; niretzat onenak: "Bederatzigarren biktima", "Zurrumurrua oinetan" eta "Komix".

Mala stranako ipuinak (Jan Neruda / Ibaizabal, 2001)

1990ko hamarkadara ez ezik. XIX. mendera arte joan gara oraingoan, "Mala Stranako ipuinak" liburuaren bila. Jan Neruda idazle txekiarrak 1877an idatzitako ipuin-bilduma, Fernando Reyk oso ondo itzulia eta sarean lor daitekeena (bertan irakurriz edo osorik jaisteko aukerarekin). Ipuin ederrak, idazkera patxadatsu bezain bizian idatziak. Izan ere, horixe da azpimarragarriena ipuin hauetan: ipuinen erritmoa aldi berean dela patxadatsu eta bizi. Ipuin geldoak dirudite, eta idazkera "lasaian" daude idatzita, baina irakurri ostean esaten duzu, koño! Esango nuke Neruda honen kontaera ez dela bere garaikoa, gaur egungoa baizik. Gomendagarria, erabat. Nire irakurgailuan markatuta gelditu direnak? "Rysanek jauna eta Schlegl jauna", "Eskalea mixeria gorrira bidali zuen emakumea", "Doktore zaputza" eta "Aurten Arimen Egunean idatzia".

Txokolatezko dinamita (Mikel Taberna / Susa, 2001)

Tabernaren lanak aurten jaso du oihartzunik handiena, ziurrenik, "Alkasoroko benta" (Susa, 2013) eleberria dela eta. Baina Alkasoroko unibertsoa orain dela 13 urte plazaratu zigun idazle beratarrak "Txokolatezko dinamita" honi esker. XX. mende hasiera-erdiko Nafarroara garamatza Tabernak, 8 ipuin labur ederri esker ("Amuarraina eta aingira", "Bota xoxa!", "Hontxa"...). Gehienetan Urrabia ibaiaren (Bidasoa kamuflatua) kantua entzuten dugu orrialdeetan; beste batzuetan Egarena. Bortzirietatik Iruñea eta Lizarrara joango dira pertsonaiak, pertsonaia ustez arruntak, hezur-haragizkoak, xumeak. Kontakizunak eta gertaerak bezalaxe, hauek ere xumeak.. eta, hala ere, unibertso moduko bat sortzea lortzen dutenak. Zenbait pertsonai, gainera, kukuka azalduko zaizkigu ipuin batean eta hurrengoan, orain protagonista, hurrengoan "figurante", mundu horri batasun modukoa ematen. Lehen pertsonan kontatuta daude ipuinok, sarri askotan haur edo gazteen begiradapean, ez baina ikuspegi xalo edo samurregiarekin. Idazkera ere gustagarria, berea, eta kontakizunak eskatzen duenerako eraginkorra. Hortaz, Taberna irakurri ez baduzu, gomendatu egingo nizuke; eta "Alkasoroko benta" gustatu bazaizu, nola ez.

#Asmoberri, pil-pilean sarean eta telebistan. Nik ere egin dut nirea: erdarazko liburu bakoitzeko, euskarazko bi irakurriko ditut, gutxienez. Tartean, aspaldi-aspaldi mesanotxean zain ditudan zenbait! Heldu da zuen ordua, madarikatuok!

• Bala zeru urdina (Xabier Aldai)
• Itzalen itzal (Juan Garzia Garmendia)
• Kartografia (Rikardo Arregi)
• Euzkadi merezi zuten (Koldo Izagirre)
• Camembert helburu (Jon Alonso)
• Hamaika pauso (Ramon Saizarbitoria)
• Lagun izoztua (Joseba Sarrionandia)
• Bost idazle Hasier Etxeberriarekin berbetan (Hasier Etxeberria)
• Gorrotoa lege (Jon Etxaide)
• Aihen ahula (Daniel Landart)
• Urregilearen orduak (Pako Aristi)
• Ur uherrak (Aingeru Epaltza)
• E pericoloso sporgersi (Pello Lizarralde)
• Gure gauzak SA (Ur Apalategi)

Ea "zor historiko" batzuk ordaintzen ditudan ;-)

1. Sinesgarria da istorioa?
2. Interesa mantentzen du istorioak?
3. Argitaratzea justifikatuta dago?
4. Ideia originala da?
5. Argumentua eta gidoia ondo garatuta daude?
6. Elkarrizketak errealistak dira?
7. Badu balore literariorik?
8. Eta erabilitako hizkuntza nolakoa da?
9. Pertsonaien psikologia ondo irudikatuta dago? Beraien ekintzak horren ondorioa dira?
10. Pertsonaiaren batekin identifikatu zara?
11. Hedadura egokia da?
12. Istorioak giza izaera, historia, herrialdea edo ohiturak hobeto ezagutzen lagundu dizu?
13. Uste duzu liburu honen irakurketak eguneroko bizitzan edo hobea izaten lagunduko dizula?
14. Idazleak bere pertsonalitatea proiektatzen du fondoan (pentsamenduan) edo forman (teknika literarioan)?
15. Zer izan da atseginena eta gutxien gustatu zaidana?

Baina garrantzitsuena: gustatu zaizu? eta gozatu duzu?

3 Mariak
Arantxa Urretabizkaia
Erein, 2010

Maria Txurik 79 urte ditu eta alargun geratu da. Hainbat urte seme-alabak hazten igaro ondoren, azken urteotan gizon gaixoa zaintzeaz arduratu behar izan da. Senarra hil eta tanatorioan dela, txikitako lagun bat agertuko da, Maria Gorri, hainbat urtez herritik kanpo bizi izandakoa. Nola ez dakitela ere, biak elkarrekin bizi izatera joango dira, Gorriren gurasoena izandako etxera. Zaharrak dira, bai, baina ez daude prest heriotzari exerita itxaroten geratzeko. Bizitzeko gogoz daude eta proiektu asko gauzatzeko asmoarekin. Besteak beste, 3. Maria aurkitzea, Marihandi.

Zahartzaroa du gai nagusi eleberriak, baina baita beste hainbat gai ere: adiskidetasuna, tolerantzia, askatasuna... Zahartzaroa bere aje guztiekin erakusten digu Urretabizkaiak, zaharra hitzaren apologia konszientea eginez; baina batez ere bizipozaz dihardu eleberriak. 80 urterekin (baita 50 edo 70ekin ere, gehituko dut nik) erronka berriak aurkitzeko beharraz. Izan ere, baikortasunez blai dago 3 Mariak. Istorio samurra baina indartsua; samurra neurrian, tarteka topiko eta goxokeriak ere badituen arren.

Pertsonaia ederrak sortu ditu, gehienbat bi pertsonaia nagusiak (Txuri eta Gorri), ondo perfilatuak, liburuan zehar garatuz doazenak (batak bestearengandik hartuz). Mutur samarrekoak, esango du norbaitek; baina egokiak, erantsiko nik. Egia da, agian, beste pertsonaia osagarriek (Kalok eta Laidak, gehienbat) karrank egin izan didatela tarteka (hain dira perfektuak eze...), baina eleberriko giro goxora ondo egokitzen dira.

Esango nuke Urretabizkaiak ondo aurkezten dituela gure aittitta-amama izan diren belaunaldikoen bizitzak, gogoetak eta sentimenduak, XX mende hasieran jaio eta orain gutxi ezkutatu zaigun belaunaldi horren arima. Horrekin batera, hala ere, zaharra izateko beste modu berri bat ere aldarrikatzen du XXI. menderako.

Estilo xumea erabiliz idatzia, idazkeran zein teknika narratibo aldetik, ahots bakarraren bidez eta kontakizuna modu kronologikoan antolatuz. Era gardenean. Protagonista da kontalari, eta bere bizitzako urte bat kontatzen du, gutxi gora-behera, alargun gelditu zenetik 80 urte bete artekoa, azken orrialdea 2000. urteko urtarrilaren 1ean kokatuz. Milurteko berria; garai berria; asmo berriak. Esan bezala, guztia ere modu xume eta garbian kontatuta.

Istorioak ez du beste munduko ezer: bi atsoren eguneroko bizitza besterik ez da. Gainera, liburuak duen hari nagusietakoari (3. Mariaren bilaketa) nahiko leku txikia ematen dio idazleak liburuan, eta amaiera ere bitxi samarra (niretzat oso egokia) ematen dio. Eta, hala ere, Urretabizkaiak ondo eusten dio erritmoari eta tentsioari, hasieratik amaierara arte. Beharbada horixe da liburu honen merituetako bat: istorio xume-xume bat erakargarri egiten duela inolako etxafuegorik erabili barik.

Laburbilduz: erdi-derrigorrez irakurri dudala liburua (Eibarko irakurle-kluberako), ez baitzegoen nire hurrengo irakurketen zerrendan, baina ezusteko polita izan dela. Adjektiboren bat ipini beharko banio eleberriari, atsegina litzateke. Gustura irakurtzen den liburu atsegingarria.

Oharra: Urretabizkaia Eibarren izan da aste honetan bertan, irakurle-klubean, liburu honetaz berbetan. Oso gustura egon ginen guztiok (tira, ni bai behintzat).

Oharra 2: Urretabizkaiari elkarrizketa Uberan.

Ohar mentala: esan Arantxari 1999an ez zela pelikularik jaisten Internetetik, eta bideorik ere nekez ikus zitekeela sarean.