Eibartik

Gaur eguardixan, nere amanian:

• Amama! Keke Ami bixo? - galdetu detsa Manexek nere amari.
• Autsí! - erantzun dau amamak.

» AUTSÍ! • Tori!
Toma! Cógelo!
Diru gehixago nahi? Autsí, ba!

Eutsi aditzaren aginterako forma zaharra. Izatez, Eutsi biharko leuke, eta holaxen topau dot Elhuyar hiztegixan. Sarasolaren Zehazkin, ez dator. Nik beti autsí aldaeria entzun dot Eibarren eta inguruan, azentua barne, aginterazko formia izanda.

Nik erabiltzen ditturazen beste forma batzuk:

• Autsok (hika mutilak) (Autsá be esaten ei da)
• Autson (hika neskak)
• Autsixaz/Autsixak (hika mutilak plurala) (?)

Elexpuruk, Ubera-Angiozar inguruan, beste forma batzuk be jaso dittu: otsó (hika mutilak), otsón (hika neskak), autsaz (h. m. pl.) eta autsonaz (h. n. pl.). Adb.:
Autsonaz hire antiajuak.

Horrek formok ez dittut sekula Eibarren entzun, baina harritzekuak be ez dira. Izan be, aspaldi egin neban berba -au diptongodun berben inguruan.

Aste honetan Eibarko alkateen inguruko mezu-trukea egon da Eibartarrak zerrendan, eta gogoratu naiz aspalditik neuzkala gordeta Eibarko hauteskunde-emaitzen datu historikoak. Hau da, azken 25 urteotan Eibarren izan diren udal hauteskundeen eta legebiltzarrerako hauteskundeen datuak.

Datuak dokumentu hauetan daude (Excel):

• Eibarko Udal hauteskundeak
• Legebiltzarrerako hauteskundeak

Urte guzti hauetan egon diren sigla-dantzak bateratzen ahalegindu naiz, esate baterako, HB-EH-EHAK, AP-PP, PCE-IU-EB eta abar.

Udal hauteskundeak

(irudixak hobeto ikusteko, egin klik gaiñian)

• Azken grafika horretan, EAJ-EA eta PSE-EE batera erakutsi ditut.
• Kontuan izan, 2003 eta 2007ko emaitzetan, HB lerroko datuak boto baliogabeak direla.
• Lehenengo hauteskundeetan alderdi txiki mordoa aurkeztu ziren; ez ditut aintzat hartu, datuak eta grafikak erraztearren. Hartara, lehenengo hauteskundeetako portzentaiak batuz gero, ez da %100 lortzen.

Legebiltzarrerako hauteskundeak

Ez naiz soziologoa (gutxiago politologoa) eta ez naiz hasiko ondorioak ateratzen, baina ohar labur pare bat gehitu barik ez naiz geratuko:

• Legebiltzarrerako Hauteskundeetan ia-ia ez da egon aldaketarik 25 urteotan. Alderdien boto-kopurua ez da ia inoiz aldatzen (Aznarren garaian PSOE-PP trasbase txiki bat egon arren), eta Abertzale-Espainolista blokeen artean ere beti dago 55/45 oreka (gutxi gorabehera).
• Udal hauteskundeetan, ostera, alderdi abertzaleak botoak galtzen joan dira eta konstituzionalistak botoak irabazten.

Arazo larri-larria, beraz, Eibarko PNV-k daukana. Eta arazoa (askoz txikiagoa), era berean, Arriola eta lagunentzat, ez dutelako lortzen udal hauteskundeetako babesa beste hauteskundeetara zabaltzea.

Orain dela aste batzuk irakurri dugu egunkarietan Urkiko etxeak Gabonetarako amaituta egongo direla. Artikuluan zeharka aipatzen den beste kontu bat Urkiko kurutzearena da. Etxeak eraiki dituzten tokian baserri bat eta kurutze zahar bat zeuden; izan ere, zeozergatik zen baserriaren izena Urki kurutzekua.

Gutxienez XV. gizaldikoa da eta Eibarren jatorriz zeuden 3 kurutzeetatik geratzen den bakarra (besteak Ibarkurutzean, Gipuzkoako sarreran, eta Ulsagan, Bizkaiko sarreran, zeuden). Urkiko hau, Arabako sarreran, Elgetarako bidean.

Udaletxean behin baino gehiagotan aipatu dute kurutzea ondo gorde dutela, eta lanak amaitu ostean lehengo tokian jarriko dutela. Baina badakigu Eibarren zer gertatzen den: gauza gutxi ditugu, eta ditugun apurrak ostikoka zaintzen dituzte (Txiriokaleko etxea, Eltzartzako zubia, Markeskua jauregiaren zaharberritzea...). Gargolen kasuan ere sarritan ziurtatu zuten ondo gordeta zutela, "guardado para su conservacion", eta badakigu non agertu ziren, Elgetako bide bazterrean botata eta apurtuta.

Urkiko kurutzea non ote dago? Orain dela hile batzuk egunkarian irakurri genuenez, "en dependencias municipales" omen zegoen. Eta egia zen, Iragorriko ur-deposito ondoan agertu zelako kurutzea. Oraingoan ere lurrean botata, zatikatuta, apurtuta, eta erabat utzita. Flickr-en irudi gehiago. Lotsagarria da Eibarko udalak gure ondarea zaintzeko duen ardura txikia.

Urkiko kurutzearen zatiak lurrean botata, inolako zainketarik gabe, Iragorri inguruan.

Argazkiak atera eta gutxira batu zuten Iragorritik, baina auskalo orain non dagoen eta nola dagoen (gargolak apurtuta agertu ziren), eta kurutzea ondo egon arren, ea noiz, non eta nola berragertzen den...

Jarraituko du.

Maddi, 21 hilebete egin zittuanerako, barritsu-barritsua zan eta bere hiztegixa batzia erabagi genduan. Manex ez da hain azkar hasi barriketan (mutikua da!) baina, tira, gitxika-gitxika hasi da bere lehelengo berbak esaten. Egixa esan, ez da ixiltzen eta beti dabil zarataka, baina benetako berbak esaten orain dala gitxi hasi da, 22-23 hilebetekin; azken 15-20 egunotan sekulako aurrerakadia egin dau.

Hamentxe gure mutikuan hiztegixa:

Alla!: Ala! (harridura)
Amama
Amatto
Apa!: Aupa!
Apitxi: apatxi, jarri
Ateti!: Athletic (eta Yaya! "Erreala")
Attatto
Atza, atta: hartza
Bia: begira
Bixok: danok batera
Brun-brun: motorrak, kamioiak
Buaubuau: txakurra
Busa: Autobusa
Dana
Etx, ex: ez (eta No)
Gexo: gehiago
Hametxe, hamette: hementxe
Hotz, hott
Ia?: ea? Aber?
Ixa (1): zaldixa, ardixa, behixa…
Ixa (2): argixa
Iyo: igo
Kaka
Keke: txokolatea
Kuiya, kukuiya: kokodriloa
Min
Mio: katua
Ni
No (eta Ez)
Oixa: ogia
Papa: apapa, kalera
Pa-pi: bat eta bi
Patta, pata: zapata
Pi, bi: asko
Pio: txoria
Pipa: litxarreriak (pipak, gusanitoak…)
Potxo: Porrotx
Puma!: jausi, bota (beretzat dana da bat)
Putu: apurtu
Tena: trena
Tete
Tia: atia
Tita: gaileta
Tona, ttona: gizona
Ttatto, tato: salto
Ttikia, kikia: txikia
Ttotto, toto: tonto
Txitxi: okela
Txixa
Txixa: silla
Ua, uba: ura
Ufu: beroa
Ya-ya: zerealak
Yo: jamón york
Yoyo: lo

Eta izen batzuk be hasi da esaten:

Aki: Ekhi
Ami, Mii: Maddi
Ane: Ane
Ané: Aner
Ati: Irati
Aye: Eider (haurreskolako zaintzailia)
Pike: Mikel
Pio: Pello
Pu: Paul
Tio: osaba Asier
Ua: Sua
Uko: Urko
Yaya: Ainara
Yeye: Leire
Yo: Jon

Oindiok ume-berbetako berba mordua erabiltzen dittu (apapa, apatxi, ufu...), baina hasi da bere lehelengo berbak be esaten, eta azken egunotan guk esaten dogun edozer errepikatzen hasi da. Berba batzuk, gainera, Maddin moduan esaten dittu, (ex, pututa, atza...).

Jakiña, oindiokan hitzak besterik ez dittu erabiltzen; aditzik ixa ez dau erabiltzen, eta esaldixak be, juxtu-juxtuan, baina barre, behintzat, ugari eitten dogu berakin.

Orain dela 20 urte matrikulatu nintzen unibertsitatean, 1987ko uztailan, Leioako Zientzia Fakultatean, Biologia ikasteko asmoarekin. Irailan eskolak hasi eta sorpresa bat izan nuen: nire gelakide bat ere Asier Sarasua zen. Kontxo! Kasualidadia!

Karrera amaitu eta gure ibilbideak banatu egin ziren. Ni, han eta hemen ibili eta gero, filologia ikasten hasi nitzen. Halako batean enteratu nintzen, bera Gasteizko udaletxean zegoela lanean.

Mundua txikia da, baina, eta 20 urtera gure bideak berriro batu dira. Internetek batu gaitu. Ni Codesyntaxen nago, eta Interneteko zenbait proiektutan sartuta (Ahotsak, Umap, EibarOrg...). Bera ere informatikaren eta Interneteko saltsetan sartuta dabil; batez ere, Euskalbar garatzen jardun duelako ezagutuko du jendeak.

Eta kontua da, nahastu egiten gaituztela. Azken urtean 2-3 e-mail jaso ditut beretzat zirenak eta kalean ere "aupa Asier!" sutsuegi batzuk ere jaso ditut. Berari ere antzekorik gertatuko zitzaioan, beharbada. Gainera, pare bat posta-zerrendetan (ItzuL, Librezale...) biok gaude harpidetuta, eta nahastea ez da zaila.

Xabier Mendigurentarrek egiten duten bezala, bigarren abizena erabiltzen hasi beharko ote dugu? Asier Sarasua Garmendia; Asier Sarasua Aranberri. Amak pozik egongo dira.

Ez, ni ez naiz Asier Sarasua Garmendia. Nik ez dut garatu Euskalbarra. Lan guztia berak egin du, ez niri berriro eskerrik eman :-)

Eguneraketa (2014). Twitterren gaude: bera @asiersar eta ni @asarasua. (eta beste bi: @assarasua eta @teojeep).

Institutuan behin baino gehixagotan gertau jakun: irakaslia zeozer azaltzen eta guk "maixu, sosiuz". Eta berak aittu ez.
Sosiuz (soseguz): astiro, poliki.

Beste eskualde eta hizkera batzuetan hitz jasua da, literarixo samarra. Eibarren, ostera, egunerokua. Bi erabilerakin, gainera: adberbio moduan (despacio, lentamente), edo izenlagun moduan (persona lenta).

» SOSI(G)UZ (soseguz)
1) adberbioa
Sosiguz ibilli zaittez, jausi gura ez badozu.
Astiro, politto eta poliki be erabiltzen dira, baina askoz gitxiago.
2) izenlaguna
Zu zara zu sosiguza!
Geldixa be esaten da.

Begiratu Eibarko hiztegia online

Hiztegi nagusixetan ez da agertzen (Elhuyar, Hiztegia 3000, Harluxet...), eta Hiztegi Batuak be ez dau jaso. Hiztegixetan sosegu agertzen da, baina beste adiera batekin: lasaitasuna, bakea.

Eibar inguruko hiztegixetan bai agertzen da, Bergarakuan edo Mallabikuan, esate baterako. Azkuen hiztegixan, ostera, ez dot topau. Nahi dabenian, Azkuek be badaki garbizalia izaten :-)

Albiste harrigarria gaurkoa, niretako behintzat. PSE eta EA elkarrekin arituko dira datozen 4 urtetoan udaletxean. Harrigarria, batez ere, PSE bakarrik egon delako azken 4 urteotan, eta orain ere gehiengo absolutua daukalako.

Bientzat onerako izango da, ziurrenik. PSEk erakusten du alderdi irekia dela, eta gehiengoa izan arren beste batzuen ahotsa entzuteko prest dagoela (EB eta EAJ ere udal gobernuan sartu nahi omen ditu). EArentzat ere onuragarria izango da, jakina. Zalantza handiak izango zituzten hauteskunde aurretik, ea botorik izango ote zuten... Azkenean, lehendik zituzten 2 zinegotziei eutsi, eta gainera udal gobernuan sartu dira. Ez da gutxi.

Hitzarmen honek zenbait aldaketa interesgarri ekarri ditu udaletxera:

• Ingurugiroa izeneko sail berria egongo da udaletxean (Txus Rementeriaren esku, EA)
• Trafikoaren inguruko delegazio berria ere bai (Miguel López de Gereñu, PSE)
• eta beste 3 delegazio berri ere bai: "áreas urbanas" (Arcadio Benitez, PSE), emakumea (Nerea Alustiza, PSE) eta Museoa (Nerea Alustiza, PSE).

Ikusiko dugu ea zer ematen duten sail eta delegazio berri horiek, baina hasiera batean, interesgarri eta beharrezko direla iruditzen zait.

Bestalde, Txontako proiektua ere aldatu egin da, EAk eskatuta: egingo diren 1000 etxebizitzen artean, erdiak-edo prezio tasatukoak izango dira (lehendik aurreikusita zeuden babes ofizialeko 100 etxebizitzez gain).

Eta beste puntu garrantzitsu bat: jende aurrean lan egiten duten udal langile guztiak euskaldunak izango dira. Egia izango da? Beteko dute? Polikiroldegian, Unben, Pegoran, Portalean... denak euskaldunak? Ez dakit, ba, sinesten dudan.

Ez-dakit-zenbat urteko atzerapenakin, baina badirudi laster hasiko dirala Eibarko skate pistia eitten. Kontu hau hurretik jarraittu dot, pista hori Sautsin bertan egingo dabelako, gure etxe albuan. Hasieran frontoia egin bihar zeskuen Sautsin, baina orain dala 3 urte inguru, frontoia Altzubarrenera eruan zeben (Azitaingo industrialdera), eta Sautsin skate pistia eitten "hasi ziran".

Proiektu honetan badago azpimarratzeko moduko kontu bat: proiektu irabazlia aukeratzeko prozedura. Ez dau udalak aukeratu, ez dau teknikariren batek aukeratu. Gaztiak aukeratu dabe proiektu irabazlia, skaterrak eurak. Udaletxera aurkeztu diran proiektuak aztertu dittue, euren ustez polittena aukeratu, eta horixe egingo da azkenian.

Eta garestixena aukeratu dabe, jakiña :-) (skaterrak ez zekixen proiektu bakoitxan preziorik). Tip-top enpresiak aurkeztutako proiektua izan da irabazlia. Hilebetian egingo ei dabe.

Herriko beste proiektu batzuk be holan erabagi ahal izango ziran? Zergaittik ez Ipuruako igerilekua haunditzia? Edo Errebaleko proiektu barrixa? Edo Alfa-Corte Inglesa? Edo...

Jakiña: ez da bardiña 60.000 euroko proiektu bat, edo 60.000.00 eurokua...

Tira, lehelengo urratsa da. Ia gehixago datozen.

Iban Arantzabalek atara dau kontua Eibartarrak zerrendan. Lehendik be baneukan kezkatxo hori buruan jira-bueltaka. Zeintzuk dira Eibarren erabili izan diran hile-izenak?

Kontu zaila, hainbat arrazoigaittik:

• jatorriz, berez, nahiko saltsa haundixa dago euskeraz hilebete-izenekin; aberastasun haudi(egi)xa.
• hile-izenak sukaldian "ikasten" ziran, Arantzazuko edo beste hainbat tokittako egutegixak erabilitta, eta toki bateko eta besteko hille izenak zabaldu/nahastau dira EH guztian.
• erderian eragiña haundi-haundixa da kontu honetan
• azken urtiotan euskera batuana be bai. Izen "ofizialak" dagoz, jatorriz hedadura txikikuak, baina gaur egun ziharo zabaldu diranak (ekaina, iraila...).

Ondorioz: nahastia, saltsia, interferentziak...

Eibarren saiakera txiki bat egin neban, eta honetxek jaso nittuan (euskera batuan erabiltzen diranak alde batera lagata):
enerua, febrerua, martixa/martzua, aprilla, maietza, junixua, julixua, aboztua/agostua, agorra/setienbria, urrixa/otubria, zemendixa/nobienbria, abendua/dizienbria.

Ohar batzuk:

Enerua/ilbeltza/urtarrila:
Ilbeltza gipuzkoarra dala esango neuke; gaur egun, behintzat, Gipuzkoan erabiltzen da. Gure inguruan ezaguna bai, baina erabili... Elexpuruk Bergaran zeharka jaso dau, baina beste aipamenik ez. Azkuek be Gipuzkoa eta Nafarroa aipatzen dittu. Esango neuke urtarrila izan leikiala "guriagua", baina ez dago dokumentauta.

Febrerua/otsaila/zezeila
Otsaila "kanpokua" dala esango neuke, "ikasittakua". Teorixan, Bizkaixan zezeila erabili izan da. Baina ez dot uste gure inguruan erabili izan danik; aspaldi honetan ez, behintzat. Ez dot gure inguruko iñun topau, ez hiztegixetan, ez ahoz, ez iñun. Azkuek (Bc "Bizkaia común") diño, baiña hori eta ezebez, antzera. Debagoienan kataila be esaten da (katuak altan dagozen hilebetia). Esango neuke nahiko errotuta dagola eta hiztegi askotan agertzen da. Eibarren ezezaguna.

Garila, garagarrila, jorraila...
Udabarri-udako hilabetietan, Eibarren ez da geratzen aztarrenik: garila, garagarrila, jorraila, loraila... Ez dago holakorik, eta testu zaharretan be ez dago agerpenik. Inguruko herrixetan be, ez dot entzun/jaso/irakorri holakorik.

Setienbria/agorra/iraila
Iraila ez, ez dot uste. Gure inguruan agorra esaten jako setienbriari. Kontuan izan, beste toki batzuetan "agorrila" abuztua dala.

Nobienbria/azarua/zemendixa Gure inguruan zemendixa esan izan da; nik neuk Deba Ibar osuan jaso dot, Mutrikutik hasi eta Aramaixoraiño, Bergara, Elgeta, eta Arrasate barne. Zer esanik ez Bizkaixan (Durango, Markiña...). Azarua eta zemendixa, jatorri berekuak ei dira: "hazi" eta "simiente". Nobienbria, hazixa (gari-hazixa) ereitteko sasoia.

Beste iritzi batzuk guuustora hartuko neukez. Zelan esaten dozuez zuen herrixan?

Aurreko mezuan aittatu neban moduan, azken astiotan aurkeztu doguz Antzuolako eta Leintz bailarako ahozko ondaria batzen dittuen proiektuak.

Arteman diseinu-enpresiak pare bat bideo egin zittuan proiektua aurkezteko, eta gitxi gorabehera, proiektuaren helburu eta asmo nagusixak zeintzuk diran eta egindako lana zein izan dan azaltzen da.

Badiharduguren webgunian ipini dittugu bideuak, danok ikusi ahal izateko.

Hamentxe bat: