Eibartik

Maddik bost urte bete zituen udan. Ordura arte zeozertxo aitzen zuen erdaraz, eta hitzen batzuk ere esaten zituen, baina ezer gutxi. Lotsatia izanik, gainera, ixil-ixilik geratzen zen erdaldunen aurrean. Baina irailetik hona hasi da lehenengo hitzak eta esaldiak esaten. Egia esan, hain denbora gutxian izateko, polito ikasi du gaztelania. Azentu barregarriarekin, baina ondo moldatzen da.

Hizkuntza berria da beretzat, egoera berriak sortu zaizkio eta poz-pozik dago bere aukera berri horiekin. Grazia ere egiten dio, gainera. Askotan, gaztelaniaz hitz egitera ere jolasten dute lagunen artean.

Lagunen artean ez ezik, etxean ere erdaraz hitz egiten hasi da. Eta ez dakit zer egin. Oraindik ere euskaraz egiten du gehienbat (askogatik), baina gaztelaniak erabat txundituta dauka.

Badakit pasako zaiola, baina bitartean, zer egin behar dut?

• Ezer ez esan eta haria jarraitu? (gehienetan egiten dudana)
  
• Euskaraz egiteko esan? (batzuetan, aguantatu ezin, eta botatzen diot, bai, purrustadaren bat)
• Kontzientziazio kanpaina. Kantuak dioen moduan, "gu euskaldunak gara, Euskal Herrikoak". Lan hori egin beharra dago? Nik ez dut gogoratzen horrelakorik etxean. Beharbada aitxitxa bien aldetik, baina ez gurasoen aldetik. Beharrezkoa da? Zer eta nola?
  

Badakit horren inguruko hainbat ikerketa eta hitzaldi antolatuko zirela. Eta txostenak ere ehundaka, seguru. Ni neu jakin ezta zer egin nago; edo, hobeto esanda, zain. Zain nago, ea datozen asteotan zer gertatzen den. Egoera interesgarria da. Soziolinguistika domestikoa.

Cantabriako hirugarren herririk handiena da Soba. 214,7 km² ditu (Eibarrek adina 10) eta 1.450 biztanle, 27 auzo txikitan banatuta. Auzoak eta etxetxoak han-hemen, eta gainontzeko guztia mendi, baso eta erreka. Ezaguna da bertan dauden pagadi eta harizti zabalengatik eta, batez ere, Asón eta Gándara erreken sorleku delako. Lehenengoa kareaitzetik salto eginez bistaratzen da; bigarrenak ere urjauzi ederra sortzen du Quintana auzo ondoan. 

Jon Anderrek eta Blancak orain dela 3 urte ezagutu zuten ingurua. Gustatu, eta etxetxo bat erosi zuten Bustancillés auzoan, 20 biztanle dituen auzoan. Etxe ederra dute eta gustura joaten gara asteburupasa. Zoragarri zaintzen gaituzte beti. Eta umeak ere pozik.

Domekan Quintana eta Asón inguruan ibili ginen eta Gandarako urjauziak ikustera ere joan ginen. Azken asteetako eurien ondorioz, ikusgarri zeuden. 

Astelehenean La Sía mendatera igo genuen, elur bila, eta baita aurkitu ere. Hantxe ibili ginen, Ikeako plastiko baten gainean txirrist egiten, maldan behera. Inuit bat ere aurkitu genuen.

Geloren baserrira ere joan ginen, behiak ikustera. Gelok eta emazteak kontatu ziguten nola aldatu den bailarako bizimodua azken 50 urteetan, nola bizi ziren umetan mendian behi eta ardiak zaintzen, nola ezagutu dituzten otsoak euren lurretan, nola ikusi duten herria husten eta bizimodua aldatzen, nola saltzen duten esnea orain dela 20 urteko prezio berean, nola ez ziren sekula santan beste inora joango bizi izatera... Pentsatu nuen leku aproposa dela Ahotsak proiekturako grabazioak egiteko. Leku birjina, oraindik; ez luzerako.

Laredotik 40 minutu eskasera dago, Cantabriak, Bizkaiak eta Burgosek bat egiten duten hirutxurrean. Mendizale bazara, merezi du osteratxo bat ematea.

Azkenaldian omenaldiak besterik ez ditut mintzagai: Serafinena, Fernandona... Oraingo honetan, beste bat, Mikel Laboana, Soraluzen.

Datorren domekan, hilak 7, kantu-afaria (eta tertulia) egingo dute Plaentzian, Laboaren sorkuntza oinarri hartuta, Mikeli omenaldi xumea egiteko. Orokorrean, bere hitzak, doinuak, bere bizitza, sorkuntza, azken egunetan entzundako komentarioen gainean talde gogoeta egingo dute, eta zela ez, bere kantuak abestuko. Musika tresnak eramango ditugu. Zaharrenek bere kontzertuen inguruko kontuak kontatuko dituzte, Ez Dok Hamairuko bideoren bat, agian. Eta imajinazioari ateak irekiko dizkiogu. Dena libre. Hegoak hegaka.

Herriko kantuzale guztiei zabaldu diete gonbidapena, baita Soraluzekoa ez den edonorri. Eibartik autobusa antolatzen bada, ni neu ere ahaleginduko naiz joaten. Soraluzen, domekan iluntzeko 8etan San Andres elkartean. Joateko asmoa badaukazu, baina, deitu Pil-pilean Euskara Elkartera 943751304 (edo koordinazioa@pilpilean.com).

Eibarko udalak eta ...eta kitto! euskara elkarteak Fernando Muniozgureni omenaldia egingo diote abenduaren 4an. Fernando erreferentzia garrantzitsua izan da azken 25 urteetako euskalgintzan eta aztarren handia utzi zuen, batez ere Eibarren (baina baita hemendik kanpo ere). 2006ko uztailean hil zen.

Ekitaldian argitalpen bi ere aurkeztuko dira. Alde batetik, Fernando Muniozgureni buruzko Bidegileak bildumako liburukiaren aurkezpena egingo da (argitalpena ezin da oraindik sarean kontsultatu).

Horrekin batera, ...eta kitto! astekariaren 20 urteko ibilbidea laburbiltzen duen aldizkari berezia ere aurkeztuko da.

Aurkezpena datorren abenduaren 4an izango da, arratsaldeko 7etan, Portaleko areto nagusian, eta antolatzaileek eibartar guztiak gonbidatu nahi dituzte ekitaldira.

Juan zan barixakuan afarixa euki genduan Edozer soziedadian. Josu Mendicute izan zan anfitrioia. Urtian behin eitten dogu EibarOrg elkarteko afarixa eta hantxe batu giñan 18 eibarnauta.

Beti izaten da pozgarrixa posta-zerrendako jendiakin egotia. Ixa egunero "alkartzen" gara, mezu bittartez, baina arpegixak ikustia be ez dago txarto. :-)

Ondo pasau genduan. Afarixa be ederra: pataten entsaladia, txuletia letxugiakin, mazedonia eta pastela.

Eta postre ostian Kalamuako Parlamentua probatzeko aukeria euki genduan. Urte t'erdiz lania ibili eta gero, pozgarrixa izan da jokua eskuetan hartzia.

Uste dot oso lan politta urten jakula. Itxura aldetik, eduki aldetik... Nere bildurrik haundixena zan, ia galderekin asmauko ete genduan. Joko zailegixa egin dogu? Errezegixa? Oindiok goizegi da ezer esateko, baina orain arte egindako 2-3 probetan, uste dot maila egokixa topau dogula eta jendiak ondo pasauko dabela jokatzen.

1260 galdera dagoz, danak Eibarren ingurukuak, eta 6 taldetan antolatuta (Historixia, Tokixak, Euskeria, Kulturia...). Oka estilora jokatzen da eta helburua da Eibarren inguruko galderak erantzun ahala, aurrera eittia.

Umiendako ez dau balio, baina gazte zein nagusi, edozeiñek jokatu leike Kalamuako Parlamentuakin. Jokatu eta ikasi. Horixe da jokuan helburua:

• Eibarko historixia ezagutzeko aukeria emotia, ondo pasatzen dogun bittartian
• Eta belaunaldixen arteko transmisiñuan laguntzia, aitxitxa-amamak loibak parian ipinitta (eta aukera bardiña eukiko dabe batzuk zein bestiak).

Barixakoko afarixan, behintzat, ederto pasau genduan. Hementxe erretrato bat.

 
Argazki gehixago Flickrren.

Serafin Basauri Arteaga

Serafin Eibarren jaio zen 1935eko apirilean, Legarre auzoan, eta hantxe pasa zituen bere umetako urteak, putsezko baloiekin jolasean, Urkotik behera datorren errekan plisti-plasta, eta Amañako presapean igerian.

Lehenengo eskola Udaletxeko monjetan izan zuen. Gero, 7 urterekin Frontoizarreko eskolan nazionalean ibili zen eta, ondoren, Isasiko Corazonisten ikastetxean. Fraileetako ikasketak amaituta, 12-13 urterekin Armeria Eskolara joan zen.

Handik irtenda, GAC enpresan hasi zen lanean, baina Alfa lantegiari lotuta igaro ditu bere lan-urterik gehienak.

Gaztetatik euskararen munduan

Umetatik ezagutu zuen giro politiko eta euskaltzalea etxean bertan. Aita sozialista zuen, eta euskalduna; ama abertzaleagoa eta euskaltzaleagoa. Etxean euskarazko liburu bat ere bazeukan amak, eta liburu horrek eragin handi-handia izan zuen Serafinengan. Batez ere Arrese Beitiaren "Ama euskerearen azken agurrak" olerkiak hunkitu zuen eta horrek piztu zuen euskaltzaletasuna bere barruan.

Euskararen munduan Juanito San Martinen eskutik sartu zen 1953. urte inguruan. Klub Deportiboan taldetxo bat sortu zuen San Martinek, mendirako zaletasuna ardatz hartuta. Mendia eta politika oso lotuta zeuden garai hartan, eta baita euskaltzaletasuna ere. Gerora, Klub Deportiboan euskarazko klaseak ematen hasi zen Imanol Laspiurrekin batera. Ondoren, Ekin sortu zen, eta euskal kultura bultzatzeko eta zabaltzeko zerbait egiten hasi behar zela pentsatu zuten.

1950. hamarkada iluna izan zen, etsipenez betea, baina erdi-ezkutuan bazen ere, lanean aritu zen eibartar euskaltzale talde bat, Serafin tartean zela. Klandestinitatean sartu zirenean oso zail ikusten zuten orduko egoera aldatzea, baina bai uste zuten euren burrukarekin euskara eta euskal mundua hobetzeko aukera izango zela. "Zer lortuko juagu? Burrukan egin, behintzat, euskerian alde!". Talde hartako hiru pertsonaia nagusien artean (Basauri, Laspiur eta San Martin), euskarak eta hizkuntzak toki handia bete izan du beti, horixe zen aurrera egiteko giltza eta arrazoia.

1950. hamarkadako iluntasunaren ostean, 1960. hamarkadan itxaropenerako tarte bat sortzen hasten da. Euskara kalera irtetzen hasten da, euskal jaiak sortzen eta ugaritzen dira… Serafin ere mugimendu horretan murgiltzen da hamarkada osoan, euskarazko klaseak ematen eta, batez ere, alfabetatzeko programak. Euskaraz idazten irakasten zuten, testuak landu, hitzaldiak antolatu, eta abar. Garai hori izan zen Serafinek kulturgintzan gehien disfrutatu zuena. 1960ko hamarkada itxaropen sasoia izan zen.

Garai horretan, gainera, Eibarko Ikastola ere sortu zen. Serafin Basaurik 1966. urtean hartu zuen ikastolaren ardura eta hainbat kargu eta lan burutu zituen 1972. urtera bitartean. Oso urte garrantzitsuak izan ziren Ikastola jaioberri txikia benetako ikastola bihurtzeko: legeztatu egin zen, lokalak lortu ziren, irakasleak eta ikasleak ugaritu egin ziren… Guzti horren motor nagusietako bat Serafin bera izan zen, eta lan horren ondorioz sortu zen Mogel ikastola 1973. urte inguruan.

Orain ere bizi-bizi lanean

Azken urteotan ere euskararen alde lanean jarraitu du. Azken 20 urteotan Eibarko Udaleko Euskararen Mintegiko kide izan da eta Udalak kaleratutako hainbat liburutan Serafinen eskua dago ("Eibarko aditza", "Eibarko deklinabidia" edo "Eibarko Hiztegi Etnografikoa", esate baterako). Herri hizkerak jasotzen lan egin duen Badihardugu elkarteko presidente ere izan da, eta Ohorezko Presidente da une honetan. Eta bere azkenengo lana Eibarko Hiztegi Digitala da, une honetan azken ikutuak jasotzen ari dena, besteak beste Serafin Basauriren lanari esker. Euskaltzain urgazle ere bada.

Omenaldia

Serafin ez da omenaldizalea eta lehenago ere ezetz esan die horrelako ekitaldiei. Oraingoan ezin izan du ezetzik esan. Abenduaren 20an Eibarko euskaltzale guztiek omenaldi txiki baina beroa eskaini nahi diogu, bere bizitzan zehar euskararen alde egindako lan guztia eskertzeko. Arrate Hotelean bazkari-omenaldia egingo zaio eta antolatzaileek eibartar guztiak gonbidatu nahi dituzte, batez ere Serafin ezagutu eta berekin lan egiteko zortea izan dugunok.

Eibarko euskalgintzak Serafin Basauriri, bazkari-omenaldia.

• Eguna: abenduaren 20an, 13.00etan (Untzagan).
• Lekua: Arrate Hotela.
• Menua: Paletilla Iberikoa, Pikilloko piper beteak, Bakailao Orly mokadutxoak / Arrain-zopa / Lupia laban edo txahal solomilloa cabrales saltsan / San Markos tarta.
• Izena-emateko: 35 euro sartu behar dira Kutxako kontu honetan: 2101 0035 16 0010181170.
• Harremanetarako: 943 200918.
• Sustatzaileak: Arrate Kulturala, Badihardugu elkartea, EibarOrg, …eta kitto!, Klub Deportiboa eta Mogel Ikastola.

Bazkari egunean Untzagan bilduko gara, talde-argazki bat ateratzeko (gero oroigarri moduan erabiliko duguna). Untzagan elkartuko gara, beraz, eguerdiko 13.00 puntuan. Zeozer hartu eta handik Hotel Arratera joango gara bazkaltzera.

Mundakako basarri batetik etorri da Xipi negua pasatzera. Han hotz egingo dabela eta Eibarren pasauko dittu hillabete batzuk, kalefaziño eta guzti. Pixkat hazten danian, atzera buelta basarrira. Gogorra egingo jako, gurian erregia baiño hobeto bizi da-eta.
 

Ikaragarria da zein "ondo" ari den gestionatzen Errebaleko kontua udala. Txapuzaz txapuza dabil, eta segi aurrera. Hasierako proiektua, ondorengo sekretismoa, lurra pribatizatzea, inguruko auzotarrak kontra jartzea, lanak geldirik izatea hainbat hilabetez, lehengo merkatu plazako saltzaileen egoera penagarria, baserritarrei  jarri zaien azpiegitura txapuzeroa...

Alderdi publikoa eta urbanistikoa ez ditut aipatuko kasu honetan. Horretarako badaude Errebalekoak. Hizkuntzaz bota nahi ditut hiru purrustada, aste honetan bertan jarri dituzten kartel ederrak gogoan hartuta:

• Zergatik eta zertarako ingelesezko izena? Zergatik Errebal Center? Zergatik ez euskal izena, edo errazago, lekuaren izena, Errebal hutsa? Modernoak gara Eibarren. Hori izango da.
• Hesi berrietan 15 kartel jarri dituzte. %100 gaztelaniaz. Onartezina.
• Eta gainera, merkatalgune berriaren leloa ere okerra eta eskualde honen benetako izena aintzat hartzen ez duena: "El centro del Bajo Deba". Gure eskualde honetako udaletxe guztiek aho batez onartu zuten duela mordoa (ondoren, Euskaltzaindiaren oniritziarekin), eskualde honen izena Debabarrena dela, euskaraz zein erdaraz, eta horixe bakarrik erabili behar dugula guztiok. Ez dagoela gaur egun ez Bajo Debarik, ez Alto Debarik, ez Deba Behea edo Deba Beherea bezalako enjendrorik.

Goizeko 11ak inguruan zarata handia entzun da Kantoi inguruan. Corte Ingles berria eraikitzen ari dira inguru hartan. Lanak direla eta, Kantoitik Legarrera doan errepidea zulora jausi da. Une horretan bertatik pasatzen ziharduen auto bat harrapatu du erdian. Emakume bat zihoan barruan, baina onik irten da. Susto demasarekin, seguru asko.

Sustoaz aparte, nahaste izugarria sortu du Eibarko trafikoan. Luzerako gainera, ez baita egun batetik bestera konponduko.

Oraingoz, Eibartik Ermurako irteera Amañatik  joango da, nahitaez. Ermutik Eibarko sahiesbiderako sarrera, berriz, Valenciaga enpresaren albotik bideratu beharko dute (lehengo norantzaren aurka).

Hau ez da izan lanek sortu duten lehenengo istripua. Orain urtebete inguru ere beste errepide zati bat jausi zen.

Gaurkoa azkena izango ote?

(Argazkiak: Amaia Ugalde, UEU)