Eibartik

Fermin Etxegoien kazetari, gidoilari eta irrati esataria da ("Berria", "Argia", "Euskadi Gaztea", "Bilbo Hiria Irratia", ETB). Oñatin jaioa (1966), Bilbon bizi da aspaldi. Hauxe du bere lehenengo eleberria (Autokarabana, Pamiela 2009) eta 2010eko Euskadi Saria eman zioten berarengatik.

Liburuko protagonista Elias Aldasoro da (liburu bukaeran bakarrik emango zaigu bere izenaren berri). 40 urte bueltan dabilen oñatiarra, Bilbon bizi dena aspaldi. Bizimodua hankaz gora dauka. Dibortziatua, alaba txiki baten aita (nahi bai, baina zaintzen ez dakiena), oraingo bikotekideak ere utzi egin du, 40 urteko krisialdian murgilduta dago, lanean ere zorte handiegirik izan ez duena... Oñatira itzuli da, kooperatiba batera lanera, proiektu itxaropentsu batera, baina proiektu honi ere ez zaio bideragarritasun handirik ikusten. Bizimodua hankaz gora, beraz.

Eliasen gora-beherak dira eleberriaren muina, trama oso sinplearen bitartez: protagonistaren ibilerak eta kezkak, kooperatiba barruko azpijokoak eta martxan jarri nahi den euskara plana. Ez dago besterik. Esango nuke protagonistak berak betetzen duela eleberriaren muina. Trama ezereza izan arren, harrapatu egiten zaituen liburua. Hasi eta bukatu egiten diren horietakoa, erritmoz eta bizitasunez idatzia. Aurrera egin ahala, gainera, hobera egiten du, pertsonaia nagusiaren printzak sendotzearekin batera.

Protagonistaren joan-etorrien bitartez, gainera, Etxegoienek gaurko gizartearen ezaugarri eta kontraesanak bistaratzen ditu: bikote-erlazioen zailtasuna, guraso izatearen zailtasunak (are gehiago guraso bananduena), euskaldun sentitzearen eta euskaldun bizitzearen kontraesanak, eta beste hainbat xipriztin bene-benetako.

Erritmo bizia, esaldi labur-laburrak, ironia, kiñu etengabeak, hizkuntzarekin jolasa... Konplexurik gabe idatzia, euskara "arruntean" horrek dituen alderdi positibo eta ez hain positiboekin (ikus kritika batzuen loturak, Zubitegian eta Zuzeun). Nik neuk ez diot inolako trabarik ikusten Etxegoienen estiloari eta erabilitako euskarari. Ez da saiatu hizkuntza literario sakon eta landuan korapilatzen; aitzitik, berbeta zuzena darabil oñatiarrak. Euskara ona da, egunerokoa, begietara minik ematen ez duena (tarteka "ere" partikula gaizki erabiltzen duen arren, ez dakit zergatik). Lander Garrok idatzi zuen moduan, "Fermin Etxegoienen Autokarabana liburua irakurri dut, harriduraz irakurri ere. Perfekziotik urrun egonagatik, txinparta askoko liburua da, zertzelada ederrak dituena, distiratsuak." Ba, horixe. Ni ere ados. Gomendagarria.

Sautrelan ere elkarrizketa egin zioten Etxegoieni. Ez dago modurik hemen txertatzeko, baina hona hemen lotura.

Lehengo Aztiri.
Jose Luis Ugarte eta Aitor Azpiazu.
Burdinola Elkartea, 2011

Aurrekoan Arratian egindako bilketa baten berri eman nuen (Arratiako hiztegiarena) eta oraingoan Goierri aldera joko dut. Udaberri honetan aurkeztu dute Legazpin Aitor Azpiazu eta Jose Luis Ugarte ikerlarien azken lana: Lehengo Aztiri. Burdinola Elkarteak kaleratzen dituen liburu guztiak bezala, liburu ederra, mami askokoa eta diseinu erakargarri eta landua daukana.

Azpiazuren eta Ugarteren lanak 285 orrialde ditu eta Gabiria-Legazpi artean dagoen Aztiri auzoaren berri ematen digu. Auzoaren historia, bertako baserri eta biztanleen informazioa, toponimia, ohiturak... dena argazki ederrez eta diseinu zainduaz ornituta. Argazkiak Iakobe Katarainenak, Jesus Azpiazurenak eta Joseba Aldanondorenak dira; diseinua Iñigo Aranbururena.

Liburuak bi zati nagusi ditu. Historiaren atala Ugartek egin du. Auzoaren sorburuaren hipotesi bat ematen du, sorreran herrixka harresitua izan zitekeen susmoa argudiatzen duten arrazoiak emanez eta, ondoren, auzoko etxe guztien errepasoa egiten du. Guztira 26 baserri, etxe eta eraikinen historia bildu du, datu eta argazki ugarirekin. Aztiri tontorra, Aztiri barrena eta Makatzagaerreka eremuak desberdindu ditu. Bestetik, auzoaren konfigurazioa, historian zehar izan duen eremu banaketa, eta barruti bakoitzeko etxe kopuruaren aldaketa ere jorratu ditu.

Liburuaren bigarren zatian etnografia landu du Aitor Azpiazuk, orain urte batzuk Pedro Alustiza aztiriarrari egindako elkarrizketak oinarri hartuta. Eguneroko bizimodua, etxeko osagaiak, lanbide zaharrak, sinesmenak eta jaiak,… hamaika jakingarri bildu ditu ormaiztegiarrak Alustizaren ahotik.

Zorionak egileei.

Informazio gehiago Gabiriarrak blogean.

Arratia inguruko hiztegia. Geure berbategie proiektua.
Angel Larrea eta Juan Rekalde.
Ediciones Beta, 2010

Angel Larrea (Zeanuri) eta Juan Rekalde (Zornotza) Arratia Institutuko irakasleak dira. Aspaldi ohartu ziren euren eskualdean zegoen ondare etnolinguistiko paregabeaz eta, azken hamarkada, Arratiako hiztegia biltzen jardun dute. Asmo horrekin abiatu zuten Geure Berbategie proiektua, urteetan zehar emaitzak ematen joan den proiektua, eskualdeko berbakeraren berezitasunak batuz eta erabileran ere eragina izateko asmoz.

Azken urteotan ere zenbait lantxo eta lan-koaderno argitaratu ondoren (Institutuko ikasle eta irakasleen artean ere zabaldu dute jasotakoa), 2010. urte hondarrean jasotako guztia biltzen zuen Hiztegia argitaratu zuten, Arratia inguruko hiztegia izenburupean. Lan ikaragarria. 1000 orrialdetik gora, 25.000 sarrera, argazkiak, zerrenda toponimiko eta onomastikoak... baita Arratiako hizkeraren ezaugarri linguistikoen azterketatxoa ere.

Liburu horren atzean dauden lan-ordu guztietan pentsatze hutsak ere, buruko mina ematen dit! ;-)

Durangoko azokan lanik salduenetakoen artean egon zen, eta lehenengo edizioa bizkor agortu zen. Bigarren edizioa ere argitaratu behar izan dute udaberri honetan (lanaz eta edizio berriaz elkarrizketa Bizkaie agerkarian). Garikoitz Etxeberriari eta Angel Larreari esker lortu dut ale bat.

Larreak horrelaxe kontatzen du proiektuaren hasiera eta bidea:

"Orain hamaika urte gure ikasleak gaurkoak baino apur bat euskaltzaleagoak ziran. Arratian euskerearen mailea eta erabilerea handiagoak ziran. Ikasleei entzun eta eurekaz berba eginez sortu zan asmoa. Konturatu ginan gauza bat zala eskolan erabilten zan euskerea eta beste bat zala etxean eta lagunekaz erabilen berbetea. Salto handia egoan batetik bestera. Zeozer egin behar dogu, derrigor, pentsau genduan. Ikasleei eskatu geuntsen, eskolarako behar moduan-eta, aitite-amamei, edo etxekoei, alkarrizketak egitea grabadoreagaz. Itaun batzuk atondu, hainbat gairen ganekoak, eta martxan hasi ginan. Lanak jaso ahala ikusi genduan hor baegoala izugarrizko aberastasuna, eta hori danori galtzeko arriskua handia zala. Egoereari urtenbide bat emon behar jakon. Holan, eskolan-eta erabilteko moduko hiztegi txikitxu bat osotu gendun, ehun bat berbakoa. Orduan dana zan batua, bizkaierea nahiko baztertuta egoan. Berbak batuten-batuten, lehenengo urtean, 2001ean, 1.700 berbako hiztegitxua egin zan. Bueno, hiztegia-edo; fotokopia moltso bat zan. Altxor polita geunkala ikusita, beharrean jarraitu genduan. 2003an, bigarren hiztegitxua amaitu zan, 3.000 berbakoa. Modu horretan, apurka-apurka, 25.000 berba jaso doguz. Asko galtzekotan dagoz, eta guk jaso ezean, betiko ahaztuko litxakez. Ez dira baserri inguruko berbak bakarrik galduko, bestelako berba eta esaerak be desagertuko dira. Bizkaiko leku askotan pasetan da hori. Orozkokoei be esan deutsegu holango proiekturen bat egiteko, baina horretarako jentea behar da, denpora asko, eta behar asko. Oso oso lan neketsua da."

Orain lanaren bigarren fasean dihardute: jasotako guztia gazteengan zabaltzen. Sozializazio lana eta transmisioa ziurtatzea. Nagusienen ahotan bildutakoa gazteei erakustea eta erabilera berrietara egokitzea. Hori ere ez da lan makala.

Zorionak Arratiar guztiei. Eta, bereziki, egileei, jakina. Zuek egindako lana ez dago ordaintzerik.

Eibarren urtero antolatzen den ipuin-lehiaketa da "Ipurterre". Eibarko ikastetxe guztietako haurrek hartzen dute parte, hainbat mailatan banatuta. DBH-ko B ereduko lehenengo ziklokoek eskutitz bat idatzi behar zuten, eta Sukaina Basri neskatila izan da irabazlea. Orain dela 13 urte Eibartik urrun jaiotako neska gaztea.

Aurreko edizioetan ere sarri izan dira atzerritarrak irabazle. Hemen jaiotako askok euskara ikasi ez, eta kanpotik etorritakoak, ikasi ez ezik, sariketetan irabazle ere bai. Zer pentsatua ematen du. Hangoez; hemengoez.

Sukainak, euskaraz idazteaz gainera, euskara bera du mintzagai eskutitz honetan. Euskara erabiltzearen inguruko gogoeta. Eibarko egoera soziolinguistikoaren azterketa. Euskaldun sentitzeaz hausnarketa.

Bejondeizula, Sukaina.

Lagun maitea:

Badakit sarritan galdetu izan didazula zergatik ez ote dizudan euskaraz berba egiten. Nik sarritan erantzun dizut: lagun guztiek erdaraz berba egiten didatelako, beraz erderaz berba egitera ohitu naiz. Baina, hala ere, zuk dakizun bezala, Eibarrera etorri nintzenean berba egin nuen lehen hizkuntza euskera izan zen.

Urte askoan euskera oso ondo menperatu eta ondoren gaztelania ikasten hasi nintzen menperatu arte, baina denboraldi hartatik gaur egun arte berba egiten dudan hizkuntza bakarra zer da, gaztelera.

Honekin batera, euskera ez erabiltzeaz asko damutzen naizela nahi dizut esan, zeren euskaldunak ez dira bakarrik hemen jaiotakoak, baizik eta euskeraz berba egiten dutenak. Nahiz eta ni euskalduna ez izan, euskara gehiago berba egiten baldin badut, euskaldun bezala onartuko dut neure burua.

Euskera gure artean galtzen ari da, erru bakarra guk daukagu euskera ez erabiltzearren lehen bezala. Nire lagun maitea, zuk betidanik esan didazu euskaraz berba egiteko, eta gutun honen bidez nahi dizut esan hemendik aurrera edo gaurtik aurrera saiatuko naizela euskara gure artean gehiago berba egiten eta aberasten, saiatuko naiz euskaraz berba egiten, nik berba egiten dudan hizkuntza baino gehiago. Nik ahal dudana egingo dut.

Azkenik nahi dizut esan asko maite zaitudala eta gutun hau bidaltzen dizut jakin dezazun euskaraz berba egingo dudala eta faltan botatzen zaitudala, baina zure falta euskerak beteko duela eta euskeraz berba egiten dudan bakoitzean zu egongo zarela nire pentsamenduetan, lagun maitea. Bi muxu eta besarkada bat.

Saharako lagunentzat jatekoa biltzeko egindako kanpainan 4000 kg. jaso dira Eibar eta Elgoibar artean. Askotan dirudi gure ekimen txikiak ez duela garrantzirik (zer egingo dute Saharan gure lenteja eta makarroi gutxi batzuekin?), baina guztion artean bada zeozer. Auzolana, herrigintza, elkartasuna.

Eibarko kanpoko igerilekuko ura hotz-hotz egongo da aurten, baina ez izoztuta, behintzat, aurreko urteetan moduan. Orain arte, Ipuruako igerilekuan bainatzea txapeldunen kontua zen. Urak artikoko tenperatura zeukan. Badirudi aurten ura berrerabiltzeko mekanismoren bat ipiniko dutela eta ez dela hain hotza egongo. Ondo. Dena dela, ez dut ulertzen orain arte zelan ez den ura berrerabili. Hori bai alperriko gastua!

Eibarko Kulturala eta Topalekua berriro ireki dituzte, zenbait hilabete obretan egon eta gero. Erabat berrituta, handituta,... Orain dela 50 urteko gogo eta asmo beretsuak, baina marko politagoarekin. Albiste pozgarria. Kulturari begira dagoen beste erakin bat Eibar erdi-erdian. Zorionak!

Legarreko jaiak ospatuko dituzte berriro aurten. Azken urteotan ez da auzo-jairik izan Legarren, baina aurten berriro antolatzeko asmoa omen dago, talde txiki bat hasi da lanean. Izugarria da azken urteotan nola biderkatu diren auzoetako jaiak Eibarren. 60-70 hamarkadetan izan zuten loraldia; gero beherakada; azkenaldian berriro gora: Amañak tinko darrai, izarra izaten; Azitainek eta Agiñanak usain tradizionala eskaintzen digute; San Cristobal, Urki eta Abontza gero eta indartsuago. Estaziño eta Jardiñeta ere berreskuratuko dituzte? Eibarko herritarrak gero eta parte-hartzaileago? #m15 mugimenduaren eragina? Ondo!

UEUk bere udako ikastaroen berri eman du. Eibarren dozena bat ikastaro izango dira uztailean zehar (aparte, beste hainbat gehiago Iruñean eta Baionan). UEU Eibarren izatea puntazo bat da gure herriarendako. Informazio guztia eta matrikula UEU.org webgunean.

Lehenago be jardun izan dogu Eibarko hittanuaz blog honetan. Hittanuan inguruko arau sozialetaz eta transmisiñuaz, eta baitta ikastarua antolatzen geniharduala be. Azkenian, maiatzian izan da ikastaruori. Badihardugu Elkartian eskutik eta Eibarko Udalan eta Euskaltegixan laguntziakin, hika ikastarua antolatu dogu Eibarren.

Ikastaro laburra izan da, 10 ordu, sarrera-ikastaro bat, baina oso esperientzia politta izan da. Behin ikastarua amaittuta, baloraziñua eta hausnarketia eitteko sasoia heldu da, eta pozik egoteko moduan gaoz. Ikasle ugarik emon dau izena (37 lagun; azkenian talde 2 egin bihar izan doguz), jende gehixenak ikastarua amaittu dau, ikasliak gogotsu ibili dira eta hurrengo ikastaro baterako gogoz geldittu dira...

Uste dot hasierako helburuak bete dittugula. Hasieratik esan genduan 10 orduan ezin dala hittanua ikasi; ezta erakutsi bez, jakiña. Gure asmua beste bat izan da: hittanuan inguruko oiñarrixak emotia, jentia ikastera animatzia, berbetan hasteko lotsia galtzia eta euren aldetik gaixa lantzen jarraitzeko baliabidiak (eta gogua) eskintzia.

Nere aldetik be asko ikasi dot. Hasiera batian laguntzen ibili bihar nintzan, baina hainbeste ikaslek izena emonda, irakasle izatia be egokittu jata azkenian. Onartu bihar dot nokako pluraletan apuntietara begira jardun dotela sarri-sarri, baina oso gustora jardun dot. Talde zoragarrixa euki dot eta eskerrik asko guzti-guztiori, bihotzez. Esperientzia ederra izan da neretako.

Eta hau ez da hamen amaittu. Ikastaro amaieran inkestatxo bat be pasau genduan eta keja bakarra egon da: ikastarua laburregixa izan dala. Hori ona da! Hurrengo baterako be ipiniko dogu 2. ikastaro bat.

Joan zen asteburuan operan izan ginen. ABAOk Bilbon antolatzen dituen emankizunetako bat ikustera joan ginen. Donizettiren Lucia di Lammermoor ikusi genuen. Ederra, oso ederra. Silvia Vázquez sopranoa primeran; zuzendaritza, antolaketa, eta taularatze ederra; eta Euskalduna jauregia ere toki ezin hobea horrelako kontuetarako. Opera Berri emankizunen barruan ikusi genuen opera-saioa; urtean 2 emankizun izaten dira, normalean baino dexente merkeago. Merezi du. Izan ere, opera ez da ez batere merkea.

Ez naiz operazale amorratua, baina gustatzen zait tarteka entzutea. Askotan, baina, ni moduko ezjakinentzat, zaila izaten da nondik hasi jakitea. Hango, hemengo, harutzagoko zerrendak begiratu ditut eta, tartean, 50 opera-lanik onenen zerrenda bat aurkitu dut. Hementxe lehenengoak, pixkat osatuta eta loturekin.

Ez dira denak egongo, eta zalantzazko zerrenda izango da askorentzat (edozein zerrenda bezala), baina hor agertzen diren lehenengo 15-20 operak, behintzat, guztion ahotan dabiltzanak, nik uste. Hasi naiz horien bila eta mp3ra pasatzen.

1. La Traviata (Giuseppe Verdi)
   
2. Die Zauberflöte (Wolfgang Amadeus Mozart)
3. Aida (G. Verdi)
4. Carmen (Georges Bizet)
   
5. La boheme (Giacomo Puccini)
   
6. Turandot (G. Puccini)
7. Madame Butterfly (G. Puccini)
   
8. Rigoletto (G. Verdi)
   
9. Il trovatore (G. Verdi)
10. Die Walküre (Richard Wagner)
    
11. Cavalleria rusticana (Pietro Mascagni)
    
12. Don Giovanni (W.A. Mozart)
    
13. I pagliacci (Ruggero Leoncavallo)
    
14. Le nozze di Figaro (W.A. Mozart)
    
15. Nabucco (G. Verdi)
    
16. Otello (G. Verdi)
    
17. Götterdämmerung, El ocaso de los Dioses (R. Wagner)
    
18. Tosca (G. Puccini)
    
19. ll barbiere di Siviglia (Giocchino Rossini)
    
20. Der fliegende Holländer (R. Wagner)
    
21. La fille du régimen (Gaetano Donizetti)
    
22. Lohengrin (R. Wagner)
    
23. Tristan und Isolde (R. Wagner)
    
24. L'elisir d'amore (G. Donizetti)
    
25. Lucia di Lammermoor (G. Donizetti)
    
26. Don Carlo (G. Verdi)
    
27. Das Rheingold (R. Wagner)
    
28. Un ballo in maschera (G. Verdi)
    
29. Siegfried (R. Wagner)
    
30. La forza del destino (G. Verdi)
    

Hona hemen, amaitzeko, Lucia di Lammermoor operako pasarterik ezagunenetako bat, bertsio modernoan:

Saturixo erreka Elgoibar eta Eibar artean dago, Maltzaga ondoan. Garai batean leku ezaguna, bai arrantzaleentzat, bai baserritarrentzat (Arrate eta San Pedro auzoen artean dago). Bizpahiru errota ere izan ziren inguruan. Azkenaldian, baserriak eta auzoak hustu ahala, eta errotak behea jota, erdi-ezkutuan geratu da ingurua.

Eibarko Klub Deportiboa "erabilera" berriak ematen hasi da eta maiatzaren 14an arroila-jaitsiera antolatu zuen. Badirudi inguru aproposa dela, batez ere urez gainezka datorrenean.

Eibartarrez eta elgoibartarrez osatutako talde batek goitik beherako bidea egin zuten eta bideoa ere grabatu zuten. Neoprenoa, arnesa, segurtasun mosketoi bat eta zortzi bat hartu, eta ordu eta erdian jaitsi zuten Saturixo erreka, harik eta N-634 errepidera heldu ziren arte. Bidean, 30 metroko rapel bat ere egin behar izan zuten Saturixoko amila aldats handikoa da-eta. 

Albistea Elgoibarren.net webgunetik jaso dut. Informazio gehiago Deporraren Foroan.

Gaur, osteguna, hasi da Eibarko Euskal Jaiaren 46. edizioa. Gaurtik eta igandera bitartean, Euskal Jaiak hainbat ikuskizun eta ekitaldi izango ditu. Labur-labur esateko:

• maiatzak 26: "Kalamuako Parlamentua" jokoari buruzko lehiaketa
• maiatzak 27: umeendako jokoak eta jolasak Untzagan eta Gozategiren kontzertua
• maiatzak 28: Artisau eta Baserritarren azoka, herri kirolak, bertsolariak, Kantu Afaria.
• maiatzak 29: Euskal Jai eguna, kalejira, dantzak eta Ezpalak ikuskizuna. Herri bazkaria eta erromeria.

Informazio zehatzagoa triptikoan.

Sarrerak oraindik salgai daude Klub Deportiboan, bai zapatuko kantu afarirako, bai domekako herri bazkarirako.

Ezpalak ikuskizuna

Dantzarioi dagokigunez, igandean izango dugu Eibarren Ezpalak nazioarteko dantza tradizionalaren jaialdia eta aurten bikoteko dantza soltea izango da gai nagusia. Baina horren aurretik, larunbat goizean, dantza soltea gai hartuta, folklore alorreko ikertzaileen eta adituen gogoetak aurkeztuko dira Portalea kultur etxean.

Informazio guztia Eibarko Klub Deportiboaren webgunean.

Guia del autoestopista galáctico
Douglas Adams
Anagrama 2007 (jatorrizkoa, 1979)
188 orrialde

Ford Prefect, Betelgause planetan jaiotako bidaiari bat, Galaxian barrena dabil joan-etorrian, Galaxiako Autoestopistaren Gida eguneratzen (galaxian barrena dabiltzan bidaiarientzat ezinbesteko gida, Lonely Planet gida sideral moduko bat). Lurrean dagoela Arthur Dent ezagutuko du, Londres ondoko herritxo batean bizi den pertsona "normal" bat. Baina Vogondarrek beste plan bat dute lurrarentzat: suntsitu egingo dute gure planeta autopista hiperazkar bat eraikitzeko. Hortik aurrera, Ford eta Arthur hara eta hona ibiliko dira galaxian zehar eta hainbat abentura biziko dituzte elkarrekin.

1978an irrati-komedia moduan sortu zuen Douglas Adams idazle britainiarrak eta hurrengo urtean kaleratu zen "The Hitchhiker's Guide To The Galaxy" eleberri ezaguna. Umorezko zientzia fikzioaren barruan libururik ezagunetarikoa (eta salduenetakoa). Izandako arrakastaren ondorioz beste produktu batzuk ere sortu ziren ondoren (komikia, telebista-seriea, bideojokoak, filma...).

Liburu ganberroa, imajinazioz gainezka egiten duena, umore ironiko eta absurdoz josia. Iban Zalduaren Si Sabino viviría edo Eduardo Mendozaren Sin noticias de Gurb gogorazi dizkit. Gustura irakurri dut. Aukeran, laburregia (188 orrialde, nik irakurritako edizioan). Jarraitzeko gogoa geratu zait. Eta badut lana, idazleak beste 4 liburu ere idatzi baitzituen (trilogia bat bost liburukitan, horrelaxe definitu izan zuen idazleak bere lana): El restaurante del fin del mundo, La vida, el universo y todo lo demás, Hasta luego, y gracias por el pescado, eta Informe sobre la Tierra: fundamentalmente inofensiva.

Eskerrik asko gomendioagatik, @filoblogia eta @jozulin.

Hemen filmaren trailerra: