Eibartik

Azken egunotan azken ikutuak ematen dihardute Eibarko Eroski berriari. Saltokia handitu dute (bikoiztu, gutxienez), merkatalgune berria ere ireki dute, zenbait denda eta tabernarekin, eta aparkalekua ere askoz handiagoa da.

Baina, ai! baina. Bekatu mortala egin dute: Eibarko herriari ez diote ba "Eibarreko" esaten??

EibarOrg eta Eibartarrak zerrendako gai errekurrente horietako batera itzultzen gaitu (1, 2 eta 3): Eibarko BAI; Eibarreko EZZZ.

Ez esan, gero, Eibarko herritarroi, Eibarrekoak garenik! Damutuko zaizue!

Umetan sarritan joaten nintzen, aitarekin edo aitxitxarekin, San Mamesera. Azken urteotan, oso tarteka besterik ez. Urtean behin, asko jota (lehengusuak karneta lagatzen didanean), eta berezia egiten zait beti. San Mames katedrala da. Ez dago dudarik. Kolorea, giroa, ukitu zaharkitu hori,... Futbol eta historia usaina dario.

San Mames Barria berriagoa izango da, baina ez hobea. Ezin. Tira, beharbada 50 urte barru. Oraingoz, horixe da futbolaren katedrala.

Eta futbolari dagokionez? Tira, gaur gauza gutxi. Osasuna bai, ondo, txukun, gehiago merezi zuen, zalantza barik. Athletica, berriz, pattal. Ez indarrik, ez jokorik, ez sendotasunik. Erdi-lo zelairatu dira eta, lehen zatiko azken minutuetan izan ezik, txarto jokatu dute. Muniain eta Javi Martinez salbatu dira, beharbada. Iraizotz ere bai. Gurpegiren eta Tokeroren gogoa, agian. Hortik kanpo, ezer ere ez. Taldeak Llorente-dependentzia izugarria dauka; eta Llorente ez badabil fin (eta gaur ez da ibili), izugarri igartzen da. 

Hala ere, aurten ondo ikusten dut taldea. Gaizki jokatuta ere irabazi egin du; orain 15 egun 9 jokalarirekin gainditu zuen Almeria. Etxean sendo dabil eta kanpoan ere itxuroso. Caparrosek taldea osatu du. Sendoa atzean (Amorebietaren zorakeriak gora-behera); indartsua erdian; azken urteotan baino teknika gehiagorekin eta Llorenterekin. Ligako talde garrantzitsu guztien aurka jokatu du dagoeneko eta datozen 6 partidak ez dira guztiz zailak (konplikatuena, beharbada, datorren astean Realaren aurka). Gaurko garaipena garrantzitsua zen; liga bitan zatitu da, eta lehenengo 10en artean gaude. Eta gora begira.

Tigrea (Panthera tigris). Panteren taldean dauden 4 espezietako bat eta munduko felinorik handiena. Alerik handienak (Siberia aldekoak) 2 metrotik gorakoak dira eta 300 kiloak gainditzen dituzte.

Haragijalea da, bakartia, eta baso zein mendietan bizi daiteke. 4000 metroko garaieran ere ikusi izan dira zenbait ale Himalayan. Asian bakarrik bizi da. Garai batean ia kontinente osoan, baina egun ekialdean bakarrik, 13 herrialdetan banatuta, besteak beste, Indian, Txinan, Bangladeshen, Bhutanen, Nepalen, Kanbodian, Tailandian, Laosen, Birmanian, Malasian, Indonesian eta Errusian.

Animalia mitikoa izan arren, hainbat herrialdetan ikur nazional ere badena (Txinan, Bangladeshen, Nepalen...), ezin izan du gainditu gizakiaren jazarpena (bere arerio bakarra). Bi etsai nagusi ditu: habitat galera (gizakiak soro eta landa bihurtu dituen eremuak) eta ehiza, larrua eta hezurrak (sasi-medikuntza tradizionalerako) lortzeko.

Jazarpen horren ondorioz, tigrea desagertzekotan dago. Azken datuen arabera, 3000-3500 ale besterik ez dira geratzen libre. Azken 100 urteotan populazioaren %95 desagertu da (akabatu ditugu, alegia), eta 4 subespezie desagertu dira (beste 3 ere arrisku bizian daude). Garai baten izan zuen eremu geografikoa erabat murriztu da eta, gaur egun, Indian bakarrik dauka populazio hazi samarra (1500 ale inguru). Azken 10 urteotan ere, populazioak behera jarraitu du, tigrea babesteko programak egon arren (5000 aletik 3000ra jaitsi da azken 10-15 urteotan munduko populazio orokorra).

Gizakion eskuetan, zirko, zoologiko eta enparauetan, beste 20.000 tigre bizi omen dira. Baina tigreak libre behar du tigre izateko.

Subespezieak eta banaketa

Bost subespezie nagusi ditu:

• Bengalakoa (India, Nepal, Bangladesh ingurukoa). Munduko tigreen erdiak subespezie honetakoak dira.
  
• Indotxinakoa (Laos, Kanbodia, Tailandia...). 1000 ale inguru dira, baina oso sakabanatuta bizi dira, populazio txikietan eta endogamia-maila altuarekin. Bengalakoa baino ilunagoa eta txikiagoa.
• Siberiakoa (edo Amurrekoa). Errusian eta Txina iparraldean bizi da, Siberian, Amur lurraldean (garai batean baita Mongolian ere). Subespezierik handiena da (300 kg inguru). Beste tigreek baino marra gutxiago eta ile argiagoa dute (Siberiako paisaia eta elurtera hobeto moldatzeko). 500 ale inguruko populazioa dauka, baina badirudi azken urteotan egindako ahaleginak etekinen bat izan duela. Hauxe da azken urteotan jaitsi ez den tigre-populazio bakarra. Egonkor dago eta lurralde batzuetan goraka.
  
• Malasiakoa. Malaka ekialdean bizi da, 400-500 ale. Arrisku bizian.
  
• Sumatrakoa. Tigre guztien artean txikiena (100 kg inguru). 400 ale bakarrik geratzen dira eta arrisku bizian dago.

Horretaz gainera, beste 4 subespezie desagertu egin dira azken 50 urteotan: Balikoa, Javakoa, Kaspiokoa (Asia mendebaldeko populazio bakarra, Turkia-Irak-Iran-Afganistan inguruan bizi zena) eta Txina hegoaldekoa (ale batzuk geratzen dira zoologikoetan, baina jatorrizko 6 aleren ondorengoak).

Oharra: Argazkia, Wikipedia.

Gure bulegoan friki samarrak gara eta gailuz josita ditugu mahai gainak. Gurera etorri den azkenengoa erdara-detektagailu bat da.

Azken egunotan UMAPen garapenean murgilduta ibili garenez (eta hizkuntza detekzioan, beraz), oso antzera funtzionatzen duen asmakizuna daukagu bulegoan:

• inguruan dauden hizlarien frekuentziak arakatzen ditu
• elkarrizketa guztiak aztertzen eta pilatzen ditu
• mekanismo konplexu bati esker, hizkuntzen-detekzioa egiten du (UMAPek eta Googlek baino zehaztasun handiagoarekin). Oraingoz, euskara eta gaztelania bakarrik bereizten ditu, baina beste hizkuntza batzuetarako ere balio dezake.
  
• gaztelaniazko hitz-segidak detektatu bezain azkar, "pi-pi-pi-pi" automatiko bat jaurtitzen du.

Interfazea Pythonen egin dugu eta erabilera digitala (nire atzaparrak zanpatua, alegia). Mekanismo xinple eta erraza; teknologia baxuko tresna. Baina aizuek, ez dakizue zelako eraginkorra den!

Hemen gure (h)izko-gailua.

Photo courtesy of Aitzol Naberan

Gaztainerre eguna ospatuko dugu gaur Eibarren eta eskualdean (Soraluzen, Elgetan...). Beste hainbat herritan eta kulturatan ere bada antzeko ohitura. Izan ere, azaroan gaztainak jatea... ez da oso tradizio originala. Bergaran ere bada antzerako ohitura, baina beste egun batean; Galizian ere bada Magosto izeneko ohitura, eta abar.

Eibarren egun berezia da, dena dela. Animen egun osteko 2. astelehenean ospatzen da. Hau da, gehienetan, azaroko 2. astelehenean, baina aurtengoan 3. astelehenean (animen eguna, azaroaren 2a, martitzena izan baitzen). Ohiturari jarraituta, Eibarko familia mordoa bilduko da gaur etxeetan, eta beste hainbat lagun-talde soziedadeetan, afari-merienda egiteko (info gehiago, bertso batzuk barne, beste post honetan).

Tradizioak agintzen duen menua: marraskiloak eta gaztaina erreak.

Guk ere egin genituen atzo marraskiloak, gaurko afari-meriendarako.

Marraskiloak egiteko orduan, etxeak adina errezeta daude. Gure amak horrela egiten ditu (nik atzo egin nituen lehenengoz, eta ez dakit oso ondo irten zitzaizkidan, baina nire amarenak gozo-gozoak dira). Poteko marraskiloak erabili nituen:

• urdaiazpikoa takoetan moztu, frejitu eta plater batean laga.
• tipula xehe-xehe egin eta sutan jarri, poliki-poliki, egin arte.
• bitartean, arrautza pare bat egosi.
• ondoren, salda pixkat hartu, arrautzen gorringoa bertan desegin eta piper txorizero apur bat gehitu.
• tipula eginda dagoenean, salda hori gehitu.
• marraskiloak eta urdaiazpikoa gehitu.

Zure Herrian ekimena orain dela urtebete inguru hasi zuten Gipuzkoako Aldundiko ordezkariek. Politika egiteko modu berri bat aurkeztu nahi omen dute, hurbilagoa eta parte-hartzaileagoa. Orain arte 14 herritan egin da Zure Herrian ekimena (Elgoibar, Zumaia, Berastegi, Azkoitia...), eta joan zen astean Eibarri egokitu zitzaion.

150 eibartar elkartu ginen Coliseoan. Markel Olano Diputatu Nagusia izan zen bertan, eta Olanorekin batera, Eneko Goia ere bai, Gipuzkoako Foru Aldundiko bozeramalea eta azpiegituren arduraduna. Nire alboan Gari Araolaza lankidea. Berak ere idatzi du ekitaldi honetaz bere blogean.

Puesta en escena egokia iruditu zitzaidan. Xumea eta apala. Garik kontrakoa ikusi zuen (marketinianoa dio), baina nik ez nuen horrenbesterako ikusi. Parafernalia zainduta zegoen, jakina, baina artifizio gutxirekin. Argiztapena, atrila, aulkiak... xumeak ziren; kartelik ere ez zegoen. Megafonia eta musika zalapartarik ere ez, noski. Nahita bilatutako xinpletasuna, gertutasuna emateko. Markel Olanoren aurkezpenetik bertatik hasita: "Kaixo, Markel Olano naiz", bere burua aurkeztuz.

Lehenengo Aldundiaren lan-ildo nagusiak azaldu zituzten (garapena, konpetitibitatea, ingurumena, bakegintza...) eta Gipuzkoako azpiegitura nagusiak justifikatu zituzten (batez ere, AHT, Zubietako erraustegia eta Tabakalera). Eibarko 3 kontu besterik ez zituzten aipatu: Maltzagarainoko bidegorria (aukerak aztertzen ari omen dira), Lurralde oreka (Eibar ere Gipuzkoa dela eta ez direla ahazten) eta Tekniker sendotzeko 9 milioi euroko inbertsioa egin dutela. Eibarri buruzko aipamen gehiagorik ez.

Ondoren galderak etorri ziren. Ez larregi. Apuntatu nituenen artean: saihesbideak sortutako kalteak, residentzien egoera, inmigrazioa, garraio publikoa,...  Uste dut Olanoren erantzunak luzeegiak zirela. Galdera gutxi erantzun zituen eta ekitaldiak erritmoa galdu zuen. Amaieran, jendea eskua jasota geratu zen, galdetzeko aukerarik gabe.

Eta zer iruditu zitzaidan ba? Horretan, neurri handi batean, nahiko ados nago Garirekin. Zenbait puntu:

• Horrelako ekitaldiak eta politika parte-hartzailea... ez dira gauza bera. Herritarrok ez dugu modu errazik politikoengan eragiteko; politikoek ez dituzte herritarrak aintzat hartzen; erakundeak oso urrun daude herritarrongandik. Tira, Olanok berak esan zuen: Gipuzkoarren %80ak ez dauka konfiantzarik politikoengan.
• Elektoralista puntu hori ere antzematen zitzaion ekitaldiari, jakina. Izan ere, bi politiko genituen atrilean. Dena dela, alderdi horretatik, ez zitzaidan iruditu artifizialegia, eta politikariak zintzotasunez plazaratu zirela iruditu zitzaidan. Kontatzeko eta entzuteko asmoarekin, herritarrengana nolabait hurreratzeko gogoz. Horrelako ekimenak arrotzak dira gure inguruko politikarien aldetik eta saiakera hori, behintzat, eskertzekoa begitantzen zait.
• Olanoren eta Goiaren azalpenak orokorregiak izan ziren nire gusturako. Eta geroko galdera-erantzunak ere, antzera. Egia esateko, ez dakit ezer garbirik atera ote genuen bertan bildutako 152 lagunek. Ez guk, ez eurek.
• Pentsatzen hasita, herritarroi gehien interesatzen zaizkigun gaiak, egunero-egunerokoak, Udalaren esku daude neurri handi batean. Eibarren, esate baterako: Txonta, Erixono, Errebal, peatonalizazioak, VPOak, Alfako parkea, Ego erreka, jubilatuen etxeak, gazteentzat aukerak, naturguneak eta parkeak, Coliseoko programa, jaietako egitarauak...
• Horrelakorik egingo luke udalak? Seguru ezetz. Ziurrenik, ezta Patxi Lopezek ere. Alderdi horretatik, Olano aurretik dago, gutxienez.

Erdara (ia) hutsean

Ez nuen kronometrorik eraman eta ezin datu zehatzik eman, baina harrituta geratu nintzen. Ekitaldia, neurri handi-handi batean gaztelaniaz izan zen. Gutxienez %75-80 inguru. Berez elebiduna izan zen eta niri ustez benetako elebitasuna den formatuan: ezer errepikatu barik. Gauza batzuk euskaraz, beste batzuk erdaraz. Alderdi horretatik, eskerrik asko eta zorionak. Horixe da euskara indartzeko eta prestigiatzeko modu bakarra. Baina hitzaldiaren zatirik handi eta luzeenak gaztelaniaz izan ziren (nabarmen luzeago, gainera). Gai gehienen aurkezpena euskaraz egin ondoren, benetako datuak gaztelaniaz egin ziren. Kasu batzuetan, baita diskurtso osoak ere.

Garbi daukat ondo pentsatutako erabakia izan zela. Ekitaldi berbera, Berastegin, Zumaian edo Azkoitian ez zuten berdin egingo, ziur nago. Eibarren, ostera, Aldundiko ordezkariek gaztelania lehenetsi zuten. Badakizue: Eibar sozialista da, erdalduna eta euskaraz txarto egiten dugu.

Minduta irten nuen Coliseotik. Oso.

Eibarko Armagintza Museoa orain dela 5-6 urte ireki zuten Eibarren, ia-ia 100 urte zituen asmo eta proiektua egi bihurtuz. Portalea kultura etxean dago, Bista Eder kalean, Eibarko erdigunean.

Hasiera batean arma museo hutsa zen arren, iaztik ona Eibarko industriaren inguruko museoa da, orain 600 urteko lehenengo ola eta arma-lantegietatik hasi eta XXI. gizaldiko azken aurrerakuntza teknologikoetaraino.

Polita da, ederto dago. Merezi du. Webgunean duzue informazio guztia.

Azken egunotan, gainera, erakusketan bertan ikus daitezkeen zenbait bideo sareratu dituzte. Youtuben kontua ireki dute eta hantxe daude ikusgai bideorik gehienak: Museoaren historia, armagintzaren historia Eibarren, armaginen lanbidearen ingurukoak, eta abar.

Hementxe pare bat, adibiderako. Gainontzekoak Youtuben eta Museoaren webgunean.

Maite Goñik orain 2 urte martxan jarritako bloga eta ekimena, Gaurko Hitza. Egunero berba berri bat argitaratzen du, fin-fin, sekula hutsik egin barik (blog honek ere badauka Berbarik berba izeneko antzeko zeozer, baina ezin esan fin-fin dabilenik).

Honezkero den-denok jakingo duzuen moduan, ekimenaren bigarren urteurrena dela eta laguntza eskatu zigun sareko lagunoi: "zergatik ez duzue bideo bat grabatzen hitz baten inguruan?". Eta ez bat eta ez bi. Dozenaka bideo jaso ditu Maitek (merezi duelako, jakina). Hortxe daude bideoak ikusgai, Youtubeko kanal honetan.

Guk igande arratsaldeko zaparradak aprobetxatu genituen bideoa grabatzeko. Hitz bat ez ezik, 2 bialdu dizkiogu (bideo berean, hori bai). Eskerrik asko Maite, ekimenarengatik, eta bideo hau grabatzera bultzatu gintuzulako. Zoragarri igaro genuen. Bihar-etzi, making-of-a! ;-)

Gaurko Hitza

>Harrikoa egitea: ontziak garbitzea.
>Harripea: fregadera azpiko hori. Jaboiak, moltsoak, eta zakarrontzia egoten diren leku hori.

Donostiako udaleko Euskara Patronatuarena da ekimena. Eta hauxe webgunea: www.nikereeuskaraz.net. Horrelaxe diote webgunean:

Abenduaren 3an ospatuko den Euskararen Nazioarteko Egunari begira, nik ere euskaraz, guk ere euskaraz eta beste hamaika aldaera hartzen dituen lelo mutantearekin gazteen artean euskararen erabilpena sustatzeko kanpaina jarri du abian Donostiako Euskararen Udal Patronatuak.

Euskarak milaka aurpegi, milaka ahots ekimena kanpaina honen baitan dago. Webgune honen bidez kanpainarekin atxikimendua adierazten duten pertsonen argazkiekin osaturiko mosaiko bat egiten ari gara. Norberak bere argazkia webgunean kargatu ahal izango du modu errazean eta automatikoki argitaratuko da webguneko mosaikoan, aurretik bat egin duten gainontzeko pertsonen argazkiekin batera. Taldekako parte hartzea ere posible da.

www.nikereeuskaraz.net.

Gaur egun Espainiako Literatur Saria denak, Anjel Lertxundik, 24 urterekin idatzitako eleberria da Goiko kale (Gero, 1973). Nik Alberdaniaren 2000. urteko edizioan irakurri dut, egilearen orrazketarekin.

10 urteko Anjel begiak zabaltzen hasten da munduari begira. Baserriko bizimodua, eskolako une latzak, sexuaren loratzea, erlijioa munduaren erdigune, apaiz izateko gogoa... Erlijioak pisu handia du liburu osoan zehar (batez ere, erditik aurrera). Azken batean, Astarrain izeneko herritxoko bizimodua kontatzen digu egileak modu poetikoan.

Egilearen 3. liburua izan zen. Lehenagokoak izan ziren Hunik arratsartean ipuin-bilduma (1970) eta Ajea du Urturik (1971) bere lehenengo eleberria. Urte batzuk geroago etorriko ziren Aise eman zenidan eskua (1979) eta Hamaseigarrenean, aidanez (1983) eleberriak.

Liburu xumea, orrialde aldetik zein tramari begiratuta. Lertxundik eman du ale hoberik, noski. Hala ere, gustura irakurtzen da eta bere garaian ospe handia izan zuen. 1975ean Euskaltzaindiaren Saria jaso zuen eta hona hemen Xabier Letek 1973an bertan idatzi zuena: "Ongi pentsatzen jarrita, nobela hau poema nobelatu bat dela ere esan liteke. Neurria eta ritmoaren zentzuagatik, osotasunaren zatiak hain armonikoki taxutuak izan direlako, oroitzapen eta ideien erabiltzeari musikaltasun neurri bat eman zaiolako… benetako poema baten aurrean bezala gaude, eta era berean euskal narratiba berri baten bideak urratzen dira. (...) Anjel Lertxundi estilista bat da, gure gaurko narratiba sortzaileak dauzkan estilista oso gutxitako bat; bakarra behar bada."