Eibartik

Ainhoa Agirreazaldegik 2008xan idatzittako bertsuak; Pirritxek eta Porrotxek euren azkenengo ikuskizunian ("Irrien lagunak" 2009) sartu dabe. Euskerian erabileria bultzatzeko manual devotionezcoa.

Sasoi luze batian Artzeren esaldi hau erabili dogu ahoz aho: "Hizkuntza bat ez da galtzen ez dakitenek ikasten ez dutelako, dakitenek hitz egiten ez dutelako baizik".

Hamendik aurrera beste hau be abestu biharko genduke:

NORI EGIN EUSKARAZ

Ezezagun bat baldin baduzu
mintzakide buruz buru
egin zaiozu euskaraz eta...
beharbada jakingo du!

Atzerritar bat tokatuz gero
hurbildu euskaraz behintzat
zeren bestela ulertuko du
euskara ez dela beretzat!

Euskaraz mantso ari den norbait
aurrez aurre badaukazu
hitz egiozu euskaraz mantso,
opari bat egiozu!

Norbaitek esan badizu “euskaraz
ez dakit hitz egiten nik”
ohartu zaitez, ez dizu esan
entenditzen ez duenik!

Nahiz asko maite, nahiz oso geure
sentitzen dugun euskara
inork agindu gabe erdaraz
sarritan geu hasten gara!

Ez zazu egin hainbeste duda
zeurea euskaraz esan
edukazio gehiegizkoak
euskara galdu ez dezan!

Arratsaldeko 3etan heldu nintzan Sansaburura eta hantxe nittuan danak zain. 80 ume. Lau urte ingurukoak. Hori urduritasuna! Eurena eta, gehixenbat, neria! Nahiko ohittuta nago hitzaldi eta aurkezpenetara, baina zer kontatzen jakue 4 urteko umemokueri? Ume bakar bati, tira, horretan badakat esperientzia, baina 80 umeri? Eta zelan dominau salbaje-aldra hori? :-)

Oso esperientzia politta izan zan eta ederto pasau genduan. Nik bai, behintzat. Eta uste dot eurak be gustora egon zirala. Argazki batzuk ikusi genduzen, txori-kantu batzuk entzun, bideoren bat ikusi (pinguinuak eta kolibrixak), lumak eta arrautzak be aztertu genduzen... Eta euren anekdotak eta ipuinak entzun, zelan ez: "nik etxian txori bat dakat", "ba nik bi perikito, baina hil egin dira", "eta nik behin ikusi neban arrano bat", "eta nik bi arrano eta superhaundixak"...

Amaieran, erregalua be jaso neban: marrazki haundi bat, Manexen ikaskide guztiak egindakua, txoriz beteta eta esaldi honekin: "Eskerrik asko Asier, txoriak maite dituzulako". Ai, zelako emoziñua! :-)

El conquistador del fin del mundo, ETB2 kateko programarik ezagunenetakoa. Euskal Herritik joandako 15-20 lagun inguru Patagoniara bidaltzen dituzte eta euren artean lehiatu behar dute, superbibienterik onena zein den erabakitzeko.

Ez dut ez urtero eta ez astero ikusten, baina bai tarteka, eta beti izan du zalantza berbera: programa horretan ez dago euskaldunik?

Saioan dozenaka lagun izan dira, asko eta asko euskaldunak. Hori nabarmena da. Urola-Kostako, Lea-Artibaiko, Debagoieneko... parte-hartzaileak izan dira Patagonian. Lehenengo begiratuan euskaldunak direla igartzen den jendea.

Hala ere, sekula ez dute euren artean euskaraz egin. Sekula-sekula. Ezta behin ere ez. Eta hori ez da batere arrunta Euskal Herrian. Patagonia alde horretan, kortesiazko hitzetaz aparte (Zorionak!, Agur!, Aurrera!), ez da euskarazko hitz erditxo bat ere entzuten. Baina sekula-sekula, aizuek!

Benetan ez da euskaraz hitz egin Patagoniako programan? Euskarazko zatiak moztu egiten dituzte? Parte-hartzaileei euskaraz ez egiteko eskatzen zaie?

Izan ere, Euskal Herri erdaldundu honetan ere, monolinguismo hori erabat harrigarria egiten zait! Ala argigarria esan beharko genuke?

>> Txakarrak · dirua, los cuartos.

Lehenago ere zenbait hiztegitan bilatu izan dut "txakarrak" hori eta ez dut inon aurkitu. Jatorria ere ez neukan garbi. Gaur goizean Bilbon izan naiz, Leioan antolatutako jardunaldi batzuetan. Eta hantxe entzun dut berriro hitza, Guregipuzkoa.net webguneko Xabier Eskisabelen ahotan. "Zakarrak" bota du berak, eskuin eskuko bi atzamar elkarren kontra igurtziz.

Eibarren, ostera, "txakarrak" esaten da, taldeko beste zenbait hitz moduan (zintzilik > txintxilik; zintzarri > txintxarri; zaldun > txaldun; zakil > txakilletan; eta abar).

Iñaki Segurola azpeitiarrari beste aipamen hau ere aurkitu diot Interneten, erabat argigarria:

"Zikina ez ezik, zakarra ere bada dirua; hala esaten diogu gure bailaran diruari ezizenez: zakarra; diruak, kakak, heriotzak, eromenak edo larru-gauzek hizkuntza guztietan izan ohi dituzten eufemismoen sailekoa da - zakarrik ba al daukak? -, maiz aski zuzenean aipatzen ez diren gauzen klasekoa baita dirua, nahiz-eta eufemismo jantziagoak ere badakien bereganatzen: "inbertsioa", "hazkundea" eta horiek diru zikina edertzen dute".

Hauxe da Espainiako INE (Instituto Nacional de Estadística) erakundearen webguneak ematen duen zerbitzua: Distribución territorial de apellidos. Abizen bakoitzak dituen herritarren kopurua ematen du, lurraldez lurralde banatuta.

Esate baterako, 770 Sarasua bizi gara Espainian. Bigarren abizena Sarasua dutenak beste 631 dira. Gehien-gehienak Gipuzkoan eta Bizkaian bizi gara, baina Espainia aldean ere badira ehundaka batzuk. Munduan zehar besteren batzuk ere izango dira, noski. 2008ko datuak dira eta bakarrik Espainiakoak, baina bada zeozer.

Nire beste abizen batzuk zenbatzen ere ibili naiz. Arruntenak (Toledo 16.991, Arana 7.103, Mendizabal 3.759, Aranberri 1.450, Aginaga 1.250, Gisasola, 1.048), zein urrienak (Iribekanpos 53, Mallabiabarrena 47, Iñarrairaegi 34, Elkoroberezibar 20).

Tira, ez da beste munduko erreminta, baina kuriosoa da, denborapasarako egokia. Zeintzuk diren euskal abizenik arruntenak, zeintzuk arraroenak, zeintzuk Nafarroako tipikoenak, zeintzuk giputzak...

Jolasa: ea nork aurkitzen duen abizen euskaldun arruntena (eta ez du balio Garciak: 1.477.204). Eta urriena?

Lehenago ere aipatu izan dut Soba blog honetan eta Flickr-era ere hainbat irudi igo ditugu. Soba Cantabrian dago, Laredotik hegoaldera jota, Asón eta Gandara erreketan gora. Burgos eta Bizkaiako mugan dago eta inguru ikusgarria da. Eder-ederra. Lagun batzuen etxea aprobetxatuta, sarri joan izan gara asteburua pasatzera eta Aste Santuan ere pare bat egun egin genituen bertan. Beti bezala, primeran.

Oraingoan, Soba ez ezik, Vega de Pas ingurua eta Burgos iparraldea ezagutzeko aukera izan dugu. Sobatik irten, Portillo de la Sía mendatea igo eta Burgosera heldu ginen, Las Merindades ingurura. Handik, berriro iparralderantz egin eta Cantabriara itzuli ginen, Vega de Pas herrira (ibilbidea Tagzanian).

Harrituta eta liluratuta geratu naiz Burgos iparralde horrekin. Las Merindades, Espinosa de los Monteros, Las Machorras, Puerto de Estacas de Trueba... Zelako inguru ederra! Oraindik ere natura nagusi; gizakia eta natura elkarren lagun.

Toki paregabea.

Portillo de la Sía (Soba, Cantabria)

 Fuenterrabiosa (Las Machorras, Burgos) 

Umetan eta gaztetan orain baino askoz-askoz gehiago irakurtzen nuen. Esku artean harrapatzen nuen guztia irensten nuen. Eta irakurritakoak eragin handia zeukan nigan; esango nuke nire izaeran eta nortasunean ere eragin izan dutela. Liburu horien artean badira barren-barrenean sartuta ditudan hainbat. Orain, 40 urterekin, liburuok berriro irakurtzeko gogoa izaten dut, baina beldur ere banaiz, ea gaztaroko xarma galduko ote duten (batzuekin gertatu zaidalako).

Delibes hil berri, "El camino" berriro irakurtzea erabaki nuen. Hasierako beldurrak berehala uxatu zizkidan Daniel "El mochuelok". Zelako gustura irakurri dudan. Egia esateko, Delibesek erraza dauka liburu honekin nire arreta bereganatzea: herri txiki bateko bizimodua, 1940. hamarkadan girotua, naturaren eta hegaztien inguruko aipamen ugari,... ahotsak.com proiekturako moduko lekukotasuna. :-) Wikipediak nahiko ondo biltzen ditu liburuaren ingurukoak.

Liburu ederra da "El camino", erabat gomendagarria. Delibesen lanik gehienak bezalaxe. Maite dut bere idazkera, landu bezain argia, zuzen bezain dotorea; maite ditut bere pertsonaiak; maite dut bere prosa poetikoa eta gaztelania sendoa. Lasai eta ozen irakurtzeko liburua da "El camino", parrafoz parrafo dastatu eta gozatzekoa, lehenengo esaldi ederretik hasita: "Las cosas podían haber sucedido de cualquier otra manera y, sin embargo, sucedieron así". Neurri batean Atxagarekin gertatzen zaidan berbera gertatzen zait Delibesekin, eta "El camino" ere "Soinujolearen semea" eleberriarekin parekatuko nuke. Biak ere biak ezinbesteko erreferentzia niretzat.

Delibesen liburuak ez ezik, Delibes bera ere asko apreziatu izan dut beti. Gizon apala eta zentzuzkoa, konfidantza ematen duten horietakoa. Bere heriotza dela eta hainbat artikulu kaleratu dira bere literaturaz eta bizitzaz; Antonio Muñoz Molinaren hau irakurri nuen, esate baterako, Delibes a lo lejos; uste dut ondo islatzen duela zer den Delibes eta bere lana.

Joxe Arantzabali irakurri nion Delibes dela gaztelaniaz gehien irakurri duen idazlea; eta konturatu nintzen nire kasuan ere horrela dela. Eta irakurtzen jarraituko dut. Aste honetan bere beste liburu bi erosi ditut. Presaz nago etxean jaso eta irakurtzen hasteko.

Joan zen martitzenean, martxoak 23, 70 lagun inguru elkartu ginen Euskaltzaindiaren egoitzan, Bilbon, tartean Ahotsak.com egitasmoko zenbait kide. Egun guztiko jardunaldia izan zen. Andoni Sagarna antolatzaileak aipatu zuen moduan, Hiztegi Batuaren "stripteasea" egin zuten: euren lan egiteko modua azaldu, irizpideak, datu-basea, tresnak eta baliabideak aurkeztu... Interesgarria, oso; gustura egon ginen.

Jardunaldiak 3 atal nagusi izan zituen:

• Hiztegi Batuaren (HB) aurkezpena: izaera, irizpideak, xedeak...
• Jendaurreko aurkezpena: aurrerantzean Euskaltzaindiaren webgunean
  kontsultagai egongo diren bi tresna lexikal berriak, hain zuzen ere,
  Hiztegi Batu Oinarriduna (HBO) eta Lexikoaren Behatokia.
• Hiztegi Batua osatzeko bidean erabiltzen diren hainbat corpus eta
  tresna gainbegiratu ziren: Orotariko Euskal Hiztegia (OEH), XX. mendeko corpus estatistikoa, eta
  abar.

Andoni Sagarna izan zen gidari nagusia, HB taldeko kidea eta Euskaltzaindiaren Iker sailburua. Bere alboan, baina, beste bi kide ere izan ziren: Jose Antonio Aduriz Hiztegi Batuko lantaldearen arduraduna eta Miriam Urkia, lantaldeko kide eta UZEIko arduradunetako bat. Aurkezpenak sareratu egin dituzte, euren webgunean (PDF, 360 Kb).

Hiztegi Batua

Goizeko lehenengo jardunean Hiztegi Batuaren inguruko gogoeta egin zen. Andoni Sagarnak Hiztegi Batuaren izaera eta xedea azaldu zituen:

• Euskaltzaindiaren egitasmo nagusienetakoa da.
• Helburu nagusia bat: Euskal hitzen forma estandarra zehaztea.
• Ondo finkatutako hitzak, literatura tradizioan erabilitakoak, azken hamarkadetako erabilerak finkatzen joan direnak.
• Ez ditu batzen idatzirik ez dagoena, desagertutako hitzak eta teknizismoak.
• Ez dira nahastu behar HB eta Euskararen Hiztegia. Hiztegi Batua ez da euskararen hiztegia.

Eta Jose Antonio Adurizek Erabakiak hartzeko irizpideei eman zien gainbegiratua, luze eta sakon. Lantaldearen irizpideak zeintzuk diren, informazio osagarria nola bideratzen den, eta abar (esandakoak bere aurkezpenean dituzue, PDF formatuan).

Orain arte hilean behin elkartzen zen Euskaltzaindia eta hortxe hartzen ziren behin-betiko erabakiak. Duela gutxi, baina, Batzorde ahaldun bat osatu da eta erabakiak bertan hartuko dira, azkarrago eta arinago.

Hiztegi Batu Oinarriduna (HBO)

Hiztegi Batua (HB) osatzeko lana orain dela 18 urte hasi zen eta bide horretan txosten eta material ugari sortu eta landu da. HBan erabaki bat hartzeko erabilitako ezkutuko informazio guzti hori sarean jarri du Euskaltzaindiak HBO aplikazioan. 18 urtean zehar Word dokumentuetan batutako lana datu-base batera erauzi da eta sarean ipini da. Bertan ikusi ahal izango dugu hitz bat edo aldaera bat onartzeko/baztertzeko bidean zer urrats eman diren (edo zati bat, behinipehin).

Lexikoaren Behatokia (LB)

Euskaraz erabiltzen dugun hiztegia finkatzeko orduan ezinbestekoak dira tradizioa eta orain arteko corpusetan bildutako hitzak, baina hizkuntzak bizirik daude eta derrigorrezkoa da gaur egungo hiztunek darabilten hizkera eta hiztegia ere jasotzea. Horretarako sortu da Lexikoaren Behatokia. Hori ere sarean eta kontsultagai aste honetatik aurrera.

Zer hitz berri ari dira azaltzen? Euskaltzaindiaren erabakiak errespetatzen dira? Zeintzuk bai? Zeintzuk ez? Zergatik?

Horretarako hedabideetako materiala jaso behar da eta horixe da LBaren helburua. Euskaltzaindiak bideratutako egitasmoa da, baina auzolanean egindakoa:

• UZEIk egiten du hasierako lana: materiala jaso, fitxak bete, katalogatu eta abar.
• Ondoren Elhuyarrek lantzen du corpus hori eta sareratzeko lana ere berea da.
• Eta IXA taldeak bideratzen du lan informatikoa, corpusaren tratamendu automatikoa.

Urtebetean 4 miloi hitz jaso dituzte (Berriatik); aurten 10 milioi hitz gehituko dira (Berria, Argia eta EITB); hurrengo 3 urteetan beste 40 milioi hitz (iturriak ere ugarituz).

Hala ere, Corpus oportunista bat da eta ez-orekatua (iturri gutxi batzuk, denak hedabideak, erregistro antzekoa, euskalkirik ez,...). Izan ere, oraindik erreferentziazko corpusa falta zaio euskarari: Euskararen Corpus Erreferentziala (euskararen corpus orokorra, erregistro, iturri, gai eta euskalki guztiak bilduko dituena). Lexikoaren Behatokia lehenengo urratsa izan daiteke bide horretan.

Orotariko Euskal Hiztegia (OEH)

Eguerdiko atsedenaldiaren ostean, arratsaldeko saioan, batez ere, Hiztegi Batua osatzeko orduan gainbegiratzen diren corpus eta baliabideak aztertu ziren. Miriam Urkiak Orotariko Euskal Hiztegia (OEH) eta XX. mendeko corpus estatistikoa aurkeztu zituen. Ezagunak nituen, baina hor ere gustura egon nintzen.

Lehenengoa, Orotariko Euskal Hiztegia (OEH), Euskaltzaindiak burutu duen egitasmo handienetakoa da, handiena ez bada. Corpus diakroniko itxia dela esan dezakegu. 1970. hamarkada arte iristen baita. 310 obra oso "aukeratu" biltzen ditu, 5.800.000 hitzek osatua; kodetu eta lematizatu gabea. Hala ere, euskararen historiaren altxor ezinbestekoa da. Sailkapen orokorra du: epea, euskalkia, eta testu mota zabala.

EEBS edo Corpus estatistikoa

Corpus Estatistikoa, aldiz, XX. mendeko euskara jasotzen duen corpus estatistikoa da, 4.658.036 testu-hitzez osatua. Erabili izan den eta erabiltzen den euskararen lekuko eta erakusgarri izatea du egiteko nagusi eta ez ereduzko hizkuntza proposatzea. Corpus estatistikoaren oinarria, XX. mendeko euskal argitalpenen inbentario osoa da, irizpide batzuen arabera sailkatua gainera (gaika, euskalkika eta kronologikoki). Argitalpenek osatzen duten unibertsotik abiatuta, osotasun hori proportzionalki adieraziko duen lagina eskuratu da zozketa bidez, orotara jasotako 6.351 obra-zatik osatzen dutena.

Flickerren argazki gutxi batzuk gehiago

Joan zen ostegunean ekitaldi berezia izan genuen Untzagan (eman nuen horren berri). Ikastolaren urteurrena ospatzeko egiten ari diren ekitaldien artean mahai-ingurua antolatu zen zaharren egoitzan. Ikastolaren historiaz eta joan-etorriez hitz egiteko asmoa zegoen eta horretarako gonbidatu zituzten Mari Tere Munduate (lehenengo andereñoa), Odile Kruzeta (lehenengo gelako ikaslea) eta Martin Ugarteburu (hainbat urtez zuzendaritzan eta konponketa-lanetan jardundako gurasoa). Niri moderatzaile lana egitea egokitu zitzaidan. Baita gustura egin ere. 

Mogel ikastolaren sorrera - Bideoa

Mahai-ingurua girotzeko, bideo txiki bat ere editatu genuen. Ikastolaren lehenengo urteak bizi izan zituzten 8 lagun elkarrizketatu eta euren bizipenak jasotzen dituen 25 minutuko pelikulatxoa. Hona hemen:

Ez da lan erraza izan, batez ere azken uneko ideia izan delako. 15-20 egun eskas izan ditugu lan guztia egiteko: elkarrizketatuak aukeratu eta elkarrizketak egin (Sansaburun egin genituen martxoaren 2an), gidoia prestatu, musika aukeratu (librea behar zuen) argazki zaharrak bilatu (ezer gutxi zegoen), ahotsak sartu, montajea, edizioa... Zoramena izan da, baina tira, uste dut merezi izan duela. Ikastolako beste guraso bi izan ditut laguntzen, Maider Aranberri eta Edurne San Martin, eta Streammediako Rafa Cabellok egin du azken edizioa. Eskerrik asko guztiei.

Hasieran 8-10 minutuko bideo bat egin nahi genuen, baina 3 orduko elkarrizketetan jasotakoa, zelan laburtu 8 minutura? Azkenean 25 minutu ingurukoa irten zaigu; aukeran, luze samar geratu da, baina tira. Ostegunean Untzagan bildutakoek oso gustura ikusi zuten pelikula eta pozik geratu zirela esango nuke.

Egun berezia izan zen niretako, Juan Antonio Mogel Ikastola nire bizitzako parte garrantzitsua izan delako. Aitxitxa Luis izan zen ikastola bultzatu zutenetako bat; aitak zuzendaritzan parte hartu zuen; ama irakasle ere izan zen (kasualitatez bada ere) 60ko hamarkadan; anai-arreba guztiok bertan ikasi dugu; eta seme-alabak ere hantxe daude. Ostegunean hori guztiori pilatu zen eta egun berezia izan zen, bai, niretako. Emozioz betetakoa. Eskerrak eman nahi dizkiot ikastolari, egun horretaz gozatzeko aukera eman zidalako.

Hona hemen eguenean ateratako argazki pare bat.

Martin, Mari Tere eta Odilerekin, mahai-inguruan.

Antolatzaile, guraso, irakasle eta ikasle-ohiak, mahai-inguru ostean Koxkor tabernan.