e-gorblog

Ez nuen Asterix-en album berriaren marketin jokoan sartu nahi, batez ere seriearen azken aldiko kalitatea arras eskasa iruditzen zaidalako, baina ezin izan dut agoantatu, enpin... Hemen dituzue atzo izenburua ezagutzera emateko eskainitako prentsaurrekoaren ingurukoak eta beste kontu batzuk ere bai, euskarazko bertsioaz-eta.

Aurreko post hartan esan nuen album berria irtetzekoa zela eta marketin kanpaina handia egin behar zutela aurrekoen salmenta txar samarrak hobetu asmoz (txarrak, euren ustetan eta aurreko beste batzuekin konparatuz, noski, munduan gehien saltzen den komikia izango baita ziurrenik, azkenak 10 milioi ale saldu zituen!). Berri hau emateak ez nau gehiegi entusiasmatzen, bi arrazoirengatik: lehena, ez ditut marketin kontuak atsegin; eta bigarrena, Goscinny hil zenetik Asterixen istorioak ez zaizkit hainbeste gustatzen (Uderzok justu atzoko prentsaurrekoan esan omen zuen bera hil ondoren ere Asterixek bizirik jarraituko duela, baina aurrez egindako materialarekin, ez duela nahi beste inork bere lana jarraitzerik alegia; esperientziagatik dakiela horrelakoetan egile berrien lana ez dela berdina izaten, eta ez duela jarraitzaileak zapuzterik nahi; erabat zuzen dago eta haatik guztiz kontraesanean, berak egin egin baitu!).

Hala ere, jendearentzat interesgarri datekeelakoan (aurreko baten lagun batek izenburua galdetu zidan, "semearentzat" esan zidan, oraindik ere lotsa dute heldu askok komikiak atsegin dituztela onartzeko!), post hau idaztea erabaki dut. Tira, eta Asterix Asterix delako eta nire bihotzean beti lekutxo bat izango duelako ere bai...

Marketin kanpaina horren barruan lehen pausua noiz aterako zen jakinaraztea zen, eta hurrengoa atzoko ekitaldia: Asterix-en inguruko erakusketa erraldoia ireki zen Bruselan, eta hori aprobetxatuz Uderzo-k prentsaurrekoa eman behar zuen izenburua jakinarazteko. Ba Le ciel lui tombe sur la tête izango da. Ingelesez, aldiz, Asterix and the falling sky izango du titulua, eta gaztelaniaz ez dago argi, iturri batzuk (gehienek) El cielo se nos cae encima izango dela diote eta beste batzuk La Galia en peligro.

(Hona hemen, askotan bezala, La cárcel de papel gune apartan horri buruz ateratako bi artikulu, ale berria aterako zela esan zutenekoa eta atzokoa)

Euskarazko izenburuak Zerua gainera erori zitzaienekoa edo halako zerbait beharko luke, baina euskaraz aterako dutenaren berririk ez dut... Espainiako blogetan diote 300.000 ale aterako direla gaztelaniaz eta 50.000 katalanez, eta euskara ez dute aipatzen, beraz...

Azken istorio luzeak (Asterix eta Latraviatta, Obelix-en galera) euskaraz ere atera zituzten beste hizkuntzetan atera ziren egun berean. Azken liburukia, Asterix et la rentrée gauloise (han eta hemen okasio ezberdinen karira ateratako istorio laburren bilduma), ez zen euskaraz atera, eta badirudi hau ere ez dela aterako... Munduko komikirik ezagunenetakoak, salduenetakoak, haur zein helduek maiteenetakoak ere ez badu merezi euskaraz ateratzerik, ederto gaude! Hemengo argitaletxeek hori euskaraz ateratzeko interesik ere ez badute... Zertan ari gara ni eta ni bezalako beste batzuk euskara eta komikien mundua bultzatzen, noizbait helduentzako komikien klasikoak ere euskaraz ikusteko esperantzarekin? Utopiko hutsak al gara? Merezi al du jarraitzeak? Ez dakit ba...

Alaixeago bukatzeko, bi txaskarrillo kontatuko dizkizuet, artikulu hau idazteko informazioa biltzean jakin ditudanak:

• Uderzo daltonikoa da eta kolorista batek laguntzen dio albumak marrazterakoan! ("(...) the colourblind Uderzo continued writing and illustrating another eight albums, saying he had always had a colourist helping him with the finishing touches (...)")
• Uderzoren konpainiak izena "ix"-ekin amaitzen duten IKTko hainbat enpresa alemaniar (ugari daude, Unix dela-eta alde batetik eta "ix" "ics" bezala —electronics, mechanics— ahoskatzen delako bestetik) auzitara eraman ditu, bere jabegokoak diren "Asterix" eta "Obelix" marka komertzialei konpetentzia edo kalte egiten dielakoan!

Watchmen da niretzat inoiz egin den komikirik onena. Alan Moore maisu handiaren gidoia eta Dave Gibbons-en irudiak dituen nobela grafiko hau inoiz existitu den onena dela ez dut nik bakarrik uste, mundu guztian zehar jende asko da iritzi berekoa, eta bozketa bat egingo balitz onena zein den jakiteko, ziurrenik berak irabaziko luke. Horrelako gorazarrea merezi izateko zer duen jakin nahi baduzu, segi irakurtzen eta ikusiko duzu!

Watchmen eta ni

Azken urteetako komikien zinemaratze masiboa ez da komikizaleak bereziki pozten gaituen fenomenoa. Izan ere, Hollywood-ek komiki onenekin ere bere estiloko akzio-film kaskar horiek besterik ez daki egiten, kasu gutxi batzuetan salbu (Sin City, zeina duela gutxi gutxi komentatu dugun blog honetan, X-Men eta besteren bat). Zerbait ona izatekotan, jende arrunta komikien mundura hurbiltzea izan daiteke, nahiz eta hau eztabaidatzekoa den, izan ere film hauetako askoren kalitate eskasak agian komikien fama okertu besterik ez du egiten, ez dakit. Tira, nire kasuan behintzat, esan beharra dut film baten bidez ezagutu nituela nire komikigile eta komikirik kuttunenak.

2003an The League of Extraordinary Gentlemen filma estreinatu zenean ezin izan nion joateari utzi. Nahiz eta kritika guztietan txarra zela irakurri, fantasia, abentura eta zientzia fikziozko nobela klasikoen hainbeste pertsonaia (Mina Harker, Nemo kapitaina, Allan Quatermain, Jekyll eta Hyde, gizon ikustezina...) film bakarrean ikusi ahal izatearen tentazioa erakargarriegia zen. Beraz filma ikusi nuen eta oso txarra zela baieztatu nuen, akzio eta efektu berezi asko eta gidoi gutxiko (ez baitzuten komikia errespetatu) beste film bat besterik ez.

Baina filmaren kritiketan komiki oso on baten oinarrituta dagoela esaten zuten, eta horrela handik gutxira erosi egin nuen The League of Extraordinary Gentlemen komikia. Eta hau bai, hau oso ona dela baieztatu nuen, guztiz originala, heroi klasikoen berrirakurketa ezberdin bat. Haren gidoigile Alan Moore-ren izena gogoan gorde nuen, hurrengo baterako.

(The League of Extraordinary Gentlemen filmari eta komikiari buruzko bi komentario euskaraz irakurri nahi badituzu, hona Sustatun Iban Zalduak egindakoa eta The Baldekoek egindako beste hau)

Handik denbora batera, kasualitatez egile horren beste obra bat aurkitu nuen denda baten. Watchmen izena zuen, eta kontraportadan, oso ondo jartzeaz gain (hori beti egiten dute), hainbat sari irabazi zituela esaten zuen (Kirby saria, Eisner saria eta Hugo saria). Beraz, erosi egin nuen eta irakurri.

Irakurtzen amaitutakoan, ezin erreakzionatuta geratu nintzen, shock egoeran. Benetan gertatu al zen esperientzia ia mistiko hura? Konprobatzeko, jarraian berriz irakurri nuen osorik, eta berriz ere sentsazio bera, zeozer aparta, paregabekoa irakurri izanarena. Inoiz irakurri nuen komikirik onena zen zalantzarik gabe. Are gehiago, jarraitzen ditudan beste kultur adierazpideak (zinea, literatura eta musika) hartuta ere inoizko obrarik onentsuenetakoen artean jartzeko bestekoa. Posible al zen? Internetera jo nuen ziurtatzeko ez zitzaidala niri soilik gertatu eta ea beste batzuentzat ere hain obra ona zen ikusteko, eta hala zela baieztatu nuen. Jende askok dauka komikirik gustukoentzat.

Nik harrezkeroztik jende guztiari emozioz gomendatzen diot, eta diszipulu bati zerbait zoragarriaren iniziazioan laguntzen ari denaren ilusioaz uzten diet Watchmen lagunei. Eta ni horrelako sentsazio gazi-gozo batekin gelditu naiz, egia absolutua edo perfekzioa ezagutu duenaren pozarekin baina behin hori bizita inoiz berriro horrelakorik ezagutuko ez duzula jakitearen penarekin.

Alan Moore paregabeko jenioa

Alan Moore komikigilea da, bai, baina ez marrazkigilea, komikien gidoiak egiten ditu. Komikia literaturatik bereizten duena justu irudiak izanik, agian norbaitek (komikia literaturaren aldean anaia txikia dela uste duen norbaitek) gutxietsi egingo du Moore, benetan ongi idazten jakingo balu idazlea izango litzatekeela pentsatuz. Ba oker dago. Zaleon artean komikirik onena edo komikigilerik onena zein den eztabaida asko badago ere, gidoiei soilik erreparatuz gero ia inork ez du zalantzan jartzen onena Moore denik. Bere istorio landuek ikaragarrizko kalitatea dute, eta irudigilea dena delarik ere bere lanen kalitate orokorra izugarria da. Eta goiko norbait hori oraindik konbentzitu ez badut, esango diot literaturarekin ere ausartu izan dela (nobelak eta antzerki obrak ere idatzi ditu). Egia esateko, zer ez du egin gizon honek! Antzerki-talde baten ere aritua da, musikan ere ibilia da, magoa ere bada...

Britainiarra da Moore, eta bere jaioterrian aritu zen lanean hasieran, etapa honetako lanik ezagunena V for Vendetta izanik, David Lloyd-ek marraztua, bere kultuko lanetako bat.

Ondoren mainstream amerikarrera (hau da, superheroien komikietara) pasatu zen, DC-ra zehazki, eta hainbat serietan aritu izan zen (Swamp Thing, Batman, Superman...). Tarte honetan egin zuen 1986an Watchmen, bere maisulan handiena. DC 1989an utzi zuen, hainbat desadostasun medio.

Nahiko independente aritu zen aldi batez, argitaratzaile ezberdinekin (tartean berak sortutako bat zela) hainbat lan ateraz, eta aldi honetan egin zuen, 10 urtetan zehar, zenbaitentzat bere lanik onena dena, From Hell, Eddie Campbell-en irudiekin.

Aldi batez berriz ere superheroien komikien gidoiak egiten aritu eta gero (Marvel-ekoak gehienbat), bere lerro propioa sortu zuen, America's Best Comics, Wildstorm argitaletxearekin publikatzeko. Baina Wildstorm DC-ri saldu zion jabeak eta Moorek nahiko egoera ezerosoan aurkitu zuen bere burua, berriz ere DC-rentzat lanean. Aldi honetan atera zituen, dena den, The League of Extraordinary Gentlemen eta Top 10.

Alan Moore artista da, eta bere artera dedikatzen da soilik. Komikien munduaren alderdi merkantilista ez du batere atsegin. Antisistema bat dela esan daiteke. Ez da azoketara edo liburu-sinaketetara joaten, eta liskar ugari izan ditu DC bere argitaletxearekin. Horietako bategatik zuen utzia DC lehen, eta bere nahiaren kontra berriz bertan aurkitu denetik ere eztabaida asko izan ditu. From Hell eta The League of Extraordinary Gentlemen bere nobela grafikoetan oinarritutako filmak egitea proposatu ziotenean, nahi zutena egin zezaten utzi zien bera eta bere lana bakean uzten bazituzten. Emaitzak ikustean, halere, erabaki zuen aurrerantzean bere lanetan oinarritutako filmik egiterik ez zuela utziko eskubide guztiak bereak ziren kasuetan, eta eskubideak beste batzuenak ziren kasuetan, bere izena kredituetan ez agertzea eta berari zegokion dirua marrazkigilearentzat izan zedila.

Alan Mooren izaera berezia eta jenialtasuna ikusi nahi baduzue, hiru elkarrizketa dituzue hemen, hemen eta hemen.

Baina zer da Watchmen?

Watchmen Alan Moore jenioaren lan gorena da. Batzuk From Hell bere beste maisulana nahiago badute ere, niri gehiago gustatzen zait Watchmen. 1986an argitaratu zen 12 emanalditan, eta ondoren guztiak laburtzen dituen liburu mardul formatuan. Irudiak Dave Gibbonsek egin zituen.

Watchmen hainbatek (oker, noski) superheroien komikitzat jotzen du. Justiziero mozorrotuak agertzen dira, bai, baina Moorek justu balizko superheroien ikuspegi ezberdina ematen du. Agertzen diren mozorrotuak ez dira superboteredun superheroi superonak. Nobela errealitate alternatibo baten kokatuta dago, non superheroien komikien eraginak hainbat jende mozorroa jantzi eta justizia egitera eraman duen. Eta Moorek zalantzan jartzen ditu justizieroak, hauetako batzuk faszistak, indarkeriazaleak edo amoralak baitira, euren burua justiziaren gainetik ikusten dutenak. Obraren izenburuak berak horrelako "heroien" zilegitasunari egiten dio erreferentzia: latinezko "Quis custodiet ipsos custodes" esaldia du oinarri, ingelesez "Who watches the watchmen?" moduan itzultzen dena, hau da, "Nork zaintzen ditu zaindariak?"

Nobela grafiko honek abentura eta polizi-intriga ditu, baina hori baino askoz gehiago da. Gizartearen, filosofiaren, historiaren, zientziaren eta beste hainbat arloren erreferentzia ugari ditu, horien azterketa sakona egiten du, eta gauza askoren kritika fina ere. Gai horiei guztiei buruzko jakinduria ia entziklopedikoa erakusten digu Moorek (nahiz eta horretan bai irabazten dion From Hell-ek).

Haria maisutanez lantzen du Moorek lan honetan. Hilketa bat da dena abiarazteko aitzakia, baina inbestigazioak enmaskaratuak inplikatuta egon daitezkeen eta Gerra Hotzagatiko munduaren amaiera suposa lezakeen konplot handiago batera garamatza. Hari nagusiaz gain, lehen taldea osatu baina gero banandu ziren mozorrodun bakoitzaren background-a edo iragana kontatzen doa, eta horrela guztia poliki-poliki prestatzen doa denak batera konpondu beharko duten konplotaren bukaera zirraragarri apoteosikorako. Eta bukaera erabat ezustekoa da, Moorek nobela guztian zehar maisutasunez engainatu gaitu, utzitako pistekin iradokitzen duenak berak nahi duena pentsarazten digu espero gabeko amaiera emateko, Hitchcock-ek Psycho filmean bezalatsu.

Baina liburuak hari bat baino gehiago duenez, haria baino, liburua zoragarriki hilbanatutako oihala dela esan beharko genuke, non hari guztien artean osatzen den oihal hori. Pertsonaia nagusiez gain, bigarren mailako beste mordo bat daude, baina guzti horien istorioak ez daude hor puntualki argumentuak eskatzen duelako soilik. Guztiek dute garrantzia istorio nagusian, gero deskubritzen joango garen bezala. Eta ez pertsonaiak bakarrik, liburuan zehar agertzen doazen objektu edo detailetxo askok eta askok ere bere izateko arrazoia dute, ondoren ikusiko denez. Horrez gain, erreferentziaz beteta dago. Hainbeste eta hainbeste detaile, erreferentzia eta abar daude, non irakurtzen duzun bakoitzean gauza berriez konturatzen zaren.

Teknikoki ikusita ere lan aparta da. Komikien munduan diren errekurtso edo teknika grafiko guztiak erabiltzen ditu, eta berriak ere asmatzen ditu. Niri bereziki gustatzen zait bi istorio, biei antzekotasunak emanez, paraleloan kontatzen dituenean eta bi harien irudiak eta hitzak nahasten dituenean, tipo bat irakurtzen ari den pirata-komikiarena adibidez, edo Manhattan doktorearen elkarrizketa.

Gainera, jatorrizko komikiaren entrega bakoitzaren bukaeran kontatzen den istorioarekin zerikusia duten hainbat testu edo bestelako sartzen ditu. Adibidez, kontatzen den istorioko pasarteren bat agertzen den egunkari bateko orri batzuk, edo pertsonaietako baten txosten psikologikoa... Horrelakoak beste lan batzuetan ere egin izan ditu Moorek, eta asko atsegin dudan zerbait da, alde batetik horrela komikiak gehiago irauten dizulako (komikian baino gehiago irakurri behar baita ;-) eta bestetik istorioa osatu eta errealismo handiagoa ematen diolako.

Lan ezin hobea. Benetan.

Epilogoa

Tira, goraipamenetan pasatu egin naizela uste duzue? Baliteke, izan ere emozionatu egiten naiz Watchmen edo Mooreri buruz berba egiten dudan bakoitzean. Baina benetan pasatu naizen edo ez jakiteko modu bakarra duzue, obra irakurtzea. Beraz, irakur ezazue eta kontatuko didazue! (Online eros daiteke gutxienez FNAC-en; bestela liburutegietan maileguan hartu gutxienez Abadiño, Iurreta, Arrasate, Elgoibar, Errenteria eta Hernanin, Euskadiko Liburutegien Sistema Nazionalaren Katalogo Bateratua-ren arabera, eta beste herri batekoa bazara ere, sistema horren barruan dagoen edozein liburutegitan eska dezakezu eta ekarri egiten dizute; edo bestela eMule-n ere aurki daiteke).

Eta filmei buruz hitz eginez hasi dudanez artikulua, filmei buruz hitz eginez bukatuko dut. Azaroan pantailaratzekoa da V for Vendetta filma, Wachowsky anaiek egokitutako gidoi baten gainean egina. Ba Joel Silver ekoizleak prentsaurreko baten adierazi zuen Alan Moorek Larry Wachowskyri esan ziola oso proiektu interesgarria iruditu zitzaiola filma. Silver-en adierazpen hau guztiz gezurra da, noski. Mooreri gidoia "ergelentzakoa" iruditu zitzaion, eta Silverren adierazpenak zuzen zitzaten eskatu zuen. Horrelakorik egin ez zutenez, Moorek DC-rekin definitiboki hautsi zuen.

Eta Watchmen bera ere zinemara eramateko bazeukan proiektu bat nahiko aurreratuta Paramount etxeak, Paul Greengrass-ek zuzentzeko. Interneteko komikizaleen foroetan iritzi orokorra zen hobe zela ezer ez egitea, obra horren xehetasunak, zorroztasuna eta kalitatea zinera ezin zirela eraman, eta are gutxiago Hollywood-ek! Zaleak pozik uzteko, foro bat eta guzti ireki zuten zuzendariarekin zuzenean filmari buruz berba egiteko. Baina azkenean uztailean bertan behera utzi dute proiektua eta beste estudio batzuei eskaini die. Eurek beste arrazoi batzuk argudiatzen dituzte, baina ez dakit... Interneten bidez batu eta antolatuta herriak duen botereaz konturatzen hasi al dira boteretsuak?

Niri dagokidanez, koherentziagatik eta Moorekiko errespetuagatik ez nituzke bi filmok (V for Vendetta eta Watchmen, azkenean egiten badute) ikusi beharko, baina ez dakit agoantatuko dudan...

Gaur atseginez aurkeztu nahi dizuet (jada ezagutzen ez duzuenoi) blog euskaldun berri bat. Ahuntzaren Eguerdiko Doministikua (AHED) du izena, eta Patxi Lurra (edo hobe esanda Iñaki Peña) adiskideak sortu du. Patxi blogen munduan beteranoa dela esan dezakegu, eta ziur naiz gauza interesgarriak dituela bertan esateko.

Patxi-Iñaki ez da berria blogen munduan. Aspalditxotik dabil blog askotan erantzunak idazten, eta baita artikuluak ere. Artikulu gogoangarria idatzi zuen Sustatun azken Korrikaren harira, Korrikak euskaldun berriak omendu nahi zituela-eta euskaldun berri etiketa arbuiatuz. Blog honetan bertan hainbat artikulu idatzi izan du (Aitor Aranaren Komiki Gay eta Lesbiko bildumari buruz, Bartzelonako 23. Komiki jaialdiari buruz, American Splendor filmari buruz eta Marrazkirri komiki-erakusketari buruz) eta ezin konta ahala erantzun!

Horrez gain, aurrez bloga edukitakoa da. Gogoan duzue nola hitz egin nizuen hemen ezkontza-bidaia baten blogari buruz? Ba bera zen ezkontideetako bat. Eztei-bidaiaren kronika ederra osatu zuten berak eta Maider neskalagunak Turkistan 2005 blogean.

Irailaren 1ean izan zen blogaren irekiera ofiziala. Atal interesarriak izango ditu: Bilboko kontuak, medikuenak (bera medikua baita), militantismoak... Blogaren aurkezpen orrian aipatzen ditu gustuko dituen hainbat gauza, eta horrelakoak gustuko dituztenek atsegingo dutela bloga. Monty Python, Young Frankenstein... Eta berak badakienez, nik asko atsegin ditut horiek, beraz bloga ere ziur baietz!

Hasteko, blogaren atal ezberdinen aurkezpenak sartu ditu, eta jada badago bere harrikaldi oso polit bat. On egin dagizuela!

Dudarik gabe, komikizaleontzako Sin City filma zen urteko estreinaldia. Ikusmin handia sortu zuen pantailaratu aurretik ere hainbat arrazoirengatik: Frank Miller Sin City komikiaren egilea bera zelako zuzendarietako bat, Robert Rodriguez El mariachi interesgarriaren egilea zelako bestea, Quentin Tarantino ere zuzendari gonbidatu bezala agertzen zelako, aktoreen zerrenda itzelagatik (Bruce Willis, Mickey Rourke, Benicio del Toro, Elijah Wood, Rutger Hauer, Michael Madsen eta emakumezko aktore gazte ez hain ezagun baina guztiz eder pila), baina batez ere internetez zabaldutako irudiek erakusten zutelako filma komikiarekiko erabat leiala izango zela, orain arte inoiz ez beste (ikusi bestela ondoko irudia edo hemengoak eta hemengoak). Nik lehengo egunean lortu nuen apur batez nire aita-eginkizunetatik libratzea eta zinera joan nintzen ikustera.

Bada urte bat-edo sarean, eta azken hilabetetotan baita beste medioetan ere, Sin City filmaz hitz egiten ari direla. Nik ere ezin nuen itxoin filma ikusteko, berri horiek guztiek nire arreta ere erakarri baitzuten:

• Frank Miller-en komikia kultuko komikia da, jende askorentzat inoizko onena, eta Robert Rodriguez-ek Miller beraren laguntzarekin eta gidoi gisa komikia erabiliz (adaptaziorik egin gabe) filma egin nahi zuela jakin zenean, ikusmin itzela sortu zen komikiei buruzko blog eta foroetan.
• Gero, filmazioa aurrera joan ahala, hainbat gauza jakin ziren: eszena guztiak kroma berde baten grabatzen zirela, eta atzealde guztiak digitalki gehituak izango zirela; goikoak bezalako irudiak zabaltzen joan ziren, jende guztia harrituta utziz filmak komikiarekiko izango zuen fideltasunarekin; eta aurrerago jakin zen Robert Rodriguez Zinema Zuzendarien Elkartetik bota zutela Frank Miller zuzendari gisa ager zedin tematu zelako, komikizaleokin puntu asko irabaziz.
• Ondoren AEBetan estreinatu zuten, eta han arrakasta izan omen zuen bai kritika bai publiko aldetik.
• Gero Cannesko zinemaldian bota zuten filma, eta kritika onak jaso zituen (ikusi Begoña del Tesok Berrian zioena: "(...) (Robert Rodriguezek) zinema darama bihotzean. Berak eginiko Sin City zeluloidezko puskak, zinema eta komikia jartzen ditu parez pare, aurrez aurre, borrokan eta egurka. Denek esango dute azken Star Wars-en ikusitakoak ez duela berdinik inon. Gezurretan ariko dira. Sin City filma askoz urrunago, askoz sakonago, askoz gorago doa. (...)"
• Estreinatu ondoko kritiketan, iritzi onak irakurri ditut komunikabideetan. Alberto Irazuk Berrian hau zioen: "(...) Ezer baino lehen, oso ariketa interesgarria iruditu zait Sin city hau; ariketa interesgarria baita, hain justu, azken urteotan zinema eta komikiaren artean sortu den zubigintzan beste pauso bat delako. (...) Sin city honetan, aldiz, bi mailak bat dira: planoa biñeta bilakatzen da, edo biñeta plano. Inoiz baino gehiago, storyboard baten gainean eraikia dago dena, eta horrek ezartzen du lehentasuna. Narratiboki ere, istorio nagusiaren kronologian eta begi narratzailearen ikuspuntu ugaritasunean, komikiaren oinarriak darabiltza Sin City-k horiek guztiak zineman askotan ikusi ditugun arren. Alde horretatik, beraz, erabat ariketa interesgarria da. (...)". Eta Begoña del Tesok Diario Vasco-n: "(...) esta sorprendente película que, a la fuerza, por derecho y con todas las de la ley, marcará un antes y un después en las adaptaciones del comic al cine. Auténtica revolución gráfica, tecnológica, cinematográfica, Sin City fue rodada en color con cámaras numéricas, en un universo casi absolutamente virtual. El blanco y negro, saturado al máximo, se añadió en la posproducción, los decorados son imágenes de síntesis(...) Mundo extraño, bellísimo, increíble, bestial, trágico, el de esta película que es sueño y, a la vez, pesadilla."
• Komikiei buruzko blogetan ere kritika onak jaso zituen. Adibide gisa, La cárcel de papel-ek (Espainian dagoen komikiei buruzko blogik onena, zalantzarik gabe) zioena: "Son el cine y la historieta artes hermanas, que comparten no sólo orígenes de mestizaje y bastardía varia, sino un lugar y una época común en la que alcanzan su forma definitiva. (...) Pero por muchas que sean las coincidencias, por mucho que se quieran relacionar, sus lenguajes son radicalmente distintos. (...) Con todas las objeciones formales (y, sobre todo temáticas) que se le puedan poner a la película, me atrevería a decir que Sin City supone el nacimiento de un nuevo lenguaje, del primer híbrido real entre cine e historieta (no, los dibujos animados no son un híbrido, su lenguaje es el del cine). En Sin City, Miller (y no sé hasta que punto Rodríguez) ha conseguido trasladar el lenguaje de la historieta a la gran pantalla de una manera única y nunca vista hasta ahora. (...) Si nos olvidamos de la impactante visualidad de la fotografía, del maquillaje y demás parafernalia (...) lo sorprendente es cómo la película reproduce el ritmo de lectura de un tebeo, llevando al celuloide el tebeo viñeta a viñeta. En Sin City, cada plano se convierte en una viñeta, casi estática, donde la composición y puesta en escena son las de la historieta, con pequeños movimientos que tan sólo llenan el espacio en blanco de las viñetas. Encuadres que son movidos reproduciendo el ritmo de lectura, casi llevándonos a alargar la mano y pasar la página. Pocas veces he visto una experimentación tan radical con el lenguaje cinematográfico, tan rupturista y vanguardista que, además, está inmersa dentro de un espectáculo visual de estética arrebatadora. Es verdad que hay muchos fallos (...) pero deben ser obviados ante lo que es, sin duda, la primera piedra de un nuevo lenguaje audiovisual, el mestizaje último entre historieta y cine."

Tartean, filma iparraldean estreinatu ondoren, agertu zen Berria-ren kulturako orrietan Lander Garrok filmaren inguruan idatzitako artikulu bitxi bat. Bitxia, alde batetik, formatuagatik, ez zelako filmeen ohiko kritika, zinemako orriaren zati bat okupatzen duen horietakoa, puntuazioarekin-eta, baizik eta orri osoko artikulua; eta bestetik, inoiz ez dudalako irakurri, ez filmeenetan ezta liburuenetan ere, hain kritika zorrotzik. Hona zatitxo batzuk: "Sin City, traizioa komikiari. Frank Millerren komikia txikitu du Robert Rodriguezek, gupida gabe. (...) AEBetako zinemak, berriro ere, urrezko meategietatik gorotza nola atera erakutsi du Sin City errariarekin. Edo, bestela esanda, interesez betetako istorioari interes guztia nola ken dakioken erakutsi du, interes hori estetikakeria huts bilakatuz. (...) Rodriguezek, izan ere, gidoi interesgarri bat (...) jasanezin bilakatzeko teknika erakutsi du (...) Elipsiaren eta laburbiltzeko legea etengabe ahazten du Rodriguezek. (...) Komikietan (mugimendurik ez dagoenez) egiten den planoen erabilera errepikatu nahi izan du, gainera, eta ahaleginean muntaia nekagarria erdietsi du. Planoetan, gainera, Millerren ekonomia eta sotiltasuna (apaltasuna) baztertu ditu, efektismoaren alde, eta AEBetan hain ohikoa den plano kargatu eta bete-betearen alde. (...) Rodriguezen filmean plano bakoitza da erakustaldi, teknikaren erakustaldi, AEBetako zineman horrenbeste maite dituzten plano konputerizatu eta makillatuak, publizitatetik eta bideoklipen hizkuntzatik hain gertu. Pertsonaien trataerari dagokionez, Rodriguezek haien sakontasuna sakrifikatu du, haien arteko elkarrizketak moztuz, filma ia ulergaitza egin arte. Ia azal eta haragi ziren pertsonaiak, zuri-beltzezko postal ederretako pertsonaia topiko bilakatu ditu, paisaia sasi-magiko bateko atrezzo huts. (...)". Rodriguezek baino, berak txikitzen du filma kupidarik gabe!

Artikulu harrigarri honek ez zizkidan filma ikusteko gogoak kendu (egitekotan, nire kuriositatea are gehiago handitu zuen). Ez nion artikuluari oso fidagarri iritzi, benetako kritikak gutxieneko objektibotasuna eskatzen baitu, eta zaila baita beste batzuk hainbeste goraipatutako zerbaitetik ezertxo ere ez libratzea. Hori artikuluori fanatismotik idatzia izan bada soilik uler daiteke (fanatismo, jatorrizkotik eratorritako bigarren zentzu anglosaxoian esan nahi dut, "fan" hitzaren zentzuan hain zuzen ere, hau da, komikiaren zale handi batek idatzia), eta garrantzi gehiegi ez ematea erabaki nuen.

Eta lehengo egunean, azkenean, bi haur txikiren aita eta blogaria den batek dituen lanetatik momentu bat ateratzea lortu nuen eta filma ikustera joan nintzen. Jasotako informazio guztia eta gero, aurrez erabakita nuen asko gustatu behar zitzaidala. Eta hala gertatu zen.

Sin City aurrez ikusitako edozeren ezberdina da erabat. Ez da gidoia soilik komikitik kalkatu dutena, estetika ere komikikoa da. Eta horrek egiten du filma hain berezia. Apenas grisik gabeko zuribeltza noizbehinka kolorearen bidez zerbait nabarmenduz, angelu eta ikuspegi ezinezkoak, fondorik ezak, konposizioak, komikia irakurtzen deneko erritmoak... Teknikoki eta estetikoki erabat apurtzailea da, etorkizunean egingo diren komikien adaptazioei (edo beste edozein filme motari) errekurtso pilo baten bidea irekitzen diena. Guztiz iraultzailea, bere garaian Citizen Kane filma adinakoa agian (teknikoki, e!).

Istorioak ere (hiru istorio ezberdin baitira) interesgarriak dira, guztiz harrapatzen zaituzten horietakoak. Pertsonaia nagusiak ere bai: biolentzia eta ustelkeriaz betetako "Bekatuaren Hirian" zuzen jokatzen saiatzen diren baina ezin duten pertsonaia atormentatuak, hiri guztia betetzen duen gaizkia garbitzeko arma berberekin jokatzera behartuta aurkitzen direnak. Eta zintzo hauen jokaera ere ultrabiolentoa eta ia besteena bezain gaitzesgarria izanik ere, beraiekin guztiz identifika gaitezen lortzen dute. Genero beltzeko biolentziaz betetako istorio horietan, hala ere, umorea ere sartzen da, gehiegizko biolentziaren edo protagonisten komentarioen bidez, Tarantinoren Pulp Fiction edo Reservoir Dogs filmetan gertatzen denaren antzera. Film hau ere etorkizunean beste bi horiek bezalako klasiko gisa gogoratu eta komentatuko dugula ziur nago.

Edozein modutan, aurreko paragrafoan aipatutako puntuen meritua (istorioa eta pertsonaiak interesgarriak izatearena eta umorearena) ez dut uste Rodriguez zuzendariarena denik. Benetan komikiaren gidoia biñetaz biñeta kopiatu badu, meritu osoa Millerrena eta bere komikiarena dela pentsatzen dut, zeina aitortu beharra dudan (honaino iritsita ezin gehiago ezkutatu) ez dudala ongi ezagutzen, soilik liburudenda batzuetan gainetik begiratu izan dut. Hau abantaila ere izan daiteke: komikia ezagututa, aurrez badakizu zer gertatuko den (eta kasu honetan gehiago, hain fidela bada!) eta filma ez da hainbeste gozatzen; eta sarritan jatorrizko komikiari egiten dizkioten aldaketekin sutan jartzen pasatzen dugu film guztia (nahiz eta dirudienez hau ez den kasua).

Filmak duen biolentziak eta hain berritzailea izateak bati baino gehiagori ez gustatzea ekarriko du, ziurrenik. Baina nire ustez film puska da, teknikoki oso berritzailea, komikien estetika filmera eramatea orain arte hobekien lortu duena eta oso entretenigarria. Gainera, diotenez, jatorrizko komikiarekiko oso fidela. Benetako komiki-filma, beraz.

Bukatzeko, honaino iritsi zaretenontzako eta kritiken esteka-zaparrada osatzeko, oparitxo bat: ez galdu hemengo aipamen hau. Ez horregatik!

Spam-a, gaur egungo informazioaren gizartearen gaitz handi hori, blogetara ere iristen da aurtengo otsailaz geroztik. Blogetako erantzunetan eta, batez ere, trackback-etan sartzen dizkigute propaganda mezu zikin horiek, gure blogak erabat kakaztuz, eta horiek garbitzeak ematen duten lana oso nekagarria da. Nik nire blogean spam-a automatikoki inoiz publikatzera ailegatu gabe ezabatzeko modua inplementatu dut, e-mail bidezko jakinarazpen eta guzti, eta artikulu honetan azalduko dut nola egin dudan Zope eta CoreBlog produktuak erabiltzen dituzten beste blogek (gutxienez Eibar.org eta Goiena.net-ekoak) erabili nahi badute.

Azken aldian blogariok (edo nik bai behintzat) erantzunetan eta trackback-etan spam asko jasotzen ari gara. Gure blogak ia egunero publizitate-mezuz betetzen dira. Horrek lan gehigarria eskatzen digu blogarioi, mezuok ezabatzen ibili behar baitugu.

Bloga ostatatuta dagoen plataforma batzuk spam-aren aurkako neurri edo produktuak dituzte. Eibar.org eta Goiena.net-eko blogek CoreBlog produktua erabiltzen dute eta honek, librea eta pertsona bakarrak garatutakoa izanik, ez du spam-aren aurkako ezer inplementatuta, eta norbera moldatu behar!

Batzuek blogean spam-a agertu eta gero ezabatzen ibiliko dira, lan haundia eskatzen duena. Beste batzuk erantzunak eta trackback-ak moderaziopean jarriko zituzten; hau txukunagoa da, bloga inoiz ez baita "zikin" agertuko, baina moderatze-lana ia ezabatzearena bestekoa da. Beste batzuk zuzenean trackback edo/eta erantzun aukerak kenduko zituzten, baina pena da spam-aren erruagatik bloga mugatzen ibili beharra...

Nik inplementatu dudan soluzioa oso garbia eta erosoa iruditzen zait:

• Erantzun edo trackback bat publikatu ahala, automatikoki begiratzen da spam-a den ala ez.
• Horretarako, izenburua hutsik dagoen edo bertan hitz jakin batzuk ote dauden begiratzen da (hitz zerrenda hau orain arte jaso dudan spam-arekin osatu dut, baina kontuan izanda ez dela komeni positibo faltsurik ematea). Metodoa oso efektiboa dela iruditzen zait: orain arte inoiz ez dit positibo faltsurik eman, eta mezu mota berri bat agertzen delako ez detektatzea hilean behin-edo gertatzen zait soilik (eta orduan, hitz berriren bat gehitzen dut zerrendan eta kitto).
• Erantzun edo trackback-a spam dela uste bada, automatikoki ezabatzen da.
• E-mailez abisua iristen zait norbait erantzun edo trackback bat bidaltzen saiatu dela, spam-tzat hartu dela eta ezabatu egin dela, mezuaren datu guztiak erantsiz. Horrela, positibo faltsua izan bada, beti dago aukera berriz publikatzeko. Norbaitek pentsa lezake spam horiek gure postontzian jasotzea "rollo" bat dela, horrela bada aukera hori ken daiteke; niri ez zait hain gogorra egiten, Google-n GMail posta dudalako eta spam mezu horiek guztiak konbertsazio bakarrean pilatzen dizkidalako (norbaitek GMail posta kontu bat eduki nahi badu, niri idaztea besterik ez du, gonbidapenak ditut emateko).
• Egia esan, e-maila bidaltzearena spam-a izan nahiz ez egiten du, horrela bide batez norbaitek erantzunen bat publikatzen duenean segituan enteratzen naiz postaren bidez, blogean sartzen ibili beharrik gabe.

Jarraian erakutsiko dizuet nola egin daitekeen hau. Hasteko, "spamstrings" izeneko Script (Python) bat sortu behar dugu gure blogean, eduki honekin:

spam_strings=[
"adipex",
"alprazolam",
"ambien",
"bankruptcy",
"betting",
"biaxin",
"black",
"blackjack",
"care",
"cash",
"carisoprodol",
"casino",
"casinos",
"celebrex",
"cialis",
"cipro",
"construction",
"craps",
"credit",
"crestor",
"debt",
"diet",
"diets",
"gambling",
"health",
"hold",
"holdem",
"hydrocodone",
"jack",
"keno",
"levitra",
"loan",
"loans",
"lose",
"mortgage",
"mortgages",
"naproxen",
"omaha",
"partypoker",
"paxil",
"pharmacy",
"pharmacies",
"phentermine",
"pill",
"pills",
"plavix",
"poker",
"pokers",
"prescription",
"prescriptions",
"prilosec",
"refinance",
"roulette",
"rules",
"skin",
"slot",
"slots",
"strip",
"stud",
"texas",
"tournaments",
"training",
"tramadol",
"viagra",
"weight",
"wellbutrin",
"wsop",
"xenical",
"zithromax"]
return spam_strings

Nabarituko zenutenez, hemen gordetzen dira spam mezuek normalean izaten dituzten hitzak.

Gero, "methods" karpetan "addCommentHook" izeneko Script (Python) bat sortuko dugu (hau erantzun bat publikatzen denero exekutatzen da automatikoki, CoreBlog-en FAQ-ean azaltzen den bezala), "d" parametroa jasoko duena, eta hau idatziko dugu barruan:

spam_strings=context.spamstrings()
found=0
if d["title"]=="":
    found=1
words=d["title"].split()
for word in words:
    if word.lower() in spam_strings:
        found=1
if found==1:
    context.get_entry(int(d["parent_id"])).deleteComment(int(d["id"]))
    spammezua="Spam-tzat hartu eta ezabatu egin da\n"
else:
    spammezua=""
try:
    mailhost=getattr(context, context.superValues("Mail Host")[0].id)
except:
    raise AttributeError, "Mail Host object cant be found."
to_addr="gureposta@guredomeinua.com"
from_addr="gurebloga@guredomeinua.com"
mMsg="""To: %s
From: %s
Mime-Version: 1.0
Content-Type: text/plain;
Egilea %s
E-posta %s
URLa %s
Izenburua %s
IDa %s
Mamia
%s
%s
Kudeatzeko %s/%s/manage_comments
""" % (to_addr , from_addr , d["author"] , d["email"] , d["url"] , d["title"] , str(d["parent_id"]) , d["body"] , spammezua , context.blogurl() , str(d["parent_id"]))
mTo=to_addr
mFrom=from_addr
mSubj="Erantzuna gehitu da zure blogean!"
mailhost.send(mMsg, mTo, mFrom, mSubj)

Ondoren, berriz ere "methods" karpetan "addTrackbackHook" izeneko Script (Python) bat sortuko dugu (hau trackback bat publikatzen den bakoitzean automatikoki exekutatuko da), "d" parametroa jasoko duena, eta hau idatziko dugu bertan:

spam_strings=context.spamstrings()
found=0
if d["title"]=="":
    found=1
words=d["title"].split()
for word in words:
    if word.lower() in spam_strings:
        found=1
if found==1:
    context.get_entry(int(d["parent_id"])).deleteTrackback(int(d["id"]))
    spammezua="Spam-tzat hartu eta ezabatu egin da\n"
else:
    spammezua=""
try:
    mailhost=getattr(context, context.superValues("Mail Host")[0].id)
except:
    raise AttributeError, "Mail Host object cant be found."
to_addr="gureposta@guredomeinua.com"
from_addr="gurebloga@guredomeinua.com"
mMsg="""To: %s
From: %s
Mime-Version: 1.0
Content-Type: text/plain;
Egilea %s
URLa %s
Izenburua %s
IDa %s
Mamia
%s
%s
Kudeatzeko %s/%s/manage_trackbacks
""" % (to_addr , from_addr , d["blog_name"] , d["url"] , d["title"] , str(d["parent_id"]) , d["excerpt"] , spammezua , context.blogurl() , str(d["parent_id"]))
mTo=to_addr
mFrom=from_addr
mSubj="Trackback-a gehitu da zure blogean!"
mailhost.send(mMsg, mTo, mFrom, mSubj)

Eta kitto! Honekin nahikoa da. Aurrerantzean, norbaitek erantzun edo trackback bat bidaltzean, spam-a bada automatikoki ezabatuko da, inoiz publikatuta agertu gabe, eta spam-a izan nahiz ez, e-postaz abisatuko zaigu; horrela, positibo faltsua bada, berriz publikatuko ahal izango dugu; eta negatibo faltsua bada, mezuan bertan doan estekan klik eginda ezabatu ahal izango dugu eta hurrengorako spam kateen zerrenda eguneratu ahal izango dugu.

Aurreko artikuluak:

• Nola hobetu zure COREBlog bloga I: Estiloa aldatzeko aukera
• Nola hobetu zure COREBlog bloga II: Kontaktu orria spam-a ekiditeko
• Nola hobetu zure COREBlog bloga III: Kolaboratzaileei gure blogean artikuluak idazteko aukera eman
• Nola hobetu zure COREBlog bloga IV: Erantzun eta trackback-etako spam-a nola ekidin

Blog honen irakurleek jakingo duzuenez, beste irakurketa batzuekin tartekatuta Sir Arthur Conan Doyle-ren The original illustrated "Strand" Sherlock Holmes - The complete facsimile edition (Sherlock Holmes-en abentura guztiak dituen liburua) irakurtzen ari naiz (jada horri buruzko bi artikulu idatzi ditut, hemen eta hemen), eta orain justu The hound of the Baskervilles daukat esku artean. Ba bizitzaren kasualitateak, oraintsu neskalagunak irratian entzun du agian Sir Arthur ez dela obraren benetako egilea, baina ez hori bakarrik: batzuen arabera, benetako egilea Conan Doylek pozoituta hil zuen hori jakin ez zedin, eta bere gorpua hobitik atera nahi dute frogatzeko!

Ezaguna eta nahiko onartua da Bertram Fletcher Robinson kazetari, abokatu eta Doyleren lagunak errekonozitzen zaiona baino eskuhartze handiagoa izan zuela aipatutako nobelaren sorkuntzan. Hark erakutsi zion Sherlock Holmes-en sortzaileari Dartmoor, kontakizunaren tokia inspiratu zuena; Baskerville Robinsonen gurdi-gidariaren izena zen; eta Robinsonek kontatu omen zion Doyleri Sir Richard Cabell-en istorioa, Satani arima saldu ziolako infernura txakur-talde batek arrastaka eraman zuen gizonarena. Lehen edizioko oin-ohar baten honela dio: "This story owes its inception to my friend Fletcher Robinson who has helped me" (Istorio honek bere kontzepzioa lagundu nauen Fletcher Robinson adiskideari zor dio).

Baina orain sei gizonek osatutako talde batek (Rodger Garrick-Steele idazleak eta Paul Spiring fisikari, biologo eta polizia-ohiak lideratzen dutena eta patologo eta toxikologo bat ere badituena) uste dute nobela Robinsonek idatzia dela eta Doylek bion izenean ateratzea nahi zuela, baina argitaletxekoek ez zutela nahi izan; eta laudorio guztiak jaso ondoren, egia inoiz jakin ez zedin, Doylek Robinsonen emaztea (zeinarekin afera bat zuen) konbentzitu zuela senarra laudanoz pozoitzeko. Talde honetakoek Robinsonen gorpua Devon-eko bere hilobitik ateratzea eskatu dute, laudanoz hila izan ote zen aztertzeko, eta ez tifusez bere heriotza-agiriak dioen bezala.

Ez dakit, baina niri arraroa egiten zait Conan Doyle bezalako gizon batek, eskubide zibilen, justiziaren eta berdintasunaren alde konprometitutako gizon batek (ikusi berari buruzko aurreko artikulua), horrelakorik egitea. Baina zuzen baleude, pentsa: inoizko detektibe onenaren kasu konplikatuak asmatu zituen gizonak egindako hilketa deskubritu izango lukete, ehun urte beranduago! Ez lirateke beraiek izango inoizko detektiberik onenak?

Bécassine Frantziako komikietako klasiko bat da, oraintsu mende bat bete duena. 12. albumean, 1925ean, Euskal Herrira etorri zen bisitan, eta album horren komentarioa egingo dut hemen. Bide batez, kanpokoek euskaldunak nola ikusten gaituzten ikusiko dugu, Jabi Zabalak bere blogean filmekin (McGyver, Orson Welles...) egindako saila osatuz.

Bécassine 1905eko otsailean agertu zen lehen aldiz La Semaine de Suzette neskentzako aldizkarian, Joseph-Porphyre Pinchon-ek marraztuta, orri bateko istorio labur gisa. 1913 eta 1950 bitartean 27 album luze atera ziren, gehienak Caumery-ren gidoairekin. Gero, Pinchon-en heriotzaren ondoren, album gehiago ateratzen jarraitu dute, marrazkilari eta gidoilari ezberdinekin. 1940an filme bat egin zuten, eta 2005eko apirilean Frantziako posta-etxeak zigilu bat atera du bere mendeurrenaren ohoretan.

Bécassine ezin da "ofizialki" komiki kontsideratu. Komikiaren sorrera "ofizialtzat" 1895eko The Yellow Kid jotzen da, hor agertu baitzen lehen aldiz elkarrizketentzako bunbuiloa, eta bunbuiloak jotzen dira komikiaren bereizgarritzat. Bécassine-n ez dago bunbuilorik, irudiei dagokien testua biñeta bakoitzaren azpian doa. Komikia Europara beranduago iritsi zen, agi danez.

Bécassine ez da gaur egun ezagutzen ditugun komikiak bezalakoa. Ez dago abenturarik, istorio sakonik edo umore finik. Istorio sinple baten enkajatutako esketx barregarrien segida bat da. Eta umorea ere oso naïf-a du. Don Celes edo Laurel eta Hardy moduko bat, uler gaitezen.

Horrez gain, oso komiki klasista da. Bécassine dama aberats baten neskamea da, eta bere etxekoandrearekiko miresmen edo adorazio guztiz gehiegizko bat sentitzen du. Berau da argitasunaren eredu, Bécassine guztiz tentela den artean.

Hala ere, bi detaile hauek ez lukete gure iritzia baldintzatu behar. Gauza bakoitza bere testuinguruan kokatu behar da, eta orduko gizarte-eredua islatu eta aisirako kultur-produktuen eredua jarraitu besterik ez dira egiten komiki honetan. 20ko hamarkadan gizarte okzidentala klasista zen, eta filme eta komiki barregarriak oso sinpleak.

Baina Bécassine-k baditu bere dohainak ere. Wikipediaren arabera, Bécassine-rekin hasten da BD modernoa, berarekin ematen da istorio ilustratuen eta benetako komikien arteko trantsizioa. Eta bere marrazketa-estiloa, marrazki borobildu eta biziekin, 25 urte geroago Hergé-k Tintin-ekin garatu eta famatutako lerro argia izeneko estiloaren aitzindaritzat jotzen da. Bestalde, entretenigarria da eta erraz irakurtzen da, beraz bere helburua betetzen du.

Goazen orain Bécassine Euskal Herrian egon zeneko aleak nola erakusten gaituen aztertzera. Egia esan, McGyver-en edo Orson Welles-en bideo haietan ez bezala, ez dago ezer berri, barregarri edo interesgarririk. Edozein frantziarrek daukan ikuspegia dauka Euskal Herriaz: Frantziako turismo-zona bat da (hegoaldeko lau probintziak direnik ere ez, noski), bitxia bere folkloreagatik, bertako gauzarik interesgarrienak Donibane Lohitzune eta Miarritzeko hondartzak, pilota-partidak eta zezenketak direlarik. Eta ezin zaio autoreari horren errua bota, hori baita Ipar Euskal Herriak berak esplotatu izan duen irudia...

Hala ere, nire ustetan, egileari nabari zaio halako frantziar jakobinismo bat, Euskal Herria hori besterik ez dela erakusteko halako nahi bat (edo grina ere, agian). Euskara anekdotikoki soilik agertzen da: ostatu bat non dagoen jakin nahi du Bécassine-k ("Ostatua Erdikoarra"!), eta tranbiakoei galdetzen die; errebisorea gaskoia da eta beste guztiek ez dakite euskaraz; kaleko haur batek laguntzen dio azkenean, erdigunean dagoela esanez (hau orain zailagoa litzateke, ze azkenaldian beti entzuten da euskararen transmisioa hautsi egin dela iparraldean, eta gero eta haur gutxiagok dakiela euskaraz...). Horrez gain, herrian pilota partida bat jokatzen da, bi espainol bi frantsesen kontra...

Amaitzeko, kuriositate bat: komikian herri eder bat bisitatzen dute, Loratzean izenekoa; nik ez dut ezagutzen, eta arraroa egiten zait asmatutakoa izatea, beste toki eta paisaia guztiak benetakoak baitira; inork eman al diezadake honen berri?

Beste irakurgaiekin tartekatuta, Sir Arthur Conan Doyle-ren The original illustrated "Strand" Sherlock Holmes - The complete facsimile edition (Sherlock Holmes-en abentura guztiak dituen liburua) irakurtzen jarraitzen dut. Irakurri dudan azken abenturan, The Yellow Face izenekoan, arrazakeriaren kontrako manifestu eder bat aurkitu dut, bitxia iruditu zaidana (1894an idatzi zela kontuan izanda). Hemen azalduko dizuet manifestu horren berri eta beraren inguruko gogoetatxo bat.

Istorioa hau da, labur-labur (kontuz, spoiler bat da-eta): Sherlock Holmes-i jaun bat azaltzen zaio bere kasua argitzen lagun diezaion eskatuz. Bere emaztea lehenago beste gizon batekin egon zen ezkonduta Ameriketan, alargundu zen arte. Hiru urtez pozik bizi izan dira, duela gutxi emaztea arraro portatzen hasi den arte. Lehenengo diru kopuru nahiko handi bat eskatu zion senarrari eta zertarako zen ez galdetzeko erregutu, eta honek fin bete zuen esandakoa. Baina geroztik behin baino gehiagotan (gauez zein egunez) isilean bizilagun berri misteriotsuen etxera sartzen harrapatu du. Emazteak berarekin fidatzeko eskatzen dio, ez saiatzeko gehiago jakiten euren zoriontasuna haus dadin nahi ez badu, laster amaituko dela guztia. Baina senarrak ezin du gehiago eta horregatik jo du Holmes-engana.

Honen ustez, emaztearen aurreko senarra ez dago hilda, aldameneko etxera etorri da eta emakumeari xantaia egiten dio. Etxera sartuko dira eta dena argituko dute. Baina detektibe handia oraingoan okertu egin da. Etxera sartu dira eta han ez dago gizonik, arraza beltzeko neska txiki bat eta bere zaintzailea besterik ez. Neska txikia emaztearen alaba da, bere aurreko senarra ere beltza baitzen. Senarra plaga batek hiltzean, andreak Ingalaterrara etorri beharra izan zuen eta haurra zaintzailearekin han utzi zuen, hura ere, bizirik atera bazen ere, gaixo egona baitzen, eta luze baino lehen itzultzeko asmoa baitzuen. Baina Ingalaterran oraingo senarra ezagutu zuen eta ezkondu egin zen, baina ez zen alaba eta senar beltzarena senarrari kontatzera ausartzen. Urte batzuk pasatu ondoren, alaba denboratxo batez besterik ez bazen ere ikusteko beharra zuela-eta, hura ekarri ahal izateko dirua eskatu zion senarrari, eta aldameneko etxean ostatatu zituen bera eta zaintzailea, ahal zuenean eskapo egin eta alabarekin egoteko.

Eta orain kontatuko dizuet lehen aipatutako arrazakeriaren aurkako adierazpena. Emazteak bere aurreko senarraren argazki bat erakusten dienean, hau esaten da istorioan, Watson narratzaileak hasita (ahalik eta hobekien itzultzen saiatuko naiz):

" ... There was a portrait within of a man strikingly handsome and intelligent-looking, but bearing unmistakable signs upon his features of his African descent. ‘That is John Hebron, of Atlanta,’ said the lady, ‘and a nobler man never walked the earth. I cut myself off from my race in order to wed him, but never once while he lived did I for an instant regret it. It was our misfortune that our only child took after his people rather than mine. It is often so in such matches, and little Lucy is darker far than ever her father was. But dark or fair, she is my own dear little girlie, and her mother's pet.’ ... "

(" ... Barruan gizon baten argazkia zegoen, edertasun eta azkar-itxura deigarrikoa, baina bere hazpegietan bere jatorri afrikarraren zantzu nabariak zituena. ‘Hau John Hebron da, Atlantakoa,’ esan zuen andreak, ‘munduan izan den gizonik zintzoena. Nere arrazakoengandik aldendu nintzen berarekin ezkontzearren, baina inoiz ez naiz horretaz une batez ere damutu. Baina, zoritxarrez, gure alaba bakarra Lucy gehiago atera da bere jendearen kolorekoa nirearenekoa baino. Horrela gertatu ohi da horrelako elkarketetan, eta Lucy txikia bere aita inoiz izan zena baino askoz ilunagoa da. Baina iluna ala argia, nire neskatto ttiki maitea da, bere amaren bihotzeko laztana.’ ... ")

Eta aurrerago, emazteak galdetzen dionean ea orain dena dakiela zer gertatuko den beraien artean, adierapzen hunkigarri hau egiten da, berriz ere Watson-ek hasita:

" ... It was a long ten minutes before Grant Munro broke the silence, and when his answer came it was one of which I love to think. He lifted the little child, kissed her, and then, still carrying her, he held his other hand out to his wife and turned towards the door. ‘We can talk it over more comfortably at home,’ said he. ‘I am not a very good man, Effie, but I think that I am a better one than you have given me credit for being.’ ... "

(" ... Hamar bat minutu pasatuko ziren Grant Munrok isiltasuna hautsi zuenerako, eta bere erantzuna etorri zenean, gogoratzea maite dudan erantzuna izan zen. Haur txikia besoetan hartu zuen, musu eman zion eta, oraindik neska gainean zeramala, beste eskua emazteari luzatu zion eta aterantz biratu zen. ‘Etxean hobe hitz egingo dugu horri buruz,’ esan zuen. ‘Ez naiz oso gizon ona, Effie, baina uste dut zuk pentsatzen duzuna baino hobea banaizela.’ ... ")

Polita, ezta? Politaz gain, niri harrigarria iruditu zait oso 1894an horrelako manifestu bat egitea. Izan ere, Estatu Batuetako gerra zibila, non esklabutzaren abolizioa estatu guztietara zabaldu zen, ez zen 1865ean baizik bukatu. Eta Guess who’s coming to dinner filmean ikusten da 1967an oraindik ez dituztela normaltzat hartzen zuri eta beltzen arteko ezkontzak.

Baina Hollywood-ek eta AEBetako zinemak guregan duten eraginarengatik da hori. Euren filmeetan zabaltzen dute askatasunen eta berdintasunaren defentsan aitzindari direla, eta mezu hori sinistu eta barneratu dugu. Baina pixka bat informatu naiz eta jakin dut esklabutzaren abolizioa Europan askoz lehenago eman zela, XIX. mendearen hasieran, Britainia Handian hasita. Beraz, Europan (edo gutxienez Erresuma Batuan) arrazakeria agian gaindituago legoke ordurako?

Edonola ere, emazteak horrelako beldurra bazuen senarrari kontatzeko gizon beltz batekin ezkonduta egona zela eta alaba beltz bat zuela, ez dut uste Europan ere arrazen arteko ezkontzak hain normalak izango zirenik... Beraz, Conan Doyle-ren postura hau, ederra eta hunkigarria izateaz gain, bere garaian ausarta eta txalotzekoa ere izango zen ziurrenik. Izan ere, Doyle injustizien aurka aritu zen bere bizitzan, Congo-ko krimenak salatzen, bidegabeki kartzelatuko George Edlaji erdi hinduaren eta Oscar Slater judu alemanaren kasuetan parte hartzen eta abar.

La cárcel de papel-en bidez jakin dut urriaren 14an Asterix-en 33. alea argitaratuko dela.

Betidanik Asterix-en zale handia izan banaiz ere, ez pentsa berriak gehiegi pozten nauenik. 1977an René Goscinny gidoilaria hil zenetik, Albert Uderzo marrazkilaria arduratzen da gidoiaz ere, eta sailak asko galdu du geroztik.

Goscinny gidoilari aparta dugu, pertsonaia eta serie oso famatu askoren sortzailea: Asterix-ez gain, Oumpah-Pah, Lucky Luke, Iznogoud, Nikolas Txiki... Inoizko gidoilaririk ezagunenetakoa eta onenetakoa da dudarik gabe, eta Uderzo, marrazkilari ona izanagatik, ez da gidoigintzan haren mailara hurbildu ere egiten. Eta azken aleak (Obelixen galera, Asterix eta Latraviata...) gero eta txarragoak dira. Kiroletako mitoen modura, komiki-sail eder hau ere gorenean zegoenean amaitzen jakin behar zuten, bere gainbehera negargarria ikus ez genezan.

Gainbehera hori salmentetan ere igartzen ari omen da, azken aleak ez baitira espero bezainbeste saldu. Hori konpontzeko eta inoizko salmentarik handiena lortzeko asmoz, promozio kanpaina mediatiko ikaragarria egingo dute. Horren barruan inauguratuko da Bruselan irailaren 22an Le monde, miroir d’Astérix izeneko erakusketa erraldoia, 450.000 euro kostatuko dena eta 200.000 bisitari izatea espero dutena.

Asterix-en azken benetako abentura-alea ere, Asterix eta Latraviata, oihartzun handiarekin atera zuten, mundu mailako kanpainan, egun berean ateraz hizkuntza guztietako aleak, baita euskarazkoa ere! Baina salmentak ez ziren onak izango-edo, ondoren ateratako Asterix y lo nunca visto (han eta hemen okasio ezberdinen karira ateratako istorio laburren bilduma) euskaraz ez baitzuten inoiz atera. Abentura berri hau aterako al dute euskaraz? Mendizegi-rentzako puntua...

Edozein modutan, ez naiz aurrejuzkuekin ibiltzearen zale, eta optimista izanez amaitu nahi dut. Ale berri honek harrituko al gaitu eta lehengoen moduko abentura eder bat izango al da!

Ekainak 28an komunitate homosexualak Gay eta Lesbianen Nazinoarteko Eguna ospatu dau, azken aldiotako polemika oraindino baretu ez dala. Aitor Arana nekaezina, ordea, jo eta ke dabil homosexual euskaradunen esku hainbat lan argitaratzen. Horietako bat, "Komiki Gay eta Lesbikoa" (Hiria argitaletxea), pasa den mendeko azken 20 urtetan euskaraz argitaratutako bilduma dana. Liburua gaur ikusi dot liburudenda batean, eta azalean ohartxoa agertzen da argi eta garbi: "Helduentzat bakarrik". Argi ibili orduan!

Hauxe da egileari Berriak egindako alkarrizketa, ekainaren 28an kaleratuta.

Berria: Lan handia denbora gutxian, ezta?

Aitor Arana: (...) Komikien bilduma aspaldi lantzeko asmoa nuen, eta azken hilabetetan biribildu egin da.

B: Zer aurki dezake irakurleak komiki bilduman?

AA: Komiki Gay eta Lesbikoan saiatu naiz Euskal Herrian eskuragarri diren komikien garapena jarraitzen eta bilduma egiten. Horien antologia da; argitaratu den horren guztiaren aukeraketa esanguratsua eskaintzea da helburua. Garapen handia eduki dute komiki gay eta lesbikoek. Hasieran, komiki heterosexualen barnean argitaratzen ziren, eta nahiko desatsegina zen haien isla. Gayak azalkeria handiz azaltzen ziren publikazio horietan. Pixkanaka-pixkanaka, gayek komikiak gayentzat ekoizten hasi ziren, eta gauzak aldatu ziren. Bilduman, XX. mendeko lanak ikus daitezke; azken joerak ez ditut bildu bertan. Bere garaian jatorrizko hizkuntzan edo gaztelerara eta frantsesera itzulitakoak dira, gehienbat.

B: Nola erabili behar da bilduma?

AA: Komiki bilduman, egia esan, ez dakit zer erabilera eman behar zaion. Komikiak erosteko eta biltzeko zaletasuna eduki dut betidanik, eta nituen lanen bilduma bat publikatzea ideia polita litzatekeela pentsatu nuen. Beti gustatu egin zaizkit liburuak erostea eta biltzea. Material hau eskuratzeko zailtasun handiak ziren, eta bilduma interesgarria izan zitekeela uste nuen. Ziurrenik, baten batek baino gehiagok ezagutzen ez duen eta existitzen den material bat aurkituko du bilduman, bere harrigarri.

B: Euskal Herrian aurki litezkeen komikien inguruko bilduma egin duzu, baina nazioartean zer dago?

AA: Ameriketako Estatu Batuak dira lehen iturria, beren lege eta puritanismoa edukita ere. Hemen, itzulpenen bitartez edo ingelesez eskuratu ditugu. Beste iturri garrantzitsu bat Alemania da; hango egileak ospetsu egin dira nazioartean. Gaur egun, bi iturri horiek garrantzitsuak dira. Lehen Italia ere sortzaile garrantzisua izan zen, 1980ko hamarkadan eta 1993 urte ingururarte, gutxi gorabehera. Gaur egun, Bartzelonak ere indarra hartu du, gainera katalanez. Madrilen ere gero eta indar handiagoa hartu du, baina hori XXI. mendean, eta bilduman XX. mendera artekoa jorratu dut.

B: Zein izan da euskal ekarpena?

AA: Euskarazko komikigintza gay eta lesbikoa oso urria izan da. Pentsa: hogei urteren buruan, bederatzi orri baino ez daude. Komikiek hedapen handiagoa eduki dute Hegoaldean; Iparraldean kostaldean bakarrik. Hegoaldearen hegoaldean ere, nekazaritza giroan, material hau eskuratzeko zailtasun handia egon da.

B: Ba al dago horrelako komikiak irakurtzeko zaletasunik?

AA: Zaletasuna edukita ere, irakurleek egundoko ahalegina egin behar izan dute aleak eskuratzeko, eta zaletasuna ezin izan da garatu. Komikien maiztasuna asko trabatzen zen, eta adi-adi egon behar zenuen alea jasotzeko. Batzuetan, sei hilabete itxaron behar zen publikazio bat eskuratu ahal izateko, eta bilduma asko hasi eta bertan behera gelditzen ziren denborarekin. Gaur egun, denda gay eta lesbikoak badaude, eta eskuratzen errazagoa da. Garai batean, oso zaila zen eskuratzen.

B: Horrelako eskaintzak publikatzeko zailtasunik eduki duzu?

AA: Oso garrantzitsua izan da Hiria argitaletxeaaren jarrera. Beste batzuetara joan naiz liburuak eskaintzeko, eta oso jarrera itxia aurkitu dut editore gazteen artean ere, nire zoritxarrerako.