e-gorblog

Haurtzaroa zoriontasunaren sasoitzat hartu ohi dogu heldutasunean eta, gaixotasunetaz libre egonez gero, gurasoek alkar orokorrean ondo tratatzen badabe eta etxean pobrezia, gosetea edo indarkeria pairatu ezean, hala izaten da geure mundu aberats, mendebaldar eta hipertrofiatu honetan. Haurtzaroan ganera dana magnifikatzen dogu, dana da ederragoa, handiagoa eta liluragarriagoa, edo behintzat holan gelditzen jaku oroimenean. Umetan mundua abiadura handiz deskubritzen dozu, eta buruan betiko gelditzen jatzuz lelengo aldiz ikusitako, entzundako, dastatutako edo usaindutako gauza horiek guztiak...

Neuk haurtzaroa Diasporan igaro neban, Euskal Herritik urrun, Espainiako uriburuan hain zuzen be. Lelengo urte (zoriontsu) haietan ez nekien zer zan Diaspora, EH edo Espainia, noski, baina denporagaz jun nintzan deskubritzen. Lelengo urte zoriontsu haietatik, hasiera-hasieratik Bizkaira etortzen ginan urtero, Lekeition udaldiak eta Gabonak Leioan, orduan Lejona izena baeukan be. Aitaren herria ezagutu genduan be bai, Lesaka hain zuzen, eta apurka-apurka hiru anai-arrebok konturatzen jun ginan geu ez ginala hangoak, hamengoak baizik...

Gero etorriko zan Argentinako futbol mundu txapelketa eta Espainiakoa, eta ordurako herrialdeak zer ziran bagenekien. Arkonada, Zamora, Satrustegi eta López Ufarte. Corbalán, Delibasic, Iturriaga, Epi eta “Chicho” Sibilio. Eta aurrerago Alvaro Pino eta Marino Lejarreta. Eta telebistako saio zuri-baltz horiek. Eta abuela-ren irratia piztuta, “Ser” kateko sintonia eta Burgos uriko denda probintzianoen iragarki probintzianoak. Eta komikiak.

Komikiek “tebeo” izena eukien, eta orduan ulea neukanez ondo gogoratzen naz auzoko uleapaindegian itxaron bitartean “Pulgarcito” eta holakoak begiratzen nituala. Haginlariaren kontsultan be baten bat egoan. Baina Burgosko abuelaren etxean (bera zaragozarra zan arren, eta oso zaragozarra ganera!) irakurten nituan batik bat tebeoak. Eta ordurako dikotomiak sortuta egoazan anaia eta bion artean: Bera Athleticekoa eta neu txuri-urdina. Bera Mortadelozalea eta neu Zipizapezalea. Orduan ez genekian “espainiar komiki” horien atzean kataluniar jente mordoa egoala, Ibáñez eta Escobar tartean. Eta ez genekian gazteleraz gain katalanez be zeozer idazten ebela, kontsumo txikiagoko gauzak izango baziran be. Bageneukan Neus izeneko izeko bat, haren azentu markatu horregaz, eta horreri esker bageneukan Kataluniaren barri, baina tira, geuk irakurten genituan tebeoak gazteleraz zetozen, eta orduko gizartearen isla ziran hein handi batean: Petra, Pepe el hincha (Pedrusco FCren jarraitzaile sutsua), Angel (“gu-gu” bakarrik esaten eban ume txikitxo hori), Sir Tim-O-Teo (hori zan neure faboritoenetarikoa)...

Geure antxume “handiak” dagoeneko badaki zeintzuk diran Tintin, Milu, Haddock kapitaina, Asterix, Obelix, Panoramix… Baina oraindino ez dakigu heldutan zein oroitzapenak gordeko dituan Pellok, pertsonaia horiek kuttunak izango dituan ala ez. Eta zer esanik ez Aiora txikiak. Ximun eta Hurren aita bitartean komikizale amorratua da, eta hori dala-eta abantaila handia edukiko dabe, ganera “Xabiroi”ren sasoikoak dira, danak dira abantailak. Geure txikitako tebeoak ez dabez ezagutuko ziur aski, baina heldutan galdetuko deutsegu zeintzuk izan ziran euren haurtzaroaren komiki kuttunak, eta orduan nostalgia hau ulertuko dabe.

Bibliografia:

• “Los tebeos de nuestra infancia. La escuela Bruguera (1964-1986)”. Antoni Guiral. El Jueves, 2007.
• http://elmaravillosomundodelostebeos.blogspot.com/2008/06/100-aos-de-escobar.html

Blog honen irakurleok jakingo duzue bere egileak oso gustuko duela Alfonso Zapico komikigile asturiarra (gogoratzen zein dedikatoria ederra egin zidan 2007an bere La guerre du professeur Bertenev albumean, Angulemako komiki-azokatik nire furgonetan bueltan gentozela?). Ba 2009a bere annus mirabilisa izan dela esan daiteke.

Batetik, La guerra del profesor Bertenev argitaratu zuen Dolmen etxearekin, bi urte lehenago Frantziako merkatuan Paquet argitaletxearekin aterata zeukana. Album bikaina da, 2010ean zeresana emango duena ziur.

Bestetik, 2008an Astiberri Bilboko argitaletxearekin kaleratutako Café Budapest albumak (blog honetan iruzkindu genuenak) sari-izendapen ugari jaso zituen. Lehenengo Bartzelonako komiki-azokako, Espainiako azoka garrantzitsueneko, egile berriarentzako Josep Toutain sarirako izendatu zuten. Gero Euskadi literatur sarietan ilustrazioko sariarentzako izendapena jaso zuen (bide batez, positiboa oso literatur sari hauetan ilustraziorako atal bat sortu izana eta komiki bat izendatu izana, nahiz eta ez den beste modalitate "nagusiak" bezainbeste entzun; ea hurrengo urterako komikientzako atal bat egiten duten). Eta gainera Espainiako Kultura Ministerioak ematen duen Komiki-Sari Nazionalerako finalistetako bat ere izan zen. Azkenean ez zuen sarietako bat ere eraman, baina hainbeste sari garrantzitsuetarako izendatuta egotea arrakasta handia da.

Eta amaitzeko, bere lan berria prestatzeko (James Joyceren bizitzari buruzko Dublinés, Astiberrirekin aterako duena), Angulemako La maison des auteurs etxeak beka eman dio. Une honetan han dago, bertako baliabideak eta aholkularitza erabilita eta gastuak haien kontu direla, blogean erakusten doan eta itxura ederra duen album berria prestatzen.

Urte gozoa benetan. Eta hobetzen zaila izango bada ere, ziur 2010a ere ez dela txarra izango: Dublinés aurten ateratzekoa da eta, zergatik ez, lan horregatik edo La guerra del profesor Bertenevegatik ere izendapenak edo sariak jasoko ditu agian. Zorionak eta zorte on, Alfonso!

Errealitate birtuala azken urteetan asko entzun dugun terminoa da. Teknologia hori ordenagailuz simulatutako errealitate bat erakustean datza, gurekin elkarreraginean jarduten duena. Hau da, mundu birtual bat erakusten zaigu, sentsoreen bidez hartutako gure mugimenduei erantzuten diena, errealaren irudipena emanez.

Baina azken hilabeteetan teknologiaren munduan barra-barra entzuten den buzzworda errealitate areagotua da (augmented reality). Teknologia honek ere errealitate bat erakutsiko digu, eta harekin elkarreraginean jardun dezakegu; baina honetan benetako mundua da erakusten zaiguna, ikusten ari garen horri buruzko hainbat informazio gehituta. Informazio hori hainbat iturritatik lortzen da: mugimendu- eta posizio-sentsoreak, hartutako irudiaren software-prozesamendua, Internet...

Mugikorrean inguruari buruzko informazioa

Errealitate areagotua modan egotea azken belaunaldiko mugikorrei zor zaie, neurri handi batean. Bideokamerak hartzen duena pantailan erakuts dezakete. Baina posizioa, orientazioa eta inklinazioa ezagutzeko GPSa, iparrorratza eta azelerometroa badituztenez, ikusten ari garena geografikoki koka dezakete. Edo prozesu-ahalmen gero eta handiagoa dutenez, ikusmen artifizialaren moduko tekniken bidez formak eta objektuak ezagutu ditzakete. Eta Interneterako konexioa ere badutenez, ikusten ari garenari buruzko informazio asko lor dezakete. Horrela, mugikor hauentzako errealitate areagotuko aplikazio asko sortu dira azkenaldian.

Beharbada horien arteko ezagunena Layar da, Android sistema eragiledun mugikorretan eskuragarri dagoen aplikazioa. Ikuspegi zabal batera apuntatuta, bistara dauden museo, jatetxe edo intereseko puntuak nabarmentzen dizkigu, haiei buruzko informazio gehiago ematen digu (ordutegia, prezioa...) edo haien webgunera joateko aukera eskaintzen digu. Higiezinetarako aplikazioak ere badaude: ikusmiran ditugun etxeetatik salgai edo alokairuan daudenak erakusten dizkigute, euren prezioekin eta jabearen telefonoarekin batera.

Irudi-ezagutza erabiltzen dutenen artean, kamerak hartutako irudiari karaktereen ezagutza (OCR) aplikatuz menu bat edo kartel bat itzuli edo ahotsez irakurriko diguten aplikazioak aipa daitezke. Augmented ID programak, aldiz, aurpegiak ezagutzeko teknikak erabiltzen ditu kamerarekin seinalatzen dugun pertsona ezagutu eta hari buruzko informazioa pantailan gainjartzeko. Oraingoz, han kontu bat ireki eta beren argazkiak eta informazioa igotzen dituztenak soilik ezagutzen ditu.

Autoetan erabiltzeko errealitate areagotuko aplikazio asko ari dira agertzen. Wikitude Drive, adibidez, telefono mugikorrerako aplikazio bat da, autorako GPS nabigazio-sistema baten funtzio bera betetzen duena, baina ibilbidea mapa baten gainean erakutsi beharrean ikusten ari garen bidearen irudiaren gainean erakusten duena. Edo Augmented Traffic Views, goazen bidean aurrerago dauden trafiko-kameren irudiak erakutsi ahal dituena.

Beste euskarri batzuetan ere bai

Hala ere, onartu beharra dago aplikazio batzuetarako ez dela egokia errealitate areagotuko aplikazioa telefono mugikorrean izatea. Gidatzean beti mugikorrari begira joatea ez da praktikoa; edo kalean nor den jakiteko jendeari mugikorrarekin seinalatzea oso lotsagabea da... Baina errealitate areagotua beste euskarri batzuetan ere aplikatzen da, telefono mugikorretan ez ezik.

Lego etxeak, esaterako, hainbat jostailu-dendatan kamera eta pantailadun errealitate areagotuko aparailu batzuk jarri ditu: Legoren kutxa bat hurbilduz gero, kamerak ezagutu egiten du, eta barruko piezekin egin daitekeen modeloa 3Dn irudikatzen du, eta pantailan erakutsi, kutxaren gainean eta kutxarekin batera mugituz. Topps kirol-kromoen etxeak ordenagailu arrunt batean instalatzeko programa egin du; gure webkamera beisbol-kromo bat hurbilduz gero, programak ezagutu egingo du, eta kromoaren gainean jokalaria 3Dn modelizatuko, jokaldiren bat egiten. Antzeko zerbait egin du Esquire aldizkariak abenduko alean: aldizkariaren orrialde batzuk webkamera hurbilduta, programak ezagutu egingo du, eta orria 3Dn irudikatuko du pantailan.

Kotxeei dagokienean, badira urte batzuk gama altuko kotxe batzuek haizetakoan proiektatzen dituztela beheko panelaren erakusleak (abiadura, ordua eta abar). Head-up display edo HUD deritze horrelako sistemei. Motorrentzako HUD kaskoak ere badaude. Eta hori guztia ere errealitate areagotua da. Baina azkenaldian informazio gehiago ere hasi dira proiektatzen: GPS nabigazio-sistema, gaueko ikusmena...

Etorkizunean ohikoa

Errealitate areagotua berria da oraindik, baina, zabaldu ahala, arazoak ere sortuko dira. Spama, gure bizitza digitaleko izurri hori, bizitza errealera etortzeko arriskua dago; kalean goazela inguruko dendak publizitatea gure errealitate areagotuko pantailan erakusten hasiz gero... Edo pribatutasuna ere arazoa izan daiteke: kalean goazela edonork ezagutu ahal izatea...

Hala ere, datozen urteotan ziur errealitate areagotuko gero eta aplikazio gehiago eta ahaltsuagoak ikusiko ditugula, gero eta euskarri gehiagotan. Arropa-denda batera joan, eta "ispilu" batek jantzi beharrik gabe erakutsiko digu nola geratzen zaigun jertsea; edo liburu-dendan gaudela liburu bat eskuan hartu, eta jendeak egindako iruzkin eta kritikak ikusiko ditugu proiektatuta betaurrekoetan; edo dendan jostailu-kaxa hartuta, pantaila batean beharrean holograma batean erakutsiko zaigu barrukoaren 3D eredua. Apusturik egin nahi?

(informazio gehiagorako, ikus errealitate areagotuari buruz Teknopolisek emandako erreportajea, Haritz Rodriguez Xurikenek egina)

Beste gauza batzuekin liatuta, komikien inguruko berriak pilatu egin zaizkit. Hona hemen guztiak batera, orden berezirik gabe.

Batetik, Arturo Kanpionek jasotako Gartxot Itzaltzuko bardoaren ipuin herrikoi ezagunean oinarrituta, marrazki bizidunetako film laburra egin dute Juanjo Elordik eta Asisko Urmenetak, Gartxot izenburuduna. Itzaltzun, istorioa kokatzen den tokian, estreinatu zuten, eta istorioko gertakariaren 900. urteurreneko urtean. Duela urte batzuk Gartxot komikia argitaratua zuen Urmenetak, Argiaren eskutik eta Marko Armspach eta Jokin Larrearekin batera. Eta etorkizunerako film luzea egiteko asmoa ere badute Urmeneta eta Elordik.

Bestetik, Tiza komiki elkartearen ekimenez, Nafarroako I. Komiki Azoka egingo da apirilaren 8tik 11ra. Sarrera doan izango da eta, ohikoa denez, tailerrak, erakusketak, proiekzioak, gonbidatuak eta abar izango dira. Informazio zehatzagoa azokaren webgunean duzue (gaztelania hutsean).

Bestalde, Gasteizko Krea kultur zentroak Komikiaren Gida argitaratu du hirugarrenez. Aurrekoak Abarrotsek eta Mauro Entrialgok egin bazituzten, oraingoan Joaquín Reyesek egin du, Muchachada Nui edota La Hora Chanante moduko saioengatik umorista gisa famatu egin den marrazkigilea. Gida euskaraz, ingelesez eta gaztelaniaz dago eta laster Krearen webgunean eskuratu ahal izango omen da. Gida hau otsailaren 4ean, arratsaldeko 19:00etan, Caja Vital Kutxa Fundazioa aretoan (Dendaraba Merkataritza Gunean) aurkeztuko da, eskolarteko 27. komiki lehiaketaren sari banaketa ere egingo den ekitaldian.

Horrez gain, Portugaleteko komiki-lehiaketaren XXIII. edizioko lan irabazleak biltzen dituen liburua argitaratu dute. Eta XXIV. edizioa martxan da jada, martxoaren 5a arte dago lanak bidaltzeko aukera. Sariz ederto hornituta dago gainera: 2.000 €, 1.450 € eta 900 € eta plaka bana lehen hiruentzat, 325 € eta plaka euskarazko egile onenari eta Portugaleteko egile onenari, 300 € eta plaka 18 urtetik beherako onenari, 200 € eta plaka 15 urtetik beherako onenari, 325 € eta plaka komiki-banda onenari, 110 € eta plaka 18 urtetik beherako komiki-banda onenari, 600 € eta plaka online komiki onenari eta 325 € eta plaka gidoi onenari. Informazio gehiago Portugaleteko udalaren webgunean.

Lehiaketen irabazleekin jarraituz, Barakaldoko umore grafikoko 9. lehiaketakoak eta Crash Comic 09koak ere jakinarazi dituzte. Barakaldokoan, lehen bi sariak Errumaniara joan dira (Constantin Pavel eta George Licurici), hirugarrena Kubara (Osvaldo Díaz Moreira), laugarrena Iranera (Mehdi Mohammadi Rouzbehani) eta bostgarrena Indonesiara (Tommy Thomdean). Lan irabazleak lehiaketaren webgunean ikus daitezke, aurreko urteetakoekin batera. Crash Comic-i dagokionez, Alberto Tejerok, Arturo Camposek eta Jorge Rodriguezek eraman dituzte 1., 2. eta 3. sariak hurrenez hurren, Javier Garcia Landak Arabako komiki onenarena eta Amaia Ballesterosek emakume gazte batek egindakoarena. Lan irabazleak ere erakusgai daude helbide honetan.

Amaitzeko, abian da berriz ere, urtero bezala, Basauriko Kultur Etxeak antolatzen duen Ganorabako 2010 komiki-lehiaketa. Lehenengo saria 900 € dira, bigarrena 450 € eta hirugarrena 300 €. Horrez gain, 300 euroko akzesit bana dago euskarazko lanik onenari eta Basauriko lanik onenari. Martxoaren 31 bitarte dago lanak bidaltzeko aukera.

Liburu elektronikoaren ideia asko gustatzen zait. Ez dut uste esan beharrik dagoenik teknozalea naizela, eta oso pisu gutxirekin irakurgai piloa gainean eraman ahal izatea aparta iruditzen zait. Baina horren atzean dauden enpresek (e-book irakurgailuen ekoizleak, liburudenda digitalak, argitaletxeak...) gaur egun eskaintzen dutena ez da batere erakargarria; alderantziz, ni guztiz atzera botatzen nau.

Elhuyar aldizkariaren iraileko alean idatzitako artikuluan DRM edo Digital Rights Management sistemei buruz hitz egin nuen, finean kopiak eta pirateria ekiditeko sistemak direnak. Han nioen bideo eta musikaren arloan DRM-a hilda dagoela, denborak alferrikakoa dela eta bilatzen duen helburuaren kontrakoa lortzen duela frogatu duelako. Eta esaten nuen liburu elektronikoen etorrerarekin agian berpiztuko zela DRM-aren gaia. Orduan agente gutxi zeuden merkatuan (Amazon denda erraldoia eta euren Kindle irakurgailua ziren bakarretakoak), baina orain askoz gehiago daude, gurean ere bai. Panorama argitu da eta, kontraesana badirudi ere, ezin ilunagoa da. Argitaletxe eta liburu digitalen denda gehienek DRM-aren aldeko apustua egin dute, eta DRM mota oso itxia gainera, egoera absurdutara eramaten duena. Egile eskubideak defendatzeko sistema gisa saltzen digute DRM-a, baina erabiltzaileen eskubideen aurka doaz larriki.

Begira zertan datzan kopiak eragozteko sistema horrek. Hasteko, liburu digitalak irakurtzeko erabiliko dituzun gailuak (liburu elektronikoa, ordenagailua, telefono mugikorra...) erregistratu egin behar dituzu saltzailearenean (gehieneko kopuru bat duzu); gero, obrak irakurri ahal izateko irakurgailu horietan software jakin bat instalatu behar duzu, liburuak erosi dituzula ziurtatzen duena; eta liburu bat erosi eta jaisten duzunean, erregistratutako gailu horietan eta programa horrekin soilik irakur dezakezu. Azkenean, softwarearekin bezala, ez duzu liburua erosten, liburua irakurtzeko lizentzia baizik. Ematen dizuten liburu digitalak, hau da, fitxategiak, ez dizu ezertarako balio, enkriptatuta dator, eta zure gailu erregistratuak desenkriptatzen du eta erakusten dizu, baldin eta erabilera egokia egiten ari zarela irizten badio. Paperezko liburuekin konparazio bat egite aldera, etxean Anaia Handia bat izango bagenu bezala da, gure etxeko liburutegitik liburu bat hartu dezakegun edo ez kontrolatuko diguna, inori utziko ez diogula ziurtatuz. Edo okerrago, etxeko liburuak ulertzen ez dugun hizkuntzaren baten izango genituzke, eta Anaia Handi horrek itzuli eta irakurriko lizkiguke. Onartuko al genuke?

Bestalde, "erabilera egoki" hori ez da legeak markatzen duena, ez, saltzaileek erabaki dutena baizik: zuk zeuk zure gailuetan ikustea da egin dezakezun gauza bakarra. Baina noiztik da ez legezkoa familiakoei edo lagunei liburuak uztea? Oso larria deritzot legezkoa zer den eta zer ez beren gain hartze hori. Mundu "analogikoko" similarekin jarraituz, liburutegiek ezingo lituzkete liburuak utzi. Non gelditu da kulturarako atzipen unibertsala argitaletxeen helburuetan?

Eta kontrol hain hertsia egin nahi izateak, gainera, eragozpen mordoa eragiten ditu. Adibidez, DRM sistema batzuk irakurri ahal izateko hainbat software gailu edo sistema eragile jakin batzuentzat soilik dago (eta Linux da kaltetuena, beti bezala). Edo ordenagailu edo gailu bat aldatzean aldaketa hori erregistratu egin behar da liburuak erosi ditugun dendetan, eta gailu berri horretan irakurri ahal izango diren liburuak berriz jaitsi behar dira; gainera, kasu batzuetan, gailu aldaketa onartua izateko denbora bat pasatu behar da, edo deskarga kopuru maximoa gaindi dezakezu gailu aldaketen kausaz eta liburua berriz erosi behar da.

Bestalde, DRM sistema bakarra balego, gaitzerdi! Baina keba, hainbat sistema daude, beraien artean bateraezinak. Hala, Amazon-en erositako liburuak ezingo dituzu Elkar-en irakurgailu batean irakurri, edo Alberdanian erositakoak Kindle-ean; eta beste sistema batzuk ere badaude, Barnes & Noble-ren Nook-a adibidez. Gainera, inon ez dizute horretaz abisatzen; gehienetan ez dizute argitzen ezta beraiek zein formatu erabiltzen duten edo zein gailutan irakur dezakezun! Baina behin denda baten erosketa bat egin duzunean, bizitza guztirako ezkondu bazina bezala da, bestela beste sistema bat erabiltzen duen gailu batera aldatzean erositako guztia ezin duzu irakurri. Hau ez litzateke hain txarra izango edozein dendatan argitaletxe, egile eta liburu guztiak bagenitu aukeran, paperezko munduan bezala, baina ez da horrela. Liburudenda digital edo argitaletxe bakoitzak bere katalogoa du: denda batzuk ingelesezko aukera zabalarekin baina gaztelaniaz apenas eta euskaraz ezer ez, argitaletxe batzuk euskarazkoak soilik... Gainera, egile famatu batzuek, Ian McEwan, Stephen Covey edo Paulo Coelhok adibidez (harrigarria Coelhorena, kopien apologia egin baitu sarritan), argitaletxeez paso egin dute eta tratua egin dute zuzenean online dendekin argitaratzeko, irabazien portzentaje handiago bat lortuz, baina erabiltzaileak kaltetuz, euren lana denda horretako bezeroek soilik irakurri ahal izango baitute. Egoera honek ez du inongo zentzu edo logikarik...

Ordaindu badut nik liburu digitala eduki nahi dut eta berarekin nahi dudana egin, nahi dudan irakurgailuan irakurri, nahi dudan lagunari utzi, orain eta etorkizunean, paperezkoekin izan den bezala, normala den bezala. Liburuen industria pirateriaren aurkako gerrak itsutu du, iparra galdu dute; ezin dut sinetsi benetan etorkizunean jasangarria ikusten dutenik proposatzen ari diren eredua.

Eta ez da, egoera honi ezin zaio eutsi. Bideo eta audioarekin gertatu den bezala, lehenago edo beranduago DRM-a bertan behera utzi beharko dute, Elhuyar aldizkariko artikuluan nioen bezala alferrikakoa delako (azkenean beti hausten dituzte DRM sistemak, Amazon-ena hautsi dute jada) eta lortu nahi denaren kontrako efektua lortzen delako (eragozpen guztiekin nazkatuta, jendeak Interneteko kopietara jotzen du). Kanpoko hainbat argitaletxe eta dendek baztertu dute jada DRM-a.

Larriena DRM-arena bada ere, prezioaz eta eskaintzaz ere asko esan daiteke. Euskal Herrian behintzat, paperezkoaren %70ean saltzen dituzte liburu digitalak. Kontuan hartuta inprenta, banaketa eta denden kostuak aurrezten dituztela, irakurgailua erosi egin behar dugula, DRM-arekin datozela... Oso garestia iruditzen zait. Eta eskaintza oso murritza dute, titulu gutxi batzuk besterik ez, ez dute katalogo osoa digitalean jarri. Ausardia gutxi ikusten da, ez dirudi benetan etorkizuna hor dagoela sinesten dutenik. Edo agian ez dute nahi etorkizuna horrelakoa izaterik...

Gorka Julio Teketenek bere blogean honi buruz idatzi zuenean sortutako eztabaidan, idazleak DRM-a defendatzen ageri dira, dena libre eta doan eskatzen dugun internetkume gaizki ohitutakoon aurka. Eta ez da hori eztabaida, ez da hori eskatzen duguna. Gu ez gara ezer lapurtu nahi duten piratak; kultura kontsumitzaileak gara, gizartearen gehiengoa baino maila handiagoan ziur aski. Eta kontsumitzen dugunarengatik ordaintzeko prest gaude, baldin eta aukera zabala eskaintzen bazaigu erraz eskuratzeko moduan, arrazoizko prezio baten eta gure eskubideei isekarik egin gabe. Bitartean, nik ez dut liburu irakurgailu elektronikorik erosiko denda edo argitaletxe bati lotuta doana, eta ezta DRM-dun liburu digitalik ere. Erostekotan, denda edo DRM-dun formaturen bati loturik gabeko irakurgailu askeak erosiko ditut, bertan liburu libreak irakurriko ditut (klasikoak edo egileek libre jarri dituztenak, milaka eta milaka daudenak) eta liburu komertzialak eMule eta horrelakoetatik jaitsiko ditut goian aipatutako baldintzak betetzen ez diren bitartean. Eta denok horrela egin beharko genuke, ea denon artean lortzen dugun liburudendek eta argitaletxeek liburu digitalen gaia eta bezerook serio hartzea.

Badirudi hain gaiztoa ere ez naizela izan eta, berandu bada ere, Olentzerok opari bat ekarri dit. Eta ez nolanahikoa gainera! Nire lehen ordenagailua izandakoa, kristoren oroitzapenak dakarzkidana, nire etorkizun profesionala bideratu zuena, Sinclair ZX Spectrum zoragarria!

Iñaki Otamendi Dabilenharria blog honetako kolaboratzaile eta adiskidea pasatu zen etxetik lehengo egunean, eta etxeko txokoren baten aspalditik enbarazu egiten omen zien ordenagailua ekarri zidan opari. Jatorrizko kaxan zetorren, bere kable eta guzti. Ez dakizue zein ilusioa egin zidan, hainbeste denbora eta gero berriz ere Spectrum bat hain hurbiletik ikusi eta ukitzea! Ibiliko ote zen ez genekien, saiatu ginen martxan jartzen eta lehenengo saiakeran behintzat ez genuen lortu. Besteren baten saiatuko naiz, martxan jarriz gero ja laostia izango zen, baina hori gabe ere etxean oroigarri gisa edukitzea laletxe da! Edo agian retroinformatika party-ren batera joan beharko dut egunen batean, ea konpontzen dugun... ;-)

Eta Spectrum batekin nahikoa ez balitz bezala, bi oparitu zizkidan Iñakik! Argazkian ageri den gomazko tekladun Sinclair ZX Spectrum 48K horrez gain (nik txikitan izan nuena), urte batzuk beranduago atera zen Sinclair ZX Spectrum +2 128K bat ere ekarri zidan, kasetea pegatua zekarten horietakoa, zakarrontzian aurkitu omen zuena!

Eta pentsa, horrelako oparia blogari esker Internet bidez ezagututako lagun batengandik! Horrelakoengatik bakarrik jada merezi du bloga aurrera eramateko lana hartzeak... Mila-mila esker Iñaki!

Joan den abenduan kaleratu zuen Elkar etxeak Patxi Gallegoren Pololoak komiki-sailaren hirugarren alea, Pololoak³ - Atxeritoko balada (The ballad of Atxerito) izenburuduna. Beronekin amaiera ematen dio duela 5 urte hasitako Xabinaitorren, euskal superheroirik ezagunenaren, abenturen trilogiari.

Hain arrakastatsua suertatu den sailaren azken ale hau hiruetan mardulena da (200 orritik gora ditu) eta guztia koloretan dago gainera. Aurreko biak bezala, istorioa oso-oso barregarria da, guztiz lotsagabea (kristo guztiarekin sartzen da) eta sexualki erabat esplizitua. Lehen liburuan bezala (nahiz eta ez hain neurri handian), ilustrazioz lagundutako testuzko zatiak ditu, non heroiaren genesia azaltzeko haurtzarorako flashback-ak egiten dituen berriz ere, bide batez euskal gizartearen analisi eta kritika sakona eginez. Oraingoan ere, erreferentzia ugari ditu bai zinematografikoak (batez ere Jeremiah Johnson filmari, kontatzen den istorioarekin paralelotasun bikaina lortuz), bai komiki-mundukoak, bai musikalak, bai politikoak... Eta Xabinaitor eta Kariñeren arteko maitasun istorioa kontatzen jarraitzen du.

Azken finean, esan daiteke aurreko bi liburuetan ederto landutako ildotik jarraitzen dutela argumentuak nahiz teknikak, baina oraingoan perfekzionatuago, esperientziak eta pertsonaiekin eta istorioarekin familiarizatu izanak ematen duen ziurtasunaz. Berritasun nagusia, aipatutako luzera eta koloreaz gain, hainbat tokitan egilea, Patxi Gallego bera, agertzea izan daiteke, trilogiaren sorkuntza prozesuari berari buruz eta egilearen eta pertsonaiaren bizitzen arteko antzekotasunei (ezberdintasunei, barkatu) buruz hitz eginez, metaliteratura (metakomiki?) gisako saiakera zoragarri batean.

Trilogia amaitu izana aitzakia bikaina da, hirugarren liburuki hau ez ezik, obra guztia ere bere osotasunean aztertzeko. Ene ustetan, Pololoak³ honetan zirkulua maisutasunez ixten du, obra borobila utziaz. Gainera, sail osoaren izenburuak esanahi betea hartzen du azkenean; Patxik esan zidanez, ez zegoen hasieratik pentsatua, baina ez dakit nik...

Obra osoaren iruzkina egiteko, duela bost urte lehen liburukiaren eta duela hiru bigarrenaren kaleratzearen harira idatzitako artikuluetan esandako hainbat gauza baliatuko ditut, iruditzen baitzait harrigarriki egokitzen zaizkiola obra osoari ere (eta alferkeriagatik ere, dena esan behar bada):

...mugarria euskal komikigintzan...

...Xabier Mendiguren Elkar argitaletxeko editoreak aurkezpenean esan bezala, "komikigintza oso gutxi landu da Euskal Herrian, are eta gutxiago euskaraz, are eta gutxiago helduentzako". Nik gehituko nuke "are eta gutxiago euskal gaiei edo Euskal Herriari buruzkoa, are eta gutxiago ikuspegi kritiko, ironiko, politikoki ez zuzen eta sexualki esplizitu batetik". Alde horretatik, lehenengoa dela esango nuke. ... Napartheid aparta izango zen euskaraz helduentzako komikigintza landu duen bakarretakoa. Hau ere, euskaraz izateaz gain, kritikoa, euskal munduaren ingurukoa eta zuzena da. Baina comic-book formatuan, uste dut esan daitekeela hau dela lehenengoa...

...lan apurtzailea, kalitatezkoa eta oso barre eragilea...

...lan borobila da erabat. Lan guztiz berritzailea izateaz gain, lehen aipatu genuenez, kalitate aldetik ere oso ona da eta hori guztia gutxi balitz, barre eragiten du uneoro...

...istorio ezin dibertigarriagoa lantzen du Patxik. Une guziz harrituko gaitu eta zerbait berriarekin barrez leherrarazi. Barregarria ez da soilik istorioa, irudiak ere, arras politak eta ongi eginak izateaz gain, barrea eragiten dute behin baino gehiagotan...

...Eta sexualki oso esplizitua da, inongo lotsa edo aurreiritzirik ez du, eta kontatu nahi duena kontatzen du zuzena izaten saiatu gabe. Ez da batere ohikoa hori euskarazko lanetan...

...Patxi Gallego egileak berak aurkezpen egunean esan zuen: "Zenbait euskal topikoren inguruan irribarre ironiko bat egiten saiatu naiz". Ez saiatu bakarrik, baita lortu ere! Baina berritzailea dena da euskal mundua tratatzen duela, baina ez euskal mundua vasco zentzuan (hori ederki egiten dute Vaya semanita!koek), euskararen mundua zentzuan baizik, vascoen %75ek ezagutzen ez duten mundu hori. Eta maisuki tratatzen du mundu hori. Euskal kulturaren erreferentziak ugariak dira obra osoan zehar, alor horren bere ezagutza sakona demostratuz. Baina ez ditu topikoak komentatu soilik egiten. Topikoak uste zabaldu eta ezagunak dira, batzuetan (erdietan esaeraren arabera) ustelak. Patxik euskal gizartearen beste ezaugarri ez hain ezagunak deskubritu ere egiten dizkigu. Barre eragiteko komikia izan arren, euskal gizartearen analisi sakona egiten du Patxik...

...Euskararen erabilera ere ederra da oso. Bost euskara ezberdinetan egiten du unearen arabera (batuan, gipuzkeraz, bizkaieraz, iparraldeko euskaraz eta euskaldun berriaren euskaraz), guztietan ederto asko eta egoerari ondo moldatuta gainera...

...(Bigarrenagatik) asmo berri bati heltzen dio, maitemintze baten istorioa kontatzeari alegia, eta aproba hau ere gainditzea lortzen du, ene ustez...

...obrako une askotan ... istorioari musika jartzen dio Patxik, gehienetan euskal abesti tradizionalak. Ez da komikietan asko erabiltzen den baliabidea, ez baita erraza ongi geratzea, baina nire gusturako behintzat oso ondo lotu ditu abestiak kontatu nahi den istorioarekin... Filmetako zeluloide-pelikuletan nola, hala itsatsi dio Gallegok benetako soinu-banda paperaren zelulosari...

Argi dago asko gustatu zaidala, ezta? ;-)

Eta Xabinaitorren abenturak amaituta, gelditzen zaigun sentsazioa da: Eta orain zer? Oxala Pololoak-ek jarraipenik izango balu, baina Patxiri sakrifizio gehiago eskatzea gehiegi izan daiteke... Alabaina, hori hala izan gabe ere, bestelakorik egongo al da, edo basamortuan oasia soilik izan da hau? Ohitu egin gara euskarazko helduentzako kalitatezko komikigintzara, eta gehiago nahi dugu! Begira ze gutxirekin konformatzen garen euskal komikizale sufrituok, pare bat urtean behin obra batekin nahikoa... Apur hori ere ukatu behar al zaigu? Lehen alea atera zenean, hau idatzi nuen (profetikoki edo, berriz ere obra osoari aplikatu baitakioke):

...Obra hau mugarria da, beraz. Baina hori izateak badu bere alde txarra ere: muga gaindituko den edo ez obraren esku dagoela hein handi baten. Esan nahi dudana da azkenean ausartu direla euskaraz horrelako zerbait argitaratzen, baina gero benetan emaitza ez bada ona eta kalitatezkoa, gerta daiteke gero berriz ere beste urte batzuetan ezer ez ateratzea...

...Aurrekoan esan nuen lehenengo aldia zela euskaraz horrelako zerbait egiten zena eta argitaletxe handi batek horrelako apustua egitea gauza ona zela euskal komikigintzarako, baina ardura handia ere badela, emaitzaren baitan egon baitaiteke horrelakoak egiten jarraitzea... Patxik lotsarik gabe hartu du ardura hori bere gain eta nota onarekin gainditu du erronka. Orain publikoaren erantzuna ikusi behar... Ea obrari dagokion mailan erantzuten duen...

Eta, dudarik gabe, publikoak erantzun du, Pololoak arrakastatsua izan baita. Salmentetan ere bai uste dut, baina kritika eta publiko aldetik zalantzarik ez. Jende asko ezagutzen dut bereziki komikizalea izan gabe lan hau asko gustatu zaiona, neska asko tartean (eta sinets egidazue ez direla neska asko aurkitzen komikiak gustatzen zaizkienak, are gutxiago honek adinako karga sexuala dutenak). Beraz, orain pilota argitaletxeen teilatuan dago. Mesedez, jarraitu helduentzako euskarazko komikiak ateratzen! (eta, eskatzen jarrita, orain arte baino gehiago, bale?)

Agur eta ohore, Xabinaitor! Eta eskerrik asko, Patxi!

(Elhuyar aldizkariko 2009ko azaroko Hizkuntzaren Prozesamenduari —lanbide dudan arloari— eskainitako alean argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Hizkuntzaren prozesamendua ia-ia ordenagailuen sorreratik existitzen da. Joan den mendeko 40ko hamarkadan sortutako lehen makina elektroniko programagarriak, Bigarren Mundu Gerra medio, batez ere mezuak deszifratu eta kodeak apurtzeko erabili ziren, baina, gerra amaitu ondoren, hizkuntzaren prozesamendua asko lantzen hasi zen, batez ere itzulpen automatikoaren arloan.

Hasiera haietan, batez ere matematikariak aritzen ziren horretan, eta oso teknika sinpleak erabiltzen zituzten, kriptografiaren ohiturek eraginda: funtsean, hiztegien eta hitz-ordenaren aldaketen bidez lortu nahi zuten itzulpen automatikoa. Baina segituan konturatu ziren hizkuntzak hori baino gehiago zirela, eta eredu linguistiko konplexuagoak erabili beharra zegoela. Hala, taldeetan hizkuntzalariak sartzen joan ziren, eta Saussure eta Chomskyren teoriak aplikatzen. Geroztik, eta hamarkada askotan zehar, hizkuntzaren prozesamenduko alor guztietan (morfologian, ortografia-zuzenketan, sintaxian, adieren desanbiguazioan...) hurbiltze bat izan da nagusi: hizkuntzalarien intuizioan oinarritutako ezagutza ordenagailuek tratatu ahal izateko moduko egitura sinpleetara egokitzea (erregelak, zuhaitzak, grafoak, programazio-lengoaiak...).

Baina metodo horiek ere beren mugak dituzte. Alde batetik, hizkuntzalaririk onenek ere ezin dute kontuan izan hizkuntza batek eskaintzen duen kasuistika guztia; bestetik, hizkuntzek konplexutasun eta aberastasun handiegia dute egitura sinpleen bidez adierazteko. Muga horiek, gainera, are handiagoak dira solaserako hizkuntzan. Hala ere, beste biderik ez zegoen; garaiko makinen ahalmena kontuan izanda hori zen hizkuntzarekin aritzeko modu bakarra. Eta, teknika horien bidez, aurrerapena mantso samarra izan da urte askotan.

Corpusen eta estatistikaren etorrera

Azken bi hamarkadetan, baina, hurbiltze enpirikoago bat ari da nagusitzen hizkuntzaren prozesamenduan, testu-bilduma handien ustiaketan eta metodo estatistikoetan oinarritua. Ezagutza intuitiboan oinarritu beharrean, hizkuntza-lagin erreal handiak, hau da, corpusak, erabiltzen dira hizkuntzaren ahalik eta kasu gehien kontuan hartzeko. Eta horien gainean estatistika edo ikasketa automatikoaren gisako metodoak erabiltzen dira, teknika linguistiko gutxi erabiliz. Hizkuntza egitura konputagarrien bidez modelizatzen saiatzen diren kasuetan ere, ereduak corpusetatik erauzten dituzte automatikoki. Horregatik, metodo estatistikoekin lan eginda, makina batek hitz egiteko ahalmena izan dezan, testu-bilduma erraldoi bat eta bilduma horrekin lan egiteko baliabideak izan behar ditu eskuragarri.

Bi faktorek eragin dute nagusiki metodologia-aldaketa hau. Batetik, gaur egungo ordenagailuek, lehengoek ez bezala, datu-kopuru ikaragarriak maneiatzeko gaitasuna dute. Bestetik, inoiz baino testu gehiago dago eskura formatu elektronikoan, batez ere Internet sortuz geroztik.

Hala, corpusak eta teknika estatistikoak erabiltzen dira ortografia-zuzentzaileetan (hitz okerraren antzeko testuinguruak corpusetan bilatuta), itzulpen automatikoan (itzulpen-memoriak edo webgune eleanitzetako testuak erabiliz, hitz, sintagma edo esaldi ahalik eta handienen itzulpenak estatistikoki lortzeko), adieren desanbiguazioan, terminologia-erauzketa automatikoan... Eta orokorrean esan daiteke zenbat eta corpus handiagoak izan orduan eta emaitza hobeak lortzen dituztela sistemek. Adibidez, Googleko Franz Joseph Och-ek bere itzulpen automatiko estatistikoaren sistema aurkeztu zuen 2005eko ACLren (Association for Computational Linguistics) kongresuan, 200.000 milioi hitzeko corpus baten gainean entrenatutakoa. Eta, geroztik, haien sistema da itzulpen automatikoan erreferentzia nagusia eta lehiaketa guztiak irabazten dituena. Eta antzera gertatzen da beste alorretan ere.

Etorkizuna, hibridazioa

Alabaina, metodologia honek ere mugak ditu. Hizkuntza eta ataza batzuetan, corpus benetan erraldoiak erabiltzen dira jadanik, eta esan daiteke honezkero goi-muga jo dutela, oso zaila baitute lortutako emaitzak askoz gehiago hobetzen jarraitzea. Beste hizkuntza eta alor batzuetan ez dago hain corpus handirik, eta metodo estatistiko hutsekin ezin dira hain emaitza onak lortu.

Horregatik, metodo estatistikoak hobetzeko azken aldiko joera da teknika linguistikoekin konbinatzea, eta metodo hibridoak sortzea. Eta etorkizunean ere hori izango da bidea hizkuntzaren prozesamenduan aurrera egiteko. Makinek laster hizkuntza ulertu eta egoki trata dezaten nahi badugu, eta makinek hitz egitea nahi badugu, beharrezko izango da matematikariak, informatikariak eta hizkuntzalariak eskutik joatea.

(Elkar aldizkariko 2009ko neguko alean argitaratutako artikulua)

Komikiaren munduan azken aldian azpigenero bat indarra hartzen ari bada, hori nobela grafikoa da. Termino fetitxea komiki-argitaletxeen promozio liburuxka eta karteletan, edo egunkari zein aldizkarietako kultura orriek komikiei buruz hitz egiten dutenean. Baina zer da zehazki nobela grafikoa?

Nobela edo eleberri grafikoak, ohiko beste komikien aldean, publiko helduagoari zuzenduta egon ohi dira, inprimatze luxuzkoagoa izaten dute, luzera handiagokoak dira normalean eta pretentsio artistikoak izan ohi dituzte. Beste ezaugarri nagusietako bat da hasiera eta amaiera duten istorioak kontatzen dituztela, beste formatu gehienak (umorezko komiki-bandak, comic book-a, komiki-aldizkariak, albumak...) seriatuak diren bitartean. Will Eisner maisuaren A contract with God jotzen da bere burua nobela grafiko gisa definitu zuen lehen komikitzat.

Superheroien komikiekin, mangarekin edo beste komiki genero batzuekin alderatuta, eleberri grafikoen gaiak serioak eta errealistak izaten dira. Kronika politiko eta sozialak ohikoak dira horrelakoetan; Marjane Satrapik bikain erretratatzen du haur eta emakume baten ikuspegitik Irango iraultza islamista Persepolisen, edo Guy Delislek Asiako hegoekialdeko egoera Pyongiang eta Crónicas Birmanasen, edo Alfonso Zapico asturiarrak judutar eta palestinarren arteko gatazka Café Budapesten. Gerrak eta gatazka politikoak ere bai; ezagunenetako batzuk Joe Saccoren Palestina: en la franja de Gaza edo Gorazde: Zona Protegida, Art Spiegelmanen Maus (Pulitzer kazetaritza saria irabazitakoa) edo Pierre Christin eta Enki Bilalen Las falanges del orden negro dira. Eta eguneroko bizitzako arazoak ere, askotan autobiografikoak, izaten dira nobela grafikoen gai; adibidez, Craig Thompsonek bere haurtzaroa eta nerabezaroa kontatzen ditu Blanketsen, Andi Watsonek langabezian egotea zer den Desayuno por la tarden eta Frederik Peetersek neskalagun seropositiboarekiko erlazioa Píldoras azulesen.

Fikzioa ere, noski, erabiltzen da nobela grafikoetako argumentuetan, genero beltza edo fikzio historikoa bezala, eta are fikzio superheroikoa ere. Frank Miller eta Alan Moore fikziozko eleberri grafiko askoren egile izan dira, eta euren lan ugarik zinemarako bidea egin dute. Genero beltzean eta fikzio historikoan, lehenengoaren Sin City eta 300 aipa ditzakegu. Eta superheroienetan, Frank Millerrek El regreso del señor de la noche egin du adibidez, eta Alan Moorek Top 10, La liga de los hombres extraordinarios eta, batez ere, Watchmen, jende askorentzat (artikulu honen egilearentzat barne) inoiz egin den komikirik onena dena; Time aldizkariak XX. mendeko 100 nobela onenen artean sartu zuen komiki bakarra da Watchmen. Manga japoniarreko Osamu Tezukaren Adolf eta Katsuhiro Otomoren Akira ere nobela grafikotzat har daitezke.

Euskal Herrian eta are euskaraz egin dira nobela grafikoak azken urteetan: Patxi Gallegoren Pololoak trilogia, Josean Muñoz eta Juan Luis Landaren El ciclo de Irati eta Saiak bere jarraipena, Asisko, Marko eta Jokinen Gartxot, Unai Busturia eta Julen Ribasen Numenak trilogia edota Hedoi Etxarte eta Alain Urrutiaren Ihes ederra.

Alabaina, eleberri grafikoa terminoa ez da komikigileen edo zaleen gustukoa, argitaletxeen marketing aparatuen asmakuntza besterik ez baita finean. Eta argitaletxeek eurek komiki mota jakin bati literatur mailako prestigioa emateko asmatu izanak edo egunkariek kultura orrietan horrelakoak batez ere aipatzeak, berarekin inplizituki dakar beste komiki mota edo generoekiko destaina, beste guztia haurrentzat edo kalitate gutxikoa balitz bezala. Eta ez da hala inondik inora. Aldizkarietan edo egunkarietan nahiz album formatuan argitaratu izan dira jatorriz Corto Maltés, Little Nemo, Thorgal eta beste arte lan ugari. Gainera, sarritan lehenengo horrelako formaturen baten ateratako lanen bildumak ondoren eleberri grafiko gisa saldu izan dizkigute; Watchmen bera, nobela grafikoetan nobela grafikoena, jatorrian hamabi aleko grapadun comic-book gisa atera zen...

Marketing termino soila izanik ere, ongi etorria bedi nobela grafiko izendapena, literaturzale handiuste garbizaleren batzuk komikien mundura hurbiltzeko balio badu. Literatura eta pinturaren konbinazioz osatutakoa baina bien batura baino askoz gehiago den arte zoragarri bat deskubrituko dute.

Pololoak 3, Atxeritoko balada

Pololoak sorta arrakastatsuaren hirugarren eta azken liburua dakarkigu Patxi Gallegok udazken honetan. Xabinaitor superheroi euskalduna agertuko da berriz ere, protagonismo gehiago hartuta oraingoan, bera izango baita istorioaren kontatzaile eta gidari; eta besteak beste, egileari buruz hitz egingo du (Patxi Gallego jaunaz, alegia); komikilari honen obsesioetan sakontzeko, haren txikitako traumez ikertuko du Aldanondo inspektoreak, eta halaber jakingo dugu ikastolako neskatxa eta andereñoekin izandako harremanei buruz. Horrez gain, ez dira faltako guardia zibilekiko behaztopa eta liskarrak, Xabinaitorren guraso atsekabetuak edo Kariñe maitagarriaren agerpenak, edo aurreko liburuetako jarraipeneko hainbat kontu. Guzti-guztia koloretan oraingoan.

Tira, konturatu orduko 5 urte egin ditut blogintzan! 2004ko urriaren amaieran-edo hartu nuen asmoa komikiei (ez baitzen gunerik euskaraz Interneten komikiei buruz aritzeko) eta informatikari (zerbait aportatu nezakeelakoan edo) buruzko euskarazko blog bat egiteko. Luistxori galdetu nion ea Eibar.org-ek ostatatuko zidan, euskarazko blog komunitate bakarra hor baitzegoen, eta onartu zidaten. Hasteko, azaroan zehar artikulu sorta bi idatzi nituen probatarako, bata Pololoak komiki-sailaren lehen liburuari buruz eta bestea PVR-ei eta MythTV-ri buruz, eta abenduaren 2an iragarri nuen Sustatun e-gorblog sortu zela (orduan oraindik notizia zen euskarazko blog berri baten sorrera). Eta gaur arte...

Bidean, 247 artikulu! Nire buruari jarritako astean artikulu bateko helburua bete dudala esan dezaket, beraz (beno, egia esan denak ez dira nireak, horietako batzuk kolaboratzaileek idatzi dituzte: Iban Zaldua, Willy Roa, Aitzol Astigarraga, Patxi Lurra, Oihane Zabaleta, DabilenHarria...). Horietako makinatxo bat Sustatura edo Berriara ere eraman izan dituzte, edo beste toki batzuetan aipatu. Gainera, blogaren bidez nire burua ezagutarazi izanari esker, beste hainbat komunikabide edo mobidatan parte hartzen dut edo hartu izan dut, bai komikien ingurukoetan (Xabiroi komiki-aldizkarian Albisteen txokoa eramaten dut, Sautrela literaturari buruzko telebista programan Tintin-i buruz hitz egin nuen, Elkar aldizkarirako idatzi izan dut...) bai informatikaren ingurukoetan (Elhuyar aldizkarian Mundu digitala atala eramaten dut, 7K aldizkarian elkarrizketatu naute...). Baina denetan onena, blogaren bidez ezagutu dudan jende guztia eta egin ditudan lagun guztiak, jende mordoa, benetan. Balorazio erabat positiboa, beraz.

Hau dena Eibar.org elkarteari, kolaboratzaileei eta batez ere zuei, irakurleei, zor dizuet. Zuen erantzunak irakurtzeak eta hor zaudetela jakiteak ematen du honetan jarraitzeko animoa. Eta nik behintzat badut beste urte mordoxka baterako! Mila esker, zinez!