Ingelesen hilerria

Udaberriko ekaitz gogorren ostean, Getariako Gaztetape hondatza harriz beteta geratu da. Harrien altuera iaz horma batean zeuden dutxak estaltzearaino iritsi da. Hala ere, zalantza eta eztabaida familiarra ere badugu. Itsasoak ekarri ditu harriak? ala itsasoak hondarra eraman du?

Nik ez dut uste itsasoak harriak ekarri dituenik. Ez dira olatuetan surf egiten etorri. Nire teoria da hondarra kendu duela itsasoak, eta gero bai, hondar azpikoak txikitu eta mugitu ahala, bai, pilatu dituela harriak hormatik gertu. Hala ere, talasofisikaz inork gehiago baleki, eskertuko nioke informazioa.

Hondartza nagusiki harri izateak baditu bere bentajak, bestalde. Adibidez, fauna basatiarekin errazago egin daiteke topo orain.

Atzo, Juan Kruz Lakastaren Euskadi Irratiko goizeko prentsa errepaso eruditoan, eta baita arratsaldez Maite Artolaren Mezularian, blog euskaldun bat aipagarri. Volgako Batelariak aipatu zituzten!

Aibadios! Azkenean bagara zerbait!

Baina ez, alarma faltsua. Lakastak eta Artolak esandakoa ez da irten Batelarienean (zergatik ote?); paperean argitaratu dutena da notizia, paperean argitaratu dutelako. Errepaso digitalik ez dugu merezi, bizitza honetan ez behintzat. Hausnarketa agindu ostean, 2006ko abendutik hona ez dituzte beren irizpideak aldatu. Interesa non dagoen argi dute, eta badakite Clarinek egunero egunero duela zerbait interesgarria, egunero kontatzen baitigute Interneten zer dioen Argentinako kabezera horrek.

Duela hamar urte aurkitu nuen Interneten Makelist izeneko gauza bat. Arratsalde hartan bertan pentsatu nuen probatzea, ea nola zebilen. Posta-zerrendak sortzeko trasto bat zen, eta gai baten inguruan sortu behar zerbait, eta, tira, eibartar batzuen e-postak gehitu eta Eibartarrak izena eman nion. Makelist haren sorrera kontatzen da hemen, posta-zerrenden sareko sistemen historia osoago baten barruan.

Lehen mezuaren data okerra da, baina 2. erantzunetik aurrera, apirilaren 18ko data ikusten da. Neure seme Peru jaioberria zen egun haietan (apirilaren 9koa da), eta ez dut hortaz Eibartarrak zerrendaren adinaz duda askorik: semearen adina dauka.

. Zerrendan 99 harpidedun gara gaur. Ehun izan gaitezen lagundu nahi baduzu, hemendik eman izena.

bat dago, eta laster egongo da horren emaitza denen eskura.

Euskal Herriko Ahotsak proiektuan Badihardugu elkarteak egin duena sekulakoa da. Barkatuko ahal dit Asier Sarasuak inoiz adarra jo izana Eztihardugu elkarteaz berba egin izan dudala-eta... Euskararen doinua gordetzeko ahalegin paregabea, Internetez partekatzeko moduan gainera.

Aita Elgetakoa dut, Jose Luis Fernandez Zubimendi, Panaderokua etxean jaiotakoa. Gerra hasi zenean, 14 urterekin, hanka egin behar izan zuen herritik, eta handik gutxira Eibarren jarri zen bizitzen, baina bere hizkera eta doinuak beste elgetar honen tankerakoa da, duda barik.

Gure ama zena, Josefa Ostolaza Sarasua, Mallabiako Gerea auzoko Barrenengua baserrian jaio zen. Gereako emakume honen berbeta da hark, bideokoak bezala, ezkondutakoan Eibarrera ekarri zuena.

Eibarko berbetak, ostera, ez daude Ahotsak proiektuan. Eibartarren Ahotan proiektua antzeko gauza bat da. Jende bertsua ibili da batean eta bestean lana egiten, baina itxura baten trabak jarri ditu Eibarko Udalak gure herriko bozak Ahotsak honetan egon ez daitezen. Espero dut zuzenduko dela, ez bada bihar, etzi.

Komunitate honetan blogkide dudan Oier Gorosabelek liburu txiki baten tankerako entsegua idatzi du, higienearen inguruan, garbiketa eta bainuen historia eginez. Ekialdeko ohiturak aipatzen ditu zeharbidez, eta hortaz, Japonian ezagututakoarekin osatu dezaket apurtxo bat haren lana.
 
Bainutik kanpo garbitzen dira japoniarrak (ez dakit ze epokatik), baina taburete txiki baten jarrita, baldetxo bat erabilita, enjabonatu eta ureztatu, eta toalla bustarekin igurtzitzen da bat. Bainuko zoruak berak daka desague bat beraz, eta isolatutako dago pasillotik. Banketa-aulkia ezinbestekoa da itxuraz: jateko ez dute bihar eselekurik, ezta oherik lotarako, dena lurrean egin daiteke tatami gainean; baina soina garbitzeko bai, sillatxo bat behar dute.

Hala garbitu ostean, bainera bero-beroan sartzen da bat, baina xaboi guztia kendu ostian. Ezin da bat xaboiatekin sartu bainura, ojo! Ohiturak dio bainua erlaxatzeko dela, ez garbitzeko. Etxean bat baino geihago bainatu behar badira, bainera ez da husten: denak ur berean. Dutxa-telefonoa dago ez bainera parian, handik kanpo baizik. Baineran dutxatzeko modua badago, baina telefonoa luzatuta, eskuarekin eusten badiozu baineran sartuta zaudela.

Hori etxe partikularrean ikusi dogu, Teshima-Berriozabal familiarenean. Eta Ryokan edo hotel/ostatu tradizionaletan, Onsen bainu tradizionala baldin badaukate, antzera da. Hotel eder honetan egon ginen, eta irudieetan ikusten da.

Balde biribilak buruz behera daudez, baina hor jartzen da toalla uretan, eta paretera begira, taburete batean jarrita garbitzen duzu gorputza, zure pareko grifo, telefono eta xaboiak erabilita (Shiseido markakoak, de-kalité, leku jakin honetan). Beste parrokiano batzuk ere egon daitezke leku berean. Hala garbitu osean, uretara. 40 gradu inguru, gure umeentzat beruegi, eta neuretzat ere bai, baina probatu genuen. Irten ostean, beste gela batean sikatu, eta orrazi, aitzur, aftershave eta lurrunak zure esku, guapo jartzeko.

Hirietako bainuetxe publikoetan antzekoa ei da, nahiz eta halakoetan ez garen sartu. Halako baten irudia ematen duten pantallazo hauetan ikus dezakezu, ideia bat izateko.

Neskak eta mutilak, bereizita. Baina hara ze sorpresa izan genuen Onsen horretan: arratsaldez hotelera sartzean joan ginen Peru ta biok mutilenera, eta hurrengo goizean, berriro, zuzen biok bezperako lekura: aldatuta zegoen! nesken artera sartu ginen zuzenean! Shinchan eta bere aita, marrazki bizidunetan bageunde bezala! enfin, kanpora irten eta bai, abisatua zegoen, ezker-eskuma kanbiatuta zeuden gizon-andrazkoen kartelak. Zergatik? bainua relaxa delako batik bat, eta ezker edo eskumakotik bista desberdina zegoelako, baten kristalerak
zuhaizti-lorategi batera ematen zuen, eta besteak banbu artera. Bezeroei bi bistak eskaini ahal izateko, egunero aldatzen da andren eta gizonen Onsen posizioa.

Horrez aparte, etxe, hotel eta abarretan, komun elektronikoak, beroketa automatikoarekin eta txorro-garbiketakin, zuzenean ura ipurtzulora apuntatuta... Baina adi! modernokeria hauek, Western Style komunetan dira, inodoro aborigen naturala, Japanese Style (toki batzuetan hala bereizten dira batzuk eta besteak) beste hau da, lurreko zuloa, alde batean altxatutako parte batekin:

Wikipediako gaztelaniazko artikulu honek detaile asko ematen ditu. Puskarrak disimulatzen dituen audio-gailuren baten aipua egin zigun baten batek, baina ez nuen Wikipediako zera horretan aipatzen den soinu-printzesarik aurkitu. Ikusi ditudan beste gauza praktiko batzuk:

• komun publikoetan ume txikia paretean "kolokatzeko" trasto bat, ez dadin zikindu lurrean zurekin daroazunean,
• tapa garbitzeko (aurretik inor egon denean, badakizue), sprai berezi bat papera haren lurrin usaintsu eta desinfektatearekin busti eta
• harekin garbitzeko tapa: honen funtzionamendua igarri genuen, ze irudi grafikoz dokumentatzen zuten (eskerrak!)
• Wikipediako artikulu horretan aipatzen den beste kontu bat ere bai, komuneko zapatilena, etxean zein hoteletan egoten dira jarrita. Asisko Urmeneteari ere atentzioa deitu zion xapin edo zapatillen kontu horrek Japonian izan zenean.
• zisterna betetzeko bonba bota ostean, goitik, kanilla batekin, eskuak garbitzeko: komun publikoetan gutxi, baina etxeetan, ohikoa.
  

Komuna esateko ere estranjerismo bat erabiltzen da: toireto. Eta Western zein Japanese, toireto denetako gailuak Toto markakoak. Markarik badago alde guztietan ikusiko duzuna Japonian, Toto da hori, komun guztietan. Toyota autoak, Sony elektrogailuak edo Kirin garagardoa baino gehiago, Toto da errege.

Artikulu hau ilustratzeko, Anime film bateko irudiak erabili ditut. Tekkon Kinkreet, estetika izugarriko film japoniarra da, baina zuzendari eta gidoilariak estatubatuarrak dira. Iñaki Eraunzetamurgil lagunak pasatu zidan film zoragarri hau duela hilabete batzuk.

Hemen gaude oraindik oporretan, Hiroshima aldean gaur. Japonian ondo jaten da, ugari, eta nahiko merke. Sumoko lodikoteak idoloak dira, baina hala ere, gizen gutxi ikusten da. Japoniako neskek tipo fina dute oro har, eta munduko minigona laburrenak ere bai.

Japoniako jana modan dago gure bazterretan, eta hemen ikasitako batzuk idatziko ditut haren inguruan.

Arrain gordina

Arrozarekin bilduta sushi, eta bestela sashimi, bere horretan denean. Oso gozoa. Wasabi deritzon pikantean igurzten da apur bat, eta gero soian busti jan aurretik. Wasabi gai berde bat da, landare baten zuztarrarekin egina, eta oso pikantea: kontuz gero.

Arraina beste era batzuetan ere jaten da: egosia, plantxan, errea... Mota asko, auskalo zer jan izan dugun. Legatz egosia igarri nuen lehengoan zaporean, eta sashimian atun gorria aurkitzen da.

Itsaskietan, ganbak sarri, eta olagarro eta txibiak, egosiak baina gutxi. Guk gordin jaten ditugun ostrak, hemen plantxan erreak berriz.

Tempura

Barazki eta ganbak, fritanga puztu batean, hori da tempura. Pure zati zuri batekin ateratzen dizkizute: arbia da hori, eta jengibre ontzitxo bat ere badatorrenez, han urtu behar duzu arbia, gero tempura zatiak han bustita jateko.

Zotzekin, noski, Japoniako jan guztia bezala. Lurrean jarrita, gainera, mahaitxo batzuen aurrean. Batzuetan, mahaitxo horren azpian tatamia altxatu eta zuloa agertzen da hankak deskantsatuago egoteko, baina ez beti. Toki batean armosua zuloarekin zen egun batean, eta zuloak tapatuta hurrengoan, batek daki zergatik. Beti mantelik gabe; han hemenka mahaitxo batzuk ikusten badituzu mantel gorriz tapatuak, ez dira pastak edo tea bertan jartzeko, zu zeu esertzeko baizik.

Haragia

Txerriki eta oilaskoa jaten da hemendik. Baina okela preziatuena txahalkia da. Xerrak fin-fin mozten dituzte, eta jateko modu tradizionalena zuk zeuk egosiak dira. Ryokan edo hotel indigena batean gelan jarri ziguten ura irakiten mahaian, zerbitzariak bota zituen bertara tofu, perretxikoak eta barazki batzuk (ikusi argazkia), eta listo, geuk egiteko. Hau da, okela tajada hartzen duzu zotzekin, segundu batzuetan mugitu ur irakitan, eta gero saltsaren bat dagoen platertxo batean pittin bat busti eta jan. Oso ona geratzen da.

Hemen esandakoez gain, mila gauza jaten dira. Barazki eta algak, tripakiak ere bai batean, arroza gauza gehienekin eta Miso esaten dioten zopa bat. Arrautzak, beroa dagoen zerbaitetara bota ohi dituzte gordinik, eta han egin edo erdi-egiten dira. Afari edo bazkari japoniarrez gain, armosua ere estilo horretakoa da, agian tofu egosia nabarmenduta gehixeago.

Edana

Te berdea zerbitzatzen da janariarekin. Uraren ordez, hori. Eta zerbait poztekotan jana, garagardoa. Sake badago, baina ez da asko kontsumitzen, esango nuke. Eskatuz gero, ontzi txikia ateratzen dizute, beroa, kikara batzuetan hartzeko. Pauloren emazte Lenak gomendatuta, jatetxe batean sake hotza eskatu zigun berak, eta oso ona zegoen, txolindu arte errepikatu egin genuen. Baina hura eskatzen jakiteko, japonieraz jakin barik, ez dut ikusten modurik.

Kafezaleak ere badira, eta Starbucksak eta italiar/frantziar estiloko kafetegi ugari dagoen arren, onena edari makinetatik ateratzea. Te eta kafeak beroak ere egoten dira latan, harritzekoa ze ona suertatzen den, 75 zentimo kostatzen da lata.

Kalean jan

Han-hemenka jateko aukera infinitoak dira. Konbini edo supermerkatu arruntetan ere badago oilasko errea edo pintxomorunoak jateko aukera. Beste mila postu ere bai, hau edo bestea saltzen: hot-dog postu newyorktarrik ez espero, baina olagarro albondigak eta beste mila gauza bai. Gaztaina erreak ere aurkitu genituen Kyoton, guretzat homologagarriak.

Jatetxeetan oso on eta garestiak egon egongo dira, baina prezio normaletan ondo jan eta leku txukunetan egotekoak ere ez dira falta (baina topatzeko, indigenen laguntza ondo dator). Eskalan beherago, eskaparatean jana erakusten dutenak daude, plater eta konbinatuen modelo bisuala erakusten dute prezioarekin, eta horrek laguntzen du. Sukaldariei begira aulki altuan jateko leku asko ere bada, plantxa edo barra aurrean, langile askok horrela afaltzen du iluntzeetan.

Ez da inon propinarik lagatzen: ze diferentzia Estatu Batuetako propina programatuen sistema zail eta absurdoarekin.

Frankiziak ere ugari daude, batzuk indigenak, eta kanpokoak. Bertakoetan behin afaldu genuen katilukadak ateratzen zituen batean. Sukiya zuen izena (Idiazabalgo artzapezpikuarekin akordatu nintzen), 30 bat katilu zeuden auskalo zerekin. Begiz jota, neuk bat eskatu eta urdai goxoa bezalako zerbait zen, tipularekin. Kapa proteiniko horren azpian, arroza zegoen. Eskerrak argazki edo modeloekin gauzak eskatu daitezkeen: ingelesaren ezagutza mugatu samarra da, eta oso leku turistikoetan ez bada (Donostiako kaiaren parekoak), bertako idazkeran bakarrik azaltzen dira guztiak. Frankizia kanpotarren artean, McDonalds asko dago, eta mundu osoko Big Mac berdintsuak eskaintzen dituzte eskaparateetan (ez dugu inon jan), baina beste batzuk guztiz moldatuak daude ohitura lokaletara: Denny's batean egon ginen, eta zeharo japoniarra zen guztia, hanburgesa bai, baina ez ogitartekoan, plater batean ohiko parafernalia japoniarraz inguratutako filete errusiarra baizik. Buffet bat ere aurkitu genuen, zeharo bertakoa; nahi beste jan bai, baina 90 minutuan.

Eta hau guztia, Euskal Herrian baino merkeago. Esan nahi dut, ez Euskal Herrian aurki daitekeen janari japoniarra baino merkeago, baizik eta Euskal Herriko janari orokorra baino merkeago.

Zorte handia izan dut bizitzan orain arte, irabazi dudan dirua gastatu ahal izateko bidaietan eta ez bankuari ordaindu beharreko hipoteka batean. 41 urte ditut, eta ez naiz etxe baten jabe. Dibortziatzen banaiz, larri geratuko naiz, baina artean, ez naiz txarto bizi.

Bidaietan, behin baino gehiagotan izan naiz Estatu Batuetan, eta herrialde hartan beti izan dut sentsazioa pelikula batean nengoela, hain da dena fikzioko eszenario ezagunekin lotzeko modukoa, motelak, paisaiak, kale eta pertsonaiak. Baina Astesantu honetan beste toki batean nago, Japonian, eta hemen ez da halakorik. Hemen dena da bitxia eta ezberdina, sorpresa bat bazter bakoitzean.

Lehengoan, ordea, film batean ikusi nuen neure burua. Odaiba auzoan geunden Tokyon, uharte artifizialen gainean eraikitako sektore guztiz berrian, eta monorraila hartu genuen erdialdera itzultzeko. Lehen bagoian sartu ginen, kristalaren aurrean. Han behintzat ez zihoan gidaria, inon bazihoan. Gaua zen jada, eta zubitik igaroz gindoazela, hiruzpalau solairuko altueran, Ginza auzoko bulego eta kale-argien artean sartzen ari ginela Blade Runner bizi genuela izan nuen sentipena.

Egia da bai, Japonia etorkizunean 10-15 urte aurrerago dagoen herrialdea dirudiela (salbu eta gauza batean: musika, J-Pop guztia Ken Zazpiren berdin berdina baita).

Eskerrik asko Paulo Berriozabal Lekesani, haren emazte Lena eta seme Kotarori, beren herrira egin diguten harrera zoragarriagatik.

Zinegotzi ohiak ere hiltzera kondenatuen zerrendan badaude, errazegi aurkituko du ETAk hurrengo biktima, ez baitut batere esperantzarik Isaias Carrasco izango denik azkena.

Derioko egoitza sozialista zartatu ondoren, hango ANVrentzat gaitzesgarria eta onartezina izan bazen hura, esperantza nuen San Andres auzoko hilketa ere berdin izan zitekeela Arrasateko ANVrentzat. Baina ez da hala gertatu, publikoki bederen; eta pena handia eman dit horrek. Are gehiago, Derion egin zuten gaitzespena, kendu ere egin dute jada zegoen lekutik, Derioko ezker abertzalearen eztabaidagunetik.

Uste dut egoera politikoa ilun datorrela. Zapateroren bigarren aukera honetan, sinpatia gutxi ikusiko dugula euskal independentismoari begira, eta beltza dagoela kontua, bereziki, lagunak ditudan Egunkaria kasuan auzipetuentzat. Hala ere, haien alde ekin beste erremediorik ez dut ikusten. Pertsonalki gaztelaniazko blog batekin lagundu behar dudala pentsatu nuen duela aste batzuk, eta horretan segitu behar dut.

Ez naiz ni musika klasikoaren oso zalea. Mozartek ez dit ezer esaten. Eta The Jesus & Mary Chain-en zarata hutsa, aldiz, zoragarria iruditzen zait. Baina tira, semearen bibolin klaseengatik edo, biguntzen ari gara honetan ere.

Peruren irakasle Mikel Larraz entsegatzen ari da, lagun baten ezkontzan pieza bat jo nahi du eta. John Williams aukeratu du. Schindler's List filmerako bandako konposizio bat. Pieza ezaguna egingo zaizu, eta nik uste dut ederto jotzen duela Mikelek. Nire argazki-kamera ziztrinak grabatzeko gai dena baino hobeto egiten du, ez pentsa.

Lehen aldiz jo zigunean, galdetu zion Mikelek semeari: Ikusia daukazu Schindler's list? Ez, gizona, gogorra da hori umearentzat, erantzun nion nik. Baina gero, pentsatzen jarrita: ez ote diogu askoz gauza gogorragoak ikusten uzten? Ez dakit. Adibidez, iaz Normandian izan ginen oporretan eta handik bueltan Saving Private Ryan

familian ikusi behar genuela erabaki genuen, eta baita ikusi ere. Odol eta indarkeria faltarik ez dago film horretan. Hortaz, noiz da adin egokia holokaustoaz filma bat ikusteko?

Nolanahi ere, John Williams-en beste pieza zinematografiko bat oso ondo ezagutzen du Peruk. Star Wars sagako Darth Vaderren martxa inperiala.