Errepublikan eta Gerra Zibilean Eibarko alkate izan zen Alejandro Telleriari (1876-1939) omenaldia
Eibarko Udalak ezohiko udalbatza egin zuen joan zen eguen arratsaldean Coliseo antzokian. Udala osatzen duten 4 alderdiek, aho batez, "Ahanzturarik ez" adierazpen ofiziala onartu zuten eta omenaldia egin zioten 1920ko hamarkadan eta 1930ekoan Eibarko alkate izan zen Alejandro Telleria "Alkate Txikixari".
Alejandro Telleria Estala 1876an jaio zen Eibarren, 5 anai-arrebako familia batean. Grabatzailea lanbidez, gaztetatik murgildu zen langile-mugimenduan eta 1920an aukeratu zuten lehenengoz Eibarko alkate, ia-ia nahi ezta. Urte bete geroago kargugabetu egin zuten, sozialista gazteek argitaratutako agiri batean udalaren zigilua ezartzeagatik.
1931ko apirilaren 12ko udal hauteskunde ezagunetan berriro izan zen Eibarko sozialisten hautagai eta, hauteskundeak irabazi ostean, bertatik bertara ikusi zuen zelan aldarrikatzen zen II. Errepublika Eibarko udaletxeko balkoitik. Dena dela, oraingoan ere ez zuen legegintzaldi osoa bete eta 1934ko urriko iraultzan Eibarren izan ziren istiluen ostean Iruñeko presondegira eraman zuten beste 238 eibartarrekin batera (Frantziara alde egiten saiatu zen, baina Irunen harrapatu zuten).
Fronte Popularrak 1936ko hauteskundeak irabazi ostean amnistiatu egin zuten eta alkatetzara itzuli zen gerran atxilotu zuten arte. 1938ko urrian harrapatu zuten anaia Simonekin batera, beste behin Frantziara ihes egitekotan zela. Burgosko espetxean eta Valdenocedako konzentrazio-esparruan egon zen urte betez, harik eta 1939ko urriaren 24an, hainbat hilabetez gaixorik egon ondoren, Burgosko ospitalean hil zen arte.
Omenaldi-ekitaldia irailaren 24an egin zen, Alejandro Telleriak 144 urte beteko lituzkeen egunean (1876ko irailaren 24an jaio zen eta). Ezohiko udalbatza izan zen, gai bakarrarekin: Telleriari omenaldia egitea eta Ahanzturarik ez adierazpena onartzea (adierazpen osoaren transkripzioa amaieran aurkituko duzu). Udaleko ordezkariez gain, bizirik dauden Eibarko alkate ohi gehienak egon ziren (Larrañaga, Agirre eta Baskaran; Arriola ez zen egon), eta baita Eibarko elkarte eta erakundeetako ordezkariak eta Telleriaren senideak ere, 96 urte dituen Adela Telleria buru zelarik.
Adela Telleriaren lekukotasunak garrantzi berezia izan du bere osaba Alejandro Telleria "Ali txikixa" zenaren biografia osatzeko, artxiboetan nahiko material gutxi zegoelako Eibarko alkate txikixa izandakoaren bizitzaren hainbat pasarteren osatzeko. Niretzat plazer handia izan da Adela ezagutzea eta elkarrizketatu ahal izatea Itziarrekin batera Eibartarren Ahotan proiekturako. Emakume buruargi eta burujabea, gurekin hasiera-hasieratik samur eta laguntzeko prest egon dena. Eskerrik asko Adela!
Ego Ibarra batzordeak osatu du Alejandro Telleriaren biografia, Itziar Sapsoothamen eta Badihardugu elkartearen laguntzarekin. PDF honetan daukazue osorik irakurgai eta aste honetako ekitaldian aurkeztu zen 12 minutuko bideo labur bat ere osatu dute Telleriaren bizitzaren pasarte nagusiekin. Adela Telleriaren ahotsarekin batera, Eibartarren Ahotan proiektuko beste bi lekukotasun ere erabili dira, Jose Kareagari eta Candido Egureni jasotakoak. Zelako pozgarria den orain dela 10 edo 20 urte jasotako lekukotasunak ikustea horrelako ekitaldi eta ikusentzunezkoetan! Horixe delako lekukotasun historiko horiek jasotzearen helburu nagusia: sasoi bateko gertakizunak protagonisten ahotan jasotzea gure ondorengoen esku laga eta transmisioa ziurtatzeko. Ekitaldi honetan onartu zen "Ahanzturarik ez" testuarekin erabat bat datorren nahia.
Adela Telleria (1924)
Ekitaldia xumea izan zen, koronabirusak ezartzen dituen neurriek nolabait hoztua. Zinegotzi gazteenak (euskaraz) eta zaharrenak (gaztelaniaz) adierazpena irakurri ostean, alderdi bakoitzeko ordezkariek berba batzuk esan zituzten, neurtuak, loratuak, egoerak eskatzen zuenaren neurrira (EAJko Josu Mendikutek egunotan gure artean agertu den ustezko testu honi keinu eginez hasi zuen bere berriketaldia). Adierazpena aho batez onartu eta gero, ikusentzunezkoa ikusi ahal izan genuen eta, Telleriaren familiaren ordezkariei lore-sorta bana eman ondoren, Gerrako gure ibillerak koplak abestuz amaitu zen ekitaldia, Fran Lasuen gidari zelarik.
Esan bezala, Errepublika sasoian eta Gerra Zibilean Eibarko alkate izan zen Alejandro Telleria omentzea izan zen ekitaldiaren helburu nagusia, baina adierazpenean zehazten denez, adierazpen honekin demokrazia eta justizia defendatzearren euren bizitza eman zuten eibartar guztiak omendu nahi izan dira, fusilatuak, gerran hildakoak, euren lana egiteagatik ostrazismora kondenatuak izan zirenak, zigorrak eta injustiziak jasan izan zituztenak, gerran ihes egin behar izan zutenak, beren herrian isiltasun astun derrigortu batean bizitzera behartutako eibartarrak. Toyosen berbak hona ekarrita, "justizia egiteko eguna da. Gertatutako hura aztertu eta egia ezagutzekoa, orain 100 urte alkate izendatu zuten hura gogoratuz. Atzera begirada bat, hausnarketarako eta gertatu zena ez ahazteko".
Miren Baranguan, udalbatzako zinegotzirik gazteena, adierazpena irakurtzen.
Ikusentzunezkoaren pasarte bat.
Itziar Sapsootham
Jose Kareaga
Mikel Larrañaga, Jesus Mari Agirre eta Aurora Baskaran alkate ohiak, egungo alkate Miguel de los Toyosekin eta omenduaren senide diren Adela Telleriarekin eta Carmen Amutxastegirekin (lorekin). Azkenengo argazkia Diario de Noticiasetik hartu dut, Jabi Leonena da; beste guztiak nireak dira.
Eibarko Udalaren adierazpen instituzionala: Ahanzturarik ez.
Alejandro Telleria, Alkate Txikixa
Gizon txikia zen, Eibarko grabatzaile bat, eta beste askok bezala, kezka sozialak eta herri hobe bat egiteko ilusioa zuen; horrela heldu zen 1920an herriko alkate izatera, harik eta, 1921eko otsailean, argitalpenen kontrola ez zuela bete eta sediziora bultzatu izanaren akusaziopean, kargutik kendu eta auzitegi militar batek epaitu zuen arte, Ejertzitoaren aurkako irainak zeuzkan orri solte batek Alkatetzaren zigilua zeramalako. Azkenean, 1922an absolbitu zuten. 1931ko apirilaren 12ko hauteskundeetan berriro alkate hautatua, handik bi egunera Errepublika aldarrikatu zen Eibarko udaletxeko balkoian. Haren agintepean eraiki ziren baserri-auzoetako eskolak, Txontako labaderoa, Untzagako musika-kiosko berria…
Alkatetzan egon zen 34ko urriko iraultzara arte. Iraultza hartan, 238 eibartar gehiagorekin, 15 hilabetez egon zen Iruñeko espetxean giltzapetuta; azkenean, 1936an amnistia eman zioten. Alkate-makila berriz eskuratuta, Agirre lehendakari hautatzeko laugarren mahaiko hiru kide haietako bat izan zen. Mahai hori Santanderren 1937an fusilatu zuten Florencio Marquiegui Debako alkatearekin partekatu zuen.
Ondoren, gerra iritsi zen; alkateak Eibar hornitzeko eginahalak egin zituen, biztanleria zibil gehiena herritik atera eta tokiko industria mobilizatu zuen; gero, Santanderrera abiatu zen, handik Sestaora eta, azkenik, Frantziara ihes egiteko ahalegin hura egin zuen, ezerezean geratu zena. Donostian atxilotu zuten, Burgosera eraman, eta, ondoren, Valdenocedako kartzelara; han gaixotu zen. Burgosko ospitalean hil zen 1939ko urriaren 24an. Handik aurrera, ahanztura eta frankismoaren gau iluna.
Ez ditugu gertakari haiek ahaztu nahi; ezin ditugu ahaztu alkate hura eta eskubide guztiak ostu zizkioten Udalbatza hura osatu zuten kide guztiak; gure obligazioa da fusilatu zituzten eibartarrak gogoratzea, ez ahaztea beren obligazioa betetzeagatik ostrazismora kondenatuak izan ziren udal langileak, desterratu zituzten maistra haiek guztiak, Eibartik ihes egin eta erbestean bizi behar izan zuten pertsona guztiak, beren herrian isiltasun astun derrigortu batean bizitzera behartutako eibartarrak.
Min ematen duten ahanzturak daude, eta ez dute atzera bueltarik. Horregatik, horrenbesteko tristura eta hainbeste heriotza eragin zituzten gertaerak akorduan izateko eta horrelakorik berriro ez gertatzeko, bidezkoa da Alejandro Telleria Estala Eibarko alkatea gogoratzea. Gure herriko alkate izandakoa, bere azertu eta akats guztiekin, jendearen bizitza hobetzen ahalegintzen diren pertsona guztien ikurtzat har dezakegu; modu zintzoan, ideal baten alde lan egiten duten pertsona guztien ikur. Inork jasan behar ez dituen egoeretan hil ziren pertsona guztiak gogoratu nahi ditugu, gure historia itsutzen duen ahanzturaren leizean sekula berriro erori ez daitezen.
