Mispillibar

Sarrera gisa

 

 

Aurreko Burutapenak bezala, Burutapenak 2 ekarpen honetako gogoetok azken liburuek sortarazitako gogoeta laburrak dira, nolabait sailkatuak.

 

Hauek dira gaiak eta emankizunak:

 

1.- Adina – Bidaiatzea

2.- Bizitza

3.- Euskal Herria – Euskaldunak - Euskara

4.- Gizakia I: Gizakia – Emakumea - Askatasuna - Ezagupena

5.- Gizakia II: Desbabestua - Euskarriak – Beste mundu bat

6.- Gizakia III: Jarrerak – Sentipenak – Oroitzapenak – Bakardadea – Goibeltasuna - Isiltasuna

7.- Gizakia IV: Zoriona – Norbera nor

8.- Gizartea I: Nolakoa – Akatsak – Adinaroak

9.- Gizartea II: Gatazkak – Boterea - Zapalkuntza

10.- Gogoetak I: Gizakia 

11.- Gogoetak II: Denbora – Aurkariak

12.- Gogoetak III: Egia – Jakituria – Errealitatea – Ederlan

13.- Gogoetak: IV: Maitasuna – Natura – Politika - Presoak

 

 

Sarrera gisa

 

 

Aurreko Burutapenak bezala, Burutapenak 2 ekarpen honetako gogoetok azken liburuek sortarazitako gogoeta laburrak dira, nolabait sailkatuak.

 

Hauek dira gaiak eta emankizunak:

 

1.- Adina – Bidaiatzea

2.- Bizitza

3.- Euskal Herria – Euskaldunak - Euskara

4.- Gizakia I: Gizakia – Emakumea - Askatasuna - Ezagupena

5.- Gizakia II: Desbabestua - Euskarriak – Beste mundu bat

6.- Gizakia III: Jarrerak – Sentipenak – Oroitzapenak – Bakardadea – Goibeltasuna - Isiltasuna

7.- Gizakia IV: Zoriona – Norbera nor

8.- Gizartea I: Nolakoa – Akatsak – Adinaroak

9.- Gizartea II: Gatazkak – Boterea - Zapalkuntza

10.- Gogoetak I: Gizakia 

11.- Gogoetak II: Denbora – Aurkariak

12.- Gogoetak III: Egia – Jakituria – Errealitatea – Ederlan

13.- Gogoetak: IV: Maitasuna – Natura – Politika - Presoak

 

 Adina

 

Zahartzaroa

            * Bizitzari eutsi nahian, iheska doazen bizipenak berritze ahalegina da zahartzaroa.

* Iheska doazen bizipenak berritze ahalegina da zahartzaroa, bizitzari eutsi nahian.

* Adina du zaharrak gaixotasun nagusia, eta ezinean fokalizatzen du arreta guztia, kendu ahal baititu beste gaitz guztiak.

* Zaharrak bizkarra erakusten dio bizitzako aukera ohikoei, eta bide berriak asmatu behar ditu galdutakoak ordezkatzeko.

* Adina aurrera, ia ezinezko bihurtzen hasten dira izan litezkeenak ere.

* Gorputza eta gogoa gero eta lotuago: zahartzaroko bilakaera ohia.

* “Adin zail honetan. Ba al da adin errazik”. Adin oro da zaila.

             

Ajeak

* Adina oso aurrera, arkeologia edo fosila zaigu iragana.

* Gizaki zahartua: zahartzea jakinaren gainean bizi ez duena edo ez bizitzen dakiena, zaharkitua dago.

* “Ona da pasa den denboraz jabetzea, heriotza iritsi aurretik”. Denbora pasa dela ohartzen ez den zaharrak erridikulua eginen du, lekuz eta aldiz kanpo ibiliko da.

 

            Bizipoz

* “Bizipozak!. Zein garrantzitsuak diren adin batetik aurrera eta zein berandu ohartzen garen horretaz seme-alabok”. Bizipoza da, edozein adinetan, bizitzan duintasun minimoz iraun ahal izateko funtsa. Galtzen doa bizipoza adina aurrera heinean, amaiera iragarriz bezala.

             

            Denbora

* Iragan bihurtzen gara zaharrok, besterik irudikatu nahi dugunean ere.

* Beste eremu batean bizi da zaharra, berdin samar zaio hau edo beste, interes handirik gabe begiratzen dio denari.

* Erritmo ezberdina dute organismoak eta zahartzeak.

* Umeek ez dakite zer den atzo, oraina da dena, zaharrok, aldiz, lehenean bizi gara.

* “Haurrak orainean bizi dira, ez iraganean”. Haurrak orainean bizi dira, zaharrak joanekoan. Gazte bezala bizi  edo azaldu nahi duen zaharra irrigarri gelditzen da.  Adin bakoitzak bere muga baldintzak eta morrontza ditu.

 

            Jakituria

* Zahartzen dakien hori ez da zaharra.

* Zahartzera zoazela gero eta egiagoak dira egutegiko esaerak.

* “Moldatu egin naiz orain, horixe da gazte ez izatearen ezaugarrietako bat”. Zaila zaio zaharrari egoera berrira moldatzea, gero eta indargeago, ameto ematera behartuta dago egoera berriotara.

* “Bizitzaren zentsua amaitzen da heriotzaren ziurtasuna alibio bihurtzen denean”. Hiltzeko adina duzula jabetu eta onartzean oraina bera ere geroa bihurtzen da.

* “zaharra... Nola zara zu hain bizkorra?”. Esperientziak esperientzia, zahartzaroak ez gaitu egiten argiagoa gehienok.

* Hiltzearen aurrean errebelatu ala eroapenez hartu, hori da zaharren dilema nagusia.

             

            Memoria

* Gutxientzat balio du atzokoak lehengoak baino gutxiago, gazteak oraina bizi du eta zaharroi ahaztu egite zaigu oraina.

* “Gozatzen dut gauzak galtzen, topatzeko zerbait edukitzearren”.  Coriako leloak esango luke soilik hori; 84 urterekin ezer non utzi duzun gogoratzen ez eta bila ernegatzen denean jakiten da zein tristea den burua galtze hori esperimentatzea.

 

            Premura

* Zahartzaroan egitasmoak betetzeko behar adina denbora ez edukitzea da kezka nagusienetariko bat.

* Behin adin batera ezkero zaharberritze lanak nagusitzen dira, gorputzean zein bestelakoetan.

* “… adin batetik aurrera, gauzak azkarrago egin behar izaten dira”.  Dena doa presaka adin batetik aurrera,  gorputza geldoago doa, eta presa sartzen da eskuarteko asmoak bukatzen joateko.

* “Loreontziak bezala ureztatu behar dira memoriak”. Lorontziek ura behar duten bezala, behar du lantzea batez ere memoriak, adina aurrera, garunak nabarmenki herdoiltzen haste direnean.

             

            Sentipena

* Unea koloretez apainduta, polit eta eme sentituz, egiten dio ihes haurtzaroari zaharrak.

* Behin edade batera ezkero, onartu beharra dago etapa batzuk aldatu ditugula besteek gutaz duten ikuspegian, besteen begiak dira gure adinaren kontagailu zehatzenak.

* “hutsalkeria konplexuei emana bizi zen”. Ordenagailuari eta liburuei lotuta, heriotzari itxaroten ari naizen sentipena dut.

            * “Gorputzaren bestelakotze geldiezin hori”. Zahartzaroko bizipena da gorputzaren bestelakotzea. Onartuta ere, dramatikoa da. Bizitza drama bat izanik, ahultze hori da dramako atal bat.

*  “. Bizitza pasa ahala alferrikakoagoa balitz bezala norberaren espazioa, ahulagoa edozein ahalegin”. Murriztuz doa espazioa zahartu ahala, kanpoko espazioa, barne espazioa batez ere. Eta zaharrari geratzen zaion espazioa bera alferrikakoagoa bihurtzen zaio, ia espaziorik gabe geratzeraino.

* “Berandu iristearen beldur … beldurren gauden bitartean,  beranduago egiten da, egiten zaigu”. Zaharrok badugu jada bizitzako edonon edo edonora berandu heltzen garen sentipena.

* “Haurrak ikusteak iradokitzen du ongi egote sentsazio bat, barne-lasaitasun bat”. Ernegatu egiten dira zahar batzuk umeen zalaparta eta geldik egon  ezinarekin, beste zenbaitzuei poza damaiote galtzen ari diren bizipoza orekatzen dietelako.

 

            Maitasuna

* Adinak, luzeenak ere, ez du itotzen maitasun egarria.

 

            Talaia

* Zahar gehienei izugarrikeria iruditzen zaizkie gaur egungo bizimodu modernoak.

 

 

Bidaiatzea

 

* Taldeko bidaiek erakusten dute ohiturak eta norberekeria eta ohiturak utzi eta besteengana moldatzen.

* Bidaiari bakarti batek, mesfidantza sortarazten omen du hasera batetan.

* Norbera ere turista da besteentzat

* Aukera-maukeraren erresuma da bidaiari batek bizi duena

* Itsuskeria da bidaiatzea ez dela maite esatea: egunerokoaren monotonia eta asperdurari ihes egiteko beharrari erantzuteko kontsumismoak txertatu digun gehigarri genetikoa da bidaiatzeko sena, salbuespenak salbuespen..

* Globalizazioak ez du pikutara botatzen bidaiatzearen xarma, bideratzen eta ahalbideratzen baizik.

 

Bizitza

 

 

 Zer den

* Hiltzeko bizi.

* Bizitza zer den ikasi gabe bizi gara gehienok.

* Norbaitek hil garela kontatu arte ez gara benetan hilko.

* Kontrasteak egiten du merezimenduzkoa bizitza.

* Bizitza asetzen dion zerbait duenak ez du besterik behar.

* Gezurrean ematen da ia bizitza osoa, gizabanakoetan zein gizartean. Komedia baita bizitza. Eta ez du abantailarik, iruzurle handientzat ez bada.

* Bizirik diraugu norbaiten gogoan diraugun bitartean.

* “Bizitza bizipoza baino ez da, biharamunik gabeko oraina”, baina biharamun baten esperantza duen oraina.

* Itxaronkizuna, ezta ametsa ere, ez da ezohizkoa, bizitza bera baita ametsa.

* Hil arteko presondegia da bizitza berez, presondegiago egin dugu arau hertsiagoz, eraman zailagoa bihurtuz erosotasunaren itxuraz.

* Denborari hasiera eman, denbora eten: bi ertz horien tartea da bizitza.

* Bizitza ez da premisen ondorio dialektikoa, kontraesan askoren batuketa baizik.

* Bizitza: erromesaldiaren labirintua, non bakoitzak lortu eta aurkitu behar dituen aurrera egiteko  arrazoiak eta indarra.

* Abesti bat bezala da bizitza, eta beti merezi du, baita requiem denean ere.

* Abentura bat da bizitza, ez baitakigu nora eramango gaituen.

* Jaiotzen garen unetik ari gara hiltzen.

* Bizitzak kartzelaren antz erabatekoa du.

* Koadro edo mosaiko bat bezalakoa da bizitza: puska askok osatutako existentzia, bizitza propioa duten osagai ezberdinek.

* Etengabeko erabakitze jarraia da bizitza, eta gehiago begiratu ohi diegu, zalantzati,  hartu ez ditugun erabakiei; inertziaz bizi gara, hartutako erabakien uharan,  eta hartu gabekoen nostalgiaz.

* Eten gabe zerbait berriren bila ibiltzea da bizitza.

 * Misterio handi bat da bizitza, muga gaindiezinak ditu ulertzeko.

* Bizitza errutina bat da, bizi-baldintza gogorrenetan ere.

^* Bizitza istripu bat da. Norbere barneko istripuz beterik dago gizakia, kontraesana baita bizitzak aurrera egitea bera ere, kontraesanen arteko aukera baita bizitzea.

* Urtegian lotu ezin daiteken ibaia da bizitza, eta ibai horretako ur-tanta bat gizakia, ez da leku beretik berriz inoiz igarotzen.

* Geroa da beti seguru dugun gauza bakarra, heriotza ondoren hor jarraituko dugulako hauts, molekula edo atomo, auskalo. Bizitza heriotza da, istant bakoitza hiltze bat baita hurrengo istanteari leku emateko. Hildako istanteen katea da bizitza, misterio bat bere kontraesan ulertezinean.

* Bizirautea da bizitza gehienentzat.

* Nerabezaro amaigabea omen askorentzat bizitza: ez dut uste.

* Denbora botatzea da bizitza, mila modu asmatuz, geure burua engainatuz, zeregin filantropikoenekin ere. 

* Loaldi luzea besterik ez da askorentzat bizitza, ezerezean bukatzen zaiona.

 

 Zergatik-zertarako

* Non eta zertarako dagoen bere buruari galdetzen ez diona robot bat izanen da, ezlekuan dagoen automata bat.

* Gauzak egin eta gero zergatik eta zertarako pentsatu, hori da askoren zera.

* Denari eman behar dio zentzu bat askok, denek agian, zentzu horren esklabo bizi gara.

* Bidea eta helburua lotuta ez dituena alderrai bilakatuko da.

* Patu edo halabeharrez, nahiz ustez erabaki kontzienteaz, egiazko iparra non dagoen antzik ere eman gabe hiltzen dira gizaki denak.

* Sakonean, inor gutxik daki zergatik egiten duen egiten duena. Inertziaz bizi da gizakia, ia-ia automatismoz edo ohituraz.

* Beti zor diogu zerbait edonori, arerioari ere.

* “Carpe diem”, “unean unekoa” eta antzerako esamoldeak, gerorik ez daukanak, edo gerorik ikusten ez duenak, geroaren itxaropenik ezak eragindakoa dira,  galduta dagoenarenak. Gerorik gabeko egoerak ez du bizipozik sortarazten.

* Kontzienteki ez diogu erantzuten ia inoiz zein naizen galderari, galdera bera ere ez diogu egiten  geure buruari, inertziaz bizi gara, ohikotasunez erantzuten diogu eguneroko jardunean egin gabeko baina hor dagoen eta funtsezkoa den galdera horri, erantzunik ematen ez diogun galdera izaki.

* Besteek sortutako premiez betetzen dugu guk geu bakoitzaren bizitza. Beharrezkoak ez diren  premiak baztertu egiten dituzu zer nahi duzun dakizunean.

* Galdu, norabait doana galtzen da, nekez galduko da nora ez dakiena.

 

Jakituria

* Ikastea da bizitza, mailaz maila, eguneroko gorabeherak jarraituz.

* Bakoitza bere tokian egoten jakitea da bizitzeko artea.

* Urteak pasa ahala, erlatibizatzen  ikasten du batek, irakasle ona baita bizitza.

* Poz eta tristura txikiak, horrenbestean bizitzen ikastea da jakinduria, zoriona bera ere.

* Zer izanen zen bizitza beste bide bat hartu bagenu?, zentzurik ez duen gogoeta: bidegurutze bat da erabaki bakoitza, kontaezin bolako karanbola bat, hartutako erabakiarekin aurrera, ez dago itzulerarik.

*  Hobe litzake lore izaten bageneki, besteak liluratzen, ingurua edertzen, bizitza errazten … eta trauma gabe zimeltzen jakingo genuke.

* Bizitzari kate bat jartzeko burutazioa sortzen zaionak eutsiko dio datorrenari.

* Egunerokoa apurtzen duten pauso txikiak asmatzen dituenak asmatuko du bizitzan.

* Puzzle baten antzerakoa da bizitza: pieza bakoitza bere tokian ahokatzea da orekaren giltzarria eta sekretua

* Bizitza asetzen dion zerbait duenak ez du besterik behar.

* Izutu egiten du gehiegi pentsatzeak,  gutxiegi pentsatzeak, aldiz, lelotu. Ertz  bi horien arteko tirabiran neurria hartzean datza bizitzako oreka, eta zentzua.

 

Jarrerak

* Bizitza erreala fikziozko edo balizko zerbait irudikatu edo amestea  da gure buruari egiten diogun iruzurretako bat.

* Zaila du bizitza bakarrik egoten ez dakienak.

* Bizitza lapurtzen du obsesioak.

* Biziberritzea da berriro hastea.

* Unekoari aurre hartuz bizi dena ez da urrutira helduko ehun urte hartuta ere.

* Bertan ez balego bezala begiratzen dio askok munduari, mundua existituko ez balitz bezala biziz.

* Zenbat gauza metatzen ditugun bizitzari ihes egiten utziz.

* Sakonago bizitzen laguntzen dute kezka metafisikoek.

* Mundu krudela bizi dugu, baina aldi berean, amesten dugun bizitza hobeago batean dugu jarrita esperantza, hori fikzioa da. Oso gutxi, bakanen batzuk soilik bizi dira dutenarekin ados, aberatsek gutxien. Bizitza kondizionalean bizi gara bizitza amestuaren zain, bila ere.

* Bizitza kontraesan bat da: paradisuan biziko bagina lez, duguna, apurra arren, galduko dugula beldurrez bizi gara,  baina aldi berean, duguna ez zaigulako laket edo ez hain laket, beste paradisu txiki baten esperoan edo ahaleginean bizi gara.

* Zaila du bizitza bakarrik egoten ez dakienak.

* Anaia bikiak dira. jakin-mina eta bizitzeko gogoa.

* Gaitzak hiltzeko gogoraino jotzen gaituenean pentsa ohi dugu hobe litzakeela ez izatea, baina ezingo genuke hori bera pentsa ahal izango ez bagina.

 

Bizitzearen plazera

* Bizitza osoa merezi dute zenbait une intentsuk.

* Badira bizitza osoa merezi eta balio duten minutu bakar batzuek

* Maitasun kontu ugariz egina dago bizitza.

* Pertsonen bizitza zimeldu egiten da maitasunik gabe.

* Zaila da benetan amodio sentimenduen mataza hariltzea.

* Gauza berrien poza sentitzea, hori da bizitzan zoriona.

* Zer egiten dugu munduan. Naturaren kate-begi bat besterik ez gara, garen, izan garen eta izango garen guztiak, bizitza artifizialki sortzen hasten garen bitartean behintzat. Bizitza tokatu zaigu naturaren tonbolan edo karanbolan.

* “Gauza handia da bizitzea. Gauzarik handiena” . Goza dezagun, beraz.

* Bizitza asetzen dion zerbait duenak ez du besterik behar.

* Urteko 4 hilabetek soilik osatzen dutenez udaberria, -ezin uka hunkigarria denik- beste hiru urtaroei grazia hartzean dago urte osoko gozamena.

 

Osagaiak

* Amets sare hondatuak konpontzea da bizitza.

* Ametza eta errealitatea, bizitzako bikote konponezina.

* Ez dago inor ametsen bat desio ez duenik, zer amesten den hor dago aldea. Ametsok dira bizitzako esperantza eta euskarri.

* Bizimodu asentatu batek gaztetako zoroak apaltzen omen ditu: egia.

 

Neurria

* “Saihestu ezin daitekeena geure borondatez egindako zerbait bihurtu”, agian horrek emango lioke oreka bizitzari.

* Etekin gehiago aterako dio bizitzari loaz mundu honetatik alde egiteko erraztasuna duenak.

* Garrik gabeko sua da tentsiorik gabeko bizitza.

* Esnako ametsek ematen diote zentzua bizitzari.

* Ematen dituen biretara moldatzea da bizitzako erronka nagusia

* Helburuak ematen dio zentzua bizitzari.

* Erabakiak erabaki, bizitza aurrera doa beti.

* Seminarioan, herri ezberdinetan apaiz, kartzelan … alokairuan bezala bizi izan naiz bizitza erdiraino, eta etxe propioa izan dudanean nirea ez zen herrian bizi izan naiz. Badut nirea den eta nirea sentitzen dudan herria, bertan 13 urte arte soilik bizi izan banaiz ere. Pasoko txoria naiz.

* Badira uneak bizitzan zeinetan uste duzun bizitza osoa bertan behera galdu duzula, eta beste une batzuk zinetan uste duzun bizitza berri bat ireki zaizula.

* Badira bizitzan etorkizuna erabakiko duen erabakia hartzen ditugun uneak. Betirako gogoan iltzatuak geratzen dira.

 

Laztasunak

* Itsasoa ez litzatekeen bezala itsaso olatu eta kresalik gabe, bizitza ez litzateke bizitza ezuste eta zailtasunik gabe, bizitza erabat barea bizitza hila da.

* Bizia etengabeko kezka edo atsekabea de gehienentzat.

* Oso traidorea da beti bizitza, ez baititugu amets gehienak betetzen.

* Egia izanik bizitzaren momenturik ilunenean ere beti agertzen dela argi printze bat, egiagoa da beranduegi heltze dela gehienetan.

* Lana baino akigarriagoa da denbora betebeharra. Nahiko hutsa du bizitza edo barnea zeregin bila dabilenak.

 

Nola bizi

* Egunerokoa txango bat bilakatzen dakienak, eskuratu du zorionaren zati bat.

* Zeuregan eta zeuretzako bizi zara zahartuz gero, gizarte zurrunbilotik urrun, eta hori ez da bizitzea, irautea soilik ez da bizitzea, ez du pena merezi gizartetik deskonektatutako bizitzak.

* Bizitza hozka jaten duenari hortzak kamusten zaizkio azkenik. Bizitzari bere erritmoa hartzean datza bizitzeko gaitasuna

* Gauza denak ahitzen dira, sentimendu oro ere, baina ahitu ez balira bezala jarraitzen dugu , inertziaz. Horrek kentzen dio bristada bizitzari.

* Uneko arazoei banan-banan eta unean unekoei  erantzuten nahikoa dute gehienek,  eta pieza solte horiekin osatzen dute bizitza. Gutxi batzuk dira bizitzari buruzko ikuspegi eta planifikazio orokorra dutenak. Ezkontza eta unibertsitateko erabakiek izanen dira gerora begira hartutako erabakiak, eta beraiek ere sarri uneko erabakiak dira.

* Epeak jartzen dizkiegu hainbat gauzei. Baina epeak jartzea denbora neurtzea da, eta denbora neurtzea bizitza murriztea.

 

Baldintzak

* Zer litzake bizitza poz pixka bat emanen ez bagenio.

* Ohiturei ihes egitean datza bizitzeko piperra.

* Burua bihotzean eta bihotza buruan bizi behar izaten dugu sarri.

* Bizitza berri batera egun oroz abiatu, bizipozari eusteko oinarria, ia baldintza ezinbestekoa

* Barkamenak erabaki morala eskatzen du: hor dago barkamenaren koska, mendekuaren muga ere.

* Bizi garela sentitu, kontzienteki bizi, bizitzari zentzua emateko baldintza ezinbestekoa.

* Egunerokoan zerbait berria aurkitu eta txertatzean datza dugun zorion izpia, zantzu berritzaile osagarriak aurkitu eta asmatzean, alegia, berez abentura baina aldi berean errepikakorra den bizitzan. Errutina gainditzean datza bizipoza.

* Une bakoitza munduaren haziera eta amaiera bezala bizitzean datza bizitzako abentura, ustekabeko gertakizunek aldatzen edo baldintzatzen baitute sarri gure bizitza.

* Zerbait eztenkaria behar du bizitzak osagarri eta asegarri izateko.

* Bizitza, edozein gorputz edo izaki fisikoarena, kontsumoan oinarritzen da, osagai ezberdinak xahutu eta berritu. Higadura bizitzaren funtzio funtsezkoena da,  esentzia.

* Berritzean datza naturaren iraupena, bizitza-heriotzaren orekan. Hiltzea halabeharrezkoa da bizitzak iraun dezan.

 

Kontrabidean

* Gizakiak beti du bukatugabeko zerbait, heriotzan batez ere, eta, orduan, bukatuko ez duena izanen da zerbait hori.

* Sinestea baino sendoagoa da diru-gosea, hortik dator hainbat saldukeria.

* Beti dago arbuioa eragiten duen zerbait.

* Askok, gehienek gizarte honetan, gorputzaren mende jartzen du arima.

* Bizitzak norbera jatea da ezinaren aurpegirik mingarriena.

* Onak nekez datoz lerroan, okerrak nekez banaka, horregatik da irria baino sarriagoa negarra.

* Gizakia gizakiaren otso, aspaldiko esaera, bestearen zorion ebaslea, alegia.

* Egia da zerbait gaizki ateratzen denean berehala argudiatzen dugula ez dela gure errua: hori izaten da gehienetan gizakiaren jarrera zerbait gaizki ateratzean errua norberarena dela aitortu behar duenean, beti bilatzen diogu justifikazioren bat.

* Egin diren hautuen dolu izan behar omen, baina sarriagoa da egin ez diren hautuen dolu egitea.

 

Zertzeladak

* Jendea ez da oraingo unean bizi, iraganen edo etorkizunean bizi da.

* Denok ditugu hainbat deabru barnean, eta ez da erraza beraiekin bizitzen.

* Mila arrazoi izan dezake pertsona batek bere buruaz beste egiteko, baina ez du egiten, zailtasun guztien gainetik dago itsatsita bizitzari.

* Bakoitzak erabaki ahal behar luke, ezinbesteko bat ez denean, nahi duen lekuan ez ezik, nahi duen unean hiltzea.

* Bakoitzak bere ingurua hesitzean dago gakoa oreka ez galtzeko.

* Bizipozak alde egiten dionean bihurtzen da galtzaile galtzailea.

* Denbora galduaz burua zaintzea da bizipozaren giltzarrietako bat.

* Nire bizitzak ez du trabatzen denbora handiaren martxa.

* Kolore gris ilunez bizi dut bizitzako denbora, baina aldi berean kolore argiz ikusi eta sentitzen dut, nire joan apalean une bizi eta distiratsuan izan direlako.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 III

Isiltasuna hausten. 1936ko Gerra Soraluzen. Soraluze 1936 lan-taldea

Koadernoa  zuri. Arantxa Iturbe

Kristalezko giltza. Dashiell Hammett

Lo zaudela zabaldu dizkizut begiak. Mikel Etxaburu. Poema-liburua

Mrs. Heminwey. Naomi Wood

Ohe hotzak. Jon Ariza De Miguel

Oktaedroa. Julio Cortazar

Orpoz orpo. Ernesto Prat Urzainki

Ospa. Juan Luis Zabala

Sator lokatzak. Jon Arretxe

Telleria eta gero zer?.  Ernesto Prat Urzainki

Txistu eta biok. Juan Luis Zabala.

Umezurtzen aberria. Julen Kaltzada

Waterloo-on galdutakoak. Xabier Etxaniz Rojo

Zer egingo dugu orain opariekin?. Aritz Gorrotxategi Mujika

Zukafukamusuka. Judit Ruiz de Munain

 

Isiltasuna hausten. 1936ko Gerra Soraluzen. Soraluze 1936 lan-taldea

Ez dago ezer berririk, Plaentxiako zehaztasunak salbu. Ez dago datu berri esanguratsurik, baina interesgarria da guzti hori gogoratzea.

Plaentxian gertatutakoez harago garaiko politika eta egoerari gainbegiratu orokor bat emateko balio du, ideiak freskatuz.

Errepublika:

PSOE barneko zatiketak, abertzaleen zatiketa-biltzeak, langabezia, grebak, PNVren joko kontrajarriak  … guzti horren  isla herrian, izan eta datu zehatz zenbait.

Gerraren atarian:

 PNV nagusitzen da, Plaentxian ere; Bizkaian du bere boto harrobia, orduan ere. ELA ni jaio nintzen urtean jaiotzen da, 33an; langabezia; “sabado ingles” bezala ezagutuko genuena abian da jada.

Maria Teresa Bandaormaetxea bat dago irakasle.

Altxamendua:

Herri askotako esperientzia, gertakizun eta sentipenak nazionalak sartu aurretik.

Jose Maria Lete: “28 urteko gaztea”; gure garaian mutil zaharra zen adin horretakoa.

Eibarren apaiz-lagun izan nuen Satur Gantxegirekin egin dut topo: soraluzetarra zen eta boluntario joan zen frentera kapilau.

Bi hilketa Plaentxian.

Okupazioa:

Noiz, nondik, nortzuk, nolakoak … Gipuzkoan

Plaentxiako datu zehatzak.

Plaentxian sartu zen komandante baten idazkiak  ez du galtzekorik, benetan azpimarragarria da bere estilo loratua, haren literaturagile edo poeta sena  ..

Lehenengo egunak:

Herritarren arteko ezadostasun, kontrajarritasun, nola jokatu zalantza eta eztabaidak …

Kanoi fabrikako gorabeherak, eraman egiten dute fabrika.

Frente egonkortua:

Zertzelada asko.

Plaentxia bi frenteen erdian, nazionalen esku: talde bakoitzaren kokaguneak eta baliabideak.

Euskal Gobernuaren eraketa.

Ihes egiten dute askok, udal berria, tropen eta herritarren lapurretak, maisu-maistrak  atxilotu edo kargugabetuak, geroago ordezkatuak, eskolen okupazioa eta umeen  eskolarik eza, etxe hutsak prezintatu, tropen gastuei aurre egin beharra, diru zerga mota ezberdinak, lantegien militarizazioa. Aldaketak eguneroko bizitzan: kale izenen aldaketa, jai egunak kendu eta berriak jarri, desfileak, mitinak, umeen heziketa …

“El dia del plato unico”: plato bakarra jan behar zen, jan ez zen plateraren diru bila etxez etxe ibiltzen ziren.

Soldaduskara behartua, senideak bi frenteetan, harremanak …

Bonbardaketak, mortero tiroak, hildakoak, herrira tiro egin nahi ez zuten herritarrak …

Bizkaiko ofentsiba:

Jendea ihesean Bilbora, Bilboren erorketa … bertan ziren plaentxiarrak.

Emakumeak frenterako lanetan, batzuk etxean geratu ziren beste batzuk aurrera jo zuten.

Erbestean:

Umeak eraman zituenekoa, odisea ezberdinak, umeenak eta amarenak eta umeenak.

Herrira itzulera:

Gehienak itzuli egin ziren, Santandertik Pasaira, itsasontziz, Pasaiatik Maltzagara (merkantzia-trenean. Julian eta Mariasun)

Egoera latza herrian, ez etxe ez lan. …. Herritarren itzulitakoenganako jarrera bortitza, agintarien jazarpeena, kontrola, Euskara debekatuta kalean ere …

Emakumeen paper erabakigarria.

Nik badut Julianen testigantza: nola parrokoak destaina-barrea egin zieten Maltzagan jaisterakoan, bizi-bizi gogoan gordeta  zuen Julianek barre hura.

Errepresioa:

Salaketak, kartzela, lanik ez ematea, premia gorria, espedienteak, gerra kontseiluak, kontzentrazio esparruak, Erantzukizun Politikoen Legea, zigor espedienteak, zigorrak … orokorrean datoz.

Frankismoa:

Plaentxiatarrentzat ezagunak izanen diren hainbat zerrenda, izen, datu eta zehaztasun.

Plaentxiako hainbat pertsonen testigantza  eta argazkiak.

Zenbait dokumenturen kopiak.

Deigarriak, maitagarriak ere, dira argazkiak, argazki zahar oro bezala: milizianoen jantziak, armak, tankera, gerrarako biluzik daudela dirudi … borondatea da beraien arma nagusia, ia bakarra;  asko erakusten dute gerraren nolakotasunaz; garai hartako herritarrei buruz ere, hainbat datu atera daiteke, batzuk dotore agertzen dira, beste batzuk erabat xume …

Euskara erraz eta ulergarrian.

Merezi du irakurketak.

 

Koadernoa  zuri. Arantxa Iturbe

Arantxa beraren antzerki lan bat kontakizun bezala emana.

Bi ahizpen arteko gorabehera  korapilatsua, sakontasun handirik gabe.

Kontakizun xumea, bukaerako ezustearekin.

Ariketa literario bat, esperimentu bezala, dirudi, apartekotasun berezigarririk gabe.

Egitura ezberdin bat behar zuen kontakizun erakargarri bat bihurtzeko, eta lortu du.

Irakurketa atsegin baterako aukera eskaini dit.

 

Kristalezko giltza. Dashiell Hammett

Politikaren ustela, gangsterren jokamoldea.

Ez dizu pentsarazten, entretenitu soilik; irakurketa lasaigarri bat.

Gangster edo thriller pelikula bat ikustea bezalakoa.

Pertsona, egoera eta gertakizunei buruzko zenbait zehaztasun interesgarri botatzen ditu.

Suspensea du, eta ezusteko bukaera, tokatzen zaion bezala.

Indarra dute pertsonaiek eta egoerek.

Abilki korapilatuta dago trama.

Esaldi interesgarri hainbat ditu itzulpenak.

Euskara erraza.

Gustura irakurriko du genero hau gustuko duenak.

Euskarazko irakurketa erraz bat egiteko balio du.

 

Lo zaudela zabaldu dizkizut begiak. Mikel Etxaburu. Poema-liburua

Pentsarazten duten esaldi, iritzi eta gogoetak.

Pentsarazte dute.

Baina poemok ez naute beste goi maila batera jasotzen.

Ideiak ditu, irudiez baliatzen da, baina ez dabil mitxeletarik poemotan.

Bizitzatik hur sentiarazten du.

Gustura irakurtzen dira.

Jolastu daiteke balizko esanahiak asmatzen.

Sortarazten duten sentipenez gozatu eta kito.

Barne erritmoa dute.

Irudiak darabiltza baina ez da irudiotan galtzen.

Originala da hainbat poemetan.

“Zintzilik”: ze ezkorra.

“Sermoiak”: polita

 

Mrs. Hemingway. Naomi Wood

4 ataletan banatuta dago liburua, atal bakoitza Heminwayren emazte edo maitale batez ari da.

Hemingway da protagonista nagusia, nahiz atal bakoitzean emakume batengan zentratzen den kontakizuna.

Hadley:

Hemingway, Hadley emaztea eta Fife amorantearen arteko harremana eta bizikidetza.

Hadleyrengan zentratzen da, baina hirurez ari da baita beste hainbatez ere.

Paris eta Antibesen bizi dira kukutxestul kutsagarriagatik isolatuta dagoelako semea.

Ezezaguna oraindik, inoren laguntasuna behar dute.

Madleyren bakardadea, Ernest kanpoan, Fiferi deituko dio etor dadin.

Senarraren maitalearenganako jarrera eta sentipenak: emakume bien artean dabil Ernest biez maiteminduta.

Sentimendu kontrajarrien arteko talka.

100 egunerako banatuko dira senar-emazteak

Fife

Floridako irla pobre batetan bizi da bikote berria, jada kazetari bezala, Hadley Floridara dator tarteka.

Hozten doa bikotearen harremana. 

Hadley, aurreko emaztearekin harreman estua dute oraindik.

Hemingway Espainian dabil gerrako kazetari bezala.

Idazleak maitale berri bat du: Mattha.

Atzera jauziak daude aurreko ataleko zenbait zehaztasun argituz.

Aurrekoan bezala, jai batean helduko da bikotearen krisia bere gailurrera, Fifek ez du amore emango, ez du onartuko banaketa lehen Hadleyk onartu zuen bezala

Martha

Martha eta Ernesten arteko harremanen nondik norakoa, haserakoa eta gainbehera.

Maitale berri bat: Mary; Marta eta Mary elkartzen dira Parisen.

Mundu Gerran, Kuban bere etxean.

Hemingwayen egoera erabat aldatu da, orain fama eta dirua du.

Paris askatua, Espainiako gerra.

Mary

Maryren oroitzapenak.

Hemingwayren heriotza, istripua ala bere buruaz beste ...

Idazlearen materialaren ugaritasuna, eta paper pilaketa edo mania, edo ….

Lau emakume dira: erabat ezberdina bakoitza: Hadley emakume onbera otzana, Fife aberats nortasun handikoa, Martha bere lana erakargarria  zaion gerra erreportaria, Mary …

Lau emazteen nolakotasunaren errepasoa egiten du.

Sanferminetara bidaiak aipatzen ditu.

Hemingwayren argazki bat bezala da, bere izaera marrazten du, bere biografia bat bezala da, eskanerra, irakurleari gogoa ematen dio idazleari buruz dion zertzeladak jasotzekoa bere irudi bat edukitzeko ...

Bere bizitzako laburpen bat bezala.

Astapikoa dirudi, baina maitagarria bihurtzen du.

Ez da bizitzako zehaztasun askotan sartzen, nahiz zertzelada asko eta asko ematen dituen, horien bitartez idazlearen ikuspegi orokor bat ematen du.

Pertsonaia konplikatua da idazlea, gorabehera askokoa, bizi-indar handikoa, erabakimen handikoa, ezkutuan geldituko ez dena ...

Hemingway ezin da bakarrik egon, emakume batekin ezkonduta egon behar du.

Kontakizunak, elkarrizketak …: pertsonen barnea erakusten dute, beraien barnean sartzen da.

Esaten ez diren pentsamenduak …

Xehetasunez kontatutako bizikidetza: erakargarria bilakatzen da.

Aberatsen festa eta giroa.

Bere lan literarioaz ez du ia ezer esaten, liburuen izenburuaki, zailtasunak, arrakasta izan zutela. 

Narratzaile bat dago, baina emakumeak dira  kontakizuneko ardatza bere elkarrizketa eta burutapenekin.

Eskema bera du atal bakoitzean, emakume batekin hasten da, jauzika doa atzera aurrera, emakume berria sartzen du, bi azken emakumeen arteko harremana, banatu eta berriro ezkontzen da ….

Tximeleta dabil liburu osoan, anima du, espiritu bat bezala, xarma.

Nobela ala biografia: zenbat bakoitzetik?.

Nobela baten interesa du,  azkeneraino mantentzen du suspensea edo jakin-mina.

Narratzaile batek kontatzen du.

Elkarrizketa asko sartzen du pertsonaia bakoitza kontatzaile bezala bihurtuz.

Indarra dute pertsonaiek, irudikatu egiten dituzu edo beraien argazkia ikusteko irrika sortzen zaizu, ez deskribapenengatik, egiten eta esaten dutenagatik baizik..

Ez du betegarririk.

Deskribapenak eta bertako xehetasunak ere kontakizunarekin bildu eta txertatzen dira.

Zehaztasun erakargarriak ematen ditu: ile bisutsua, hezur koloreko argitasuna …

Irudi asko darabil esanahia edo deskribapena argitu edo zehazteko.

Zenbait hitz osatuak, berrik : arduraldia …

Itzulpen bikaina iruditu zait

 

Ohe hotzak. Jon Ariza De Miguel

Bi lagunen arteko harreman xelebreak nolabait, bereziak behintzat, beraien arteko mila zertzelada.

I-Lagun bat bere herrian, lagun baten deia hartu du. II-Trenean doa lagunaren herrira. II-Lagunaren herri eta etxean. IV-Lagun biak aspertuz. V-Lagun biak trenean kontalariaren herrira. VI-Bi lagunak herrian. VII-Bakarrik gelditzen da kontalaria.

Kontakizunak ez du bide luzerik, pauso laburrez doa, pentsakizun eta burutapenetan bilduta, nolabait kontalaria den pertsonaiaren barne zidorretatik.

Kontalariaren eguneroko gogoeta ezkutuak azaleratuta, lagun bien arteko solasak, uneoroko xehetasunei begirada …

Egoera kafkiarrak dira.

Eztena bezala datoz esaldi  eta iritziak, etenik gabe, labur baina ziztakari.

Gogoko ditu hitz joko eta hitz jolasak.

Umore ukituak han hemen sarri.

Dibertimendu literariorik ez du, ez du hiztegi eta esaldietan erakarpenik eskaintzen, oparotasunik ere.

Baina idazkera erraza, zuzena eta gustagarria du.

Esaldi laburrez idazten du.

Gozagarria izanen zaio pertsonen barnea aztertzea gustukoa duenari.

 

Oktaedroa. Julio Cortazar

8 (okto) narrazio motz

Parisen idatzitakoak nonbait, bertan suertatzen baitira kontakizunetako gertaerok.

Liliana negarrez

Hil hurren, hil zorian dagoen baten burutapenak, aspaldiko oroitzapenak … inguratzen dutenak banan-banan gogoratuz, Lili dela ardura guztien erdigunea. 

Urratsa oinazetan

Jorge Fraga (egiazko pertsonaia ote? Claudio Romeroren poesiaz ari da, kontakizunaren gezurra. Biografien gezurra, egiarekiko zorra, jende ezberdinen inplikazioa.

Nahiko psikologikoa.

Astuna egin zait, interesgarria eginen zaio poetez interesatuari.

Kritika edo gai bati buruz saiakera bat egiteko zenbait bide ematen ditu.

Poltsiko batetan aurkitutako eskuizkribua

Metroan bidaiari, gizakume bat neska batez jabetzen da, izen ezberdinak asmatzen dizkio, jarraitzen du, kafetegian elkartzen  … hurrengo metroan noiz berriro topo egingo banatzen dira.

Udara

Aita batek alaba txikia bere lagun bikote baten bordan uzten du, gauez zaldi bat dabilela uste dute kanpoan leihora hurbilduz, emaztea batez ere urduri jartzen delarik, neskatila lo dago baina emaztea atea ireki duela uste du.

Hortxe baina non, zelan

Argentinan aspaldi hildako Paco lagunaren oroimena, garaiak, egoerak, oroitzapenak … nahastuz.

Genevatik Argentinako Rivadaviara jauzika, gaurtik atzora, orainetik iraganera, esna, lo …

Bi planotan idatzita, letra-molde eta luzera ezberdineko zatiez,  letra txikikoak paragrafo motzagoak dira: errazago irakurtzen da baina berdintsu korapilatsua darrai. Filosofikoagoa bezala da letra txikikoa, Rayuelan antzera.

Lehena, oraina, eta leku ezberdinak erabiliz ehotzen du istorioa.

Hika, zuka, egiten dio hitz irakurleari,

Kindberg izeneko lekua

Leku atsegin bat da Kinberg, Marcelok Lina jasotzen du autostop eginez, ostatu batean geratzen dira, afaltzen dute, logelara, goizean bidean jarriko dira berriro … baina hori dena irakurlea joan beharko da jakiten,  ia ia asmatzen dena baitator nahastua.

Hika, zuka,

4 orrialdeko paragrafoak.

Hitz batzuk errepikatu egiten ditu, “harzkume”, “Sheep”,  erritmoa sartuz …

Severoren aldiak

Ohean dago Severo, familia eta lagunez inguratuta;  egoera ezberdinak pairatzen ditu: izerditzen da, jauziak egiten ditu, eltxo aldra itsasten zaio, zenbakia bat esaten dio bakoitzari, erlojuen ordua alarazten dio bakoitzari, eta azkenik lokartu egiten da eta denak etxera doaz.

Lagunen eta senideen beila, jarrerak, giroa, beilako gorabehera ezberdinak …

Katutxo beltzaren lepo

Lucho metroan doa,  Dina neskaren parean suertatzen da, bere ilea ferekatzen du, ligatzen dute, neskaren etxera doaz.

Bikotearen barne zurrunbiloan dabil irabioka, barnea husten dute, elkar ezagutzen, bukaera tragikoa, suspensea ….

Hikatik nokara pasatzen dira.

Ohiko ezaugarriz bereizi eta antolatutako  elkarrizketez osatzen du ia narrazioa osoa.

Irudimen, ironia, eta irriño giro kilikagarriz osatua: behatzak ferekatuz hitz egiten dute …

Kontakizun bakoitzak du kontaera ezberdina, batez ere bik, bata paragrafo erabat ezberdinetan kontatua eta bestea batez ere elkarrizketetan oinarrituz, baina sakonean, berdintsu korapilatsua.

Kontaketen ardatza erabat sinplea da, baina erabat kiribiltzen da kontakizunari lotutako bestelako zertzeladetan.

Ametsa, errealitatea, denbora zer da, barnea, kanpoa, hila-bizia …

Urpekari bat bezala dabil bere barnean, kontakizuneko pertsonei buruzko bere sentipen, gogorapen, hausnarketa, bizipenetan murgilduz, edo labirinto batean uneko zehaztasunen artean bidea eginez, barne sentipenen korapiloa askatuzko jolas bat dirudi, kaleidoskopio bat, turmix bat, noria bat bezala leku berean  biraka ur ezberdina ateratzen ….

Hitzak, irudiak, ideiak, oroitzapenak, pentsamenduak, irabiatzen ditu …

Joyce, Proust, JA Arrieta, Amuriza, … gogarazten dit.

Osagai tekniko ezberdinak sartzen ditu tarteka, letra-molde etzanikoz zenbait hitz … hipotesia egin behar duzu zergatik edo ze helbururekin …

Berdinak dira giroz, kontaeraz, edukiz … baina aldi berean bakoitzak du bere ezberdintasuna  bai kontaeran bai giroan eta bai edukietan ere.

Jakin-min eta suspense puntua sortarazten du narrazio bakoitzak.

Itzak, gaiak, izenak, errepikapenak, erritmoa …

Elkarrizketak sartzen ditu narrazioaren barnean, batzuek elkar josita daude, inolako bereizgarririk gabe, narrazioa osatuz eta inola ere eragozpenik jarri gabe jarraipenerako.

Hitanoa, zukakoa, irakurleari ere ari zaio hika …

Sekulako hitzezko amarauna ehuntzen du.

Idazkera da irakurketaren plazera.

Irudiak, konparaketak … aberatsa da.

Paragrafo luzeak egiten ditu, bertako lerroalde bakoitza ere esaldi luzez.

Asko zehazten du egoera bakoitza, pertsona bakoitza, sentipenak, burutapenak … adjektiboz, irudiz, hitz osatuz …

Izen eta aditz asko osatu-asmatzen ditu elkartuz, oso egoki, esanahia zehazteko edo esaldia laburtzeko: jatorrizko testuak behartzen ote du hala Markuletaren dohaina bat da, ez dakit itzultzailearen hitzen ekonomia den ala idazlearena berarena.

Harrapatu egin nau, kontakizunak baino kontaerak, liluratu egin nau.

Hiztegi aberatsa batez ere hitz berri osatuetan.

Gozamena izan da irakurketa.

Gozamena itzulpena ere.

 

Orpoz orpo. Ernesto Prat Urzainki

Zakilburu baten abenturak, sexuaz obsesionatuta bizi da.

Bi atal ditu. 1: gazte burugabe eta zakilbero bat politikan nahasten da, eta beste aldera ihes egin beharrean aurkitzen da, non errefuxiatu bezala egonen den, polizia, joko bikoitz lanetan … handik ere alde egin behar izan arte:  alderrai, gertaera eta gorabehera ezberdinak. 2: musika talde batekin lotuko du eta Europan zehar ibiliko da; azkenez poliziak harrapatuko du.

Lehenengo zatian neska ezberdinekin dituen txortaldiak kontatzen ditu, bigarrenean hiri ezberdin bakoitzean izan dituen esperientzi sexual ezberdinak. 

Musika talde bateko giroa.

Larru jotzeari buruzko gogoetak etengabe.

Sexuaz eta txortaz ari da uneoro baina ez da lizuna, ez dio irakurlearen libidoari eragiten.

Abentura erotikoa baino sexu esperientzia eta  txortaldien kronika da.

Fintasuna falta zaio, grazia edo dotorezia falta hori;  zabarra da, zurruna, edo errealegia.

Gordin baina naturaltasunez kontatzen ditu sexu kontuak: bada ekarpen bat gizarte moral itxurako honetan, liburuko ekarpen nagusia.

Hiri eta herri bakoitzari buruzko zertzelada arin azalekoak.

Gogoetak eta  kritika puntua lurralde eta jende ezberdinei buruz, umore giroan.

Gizakiok ditugun sexuari eta sexu ezberdinei buruzko isileko sentipen, gogoeta, joera … azaleratzen ditu

Protagonista da narratzailea, baina egoera guztietan sartzen du kontraste bezala gertakizuneko bigarren pertsonaren gogoeta.

Idazkera bizia du, egoki sailkatu eta berezituta, esaldi laburrez egina, irakurketa arindu eta erraztuz.

Azken bi orrialdeak ez koma ez puntu, ez aditz, bi orrialdeko paragrafoan … emanak daude, liburuaren laburbilpen bat da.

Hiztegi, aditz, esamolde … ezer gutxi eskaintzen du.

Dena antzerakoa eta errepikakorra denez, eta ezer interesgarririk ez didanez eskaintzen, jota-pasa irakurri dut.

Gai tabu hori hain zabal, gordin eta naturaltasunez ematea ekarpen aberasgarria deritzot gizarte puritano honetan

 

Ospa. Juan Luis Zabala

Badirudi ez dutela ezer esaten, asmakizun arinak direla, huskeria bat, baina horrelako atximurkada bigun bat egiten dute barnean, garunei ere tiratxo bat egiten die, gandupeko esanahia aurkitu gogoz.

Zein den zehaztea oso zaila den gogoeta dago kontaketa bakoitzaren sakonean.

Kontakizunaren barnean, dela narrazioa edo elkarrizketa, edukiaren gozotasuna doa ogitartekoan lukainka gozoa bezala, irakurlearen dastamenak soilik  dasta dezakeena.

Pertsonen zenbait barne zirrikituetan sartzen da.

Eguneroko gorabeherak, iraupenerako euskarriak, artearenganako pasioa, deseskultura, artea zer, idazkien arrakasta eta zokoak, ezkerreko abertzaleak,  Laboa, gizakion kontraesanak, bizitzaren aukerak, zer da errealitatea?, autoa …

Kontakizun labur-laburrak, pare bat orrialdekoak gehienak.

Ez du esaldi borobil deigarririk egiten, ez du burutapen zuzen gogoangarririk botatzen, hiztegi zailik ere ez darabil, istorio bat kontatu besterik ez du egiten.

Umore puntuz bustita.

Kontakizun bakoitzak du azken ukitu berezia, dela gertakizunagatik edo burutapenagatik.

 

Sator lokatzak. Jon Arretxe

Bilboko San Frantzisko auzoan kokatua, bertako giroa kontatzen du, arraza ezberdineko etorkinak, jarrera, izaera eta jokabide ezberdinak, pobrezia, biolentzia, droga, poliziaren jarrera  eta gehiegikeriak …

Afrikar etorkin baten eta ertzain baten inguruan doa kontakizuna, azkenean hil eginen dute ertzaina.

Salaketa bat dago, sakona eta zorrotza, zeharkako kritika hainbat kontakizunean eta esalditan ….

Mengela da kontakizuna, ez du indarrik … azkenean tarte batez bizitasuna hartzen du, istorioak jakin-mina sortarazten, erritmoa ere biziagoa bihurtzen da atal motzetan banatuta … baina ez auzoaren berri duenarentzat.

Errepikakorra da.

Agian auzo horren berri ez duenarentzat izanen du interesgarritasuna.

Euskara xumea, inolako zailtasunik gabea, ez idazkeran, ez hiztegian, ez esamoldeetan …

Ez dit ezer interesgarririk eskainik, baina ez dut uste denbora galdu dudanik.

Irakurketa ariketa egiteko balio dezake hasiberri bati.

 

Telleria eta gero zer?.  Ernesto Prat Urzainki

Baztango arazo, giro eta gorabehera ezberdinez ari da.

Baztani buruzko irudi idilikoa beste errealitate gordinago batekin kontrajarrita.

Plan urbanistiko erraldoi bat, Telleria jauregia … dira kontakizunaren ardatza.

Gazte giroa, jaialdiak, musika, pikoletoak, foruzainak, artelan kontrabandoa eta merkatu beltza ... Amaiur gaztelua.

Nolabait Baztaneko deskribapena ere bada: herriak, kaleak, tabernak …

Pertsonaia arraz ezberdinak, kontrapuntu bezala edo bailarako gizateria ezberdina erakutsiz.

Abesti zita asko, kamiseta errebindikatiboak … leku zabala dute.

Neska bat da pertsonaia nagusia, anarkoa, edalea, lesbiana eta heterosexuala, tximaluzea, utzia …: neska eta horrelakoa, ez dut uste mesederik egiten dionik emakumeen irudiari.

Egunkari bateko zutabe salatzailea dirudi batzuetan, tarteka elkarrizketaz mozorroturiko bakarrizketa dirudi, gaia zuzenegi aldarrikatuz.

Esaldi herrikoi asko sartzen du: “astoa saldu eta mandoa erosi” …

Kontakizuna nahiko mengela da, bai gai, bai kontakizun, bai giroz, azkenean hartzen du interesa pixka bat.

Kapitulu oso laburretan doa kontakizuna, irakurketa errazten du.

Letra etzanak sartzen ditu oso maiz, nire ustez premiarik gabe, ezer gutxi azpimarratzen dutelako.

Gai nagusiarekiko ia ekarpenik ez duten zertzelada, osagai eta kontaketetan luzatzen da, jota-pasa egitera bultzatzen du.

Ez zait interesgarria egin ez eduki aldetik (gai nagusia ezaguna da egunkarietatik), ez literatura bezala ere.

 

Txistu eta biok. Juan Luis Zabala.

Istorio bat kontatzen du, berarekin batera narratzailearen egunkaria bezalakoa doa, istorio eta bitxikeria asko, egile eta lan askoren zitak etenik gabe, Donostiako zenbait lekuren deskribapen fisiko-humanoa eta kritika …  eta guzti horri lotura burutapen eta iritzi aunitz, dena Txistu txakurrarekiko harremanen inguruan.

Fikzioa da, baina saiakera baten tankera ere badu zenbait gai ukitzeko unean.

Burutapen-liburua bat dela esan daiteke, irakurleak buruan gordeta dituen hainbat gogapen eta bizipen azaleratzen dituena, bizitzari buruzko gogoetak ...

Umore giroan bilduta dena.

Kritika ezkutua.

Idaztearen misterioa eta lan idatzi bat sortzearen gorabeherak: bere burua gutxiesten du kutre deitzeraino, hala ere idatzi egiten du eta argitaratu egiten diote. Guzti hori idazlearen amarru bat da, betegarri soila …

Gai pila ukitzen du, labur, batzuk luzexeago, iheskor bezala, oso azaletik eta sinple, baina pentsarazten du.

Gai ezberdinak ukitzen ditu, baina gehienetan ikuspuntu ezberdin batetik.

Gaietako batzuk: isunaren balio erantsia, Ergobiako errumaniarren zubipea, bakardadea, ofizioa eta afizioa, kultura V kirola, futbol-zaletasuna, erbestekoen arroztasuna, maitasuna, faktore pertsonalen eragina, idazteko arrazoiak, euskaldun-erdaldun, Guardia Zibila, sexu kontuak, kultura: zer den eta bere eragina, kontzientzia-pertzepzioa, erlijioa,  bizitzaren zentzua, lana, ordenagailua, burokrazia, etorkinen auzoa, heriotzaren hatsa, erreferentzia kultural gehiegizkoa, gauzen neurria, mundua eta gu …

Sortarazten du intriga puntua, bukaera era ere ezustea da, baina indar gutxi du, hori ere azalean geratzen da.

Idazkera aldetik ez du ekarpenik.

Narrazioaren egitura da nahiko bitxia: istorio bat, txakurrarekiko harremanak eta horren inguruak burutapen piloa txirikordatuta.

Amaiera bitxia du, libururen klabeak erakutsiz: protagonistak bere  buruarekin egiten duen elkarrizketa.

Erraz eta arin irakurtzen da.

Arin itxura eman dik hasieran, ez zitzaidan askorik interesatzen azalekoak eta nahiko arruntak iruditzen zitzaizkidalako, baina azkenerako interesarekin irakurri dituk bere iritziak.

 

Umezurtzen aberria. Julen Kaltzada

Julen beraren bizitzako zertzeladak.

Julen ezagutu genuenontzat  bere zenbait bizitzako xehetasunak ezagutzeko parada.

Busturialdea, Arratia, Iurreta … ezagutzeko aukera.

Frankismo osteko eta gaurko hainbat gertakizun eta ikuspuntu ezagutu ahal izateko abagunea.

Garai eta inguru horietako biziera, ohitura, gertakizun, ekintza, giro politikoa, euskara, eliza …

Zertzelada eta anekdota asko.

Egoera politikoari buruzko bere analisian luzatzen da azken atalean.

Gauza xeheak kontatzeko xarma.

Idazkera xumea dirudi baina giro kilikagarria sortarazten du, ez dakit zergatik edo nola.

Umore puntua darabil, umore ukituak ditu: eztenkada zorrotzak, politika, ustelkeria …

Erraz eta interesez irakurtzen da.

Irakurketa lasaigarria egin zait.

 

Waterloo-on galdutakoak. Xabier Etxaniz Rojo

Iktusak jo du emakume gazte bat eta senarrak lagunduko du sendabidean: sendatze prozesua, ingurukoen jarrera eta sentipenak.

Iktusa eta beraren tratamendua da gai nagusi eta interesgarriena, ezohikoa delako.

Burutapen eta sentipenen zurrunbiloan biraka dabil kontakizuna, pertsona ezberdinen jarrerak ...

Ezer ez da gertatzen, ez dago denborarik, dena dago geldi … edo doan arren poliki edo geldo doa dena, gaixotasuna eta bere sendabidea bezala.

Bi protagonista nagusien garunetan dabil istorioa, bizipen, sentimendu eta ahaleginen zurrunbiloan.

Barne-bideetan dabil, barnera iheska, batzuetan protagonistak hitz egiten du berekiko, eta bestetan narratzailea sartzen da gaixoaren barnean, bere baitan.

Hainbat gai ezberdin sartzen doa kontakizun barnean: iktusa, bere ondorio psikologikoak, afasia eta bere sendabidea,  logopeda, kasualitatea, euskara eta euskaltegiak, gelako ariketak, politika, ordenagailua, logopedarekin lotura, etorkina, gurasoekiko harremanak …

Idealizatuegia iruditu zait senarraren jarrera, narratzailearena, bere zailtasunak hor daude, baina errazegi bezala gainditzen ditu, ingurukoen ezinak ez daude hainbeste azpimarratuta, idilikoa da ia, ia utopikoa, perfektuegia.

Errepikakorra da zenbait ideietan: beldurra, ezina … agian gaixotasunaren zenbait aspektu azpimarratzeko. 

Gaiotan ez dit ezer berririk eskaintzen, betegarriak iruditzen zaizkit, luzagarriak edo kontakizuna borobiltzeko trikimailua.

Iritzi xumeak dira.

Bi zatitan banatua, eta zati bakoitza atal laburretan osatua.

Narratzaile bat dago, paraleloki protagonistaren eguneroko idatzia: bi osagai horrek dira liburuaren hezurdura.

Atzera aurrera jauzika dabil kontakizunean.

Bakarrizketak dira tarte edo zati batzuk berekiko hizketa.

Hitanoa dabil bakarrizketetan eta bikotearen arteko elkarrizketetan: aberasgarria.

Paragrafo luzeak tartekatzen ditu elkarrizketekin, hurrengo esaldi laburreko tarteak ditu, irakurketa erraztuz  eta esanahia azpimarratuz.

Paragrafoa luzeak, orrialde batetik gorakoan batzuk, ia puntu eta komarik gabekoak ere, erraz irakurri eta ulertzen dira, baina.

Esaldi indartsuagoak erabiliz edo errepikatuz azpimarratzen du esanahia.

Hitz joko erakargarriak egiten ditu tarteka, arnasa emanez kontakizunari.

Ez da sinonimo eta esaldi korapilatsuetan nahasten, baina dotore idazten du.

Metafora asko darabil.

Barnera bidea gustatzen zaionarentzako liburua.

Patxaran eta denbora hartuz irakurri beharreko liburua, liburuaz gozatu nahi bada

 

Zer egingo dugu orain opariekin?. Aritz Gorrotxategi Mujika

9 kontakizun labur

1.- Guraso batek auzira eramaten du Olentzero eskoletan sartzen dutelako Gabonetan.

Olentzerori buruzko gogoeta, Gabonak, umeen heziketa, generazio kontrajarriak, ezaugarri erlijiosoak eskola publiko laikoetan.

2.- Lanetik kaleratze bat.

3.- Bikote bat afaltzera doa haurrak  aitona-amonekin utzita.

Bikote baten arazoak, haurrak, gurasotasuna, eguneroko gorabehera eta xehetasunak.

4.- Emazteak bikiak erditzen dituen senarraren bizipenak ospitalean.

5.- Zakur batek kosk egiten dio gizon bati eta hau burutapenetan kiribiltzen da errudun sentipenez.

6. Bertsolari baten bilakaera eta bizipenak: ETA eta Ezker Abertzalea astintzen ditu, besterik ez.

7.- Mailegu eskatu beharra: Bankuak, krisia eta batez ere ezinaren ahulezia.

8.- Bikote baten arazoak, banatzekotan dagoen emaztearen bizipen eta burutapenak, azken ezustearekin.

Gehien gustatu zaidan kontakizuna: kontakizunaren barnean doa mezua, ez zuzenean emana.

9.- Irakasle andereño baten burutapen, bizipen eta ikasle-gurasoekiko gorabeherak

Hezkuntzako zenbait saldukeria salatzen du, adintzea, gurasoekiko harremanak …

Gai asko ukitzen ditu, nahiko ohikoak dira bai gaiak bai  burutapenak

Gogoeta asko egiten du, baina ez du ezer berezirik edo modu berezian eskaintzen, denon burutapenak dira, ez du buratapen propiorik egitera bultzatzen, esandakoa onartzera baizik.

Kritika puntua dute kontakizunok.

Hotzegia, teorikoegia: gai bat hartu eta teoria ezberdinak bota.

Kontakizuna egiten du zuzenean; elkarrizketen …  bidez ematen du mezua.

Aldizkari bateko artikulu baten tankera dute kontakizun zenbaitek.

Ingurua deskribatzeko paragrafo asko, motelegiak, erakargarritasunik gabe, nahiz bizitzako zehaztasun asko sartze den, ohikoegiak, tirarik gabe emanak.

Roilo bat da, gaia bera interesgarria arren, edo elkarrizketa bidez arintzez saiatzen bada ere.

Bukaera bakar batzuk badute bukaera ezustekoa, baina gehienetan ez du ukitu deigarri edo interesgarririk

 

Zukafukamusuka. Judit Ruiz de Munain

Sexu sentipen eta sentsazio ezberdinak aipatzen eta deskribatzen ditu, orgasmo intentsitate ezberdinak.

Sexua baino larru-jotzea, txorta … deskribapen zehatzak egoera desberdinetan.

Likits mailatik gora jartzen du txorta, dimentsio ezberdin bat ematen dio gordintasuna galdu gabe.

Sexu esperientzia ezberdin pila, sentimendu, sentsazio …

Segundo oroko zehaztasunez kontatzen ditu narru-jotzeko prozesuak.

Egoera eta leku ezberdinetan jartzen du kontakizuna.

Sexu harremanen testuinguruak ukitu berezia du, grazia puntu bat ematen dio.

Ez da lizuna edo likitsa, ez da porno, ez zaitu kitzikatzen, berotzen.

Kontaerak, idazkerak, esamolde bitxi bereziak nolabaiteko kontrapisu edo oreka eragiten dute.

Idazkeraren dotoretasuna nagusitzen zaio sexu kontuei.

Libidotik eta jakin-minetik haragoko maila batetan jartzen zaitu.

Kontakizun batean ezik, emakumea da kontalaria, protagonista, emakumearen ikuspuntu eta sentsazioetatik kontatzen du.

Marrazki bat du istorio bakoitzak.

Marrazkiak errealistak eta itxuraz gordinak arren, ez dira libido eragile.

Pertsonen zein inguruaren deskribapen aberatsak.

Bada tarte basto samarrik, dotorezia puntua galdutakoak.

Euskara aberatsa, hiztegi eta esaldiez batez ere; berak asmatu edo osatutako hitz asko dago.

Irudiaz baliatzen da, poesia ukiturik ere ez zaio falta.

Txorta inguruko hiztegia.

Umore puntua du.

Ugariak dira onomatopeiako hitzak.

Gar egungo gizarteko giroan kokatua.

Egoera ezberdinak asmatu eta irudikatzen ditu, baina erdialdetik aurrera nahiko errepikakorra gertatzen da, kontaeran, hiztegian … aspergarri samarra ere gertatzen da, grazia, lilura eta sorpresa puntua galduz doa, hiztegia, esamoldeak … errepikatzen dira, ezagunak egiten zaizkizu hitzak, esaldi asko … baina hor jarraitzen duzu irakurtzen literatura morboagatik eta sortarazten duen giro bereziagatik.

II

Elkarrekin esnatzeko ordua. Kirmen Uribe

Etumetako Basajauna. Juan V. Araquistain

Ez lemaio. Arrasateren erreketa. Juan Kruz Igerabide

Feriatzaileak. Patxi Larrion

Fotogramak. Goiataz Labandibar

Franco hil zuten egunak. Koldo Izagirre

Gauzak ez ziren sekula berdinak izango. Iñaki Irasizabal

Gizajoen katalogoa. Joxean Agirre

Haizeari begira. Jon Ariza de Miguel

Hau ez da poesia. Unai Maleski. Poema-liburua

Hauts haietatik. Unai Villena

Hori guztia emango dizut. Dolores Redondo

Huliganaren itzulera. Norman Manea

 

Elkarrekin esnatzeko ordua. Kirmen Uribe

Ondarroako Txomin Letamendia - Karmele Urrezti eta familiaren historia.

Lehen zatia (1927-1945): Ondarruako eta Euskal Herriko hainbat kontakizun: Letamendia familiaren gorabehera eta istorioak, gerra zibila eta bertako gorabehera-gertakizun-jarrera-portaerak, erbesteratzea, erbesteko bizitza, euskaldunen nolakotasuna,  Eresoinka, Sotatarrak, Jose Antonio Agirre, Roosvelt, Venezuela, New York, Paris, espioitza lanak …

Bigarren zatia (1943-1950): Gerra ondoren Ondarroan, Letamendiatarren bizitza, estualdiak, Letamendia kartzelan, gerra garaiko oroitzapenak, Bartzelonan, berriz preso  … Letamendia hiltzen da,

Ezkaba, Cometa sarea, espioi taldea Euskal Herrian, Koldo Mitxelena tartean espioi nazien bila batez ere, alemaniarrak koadroak lapurtzen, espioitza taldea desegintzen doa, espioitzako giroa …

Hirugarren zatia (1952-1979): Karmele Venezuelara doa bakarrik alaba mojen ikastetxean utzita, Ondarroako bizitza, familia Venezuelan elkartzen da, Caracas:Euskal Etxea, euskal errefuxiatuak, Lehendakaria Iparraldean, Agirre hiltzen da, Martin Ugalde, Andoni Arrizabalaga eta Txomin semea, ETA Caracasen, Tovar, pertsonaia ezberdinen galeria ….

Txomin bueltatzen da, gazteak, ETAren bilakaera, Manzanas, Burgosko epaiketa, ETA VI-LKI, egoera eta gertaeren errepasoa, …

Azkena (2010-2011): Bere lana argitu, zuritu edo esplikatzen du egileak, zergatik ez duen nobela bat egin, zergatik ez den lan literario bat egiten saiatu …

Txominen gorpua urte asko gerora momia edo enbaltsamatuta bezala zegoen …

Kronika bat bezalakoa da

Oso gainetik eta azkar gehiena.

Hirugarren zatian hainbat galdera uzten ditu airean, hausnarketarako hari-muturrak …

Hirugarren zatia egin zait interesgarriena, agian Andoni eta Txomin lagunak ditudalako eta beraiez ia zer dioen …

Datu asko ematen ditu, zehaztasun handiz, bitxikeriak ere bai: ipurtargiena …

Baina ia gehiena ezaguna zitzaidan gertakizun edo zertzelada batzuk salbu.

Oso monotonoa egin zait, bizitasunik gabea.

Ez didate ezer deigarririk esaten kontakizunok, nahiz historia berezia den.

Ez dit ezer eskaini.

Ez dit lilurarik sortarazten, ez dago tximeletarik letrotan.

Azkar batean irakurri dut, irakurketaz disfrutatu gabe

 

Etumetako Basajauna. Juan V. Araquistain

Giza baloreak omen zirenak: izen ona, ohorea, odol garbia, hitza gordetzea … mito diren iritziak.

Erdi Aroko euskal gizarteko gizartearen eta pertsonen egitura, sentimenduak, grinak, ohiturak, gerrak, gizartearen antolaketa, istorio ezberdinak, giroa, kirolak, jaiak, dantzak, proba eta joko ezberdinak …

Ikerlaria omen zen idazlea, eta ikerketan oinarritua dago, baina bere garaiko bahean iragazita edo kutsatua dagoenaren itxura ematen du.

Euskal Herriko historiako zenbait zertzelada, Beotibarko gudua, frantses eta gaztelauen esku-hartzea …

Garai hartan Kristautasun eta Jainkoaren aipamenaz blai dago kontakizun osoa; eliza edo eliza-gizonen presentzia eta eragina, aldiz, ez da hain nabarmena.

Utopiazko iritziak nobleziari eta euskal gizartearen egiturari buruz.

Euskal gizarteko eskubide berdintasunaren apologia egiten da hasieran, baina gero jauntxoen eta herri xehearen arteko  leizea izugarria da.

Euskaldunaren apologia dirudi,  baina euskaldunen doilorkeriak hor daude utopiaren kontraesan.

Gehiegikeria pila ageri da, baina normaltasunez bezala kontatuta, ia kritikotasunik gabe.

Irrintzika, builaka, ehizan … dabiltza beti jauntxook.

Denak armatuta, borrokarako prest beti.

Hausnarketa eta gogapen asko egiten ditu pertsona, jarrera eta jokabideei buruz, baina ez dute erakargarritasunik, ideologia zehatz batez bilduak daude.

Idazkera erromantikoa dela dio sarrerak: ez dakit nolakoa den, pertsonak eta paisaiak deskribatzen ditu, giro mitiko antzera, hanpatasunez …

Betegarrietan luzatzen da.

Inozoa dirudi tarteka kontakizunak, errepikagarria ere.

Nahastu egiten du hainbeste izen, pertsona bakoitza hiru moldez ere izendatzen du sarri … izendegi bat behar luke bukaeran.

Trukulentoa ere bada tarteka.

Bakarrizketa luzeak sartzen ditu, kontakizuna borobildu edo osatuz, sarri kontakizunari ezer berri gutxi gehitzen badio ere.

“Txalkor” hitza agertzen da, deigarria egin zait, lehen aldiz aurkitzen dut idatzita, baina haurtzaro eta gaztetan bazen Mendaron Txalkorra deitzen genion kamioa zuen gizon bat, egilea Debakoa izanik agian hortik doa izenaren hautaketa.

Garai horretako literatura ez dut ezagutzen edo gogoratzen, horregatik ez dakit eleberri hau eta bere idazkera ezberdina  baloratzen

Ezer gutxi eskaini dit, baina interesgarria egin zaizkit 19. mendeko idazkera eta ikuspegia

 

Ez lemaio. Arrasateren erreketa. Juan Kruz Igerabide

Oinaztarren eta ganboatarren arteko borrokak, Arrasateren erreketan bukatuz.

Oñatiko gebaratarrak eta Aramaioko butroetarrak, erdian Arrasate, beraien arteko harremanak.

Garai hartako Debarroko giroa, politikoa zein soziala.

Maitasun istorioak, eta horiekin txirikordatuta ekonomia, gorrotoak, borrokak, hilketak, erlijioa, sorginak, patuak, maila sozial ezberdinak …

Aldi luzeko egoera kontatzen du.

Umeei jartzen zieten toxa azpiko “kutuna” aipatzen du: nire etxean ezagutu nuen nire anaia txikiari jartzen, seguruenik guri ere jarri zigun amak: nik uste santuren baten irudiren bat eramango zuela, baina auskalo.

Kontakizun laburra da, erraz irakurtzen da, euskara errazean, hiztegi eta esamolde zail edo korapilaturik gabe.

Ikastetxeetarako baliagarria izan daiteke Euskal Herriko historiara hurreratu eta irakurketan zaletzeko.

Hiru Kapitulu labur ditu, 7 atal laburretan banatuta kapitulu bakoitza.

Elegia eta epopeia giroa darabil.

Esaldi laburrez idazten du.

Irudipena batez ere: ze oinarri historiko ote du baladatik kanpo.

 

Feriatzaileak. Patxi Larrion

Urbasan eta Iruñean gerra-film bat errodatzen ari dira, horretan lanean ari diren jite ezberdineko zenbaitek baliatuko du aukera iruzurren bidez dirua egiteko: tanke eta kamioi baten eta diru multzo handi eta koadro baliotsuren jabe eginen dira batzuk eta besteak, horiek dira feriatzaileak.

Dibertimendu bat besterik ez da, istorio katramilatsu bat.

Ez du ezeri buruz hausnarketa edo gogoetarik egiten, kontakizun soila besterik ez da.

Botatzen ditu tarteka ziztada batzuk.

Luzexeago ukitzen dituen zenbait gai: karlistak-Lizarra, diru beltza, iruzur ezberdinak, putetxea, artelanak, Dibisio Urdina, koadro lapurreta Mundu-gerran …

Iruña eta Sakanako deskribapenak.

Suspense puntua du.

Meritua du nola ehuntzen duen istorio korapilatsua, nola harilkatzen dituen hainbeste hari-mutur.

Gehiegi luzatzen du bukaera, ez zen beharrezkoa hainbeste argibide ematea, logikoak dira azken harremanok,  interesgunea galtzen du.

Irudiz azaltzen ditu esanahi asko, horrela herritar tankera hartzen du idazkerak.

Elkarrizketa asko du, irakurketa arinduz.

Zenbait esaldi eta hiztegi berezi dira eskaini didan ekarpen bakarra, dibertimenduaz gain, aberasgarriak egin zaizkit

Ez ditut gustuko hain azaleko kontakizunak, baina jakin-mina sortarazi dit eta gustura irakurri dut

 

Fotogramak. Goiataz Labandibar

Ez du hausnarketa zuzenik egiten, ezta gogoeta itxuraz sakonik ere, baina kontakizun guztietan dago gai interesgarriren bat, pentsarazten duena.

Sexua, pertsonaia tipo ezberdinak, egoera bitxiak, beldurra, abortua, maitasuna, emakume bikotea, hipokresia …

Bada egoera bitxirik: beldurrarena …

Emakumea da pertsonaia nagusia kontakizun guztietan.

Euskal Herritik kanpo kokatzen eta girotzen ditu istoriok.

Egoera bereziak, ezustea eta intriga sortarazten dutenak.

Kontakizun biziak, suspense puntuarekin, kilikagarriak, hunkigarriak ere batzuk.

Umore puntua, irritxoa sortaraziz.

Esaldi laburrez idatzita, bizia, arina ...

Aldi berean apaina, dotorea, txairoa …

Noka dago kontakizun bat eta noka asko darabil beste batetan ere.

Ez da paragrafo korapilatsu edo luze, hiztegi dotore edo ezohiko, esaldi potoloetan …  kiribiltzen.

Ez dago esaldi borobil jasotzekorik, baina pertsonaiak, egoerak, kontakizuna bera … borobiltzen ditu.

Erraz eta gustura irakurtzeko idazkera darabil.

Xume idazten duela dirudi, baina asko landu behar da dotorezia hori lortzeko, edo berenez da dotorea egilea.

 

Franco hil zuten egunak. Koldo Izagirre

9        Kontakizun: gertakizun errealak direla dio sarreran, literatura jarri diela soilik berak.

Franco hil zeneko garaian kokatutako istorioak.

I.Garaiko giro itogarria. II-Anarkista baten ingurua, Joseba Elosegiren ekintza Anoetako frontoian, eta beste zertzelada asko. III-Soldadu bat Al-Ahayunen, Sahara gerra soldadu euskaldun eta bertako baten ikuspegitik, Polisarioa, desertua … IV-Ikasle gazte bat eskolan, ospitalea, garaiko giroa, polizia sekretua eta besteak, heriotza zigorrak, manifak, errepresioa.  V-Boxeo giroa, Pulino, (Urtain?), Francoren deskribapena edo argazki literario bitxia, Carreroren hegada, herri giroa, tabernak … VI-   Balearen ehiza, Franco Azorean, errepresioa eta fusilatzeak, atzerrian erantzuna … VII-Futbol kontuak  giro politikoa iradokiz, parabolaz ari da, bi zentzuko esaldiez, eliza, emakumea, fusilatuak, Francoren hiletak … gai iheskorrak … gainbegiratuz bezala … ebokatuz … VIII-Irratia, herriko egoera, Francori buruzko aipamenak tarteka, apaizak Francoren aurka, arrantzaleak sukaldariak, atxiloketak ... estraperloa, IX-Galizia, futbol kontuak, Eibar eta eibartarren aipamena,  Francoren estatua Ferrolen, Exercito Gerrilleiro, 

Gertakizun eta pertsona errealez ariko da baina difuminatuta bezala geratzen dira, egoera hura ezagutzen ez duena ez da asko enteratuko, zerbait izan zela …

Frankismoko giroa: iradoki besterik ez du egiten, zaila da azpian dagoena jasotzen, gertakizunetan eta izenetan.

Egoera eta gertakizun ezberdinen koktela dirudi, irabiatuta datoz eta irakurleak aurkitu behar ditu.

Formek dutela garrantzia iruditzen zait, sakoneko gaia oso diluituta geratzen dela.

Gogoeta asko eta interesgarriak egiten ditu, isilean bezala, ideia pila, juzku, burutapen asko botatzen eta iradokitzen ditu.

Istorioak hitz jokoetan katigatuta geratzen dira, ia ulertezin.

Pertsonaia ezberdin asko, ez da erraza bakoitza nor den igartzea.

Hasieran ez dut disfrutatu, kosta egin zait, bai idazkera ezberdinagatik, bai gaia ezin nuelako argi jaso, asmatu egin behar nuelako, ez zidan ezer esaten edukiaz batez ere.

Aurrera egin ahala interesatu zait, jakin-mina, ze ekarpen eta berrikuntza … baina ez dut gozatu, behartuta bezala irakurri dut.

Hirugarren kontakizunean erabat harrapatu eta bereganatu nau, idazkeraz gozatzen hasi naiz.

Azkenean estilo errepikakorra egin zaik, nekatu egin nau, eta presaka bukatu dut.

Beste maila batetan ari da, goragokoa baino ezberdina, euskara da baina beste euskara mota bat, esamolde ezberdin batekoa, hitzez eta esaldiez gain sortzen duen giro literarioagatik, arrasto ezberdinen bati jarraiki bezala.

Arau literario berriez baliatuz edo sortuz balebil bezala.

Gizartea, jendea, lekuak, bizi eta zabal deskribatzen ditu.

Ideiak, hitzak eurak ere, beste modu batean esateko ahalegina eta irudimena.

Alegoriaz ari dela dirudi sarri.

Ausarta esaldiak eta formak osatzen, asmatzen,  egokitzen … ezohikoak, ezberdinak, berriak ...

Bosgarren kontakizunean ez darabil maiuskularik hasieretan ez punturik bukaeran, paragrafoen erdian bai.

Lexiko zabala, niretzat hitz erabat ezezagun asko: ez dakit aberastu egiten duen, literatura agian bai, baina zaildu egiten du irakurketa, bestela ere nahiko zaila dena.

Hitz asko niretzat ezezagunak ez dakit asmatutakoak diren ala herritik jasotakoak.

Hitzon erabilerak ez du harrokeria kutsurik, maisukeriarik, giroak eta estiloak eskatzen diola dirudi.

Baina tarteka esnob samarra ere iruditu zait.

Gaztelerazko hitzei halako jite ezberdin berezi bat ematen die, itxuraberritu egiten ditu.

Euskarazko hitzak ere jite ezberdinez jartzen ditu: azpilaria …

Herri euskara eta herriko hitzak darabiltza: errementatu …

Maisuki sartzen ditu pertsonaien esaldiak paragrafo barruan maiuskula soilik erabiliz.

Zaila, iluna, korapilatsua … ulertzeko, bai literalki, bai esanahia asmatzeko.

Esperimentu edo berritze itxura hartzen diot, idazkerari buruz ez ezik baita hizkuntza  berari buruz ere.

Estilo ezberdinak sartzen ditu, kontakizun bakoitza klabe ezberdinean idatzita dago.

Ariketa literarioa dirudi, jolas bat.

Umore ukitua du.

Paragrafo luzeak egiten ditu, orri askokoak ere,  baita tarteka esaldi luzeak ere.

Baina baita perpausa eta esaldi laburrak ere usu darabiltza.

Aberatsa da hitzak sortzen, eraberritzen, erabiltzen, esaldiak zehazten …

Tarte zuriak utziz, atalka bezala doa ia kontakizun guztietan.

 

Gauzak ez ziren sekula berdinak izango. Iñaki Irasizabal

Familia bat osatzen duten  aita, ama, bi seme. alaba bat, honen bikotea, lagun bat eta herriko hiru ondobizi.

Pederasta kasu bat, honen inguruan egoera korapilatzen da, gazteek bengantza hartzea erabakitzen dute … eta guzti honen inguruan josten da istorioa; eragin luzea dakarren aldi bateko gertakizuna; gaztetxo batzuk mendekua hartu nahi dute familia kolpatu duen baten aurka ...

Hainbat pertsonaia, bakoitzaren zertzelada ezberdinak emanaz.

Gaztetxoentzako kontakizun bat, erraz irakurtzen dena, suspense puntuarekin.

Irakurzaletasuna eta ohitura sortarazteko balio du.

Umore ukitua du egoeran, kontaeran eta esaldietan.

Entretenimendu bat, besteri ez.

Ez dit ezer eskaini ez hizkuntza aldetik ez eduki aldetik, baina gaztetxoentzat balekoa delakoan nago.

 

Gizajoen katalogoa. Joxean Agirre

Pertsonaia narratzailea da gizajorik nabarmenena.

Senar-emazte-alaba-ezkonarreba … eta hainbaten harreman sexual nahastu korapilatsuak.

Emakumeak dira gai nagusienetarikoa.

Tarte handia du hiztegia erabiltzearen teknikak: tarteka doa eta hor sartzen ditu hainbat eta hainbat istorio, izen, gertaera …

Istorio eta datu erreal bitxiak, xelebreak ere.

Pertsonen jarrera jite eta jokabideei gogoetak.

Bizitzari buruzko mila zertzelada, zuzenean baino zeharka bezala datoz kontakizunaren harira.

Maitasun galdu eta zailei buruz ari da: fikzioa eta errealitatea.

Ateratzen diren pertsonaia eta egoera denak dira bitxiak edo xelebreak.

Idazteari buruz ari da etengabe, idaztearen zailtasun eta gorabeherez, obsesionatuta bezala ere tarteka, nobela bat idaztearen gorabeherak …

Zer da ederrena idaztean: helburua ala ibilbidea.

Idazteari eta literaturari buruz luzatzen da azken zatian.

Idazteko grinaren desintoxikazio barnetegiko terapia saioak, Joyceri buruzko zirikada umoretsuak, (idazlea bera ez zaiola gustatzen dirudi).

Idazleei buruzko gogoeta ironiko kritikoak.

Bere arazo eta idazle nondik norako pertsonalen ardura eta aitorpena ere erakusten duela dirudi: zergatik idazten duen, liburu honen nondik norako eta zergatiak …

Liburua gauzatzearen nondik norakoak.

Azken zatiak norabide espero gabea hartzen du,  Kirmen Uribe tartean,

Sexuaren eta gizon emakumearen harreman gorabeherak etenik gabe presente daude.

Erotikoa da, baina ez pornoa sexu ariketak zehaztasunez deskribatzen baditu ere, morboso samara bai bada tarteka

Geruza erotiko batetan bilduta dago dena.

Musikari buruz zer da preziatuagoa xarma ala edertasuna.

Kartzeletako zenbait gorabehera.

Azken zatiak, epaiketarenak, unorea badarabil ere indarra galtzen du, historiari lotzen zaio, baina pertsonaien hari orokorra galtzen da.

Hala behar zuen, eta kontakizun erotiko batekin bukatzen du.

Pikaro kutsua du gaietan, kontaeran eta esamoldeetan.

Ukitu bereziak, laburrak, izpiak … deigarriak eta kilikagarriak egiten direnak: “txalaparta intimo baten ttxakun herrena” takoien hotsa adieraziz.

Gogoeta bereziak, egunerokoari lotuak, baina piperra eta gatza dutenak, egokiak, argigarriak.

Ia asma ezineko sarea ehotzen dute azkenerako maitale eta beraien enkontruak.

Umorez blai dago dena.

Sarkastikoa ere bada tarteka.

Ironiaz erridikulizatzen ditu bizitzako mila portaera eta errealitate.

Bi hiru plano ezberdin nahastuzko paragrafo luzeak, baina erraz ulertzen direnak.

Irudi asko eta politak, egokiak: “testu sumeriar batek baino misterio gehiago” …

Adjektibo bereziak: argi zikina

Euskara erraza, konplikaziorik gabekoa, hiztegi normalarekin, esaldi bitxi antologiko askorik egin gabe.

Tarte irribarretsu goxo bat pasatzeko aukera.

 

Haizeari begira. Jon Ariza de Miguel

Bi anaik bost egun pasako dituzte hotel batetan, bat ez da aterako hoteletik eta besteak ia egun osoa eginen du kalean, gelakoak neska bat ikusten du aurreko etxeko gelan eta berarekin obsesionatuta eginen ditu egun denak, hotelean jangelako mahaia nork hartuko ibiliko sestran dira bikote batekin.

Irakurleak susmoa hartuta izanen du, azken orrian anaia da neskarekin elkartzen dena.

Burutapenak datoz ugari kontakizunaren barnea, irakurlea gogoetara bultzatuz.

Eguneroko xehetasunak kontatzen ditu, eta tarteka pertsonaien barne zirrikituetan sartzen da, baita gogoeta pertsonaletan ere.

Hainbat zertzelada, burutapen eta ukitu ezberdinetan korapilatzen da: matematika, denbora nola bete, eskuak, maltzurkeria … eta hainbat

Orokorrean arrunta bihurtu zait, tximeleta falta zaio.

Kaskarra iruditu zait hasieran, interesgunerik eskaini ez didan zerbait, deskribapen motel bat soilik, ez dit irakurtzeko irrikarik piztu.

Arrunt egin zait azalean iragartzen den dotorezia.

Tximeleta falta zaio, barnean eragiten dizun ukitu berezi hori.

Ezberdina da, originala, hotel baten gelan egindako bost eguneko xehetasunak kontatzen ditu. 

Tximeleta agertzen da tarteka, eta orduan gozagarria bihurtzen da irakurketa.

Ukitu gozagarriak ditu, ideiak korapilatu, hitzekin jokatu, hitzokin jolastu, tenporalitateaz jokatu …

Oker ote dauden itxura hartzen diet zenbait aditz formei, baina ez dakit arauak aldatu diren, ala akats teknikoak diren.

“Jesusen bizitza” eta Renan aipatzen ditu sarri, hainbat egile eta libururen aipamena ere agertzen da, egile kultuaren itxura emanez.

Ingelesa, frantsesa ere, dakiela erakusten du, irakurria dela ere bai, zitak behintzat jartzen ditu.

Azkenez harrapatu egin nau, xurgatu, eta gustura bukatu dut, patxada eman dit, lasai irakurtzera behartu nau, kontakizunak baino estiloak.

Ez da harrapataka irakurtzeko liburua.

  

Hau ez da poesia. Unai Maleski. Poema-liburua

Izenburuak erakarrita erosi dut, nireen antzerako zerbait ote den.

Ez dut berrikuntza edo ezberdintasun nabarmenik aurkitu.

Egunerokotasunari zuzen edo arinago atxikita dabil.

Nola nahi gainbegiratuaz begiratzen die arazoei.

Gogoetarako tema eskaini, eta irrika eragiten dute.

Iradoki egiten du.

Nortasun propioa du.

Oso gogoko egin zaizkit zenbait poemen erritmo edo egitura.

Lehen pertsonan edo bere buruari zuzenduz dabil sarri.

Ez da ausartegia edo maiztuegia irudiak erabiltzen, ez da irudietan galtzen.

Konplexuz beteta bezala ikusten dut, egiten duena justifikatuz bezala, hau ez dela poesia esanez.

Orokorrean ez dizkit gogo-sentipenak maila goragoan jarri, nerau ere inspiratuz.

Ohi denez, tarteka poemaren batek erakartzen nau.

Ez naiz baleko kritika bat egiteko gai, baina niri baleko poema-liburua suertatu zait

 

Hauts haietatik. Unai Villena

Gazte drogazale baten bizitza, bilakaera, eta gorabeherak kontatzen ditu bere lagun min batek.

Drogan erortzen denaren mundu konplikatu, korapilatsu, kontraesankorra eta besteon erantzukizuna, ulertezina eta ulerzailtasuna

Toxikomano eta jonkien prozesu mentalak, beraien barrunbe psikologikoak, sentipen eta burutapenak, sentimendu eta sexu harremanak,  bakardadea, noraeza, jonki tipo ezberdinak, pertsonaiaren aldarte eta jarreren bilakaera ezberdinak, sendabideak, sendatzeko zailtasunak, erorketak eta goraldiak …

Bukaera errealista ematen dio, “sorgin gurpilak” darrai. 

Gai asko daude gai nagusiaren inguruan: adiskidetasuna da agian nabarmenena, bi lagunen arteko harreman zail korapilatsua, ospitaleak, psikiatrikoak, kalamua, familia, “preso psikotikoak”, “proyecto hombre”, eskizofrenia, adiskidetasuna, Panero poeta “malditoa”, koadrilak, gizartetik kanpo geratzen diren gazteak … 

Sarriak dira bizitza eta hainbat gairi buruzko burutapenak.

Irakurlea astindu nahi du gai honi buruz.

Bere buruaz beste egitearena bitxia da, gaiaz eta egituraz.

Kritikoa da hainbat jarrerei buruz, psikiatrikoekin batez ere; hauen deskribapen gordina egiten du.

Eibarren deskribapena, fisikoaz gain gizartearena, batez ere drogazaleei lotutako ikuspegiz, bertako asteburu gauak …

Idazlearen idazterako gorabeherak, zalantzak, barne borroka, mugak, sentipen kontrajarriak …

Hiru zatitan banatuta dago kontakizuna, lehenengoan gaiaz zentratzen da batez ere, bigarenean, denbora bat pasa den arren, gai egitura eta estiloz antzerakoz jarraitzen du, hirugarrenean zenbait hamarkadako, 88. urtean hasita Euskal Herriaren historia kontatzen du kontakizuna kokatuz: gazteen bilakaera eta ibilbidea, musikaren bideak, arazo politiko zein kulturakoak, borrokak … aurrekoetan esandakoak kronologia batetan konkatzen ditu: nahiko errepikakorra egin zait azken zati hau, laburbildu bezala egiten du aurreko dena,  aurrekoa baino azalekoago, zuzenago. 

Kontakizuna, edo idazlearen jarduna da ardatz nagusia, pertsonaia nagusi bakoitzaren ekarpenekin borobiltzen du bakoitzak berea kontatuz

Istorio latza da, aldi berean idealizatuta bezala dago, halako giro bigunago edo maitegarriago bat ematen dio, hurbiltasunez bezala. Poema asko sartzen du sarreretan,  baina baita testu barruan ere

Errealismo handia du, pertsonaia marraztean, zein egoerak kontatzean.

Etorri handikoa  da egilea, korapilatu egiten da egoera, deskribapen eta pertsonai buruz, agian asko lantzen du.

Sarri baliatzen da irudiez iritziak azaldu eta argitzeko, bada irudi kilikagarririk: “denbora kaiolatua” …

Naturaltasunez kontatzen ditu gauzak, agian horrek ematen dio berezkoaren jitea hitz-jarioari.

Bere idatziari kritika egiten dio tarteka, zergatik, zertarako, zein helburuz idazten duen …

Idazlea bere burua justifikatu edo zurituz bezala dabilela iruditu zait, aspergarria egin zait zati hori.

Musika talde askoren aipamena …

Sexu jardunean asko luzatzen da, pornora heldu gabe. 

Ez da liburua atsegina, gaiagatik, nahiko errepikakorra da egoera eta gai askotan, horrek astun samarra egiten du

 

Hori guztia emango dizut.  Dolores Redondo

Homosexualitatea, idazteari buruzkoak, Galiziako jauntxoen bizimaila eta bizimodua: bizitokia, harrerak, ohiturak, mahastiak eta ardogintza, Galiziako soziologia argazkia, guardia zibilak, viagra, guraso izatea, jaunak eta mirabeak,  feismoa, informatika …

Galiziako istorioak: “meigallo”=demonioa …

Pertsonen barnera sartzen da, sentipenak eta jarrerak azaleratzen ditu elkarrizketa zein deskribapenen bitartez, barne tolesetan dabil … 

Tragikomedia bat da drama bat baino.

Suspensea du, intriga, ongi amaraundua.

Poesia ukitua du tarteka, esaldietan, deskribapenetan, giroan,, … horrela eteten du paragrafoaren monotonia eta goxatzen irakurketa, irudiekin eta hitzekin ere ezartzen du ukitu hori, baina naif kutsua damaio, ez da ezkontzen  giro orokorrarekin.

Itzulpen arazoak nola konpontzen dituen egin zait interesgarria, hitzak eta esaldiak nola moldatzen eta aldatzen dituen …

Hiztegi aberatsa, baina ez da harroxkoa, naturaltasunez ekarria, gaiak eskatuta bezala.

Hitz arraroez aparte, egunerokoak ez diren baina ezagunak diren hitz asko: begiramen …

Esaldi luzeago edo konposatuak egiten ditu noizbehinka gaztelerako hitzak ez erabiltzearren: “atzera begirako ispilua”, “hondar-edukigailua”, “ateen agintea”  …

Agian itzulpenak behartzen du hiztegi aberatsagoa erabiltzera.

Itzulpenak behartzen du ere agian hitzak moldatzera, eraldatzera, hiztegia aberastuz.

Aditz bihurtzen ditu maiz hitz eta adjektiboak.

Oso luzeak dira zenbait paragrafo, astunak bihurtzen dira, batez ere deskribapenak edo errepikakorrak diruditenean.

Leku deskribapen luzeak, ariketa literario soilak dirudite, kontakizunari argigarririk ez dakartenak, gehienez ekintzari kokapena jarri..

Hondarreko kapituluak laburrak dira, kontakizunari abiadura emanez bezala, irakurlearen jakin-mina zirikatuz bezala.

Luzea egiten da azken zatia, gertakizun nahiko ezagunetan korapilatzen da berri askorik ekarri gabe, borobildu edo osatu nahian, elkarrizketa diruditen bakarrizketa luzeekin, betegarri bezala dira, irakurketa jotapasa egitera bultzatzen dute. .

Hasierako bizitasuna galtzen du, suspensea ere, erabat galtzen du indarra eta suspensea bukaeran, gauza jakinei eraginez

Tramaren intrigak eta itzulpena egin zaizkit interesgune nagusiak orokorrean, baina inolako tentsiorik gabe bukatzen da, arrunt.

 

Huliganaren itzulera. Norman Manea

Hiru zati dituela dio itzultzaileak sarreran, baina baditu beste bi atal labur ere.

Atarikoak: Alemaniara doa beka batekin, Ipar Amerikara gero, aberrira itzulera, zalantzak, bere garaiko lagunak … guzti horren barruko zertzeladak, zalantzak. Lehen itzulera: pertsona, egoera eta gertakizun ezberdinak. Amnesia: Ipar Amerikan dago, iraganeko gogoeta eta oroitzapenak. Bigarren itzulera: itzultzen da Errumaniara, Bukarest eta Suceava inguruan ibiliko da, bertan lagun, ezagun eta ezagunekin egiten du topo.

Badirudi autobiografikoa dela zati handi batetan, bere panegirikoa ere badirudi tarteka, bere jarreren justifikazioa ere bada …

Errumanieraren militantea da, gorriak ikusia arren ondo bizia, (ia ez da behartsurik ageri zeharka ez bada), erregimenak gaitzetsitako idazle intelektuala, atzerriratzen da, sariak jasotzen ditu, hitzaldiak ematen …

Erradiografia zabala egiten du, egoerak, pertsonak, gertaerak deskribatuz, ukitu eta erreferentzia laburrez sarri edo gehienetan, pasoko aberrian bizi dela beti dirudi.

Huligana zer den: hitzaren adiera ezberdinak: liskarzalea, bufoia, gaitzeslea … agian bere egoeragatik.

Familia, herritarren, lurraldearen bizimodua, historia, istorioak, gorabeherak eta bizimoldea;  komunismoa, Errumaniako egoera, giroa, Bukovina, diktadura garaiak: Errusiakoa zein Ceaucescurena, migratzaileen bulegoa, juduak, kontzentrazio eremuak, gerra, Txernobil, maitasun istorio bat, osasun zerbitzuak, dibortzioa, errusiarrak, komunismoa. Diktadura, hizkuntza arazoak, Sozialismoa, Stalinen garaia, Unibertsitatea, Hezkuntza, epaiketak, salaketak, juduak: deportazioak, ihesak, jazarpenak, ghettoak;  Stalinen ondorengoak, Kafkaren judutasuna, Freud, Ceucescuren ondorengo aro berria, judutarren kritika zorrotz gordina, aberria-erbestea, kontraesanak, sentipen kontrajarriak, etorkinak, hizkuntzaren eta aberriaren nostalgia, hizkuntza pertsonaren hezurdura, trantsizioa, postkomunismoa, intelektualen arteko ika-mikak …

Pertsona ezberdinak: ama, aita, lagunak, tokiak, egiturak, erakundeak, egoerak, …. bakoitzaren erradiografia eginaz, deskribapen zorrotzen bidez …

Burutapen erakargarriak, zita interesgarriak, kontrasteak jarrera eta iritzietan … baina bestelako zertzelada eta kontakizunen artean doaz eta zehatz irakurri behar da aurkitzeko …

Une eta egoera zirraragarriak daude: aitari bisita kartzelara, “Gaueko trena” kapitulua …

Kritika zorrotza, garratza ere, umore beltza eta ironia erabiliz batez ere, erridikulizatu egiten du erakunde sozialista …

Errumania eta Bukovinako historia ezagutzen ez duenari zaila eginen zaio dioena osoki ulertzea edo finkatzea.

Protagonistaren barnean sartzen da, bere sentipen eta gogoetetan kiribiltzen.

Gertakizun ezberdinak kontatuz egiten du guztiaren azalpena.

Jauzika doa, atzera era aurrera denboran eta gertaeretan …. bilakaera bat azalduz.

Egoera, aldi eta pertsonaia ezberdinak nahastu edo korapilatuz doa istorioa.

Teknika ezberdinak darabiltza atal ezberdinetan: narratzailea, pertsona ezberdinen kontakizuna komatxoen artean jarrita, elkarrizketak, ametsak …

Kontaera berezia du, ezin uka, baina niri lausoan bezala geratzen zait kontakizuna, ingurumarika bezala.

Magia ukitu bat bezala du kontakizunak, maila goitikako batetik ariko balitz bezala …

Izen propioz ordez, bestelako hitzez aipatzen ditu pertsonaiak, lurraldeak, egoerak ... maiuskulaz azpimarratuz …

Sinbologia erabiltzen du bai hitzetan, bai esaldietan: asmatu egin behar duzu zertaz ari den.

Minuskulaz idazten du NATO, bi aldiz ere: adierazgarria.

Irudiak darabiltza erruz: “heriotzaren ondorengo bizitza“ da komunismoaren ondorengoa, heriotza: “metronomoak eternitatearen ordua jo” …

Autore askoren zita sarriak, ezagunak batzuk: Kafka, Ionescu, Proust, Cioran, Kundera… eta autore niretzat ezezagunak, errumaniarrak seguruenik ...

Egoera eta une ezberdinak aukeratzen ditu, atal bakoitzean, eta horien inguruan harilkatzen ditu historia eta kontatu beharrekoak.

Ez du esaldi potolo borobilik egiten, tarteka bai, baina pentsarazten duten egoera bereziak dakartza.

Kritikoa da, tarteka zuzena, kritika punttua eten gabe erabiliz hurrengo: Errumaniako egoera politikoaz, juduez …

Deskribapen zehatzak erakartzen zaituzte ezer berezirik ez badio ere.

Monotonoa egin zait azkenerako, errepikagarri kutsua hartu diot, aspergarria ere bai kontakizunean, bai kontaeran, bai estiloan …

Garai hartako herri komunisten gorabeherak interesatzen zaionari interesgarria izanen zaio gaian sakontzeko.

Ezagunak ditut Bukovinako herri eta herritxo asko, eta, oroitzapenez harago, ezezagunak zitzaizkigun historiako errealitatea ezagutzeko aukera eman dit: ze urrun geratzen da herritik turista.

Itzulpen dotorea, jantzia, ez du hiztegi berezirik erabiltzen

I

Abizen berriaren historia. Elena Ferrante

Airearen isla. Mikel Hernandez Abaitua

Alexis Zorbaren hitzak eta egintzak. Nikos Kazantzakis

Ama, la diosa madre en toponimia. Urkola Elizegi Mikel.

Apaizak ere torturatuak. 20 apaiz eta apaiz ohien testigantzak

Batxilerren eguna.  Franz Werfel

Begoñaren itzalpean. Jose Inazio Basterretxea Polo

Behi eroak. Patxi Iturregi

Dantzaldia. Irene Nemirovsky

Deserria haurtzaro. Zubeldia Maddi.

II

Elkarrekin esnatzeko ordua. Kirmen Uribe

Etumetako Basajauna. Juan V. Araquistain

Ez lemaio. Arrasateren erreketa. Juan Kruz Igerabide

Feriatzaileak. Patxi Larrion

Fotogramak. Goiataz Labandibar

Franco hil zuten egunak. Koldo Izagirre

Gauzak ez ziren sekula berdinak izango. Iñaki Irasizabal

Gizajoen katalogoa. Joxean Agirre

Haizeari begira. Jon Ariza de Miguel

Hau ez da poesia. Unai Maleski. Poema-liburua

Hauts haietatik. Unai Villena

Hori guztia emango dizut. Dolores Redondo

Huliganaren itzulera. Norman Manea

III

Isiltasuna hausten. 1936ko Gerra Soraluzen. Soraluze 1936 lan-taldea

Koadernoa  zuri. Arantxa Iturbe

Kristalezko giltza. Dashiell Hammett

Lo zaudela zabaldu dizkizut begiak. Mikel Etxaburu. Poema-liburua

Mrs. Heminwey. Naomi Wood

Ohe hotzak. Jon Ariza De Miguel

Oktaedroa. Julio Cortazar

Orpoz orpo. Ernesto Prat Urzainki

Ospa. Juan Luis Zabala

Sator lokatzak. Jon Arretxe

Telleria eta gero zer?.  Ernesto Prat Urzainki

Txistu eta biok. Juan Luis Zabala.

Umezurtzen aberria. Julen Kaltzada

Waterloo-on galdutakoak. Xabier Etxaniz Rojo

Zer egingo dugu orain opariekin?. Aritz Gorrotxategi Mujika

Zukafukamusuka. Judit Ruiz de Munain

 

I

Abizen berriaren historia. Elena Ferrante

Airearen isla. Mikel Hernandez Abaitua

Alexis Zorbaren hitzak eta egintzak. Nikos Kazantzakis

Ama, la diosa madre en toponimia. Urkola Elizegi Mikel.

Apaizak ere torturatuak. 20 apaiz eta apaiz ohien testigantzak

Batxilerren eguna.  Franz Werfel

Begoñaren itzalpean. Jose Inazio Basterretxea Polo

Behi eroak. Patxi Iturregi

Dantzaldia. Irene Nemirovsky

Deserria haurtzaro. Zubeldia Maddi.

 

Abizen berriaren historia. Elena Ferrante

Neska gazte bat da narratzailea, bere barnean dabil oroipen, burutapen, gogoeta eta sentimenduen zurrunbiloan, barne korapilatsuan, pertsonen zoko ezkutuetan sartzen da, pertsonen barne borrokak, pertsonen elkarrenganako tirabirak eta sentipen kontrajarriak azaleratzen ditu.

Istorio korapilatsu eta katramilatsua da, pertsonaia pilarekin: irakurketarako lagungarri den pertsonaien aurkibide bat du hasieran

Gai asko daude zuzenean edo kontakizunetik eratortzen dituenak: adiskidetasuna, emakumeen menpekotasun eta rola gizartean, gazteen arteko harremanak, Napoliko gizarte giroa, neska baten sentipenak, ezkonduen egoera, dialektoen erabilpena, emakume-gizonezkoen mundu ezberdinak, pertsonen izaera eta jarreren bilakaera, neska gazte baten beldur eta ezinak, barne borrokak, maitasun nahaste eta arazoak, kezkak, gizakien arteko miseriak, bizitzari buruzko gogoetak, liburu eta autore ezberdinen aipamen eta ideiak, giza harremanak, pertsona ezberdinen izaera, aldarte aldaketak, dialektoak Vs hizkuntza batua, familien arteko eta familia barneko katramilak, gizartera egokitzea, politika, pertsonen batak bestearenganako eragina, gizartera egokitzea, gizakiaren konplexutasuna, familiaren giroa eta eragina, heziketa eta jakituria ezberdinen alderaketa, itsatsia-erantsia denean ikasitakoa edo haragi-izaera egin denean ikasitakoa, helduen eragina umeengan oso txikiak direnean ere, lotsak, kezkak, bikote harreman larriak...

Ikasleak  direnez bi pertsonaia nagusiak maila intelektualean ere aritzen da tarteka, gai ezberdinak ukituz, pertsonaien elkarrizketez baliatuz.

Ia 700 orrialde 125 ataletan banatuta, irakurketa arinduz

Perpausa luzean egiten ditu, baina gehienetan esaldi nahiko laburrez.

Errepikagarri samarra bihurtzen da azkenerako, antzerako jarrera eta egoerak daude, antzerakoak sentipen eta pentsaerak laurden bat soberan dagoela iruditzen zait.

Azkenerako gertakizun gehiegi korapilatzen ditu, istorioa gizendu eta luzatzen du baina pertsonen izaera eta jokabideari ez du asko gehiago eskaintzen, pertsonaien barnera bidea ez du asko gehiago aberasten.

Gustura irakurriko du pertsonen barne munduan murgiltzea gogoko duenak.

Erraz irakurtzen da, istorio nahastua arren

 

Airearen isla. Mikel Hernandez Abaitua

Bi bikoteren gorabeherak, ezagutzen dira, elkarrekiko harremanak, banatzen, berriz elkartzen …

Protagonista nagusia literatura kritikoa da, argitalpen arduraduna, iratiko esataria … beste pertsonaietako bat alkoholikoa …

Berez argumentuaren haria oso motza da, beste alboko edo kontaketaren aitzakiaz beste gai batzuetan luzatzen da.

Donostian kokatuta, hiria xehetasunez deskribatzen du, batez ere protagonistak nondik nora dabiltzan.

Poesiari buruzko hausnarketa ezberdinak.

Musika eta musikari ezberdinei buruzko gogoetetan luzatzen da tarteka.

Liburu eta egileen zita pila: Jon Mirande: Haur besoetakoa, Joyce, Victor Hugo: Pasaia, Don Giovani opera, Miguel Hernandez, Paul Auster, Venezia, Verona, Antxon Bengoetxea poetarena…

Iritziak gai ezberdinei buruz, labainean, oso labur.

Taberna, musika, opera, gaskoi jatorria, eskia, argitaletxe bateko gorabeherak, plagioak, San Juan suak, existentzia, haurrak izatea, ziklismoa: Tourra, pintura:museoak,

22 atal laburretan banatuta, atal bakoitzean pauso labur bat ematen du kontakizunak, eta gairen bat aztertzen, edo deskribapenetan luzatzen

Deskribapen zehatzetan luzatzen da, oso luze, ezer mamitsurik esan gabe, eta ia gertakizunik gehitu gabe, pauso laburtxoka doa kontakizuna, ezer gutxi eranzten diote deskribapenek kontakizunari, gehienez kokatu, gehiago dirudite betegarriak.

Pausoz pauso kontatzen ditu protagonisten ibilbide, ibilketa eta zeregin eta egintza denak, baina interes edo erakargarritasunik ez du.

Ondo marrazten ditu pertsonaiak, bere sentimenduak azaltzen ditu …

Narratzailea da batez ere.

Ez dago ia burutapenik, iritzi orokor batzuk kontakizunaren arabera.

Jo eta pasa egitera bultzatzen zaitu, ezer interesgarririk, inguruko deskribapena soilik espero duzulako.

Ezin ukatu gauzak eta egoerak xehe kontatzeko egileak duen gaitasuna.

Koadro puntillista bat bezalakoa iruditzen zait, ukituz edo tantoz osatzen du kontakizuna, baina ez nau erakarri, zerbait falta zaio … ez dabil tximeletarik orriotan

Naturaltasuna falta zaio: planifikatu eta piezak sartzen joan da, ez du gaiak berak eragin idazkera.

Ez nau erakarri, ez edukiaz eta kontaeraz: ez dit ezer eskaini.

Kontakizun hitza eta hutsa iruditu zait, azken orrian jartzen duen Eskertza irakurriz, zerbait galdu dudala iruditzen zait, edo nire gaitasun falta … hain idazle ospetsuen oniritzia duela jakinda. 

 

Alexis Zorbaren hitzak eta egintzak. Nikos Kazantzakis

Irakurtzeko irrika sortarazten du sarreratik, munduari eta gizarteari buruzko egilearen iritziak, berarengan Homero, Bergson, Nietzscheren eraginak pentsarazte dizu Zorbarenak ere bide interesgarritik joanen direla, ziztagarria da, hausnarketarako aukera eta bidea emanen dizun irrika sortarazten du hasieratik.

Narratzailea eta Zorba Kreta irlara doaz, han mea bat esplotatuko dute, porrot egin eta banatuko dira.

Zorba eta narratzailearen arteko harremanak eta elkarrizketak, bizimoldea ere, kontrajarriak sarri, bi molde bezala. Biek bere esperientzia, istorioak, bizipen, iritziak, gogoetak botatzen dituzte.

Emakumea da gairik aipatuenetariko bat.

Ez dago istorio zehatz bat, istorio zehatz ezberdin asko kiribilduzko kontakizun bat baizik.

Gertakizunen historia bat baino pertsonen baitako kontakizun bat da, beraien pentsaera, sentipenak, jarrerak...

Pertsonaia ezberdin asko zehatz marraztuta.

Kreta irlako giroa, ohiturak, jendearen nolakoa, erritoak, jarrerak, jokamoldeak, pertsonen tipologia ezberdinak …  oso giro berezia aurkituko du irakurleak.

Bizitzari eta gizarteari buruzko gogoeta labur eta zorrotzak boteaz idazten du, gehienetan ezkorrak, eskatologiko kutsukoak ere batzuetan.

Uholdea datoz gogoetok, iritziak, munduari eta gizarteari buruzko pentsamoldeak.

Etengabeko iritzien zaparrada irakurketaren bidean, bizitzari buruzko filosofia triste, ilun ezkorra, garratza, mingotsa …,

Dena erlatibizatzen du, herria, aberria, arraza, gizartea, emakumea, gizonezkoa, maitasuna, dirua, Jainkoa eta jainkoak, emakumea, pertsona, erlijioa, bortizkeria …

Baina aldi berean erakargarria, bizipoza ere ematen duena, merezi duena.

Iritzi kontrajarriak, iritzi bat eta kontrakoa,  protagonisten arabera, irakurleak egin behar du bere gogoeta propioa, bere iritzia mamitu.

Gai pila: zer da jainkoa, emakumea, mundua aldatu?, jatea, dantza, …

Zentzu komuneko iritzi pila, gure buruan ere dabiltzanak baina agertzen ez ditugunak.

Iritzi batzuk: hil arteko presondegia da bizitza / norbere bakardadean geratzen da gizakiaren berezko bidea / tragedia liluragarria  da bizitza / “gizakiaren arima buztin dorpea da” / basapiztia da gizakia gaztetan / nahi dena egitea da gizon izatea eta libertatea / pizti hutsa eta jainkoa da gizona / zera da unibertso osoa: urak, lehorrak, gogoetak eta jendea / ke-kiribil hiltzear eta etengabe itxuraldatuak osatzen dute bizitza / maitasuna ala libertatea?: maitasuna da munduko gozorik handiena / ez du merezi gizartea aldatzerik / gauza xume eta kontenterraza da zoriona / txorakeria handia da ezkontza / emakumea eta berekiko harremanak / irudimena da gizakiaren arima, sabela jainkoa: ogia okela eta ardorik gabe ez dago Jainkorik /  Gabon ingurukoak: fedea, Jesus / gizakiaren barne borrokak, / jana, edana, emakumea, dantza, … gizonaren funtsezko premiak / poesia: literatura jolas garden eta arina, ideia abstraktu bat, bizitza lurrundua, zerebroaren akrobazia, prestidigitazio joko abila, musika purua, …, /  sarriak dira Buda eta bere dotrinari buruzko burutapenak / Jainkoa / greziarrak atzerrian / artea ekintza sakratu eta magikoa da / berriketa findua / zahartzaroa, / bizitza, bizitzaren zentzua /  berriketa findua /, “segundo bakoitza da eternitatea” / jainkoak eta deabruak / jainkoari buruzko hainbat definizio, zehaztasun eta zertzelada ezberdin / gauzen zergatiak / komentuko fraideak: barregarri ari da beraiei buruz, kritika zorrotzean / mazkor hutsak dira katedralak, eskeletoak / gizontasuna / patua / adiskidetasuna / heriotza eta hiletak, zertarako irakurri eta ikasi / erantzunik gabeko galderak / …. bizitzaren zentzua / unean unekoaz arduratu eta hura bizi / nola aurre egin ezbeharrei / gizakiak erotasun dosi bat behar du / adimena  merkatari eta dendari bat da / et ita porro …

Galdera pila egiten ditu zuzenean, eta hor gelditzen dira kontakizunean.

Ez da desesperatu baten bizitzari eta gizakiari buruzko filosofia, hotzean eginiko pentsaera bat baizik. 

Gizakiari et munduari buruzko ikuspegi ezberdin bat mahairatzen du: libertatea. Bakardadea ….

Emakumeei buruzko jarrera erabat ezkorretik harago erdeinuzkoa ere bada.

Min ematen du gogoeta guzti horiek gorde ezina, memoriaren ahuleziak, tarteka une ezberdinetan alderatu, mamurtu eta bizitza moldeatzen baliagarri bilakatzeko. 

Jolas intelektuala dirudi liburuak.

Urduri jartzen zaitu, funtsezko ideia eta bizipenetan ziztatzen zaituelako.

Geldo doa istorioaren kontakizuna, baina kilikagarria burutapenez eta aberatsa hiztegi eta esamoldez.

Bizpahiru hitz laburrez zehazten ditu pertsonaiak.

Maisuki deskribatzen ditu naturaren xehetasunak.

“Ni” darabil asko, bera soilik, osagarririk gabe: “ni baitan”.

Irudiz hitz egiten du: “soa landatu” …

Tximeleta dabil hegaka liburu osoan zehar, giro berezi bat sortuz: egileaz gain, itzulpenak ere baduela uste dut eragina giro horretan.

Itzulpenaren euskara moldea ezin aproposagoa da giro hori sortarazteko, maila ezberdin bat du, ez dakit jatorrizko testuak hala behartzen duelako ala itzultzailearen aukera propio eta senagatik.

Badirudi guti erabiltzen diren hitzak atera nahi dituela, hitz ezezagun edo gutxi erabilitako pila, hala eskatzen du testuak berak ala bere jakintasuna erabiltzeko egiten du, ala irakurlegoarengan hiztegia zabaldu asmoz?. Ohikotik kanpoko hiztegi osoa darabil.

Oso ulerterrazak dira hitz eta hitz-jokamolde asko, baia erabili ohi diren modu ezberdin batez darabiltza.

Modu ezberdinak darabiltza gauzak esan zein esaldiak egiteko, oso aberatsa da, beste idazkera ezberdin bat darabil.

Jatorrizko testuak behartu edo eskatuta, hala bere jakinduria erakusteko harroxkotasuna, 

Abileziaz, praktikotasunez, austeritatez, … aditz egiten ditu hitzak; forma ezberdina ematen die betiko hitz ezagunei, nahiz adiera berdinarekin giro goragoko ezberdin bat ematen dio kontakizunari eta ehundutako iritziei.

Hitz-ekonomia handia egiten du hitzak eraldatuz: “zalantzakiro, zangoker, burukomindu …”

“l” “r” bihurtzen du zenbait hitzetan, “K”-–“G”: kalda-galda, “rr-n”, demorriozko-demoniozko:  bestelako hizki aldaketak ere badaude: ez dakit herri hizkeraren azalpea den, ala akats tipografikoa.

Tarteka pentsatzen dut akats tipografikoak ote diren ere: “esan nahiak hago” ala esan nahian?, horrelako asko dago, berdin aldaketetan ere, agian euskalki ezberdinak islatzen ditu...

Azentua jartzen dien aditzeko zenbait bokalei, ez dakit zergatia, agian euskalkiren baten ahotsez indartzen delako?: zuèn zutén, zegoén, nerabiltzán, ziotèn, zirén, genuén, zekarrén, zitzaión, zidàn, zekién, nuén, hituén …

Herri hizkuntza peto jatorra darabil elkarrizketetan, ez dakit euskalki zehatz batekoa den, agian nik ez dakidan euskalkiren batetan oinarritzen da itzultzailea: “errepausoan egon”.

Iparraldeko euskalkiak darabiltzala iruditzen zait sarri.

Onomatopeiazko hitz asko, ez dakit aberastasuna, erritmoa edo giroa eman nahi dion kontakizunari, ala hitz egokiago bat aurkitzeko zailtasunaren ondorioa den: tartarika …

Hitanoan daude elkarrizketak.

Gozamena da nola ezkontzen dituen diona eta esateko moldea.

Astuna egiten du hiztegiak irakurketa, idazkerak eta esamoldeek; aldiz atsegina da, ez da ere pedante erabilera horrekin.

Errepikagarria ere gertatzen da azkenerako, hitzen parafernalia luzea bihurtzen da.

Lasai, denbora emanez irakurri behar den liburua.

Hiztegiko hitz ezberdinen dosi handiegia da irakurketan digeritzeko, hiztegia eskuan  astun egiten da.

“Ataraxia” atera zait; Julianek Zamorako kartzelan erabiltzen zuena, patxada behar genuela aholkatuz.

Heterodoxoa iritzietan eta itzulpenean,

Indiferente utziko ez zaituen irakurketa, mila iritzi kolokan jarri, pentsarazi ...

 

Ama, la diosa madre en toponimia. Mikel Urkola Elizegi

Indusketetan eta toponimian aurkitutako idazki eta izen askoren interpretaziorako jarraibideak ematen ditu.

“Ama”, “Segi”, “-a” atzizkia, euskal mitologia, … indoeuropeoak dira, zeltak, iberoak, gaur egun nagusi den teoriaz,  ala sustrai preindoeuropeoek erraztu edo argitzen dute esanahia.

Mundu ezberdin berri bat gehienontzat.

Aro preindoeuropeoak ematen duen argitasuna.

Bitxikeria erakargarri pila aurkitzen da bertan.

Hitz askoren erro niretzat ezezagun ia misteriotsuak.

Pentsaera eta sinesmen mundu ezberdin batetan murgiltzen zaitu.

Etimologien mundu ezkutu eta korapilatsuak.

-a atzizkiari buruzko dena zait berria, artikulu mugatu soiltzat neukan eta oso erakargarria egin zait horri buruzko eztabaida, agian konnotazio pertsonalak ditudalako gaiarekin.

Liburu teknikoa, gaiagatik, baita terminologiagatik ere,  jantzitakoentzat da batez ere.

Ez naiz gai iritzi teknikorik emateko.

Zenbait interpretazioei logiko edo errazegiaren itxura hatzen diet.

Etimologia errazegiak bezala iruditu zaizkit batzuk, batez ere gaurko euskaraz baliatzea, milaka urteetako idatziak itzultzeko, baina nork daki, sarri bide errazen eta bistakoena da ikusten eta erabiltzen ez duguna

Ihes egiten didate zenbait zehaztasunek.

Baina erraz  irakurri eta ulertzen da, orokorrean behintzat.

Kanpotik bezala begiratzen diogu gaiari ezjakinok edo ezjantziok, azalean bezala geratzen gara.

Tentuz dabil egilea, ez du pontifikatzen

Agian jarrera horrek indarra kentzen dio dionari, zenbaitzuen  begietan.

Niri gustatzen zait jarrera hori.

Arrazoitu egiten du diona, teoriaren zergatiak jarriz.

Bide berriak jartzen die adituei ikerketa lanetarako

Gainditu egiten nau gaiak, ezin dut asimilatu, labain egiten dit, azalean geratzen naiz

Ezinezkoa zait irakurritakoa garunetan gordetzea

Gainetik pasatzen nauen uholdea bezala  zait liburua, uzten du baina hondarra.

Interesgarria egin zait, entretenigarria ere

 

Apaizak ere torturatuak. 20 apaiz eta apaiz ohien testigantzak.

Frankismo garaian torturatuak izan ziren zenbait apaizen testigantza idatzia.

Ez ziran  izan apaiz torturatu bakarrak.

Are gutxiago pertsona torturatu bakarrak

Zoritxarrez ezagutzen ditugun torturak dira.

Ez dago ezer berri edo originalik.

Orain bertan ezagutzea komedi diren gehiegikeriak.

Gerorako geldituko diren testigantzak.

 

Batxilerren eguna.  Franz Werfel

Zazpi ataletan banatua:

Epailea eta epaitua aurrez aurre, epaileak epaitua ezagutu egiten du, gaztetako ikaskidea da; antzinako ikaskideek afari bat dute, pertsonaia nagusiak sakonago ezagutzen goaz, batez ere epailea eta zeharka  epaitua, ondoren epailea bere epaituarekiko oroitzapenak idazten hasten da, epaile eta epaituaren arteko loturan sakontzen du,  bien arteko zehaztasunak kateatzen doa; azkenez epailea eta epaitua berriro aurrez aurre, argitzen da epaitu hori ez dela bere ikaskide hura, gainera frogatzen da hori ere ez dela erruduna.

Epaileak idazten dituen epaituaren inguruko gogoeta eta oroitzapenok dira ia liburua osatzen dituen osagaia.

Epailearen gaztetako epaituarenganako eragina nabarmena da: epailearen gorrotoak, handikeriak, damuak, erabat baldintzatzen du, okerbidera, galbidera bultzatzen du.

Psikologia saiakera bat dela ere esan daiteke: pertsonaien aldaera.

Gizartea marrazten du: aberatsak eta pobreak / Epaile baten jarrerari buruzko gogoeta mamitsuak / Gizarte baten nolakotasuna, aldaketaren gorabeherak / Austriar inperioko amaiera, aldaketa garaia …

Pertsonaietan sakontzen du, azaleko zertzeladak diruditenen bidez izaera erakutsiz, barnetik arakatzen ditu.

Pertsona mota ezberdinak eta bakoitzaren jarrera.

Deigarri zehatz marrazten ditu pertsonaiak, sarri esaldi laburrez.

Nabari da gizarte baten aldaketa.

Oso eduki trinkoa du, hausnarketarako abiapuntu ugari eskaintzen du, patxadan irakurri behar da, idazkerak ere horretara bultzatzen du irakurlea.

Ez du  gaiaz teorizatzen edo filosofatzen, jokabideak, jarreran eta gertaerak kontatuz sartzen da pertsonaien barnean.

Ez du ere gogoetarako esaldi borobilik botatzen, kontaketak berak darama bizitzaz eta pertsonen jarrerez gogoeta egitera.

Bizitzari eta justiziari buruzko gogoeta zehatz interesgarriak daude.

Interesatu egiten zaituzte bai egoerak bai pertsonaia ezberdinek.

Hitz asko moldatuak, eratorriak dira, baina beste asko hiztegikoak, gutxi erabiliak: ez dakit itzulpenak eskatzen dion horiek aukeratzea ala itzultzailearen iritzia den hiztegi aberatsago bat sartzea, baina sinonimoen hiztegiari hautsak kendu dizkio.

Zaildu egiten du irakurketa hiztegira hainbeste jo beharra.

Ausarta da itzultzailea, bai esaldietan bai hitz eta aditzak aldatu eratortzean, edo aldatzean, agian jatorrizkoak behartzen du.

Esaldi laburrez idazten du.

Paragrafo luzeak egiten ditu, bada orri beteko bat ere.

Elkarrizketak ere ugariak dira, edukian sakonduz

Zenbait esaldi amaitu gabe bezala geratzen dira, loka, ez dakit itzultzailearen arazoa den ala jatorrizko testuak eskatuta.

Beste zenbait esaldi luze samarrek bigarren irakurraldi bat eskatzen du zaila delako lehenean egituraz jabetzea, zenbait esaldi nahasi samarrak da.

Zenbait esaldiren jatortasunaz ezbaian geratu naiz sarri, agian ezagutzen ez ditudan arau gramatikalak daude.

Iluna da estiloz, ez dakit jatorrizko testuagatik ala itzulpenagatik den.

 

Begoñaren itzalpean. Jose Inazio Basterretxea Polo

Begoña santutegi aurrean izandako gertakizun bat dago kontakizunaren ez oinarrian, bai azpian.

Gerra ondoren desagertutako pertsona bat aurkitzea eskatzen diote ikertzaile pribatu bati.

Korapilatu eta zaildu egiten da ikerketa.

Espainiako gerra zibilaren ondorengo falangisten gorabeherak, hori da eduki nagusi eta ezezagunena.

Gerra zibileko hainbat gorabeherak, ezagunak,ez ezusteak behintzat.

Angel  Sukia, frankismo  girokoa liburuan, seminarioan izan nuen irakasle, jakintsu fama zuen, politikarik ez zela egin behar zioten, baina politikoak ziren eurak.

Geneveko deskribapena.

Egituraketa berezia da, pertsona ezberdinek hitz egiten dute kapitulu ezberdinetan eta kapitulu barnean, jauzika doa … :irakurketa erraztu egiten du eta irakurleak erraz lotuko ditu pertsona eta pasadizoak.

Bizi eta zehatz deskribatzen ditu pertsonaiak, baina ez da beraien barnera sartzen.

Konparaketa asko,  irudiekin osatzen du iritzia.

Ukitu politak: neska argala praka estuetan kabitu ezinda

Esaldi berezi samar asko.

Hitz moldatuen hiztegia interesgarria da.

Suspense puntua du.

Ez du ia ezer berririk eskaintzen falangisten arteko gorabeherak ezik, ez dago ia hausnarketa zuzenik, baina entretenitzen du.

Amaiera ahula, azalpen gehiegizkoak eman beharra, lausotuta bezala geratzen da aurreko suspense dena.

Korapilo eta soka askorekin lotzen du kaxa, azkenean ezer gutxi berririk  aurkituko du irakurleak.

 

Behi eroak. Patxi Iturregi

12 ipuin, bakoitzak mundu ezberdin bat erakusten du.

Gaizki ateratzen den atrakua /  kontzertu eta musika talde baten kontakizuna sexu harreman batekin tartekatuta:  musika munduko hiztegi berezia,  kantariak, sexuari buruzko hausnarketa interesgarriak,  … /  bikote baten etxeko giroa: bikote baten elkarbizitzan esaten ez diren baina buruan dabiltzan pentsamenduak / neska gasteiztar bat modelo irla exotiko batetan / antzerki nano bat: bi mutilen elkarrizketa bukaera fantastiko batekin /  espaziotik datozen bi estralurtarrek  eme txurako larrutan egiten dute bi mutilekin / aulki ortopedikoan dagoen neskaren bizipenak / gutxitu baten harremanak: ama alargunarekiko harremanak  / abeltzain batek behia darama hiltegira / itxuraz banatutako bikote gizonak beheko emakumea bisitatzen du: bikote baten arazoak / Arkitektoa eta bere emaztea etxera berritzerakoan: gorabeherak baina batez ere gizonaren bilakaera, arkitektura emanaldi bat ere badirudi. 

Ez du ezer berezirik eskaintzen ez gogoeta, ezeduki, ez idazkera bitxikeria aldetik

Egunerokotasuneko zertzeladatxoak, burutapenak …

Estilo propioa du, irakurterraza, atsegina, gertukoa.

Ez du bilatzen bihurrikeria eta dotorezia literariorik, elegantea da, baina, sarri.

Ezohiko ipuinak, bakoitza bukaera bitxi edo ustekabekoarekin.

Giro bitxi bat sortarazten du  ipuin bakoitzean, suspensea, jakin-mina, … hasieratik espero duzu bukaera berezi bat izanen duela.

Esaldi laburrez idazten du, idazkera bizia da.

Ez du ezer esaten itxuraz, baina harrapatu egiten zaitu.

Umore ukitua, esaldi labur batez emana gehienetan.

Adjektibo zehatz kilikagarriak jartzeko gaitasuna du.

“erromara” aspaldi entzuten ez nuen umetako hitza.

Ez dit ezer berezirik eskaini, irakurtzearen plazera eta denbora-pasa atsegina bai: ez da gutxi..

 

Dantzaldia. Irene Nemirovsky

Pobre izatetik aberatsa izatera pasa den bikotea, gutxiesten duten  alaba nerabe bat dute, bere handikerian dantzaldia bat ematea erabaki dute, zapuztu eginen da dantzaldia alabaren mendeku baten ondorioz, gizonak alde eginen du eta ama-alabak elkartuago bukatuko dute.

Diruak eragiten duen jarreren aldaketa, aberatsen harropuzkeria, mirabeenganako portaera, jende aberats edo sasi-aberatsen argazkia ….

Kritika zehatz gordina.

Neskatoaren sentimenduen deskribapena, bere eta denen bakardadea, ama-alaben arteko harreman zitalak, hitzezko eraso bortitzak.

Gaia itxuraz xumea da, kontakizuna ere bai, baina indarra du, irakurtzera eramaten zaitu.

Aberats berrien giroa eta kritika, baita erdi mailako gizartearena ere, Parisen 1920ko hamarkadako urteetan girotua.

Egoeren, barne egoerena batez ere, deskribapena.

Ez da hausnarketa zuzenetan sartzen, ez dago teorizaziorik edo gogapenik, baina kontaketa berak balio du burutapen zorrotzenak adina.

Zirrara eragin dit lehen kapituluak, marrazten duen egoera, elkarrizketen gordintasuna, esaldien egitura, etab …

Zerbait ezberdina da, berezia.

Duen indarrak harritu nau.

Itxuraz ez dirudi dotoreziaz idazteko asmorik duenik,  bakun tankera du, baina dotorea da esaldi moldeetan, erakarri egiten du, ukitu berezia du.

Ez du lexiko konplikaturik, ezta esaldi bihurri edo nahasturik ere.

Kontakizun laburra da, erraz irakurtzen da

 

Deserria haurtzaro. Zubeldia Maddi.

Hegoaldeko arazoengatik erbestera, Frantziara, Landetara lehenengo eta gero Ziburura gero alde egin behar izan zuen familia baten istorioa.

Ala batetan kokatzen da kontakizuna lehen zatian eta beste alabarengan bestea

Bi zatitan banatuta: Landetako garaia eta Ziburukoa

Ukitzen ditu hainbat gai, zeharka, azaletik, iritzi labur bat emanez, hausnarketa laburrak: familia baten egunerokoa, pinuak, etorkina, ume jaioberrien lapurreta, militarrak, Burgosko epaiketa, emakume bikotea, …

Istorio xumea xume kontatuta.

Ez zut tximeletarik aurkitu kontakizunean, arrunta iruditu zait, goitikako puntu hori falta zaio, ez dit kosk egin, hotzegia, mekanikoegia

Ez dit ezer eskaini, ez edukiak ez idazkerak.

TXINT

Izar batetik laguntxo bat zetorren gure Lur planeta hau ezagutzera.

TXINTzen bere izena. Mikroskopikoa zen.

 

- Ilargi adarrean utziko dut espazio-ontzia, eta kohetetxoan joango naiz Lur planetara.

 

Botoitxo bati eman, bizkarreko kohetetxoa piztu eta han atera zen ziztu bizian.

 

- Epel-epel eguzkitan, ze ondo, iufi !!!.

 

Bat-batean hotz sentitu zuen, laino bateko zurrunbilo baten barruan zegoen. Tanta bat jo eta bertan gelditu zen irten ezinik, preso. Urezko globo baten barruan zegoen, arraintxo bat bezala. Ur-tanta hori zen orain bere egontokia.

 

Lasterrera zuri zuri zegoen inguru guztia, zuri bihurtua zen ur- tantoa, ez zuen ezer ikusten, ezin zen mugitu ere egin, trinkoagoa zen orain lehengo egontoki bigun malgu hura: beherantz zetorren polili-poliki, kulunkatuz, elur-maluta baten barruan. Halako batean, plast!, lur gainean gelditu zen.

 

- Elurra, elurra, ze ondo, gaur ez dugu eskolarik!,   entzun zuen.   

- Elurrezko panpina eginen dugu.

 

Astindu, irabiatu eta zapaldua izan zen umeen eskuetan.

Lasaitasuna etorri zen ondoren: elur-panpina baten zatitxo bat bilakatua zen.

 

Epel-epel sentitu zen hurrengo goizean, ur-tanta bihurtzen ari zen elur-maluta eguzkiaren berotasunaren eraginez.

- Ze begiratoki aparta!.

Elur-panpinaren sudur puntan zegoen. 

 

Elur-pilotak jaurtiz edo irristatzen umeak, jendea harat-honat, neska-mutilak eskiatzen, etxeak, kaleak,  zuhaitzak zuri... ikusten zituen.

 

-  Ze ondo, eguzkitan bero-bero, pentsatu zuen.

 

Baina Pum!, lurrera erori zen. Urtzen ari zen elurra. Putzu batetan zegoen berehala, irristan gero, eta gutxira  han doa gure TXINT zelaian gain beheran errekasto batetan ur-tanta barnean zabuka.

 

- Ze txirrista  atsegina.

 

Egin du joanaldi bat, inguruko tantak desagertuz doakioz.

 

- Baina non desagertzen dira nire hainbat ur-tanta kide?.

 

Konturatu zen belarrak ura behar duela bizitzeko eta xurgatu egin zituela tanta asko.

 

-  Tira! Oraingoz libratu  nauk.

 

Bat-batean itzulipurdika zihoan, biraka batean, ia mareatu arte. Harri tartean, “klin-klan” soinua entzuten zuen. Eskerrak ur-tanta kolpe-leungailu ona zen. Bide luzea egin zuen errekatxoan. Askenez dena baretu zen, ibai zabal baten erdian aurkitzen zen. Patxadako bidea egin zuen handik aurrera.

 

- Zenbat gauza berri!.

 

Herriak, loreak, trenak, lantegiak, txalupak, arrantzaleak, txakurrak, zuhaitzak, zelaiak, hainbat gauza ikusi zituen bidean, … eta jende asko. Eguzkia ikusi zuen egunez eta ilargia gauez. Zeru izartsua ere. Haien artean zegoen bere izarra.

Itsasoan bukatu zuen azkenean, eta olatu batek psisss hondartzara bota zuen.

 

- Ze hondar beroa, hemen kiskalduko nauk!.

 

Baina lurrun bihurtu zuen eguzkiak ur-tantoa. Aske zegoen TXINT.

Gorantz zeraman orain lurrunak.

Bizkarreko erreaktorea  piztu eta, pzzz …,  ilargira bidea hartu zuen, erreaktorearen bila.

 

-  Agur Ttanto!!.

-  Agur TXINT.

IBON ETA ROMAN

 

 

Astero ikusi ziren bost urtez: elkarrekin konfesatu, pelotalditxo bat egin, tarteka elkarrekin bazkaldu ere bai, … gero, baina, herri ezberdinetara bidali zituzten eta izanen ziren 30 urtetik gora elkar ikusten ez zutela. Bizitzako bidezidorrek elkartu ditu berriro. Biak daude jada zahartuak. Bata ezkondu egin zen, besteak apaiz dirau. Bata mendian isolatutako auzo baten egona zen, beste herri koskortuagoan baina nahiko isolatuta ere, probintziako ertzean, probintzien arteko mugan biak.

Kontu-kontari biak berriro oroitzapenen zurrunbiloan.

 

- Aspaldiko

- Benetan aspaldiko

- Garai hartan ez genian ez telefonorik, ez autorik, … baina astero ikusten gintuan elkar

- Bakardadeak eraginda.

- Gogorra duk bakardadea baina ohitu ere egiten haiz.

- Baina uzten dizkik bere ondorioak, zizelatu egiten hau.

 

Gogoan du Ibonek  nola auzoan kontatu ohi zioten izan zela apaiz bat beso bakoitzetik ahuntz bana uhalez lotuta, brebiarioa deitutako errezoetako liburua eskuetan, harat honako joan-etorrian errezatzen ibitzen omen zena elizpean eta eliza bueltan; ahuntzak ziren nonbait bere konpainia. Delako apaizak sermoiari ekiten zionean elizpean ahuntzak beeka hasten omen ziren eta apaizak pulpitutik “hor daude  nire ahuntzak, ahotzetik ezagutzen naute”.

 

- Apaiz asko gintuan, gaur egun sinetsi ere ezinezko apaiz pila; auzo bakoitzean bat; egin hitzak kontuak: hiru herri handi samarrak dizkik bailarak, eta bakoitzean gutxien dauzkanak  dozena erdi bat auzo badizkik; bakoitzean apaiz bat.

- Eta herri koskortuotan hiruzpalau apaiz gutxienez.

- Gure sotana beltzekin, hilean behin biltzen ginenean “erretiroa” deitzen zitzaion bilkurarako, benetan ematen genian bele banda bat.

- Bakardadea hausteko asmatutako trikimailua uste diat zirela erretirook.

- Hitzaldiak baino elkar ikustea huen garrantzitsuena egun  horretan.

- Hala uste diat, ekar ikusteko, hileko gorabeherez hitz egiteko, …

- Hain sakabanatuta, beste mediorik ez, hori huen elkar komunikatzeko modu ia bakarra.

- Batzuk konfesatzeko ere baliatzen ziaten egun hori, hilean behingo konfesioa.

- Hi oinez etortzen hintzen niregana.

- Bai, asteko konfesio eguna izanen huen, baina bakardadea hausteko aukera ere: hura sasoia; ordubete luze mendiz oinez, paletaz ekinaldi sekulakoa frontoian, trago bat tabernan eta beste ordubete oinez auzora, bazkaldu eta dotrina ematera, …; nolanahi garai polita izan huen hura.

- Hire tragoa ez huen edonolakoa, gogoan duk?, baso erdi bermut eta beste erdia ginebra, eta ez huen txikia basoa.

- Mendiko pauso bizkorrarekin ez diat uste alkohol arrastorik geratzen zenik etxeratzean.

- Hiletak ere izaten hituen elkartzeko bide bat: auzoren batetan hileta zegoenean koadrilatxoa biltzen gintuan: “a tiempo” meza emateko, meza nagusian laguntzaile, koruan abesteko, … eta bazkaria, bere bazkariondo luzearekin, apaizetxean.

- Hildakoaren familiaren kontura.

- Kostua bakarrik, gehigarririk gabe, kobratzen genian, nik behintzat.  

-Tira!.

 

Bakardadea nola gainditu solasean aritu dira: bakoitzak asmatu behar zuen bere trikimailu edo baliabidea. Irakurtzea zela moduetariko bat: ordu batzuk eman eta burua taxutzeko baliagarria; brebiarioaren errezoak ordu betetik gora eramaten zuen, bazen idazten zuenik, iganderako sermoia ere gertatu behar zen, ibilalditxo bat, …

-  Bakardadeak bere arrastoa uzten zuelakoan nagok.

- Baina ez auzo eta herri txikietako apaizengan soilik, nik uste herri handietako apaizak ere bakardade latza bizi dutela, askorekin izan arren harremana; gizaki bakartia duk apaiza.

- Nik uste gizaki gehienak direla bakartiak.

- Agian bai.

- Otso bakarti bihurtzea duk arriskua.

- Apaizok bagintuan berezi samarrak behintzat.

 

Gogoratzen du nola bere  aurreko batek berarekin bizi zen arrebarekin arratsalde beranduan baserri batera ia egunero joateko ohitura hartu zuen: gazte jende asko zegoen baserrian, jatorrak ziren, gustura eginen zituen pare bat ordu, kontu-kontari. Maltzurren batek esanen zuen baserriko alabengatik joanen zela, baina berak ez zuen berarengatik zentzu horretako inolako hitzerdirik ere entzun, baina bai auzoan oraindik bizi zen bi taldeen arteko leizea kontuan hartuta, bando baten aldeko jarrera zirudielako kritikak. Nolanahi bakoitzak bere irtenbideak bilatzen dizkio bakardadeari eta hark arratseko bisita hori zuen arnasbide esparru txiki hartan ez itotzeko arnasbidea.

Ibonek  gogoratzen du gustuko zuela baserrietara jiratxo bat egitea, bertako nagusiekin hitz egin, kontu zaharrak entzun, … bakardadea hausteko bide bat zitzaion eta aldi berean harreman ezberdinok oxigenatu egiten zuen burua; aitortzen du nekagarria ere bazela.  

 

- Beti nian zeregin bat, sekula ez ninduan aspertu zereginik ez nuelako.

- Hik behintzat trena heukan nahi huenean ateratzeko.

- Eta hik errepidea.

- Bai, baina ia 10 kilometrora lehen herria, bizikletaz egin beharrekoa.

- Egia duk trena zitzaidala arnasbide nagusietako bat: hirira joanen ninduan edozein aitzakiaz, pelikula bat ikusiko nian; noizbehinka igande arratsaldez umeekin irtetea utzi eta pelikula bat ikustera jaitsiko ninduan alboko herrira; udaberritik aurrera inguruko igerilekura joaten ninduan ere, txistua jotzen ikasi nian, nire kasa, tokatzen zenean, igande arratsaldez eta horrelakoetan  gazteek dantzan egin zezaten, eta horrek ere denbora eskatzen zidaan, entretenitzen ere, ikasteaz gain pieza berriak menperatzen.

 

Tren geltokia auzotarren bilgunea ere bazen. Han eginen zuen topo auzoko hainbatekin, lanera- lanetik zebiltzanak, erosketaren bat egitera herri handiago batetara zihoazenak, … tren-ordu guztiak ziren harremanetarako aukera, etxerako bidean ere beti zen bidelagun ugari: tren-gizon denak ziren azkenerako oso ezagun eta ia lagun ere, merkantzia trenekoak eurak ere, tarteka merkantzia-trena ere erabili izan baitzuen alboko herrirako, baita bidean abiadura mantsotu ere nasa antzerako bat zegoen tokian salto egin zezan. Behin loak hartuta heldu zen auzora eta  txartel-zulatzailea etorri zitzaion esnatu eta heldu zela esatera. Ze barreak bai bidaiariak bai geltokian zeuden auzotarrek. Heldu izan zen beranduxe ere geltokira eta zain egoten zitzaion trena, urrutitik ikusten baitzuten bazetorrela. Harreman bereziak ziren haiek. Garaiak ere ezberdinak.

 

- Disko-jogailua ere erosi huen.

- Alboko herrietan eta jaietan “agarrauan”, dantza heldua, egiten bazuten zergatik ez auzoan ere.

- Nik ere jarri nian antzerako zerbait.

- Gogoko zutenean, jartzen zitean diskoak eta kitto; ez huen eskandalurik egon guraso eta nagusien artean.  

- Apaizena zelako dantza helduaren arazoa, ez herritarrena.

 

Gogoratzen dute egin zuten urte erdiko ikastaro luze bat; txandaka, batak egin zuenean bestea zegoen guardian zerbait gertatuta ere auzoan edo herrian, gaixoren bat, … Astea egiten zuten hiriburuan, apaizentzako egoitza batetan lo, eta seminarioan egun osoa gai ezberdinak aztertzen;  astebururako itzultzen ziren parrokiara. Urte erdi bateko ikastaroa. Seminarioko teologia gaiak berriztatuz. Berarekin bizi zen arreba jaiotetxera joaten zen. Arrebak berak ere behar zuen atsedenaldi bat. Ez zen gozoa auzok bakardadea berarentzat ere, laguna eginak zituen arren.  Ez zuten apaizok  teologia asko berritu, baina aste sabatikoak izan ziren, atseden eta giro aldaketa egunak.

 

- Bahituan apaizon artean “obreroak” deitzen genienak, ez lantegi batetan lan egiten zutelako, baizik auzoan hainbat obra egiten zituztelako.

- Abilak hituen erakundeetatik dirua ateratzen, bazekitean aldaba non jo nonbait.

- Gogoratzen Anasena?: ehun mila pezeta eskatu omen zitioan Gobernadoreari herriko ez zekiat zein hobekuntzarako, honek ezin ziola hogei mila besterik eman; galdetu omen zioan sekretarioari gobernadoreak “haserre joan al da apaiz hori?”, “Bai zera!, eskuak igurtziz esan du: ez nuen hainbeste espero”. 

- Krux ere abila huen: diru eske zihoanean, inguruko barazki denda batetan barazki sorta bat erosi eta esaten omen zioan gobernadoreari: “opari hau nire auzoko baserritarren partez, euren baratzekoak dira”.

- Kontratistak hituen, baina inolako irabazi pertsonalik gabe.

- Nik alde egin da gero Anasek egin zian auzorako errepidea.

- Horretarako ere balio egin behar dik.

- Anasek bazizkian hainbat pasadizo xelebreak ere.

 

Barre egiten dute: apaizen apaiztu ondorengo lehen urteetan azterketa batzuk jasan behar izaten zituzten. Aipatzen dute moral arauen inguruan izaten zela gehien bat azterketa, morala zen ardura nagusia gotzain eta enparauentzat teologia eta beste hainbat eguneroko gai interesgarriren gainetik. Behin adin batera ezkero ez zen azterketarik. Gure Anasek gainditu zuen azken azterketa: erosi zuen txanpan botila bat lagun batekin ospatzeko, eskua poltsikoan sartuta muturretik eutsiz sotana azpian zeraman delako botila; herri erdiko zubia igarotzean pretila jo eta hautsi egin zitzaion botila, “zer egin huen?, “geratu zitzaidan botila muturra jaregin eta aurrera segi, ezer gertatu ez balitz bezala,  ez atzeko ez aurrekoei begiratu ere egin gabe”.

 

- Egon hituen fusilatuak hire auzoan.

- Apaiza, emakume bat eta hiru artzain.

 

Ez zen fusilatuez hitz askorik egiten auzoan. Galdetu izan zien herritarrei gai honetaz, gogoan du hainbat zertzelada zegoela, badaki gai hau argitu eta kontakizunari gorputz bat emateko pertsona ezin aproposagoa zela bera, baina ez zuen egin. Eta orain ahaztuak ditu zertzelada gehienak. Bazuen nolabaiteko jakin-mina, baina, historiarekiko behar adinako erantzukizun eta sentiberatasunik ez.  Tartean zegoen senideei gaia ukitzeko beldurra, minduko ote zituen, ahaztu nahi zituzten gaiak harrotzea ote zen.

Frankismoari buruzko Memorian hutsune bat geldituko da, testigantza zuzenen hutsunea; ez hainbeste bere sentsibilitate ezagatik, bazuela uste dut,  ikuspegi zabal bat ez zuelako, datuok jasotzeak zuen garrantziaz jabetzen ez zelako. Hezkuntzaren hutsunea, esanen luke; Seminarioan latina, zientziak, teologia, erakutsi zieten, baina bakoitzak deskubritu eta erabaki behar izan zuen eliztarren arazoetatik hurbil noraino egon. Ez da izan apaizon arazoa soilik. Egiari zor, urteak behar izan dira gizarteak Memoriarako datuak jasotzearen garrantziaz jabetzeko; oraintsu arte ez da horrelakorik egin, eta historiako zati pila galdu dira eta puzzlea ezinen da sekula osatu.

Herri batekoa du gogoan Paulok:  Udaletxeko ziegan zuten atxilotuta herritar bat gerra hasi berritan. Aita ikustera joan zen semea, oraindik txikia.  “Ikus zak bai, gehiago ez duk ikusiko eta” esan zion zaintzaileak. Ez zuen aita gehiago ikusi ahal izan. Urbasako amildegitik bota zuten. Umeak, ziega-zaintzailearen esaldia gorde zuen betirako buruan.

 

- Bagenian apaizok, formazioz eta aukerez herriko hainbat gorabeheren memoria jasotzeko aukera, baina ez genian egin.

- Teologia eta filosofia asko baina ez gintiztean bizitzarekin zuzenean lotutako horrelako gaitasunetan hesi.

- Badiat horrelako hainbat auzoko gertakizun eta gertakizun jaso ez izanaren pena.

 

- Harreman handia  nian auzotarrekin, dio Ibonek, bakardadea hausteko bide bat zela baserrietara bisita egitea. Baina denak dik bere ertza. “Jauna, berori hemendik?” irribarretsu hartuko nindukean denean, baina ez ninduan sarriegi joaten baserrietara batez ere enbarazurik ez egiteko, batzuk etxeko lanetan eta besteak baserriko mila zeregin ezberdinetan, denbora lapurtuko nien beldur, dena utzi eta apaizari zerbait eskaini behar zitzaioan; gogoan dizkiat hainbat zaharrekin beheko suaren ondoan egiten nituen solasaldi luzeak; une horietan jasotako hainbat eta hainbat zertzelada jaso ezaren pena duk lehen aipatzen niana; asko zaindu behar nian nora nioan, ze gaiez hitz egin, egon zen zatiketa haren ostean alde bietakoetara bisiten oreka gorde behar nian.

- Nik bizpahiru egun pasa nizkian baserri batetan.

- Nolatan?.

-Amona hilzorian zegoela-eta deitu zidatean; badakik, elizakoak eman eta apaiza bertan zela behar huen ahal zela behintzat heriotza. Baserria urruti zegoan, eta bertan geratu behar izan ninduan ia noiz hilko: bizpahiru egun egin zizkian agonian.

- Nik ostera badiak geroztikako arantzatxoa bisiten inguruan: bahuen asko estimatzen nuen emakume bat, nik alde egin eta gero herri nagusira jaitsi zena alabaren etxera: honek esan zitean amak asko estimatuko lukeela bisita, baina bata dela eta bestea dela, nagikeriaz, zereginetatik eta lotsati samarra naizelako ere agian, ez ninduan joan, bisita egin gabe hil huen. Kosk egiten zidak joan ezak hor barrenean auzoko gomutaren bat datorkidanean. Askotan eta pertsona askorekin gertatu zaidak hori bera, lotsakorra naizelako-edo, ez dirudien arren.

 

Ume bat urreratu zaie, seguruenik bere aitona gogarazi diote, hitz jostagarri batzuk trukatu dituzte, gurasoek deituta alde egin duen arte.

- Zenbat ordu eman genien umeei, dotrinan, elizkizunetan eta hortik kanpo ere.

- Errespetu izugarria zor izan zieat beti nik  umeei. Geroaren misterioak eraginda agian. Geroa ezagutarazten denean, gerotasuna galtzen duk. Misterioa, hori duk geroaren erakargarritasuna. Horregatik zaizkidak kilikagarriak umeak, geroa direlako, eta geroak misterioa bilakatzen dituk.  Beraien geroan izan dezakedan eraginagatik zieat errespetua umeei. Hain duk moldaerraza ume bat. Zailena edo bihurrienena ere. Guretzat huskeria den zerbaitek, betirako eragina izan dezakek beraiengan. Zirrara eragin zidaan iloba batek: patinen ilusioa zian, garestiak hituen baina, eta amak ez zizkioan erosten; hain zuzen patin batzuk tokatu zitzaizkidaan zozketa batetan; harro eta pozik eraman nizkion; bere ametsa, baina, lau gurpilak ilara bakarrean dituztenak zitian gogoko, nireak, aldiz, betiko lau gurpilak binaka paraleloan zituenak hituen; ez zitzaizkioan, beraz gogoko; “ba horiekin konformatu beharko zara” edo zerbait antzerako esan omen nioan; oraindik gogoratzen dik gorroto, ezinikusi  edo antzerako niganako sentimendua sortarazi omen ziola nire erantzunak, eta luzaroan iraun ere.

- Ilobatxo bati buruzko bizipenak dizkiat nik gogoan, 15 hilabete besterik ez zituenekoa: denak zitzaizkioan lagun, denentzat zian irribarrea, ez zian mesfidantzarik inorentzat. Pentsatzen nian “ Orain arte denek hartu dute ongi, gizakiarengatik ez du ezer txarrik jaso, ez du zitalkeriarik ezagutu, giro maitekorrean hazi da, animalia maitekorra da beretzat gizakia, oraindik ez du gaitza ezagutu, horregatik maite ditu berak ere beste denak, mesfidantzak ez du beregan hazirik erein oraindik”.

- Buztina bezalakoak dituk nagusion eskuetan eta ez gaituk jabetzen gure jokabide xumeenak ere eragina duela bere etorkizunean.  

- Izugarrizko errespetua zieat umeei.

- Orduan ume ziren haietako batekin egin diat topo berriki. Jardunean atera hituen nire garai haietako umeekiko jokabide anker zamarrak, zigortu nituenekoa.

- Neskatila mantelina bila urritiko baserrira bidali nianekoa gogarazi zidaan.

- Jauntxokeriak ala arauen hizki idatziak gailendu duen sasi buruzagi, edo aginpideak menderatutako satrapa bat bezala portatzen gintuana tarteka, gaur egun emakumeei buruko zapia ezarrarazten dien musulmanen antzera. Ulertezina zaigu arabiar emakumeei buruko zapia debekatu nahi izatea garai honetan, edo/eta kritikatzen dugunean emakumeoi buruko zapia inposatzen zaiela, baina horretaraino heltzen huen apaizon jauntxokeria, aginpidearen gehiegikeria, edo arau batzuen inposaketa. 

- Ez zian gogorkeria gehiago aipatu baina, biziki eskertu nioan pasadizo gogaraztea. Nire kontzientzia kamustuegi zegoan nonbait eta ahaztuak nitian nire jokabide okerrok.  Kontakizunok oreka bat jartzen ziek nire oroitzapenei. Jada ez ditek  balio ez damuek ez antzerako ezerk, ez dik merezi kontzientzia txarrak ere, baina umiltasunez bizitzeko balio dik.

- Jauntxoak gintuan apaizok auzoetan, jauntxokeria askorik egiten ez bagenian ere.

 

Jasan beharreko errealitate inposatu bat garela gu bakoitza pentsatzen du Ibonek. Errealitate ia erabat ezezaguna gainera. Sekretu apur batzuk salbu, besteek badakitela  gutaz guk geuk baino gehiago, gure miseria bakoitzak ezkutatzen saiatuek oihartzun eta isla dutelako gure azaleratzean. Ez dakigula sekula besteek nolakoak ikusten gaituzten. Eskerrak!. Jasanezina litzaiguke bestela bizitza, are gehiago harremana. Uste du apaizen heziketa eta geroko apaizgintza eta bizimoldea abstrakzioan bizitzea edo egotea bezalakoa dela, kanpoko errealitateari ihesean. Beharrezkoa deritzo norbaitek egiak aipatuz errealitatera ekartzea.  Zimiko mingarria eragiten dio oroitzapenean, baina bere miseriak gogarazten dizkio, egun haietako bere jarrerak hausnartzera eramaten du,  gizakiagoa izaten laguntzen.

 

- Ez duk hainbesteraino, motel.

- Ez gintuan, ez, beti jauntxo.

- Elizkizunetan bai. Nire umeekiko zigorrak elizako portaeretatik zetozela uste diat.

Ez zitzaidan batere gustatzen umeak elizan barrezkoa edo jolasean ikustea; agian, elizaren eta elizkizunarekiko baino apaiza berarentzat errespetu faltatzat hartzen nuela uste diat. Barreka, txutxu-mutxuka eta zalapartatsu samar ibiltzen zirela: nola ez hituen ba aspertuko nire sermoi denboran, batez ere sermoiok nagusiei  zuzenduak izanik. Umea berenez sugandilen parekoa, berenez duk geldik egonezina, bizia.  Seguruenik aspertuta egonen hituen eta ez ziaten askorik behar barrerako, elizkizunean partaidetza handirik ez zuten seinale, nire akatsa beraz; elizkizun-partehartzaile ororen partaidetza osoa ez duen elizkizuna herren edo hankamotz zebilek. Abestiez, sermoi-gai interesgarriez, aldare eta  banku, bi plano horien arteko elkarrizketa edo erantzun zantzuko liturgiaz, ahalegintzen dituk apaizak, baina gehienetan, liturgia masiboak direnean ere, eliztarrak pasiboak dituk, ikuskizun bateko ikusle edo entzuleak,  parte-hartze  ahulekoak, meza entzutera joaten dituk ez Eukaristia bizitzera. Bizipen hori nian apaiz lanetan, erabat adoregabetzen ninduena; bizipen bera diat hiletaren batengatik familiako konpromisoz elizaratzen naizenean, nahiz orain ez naizen nahigabetzen, baina parafernaliaz gain ezer gutxi aldatu dela pentsarazten zidak. Aitortu behar diat elizaratu naizen horretan kontzientzia txarrez egoten naizela: ez nikek han egon behar elizkizunok fededunentzat behar diate izan. Apaizek bidali egin beharko gintuzkek fededun ez garenok, edo irteteko eskatu edo aholkua eman behintzat. Elizkizunok ekintza sozial bat direla pentsatuz zuritzen diat nire jarrera.

 

Eta ikasleak zireneko garaietan murgiltzen dira. Irakasle gehienek, ia orok, ikasleen memoria lantzen dute batez ere, memoriaz baliatzeko trebezia. Memoria bada izan, nolabaiteko jakituria. Baina ez dute lantzen sentimendurik, fintasunik, barne dotoreziarik, barne ahalbiderik.  Ez helburu nagusietariko edo nagusien bezala behintzat. Agian tarteka, fortunatzen denean soilik. Irakasleak ez ditu umearen barne aukerak  lantzen. Harri blokeak ebakitzen ditu soilik ikasgelako harrobian. Umea edo gaztea bakardade latzean uzten dute  bere barne aukerak tailatzeko lan eskerga zailean. Astuna, askotan garratza, da gazte eta umearen bakardadea: abentura bakartia gehienetan, zer lortukoaren zalantza. Irakasle, gurasoek zein orokorki nagusiok bakardadean utzi ohi ditugu gazte-umeok: lagunarte zaratatsuan murgildu behar dute askotan bere barne bakardade eta erantzukizunaren kezkari ihes egiteko.

 

- Ez huen erraza dotrina ematea;  Eskola Unitarioa edo Herri Eskola hituen auzo eta herri txikietako eskola haiek. Gela bakarra, adin guztietako neska eta mutil batera.

- Auzoan izan nian umeekin lehen ardura ofiziala: dotrina irakatsi behar niean. Zer eta nola irakatsi. Beti izan zitzaidaan buruhaustea, gerora ere. Garai hartan dotrinako liburuxka besterik ez zegoan, material bakarra, buruz ikasi behar zena, guk umetan egin genuen bezala. Euskaraz irakasten nien dena, zerbait huen hori maistra erdaldun bateko eskolan.

- Ez nian gogoko ezer buruz ikasaraztea, erabat azalean geratzen duk buruz ikasitakoa, ez duk mamitzen bizitzan. Ez dik indarrik edo eraginik heziketan,  bizitzan esan nahi diat. Irakaskuntza ez zagok bizitzan txertatuta, bizitzarako zerbait kanpoko baliagarri bat, itsatsia, hobekiago bizitzen lagunduko dion zerbait, baina ez bere bizitzako haragi izanen dena. Baina nik ez nekian nola gauzatu kezka hori. Nire sermoitxoa botatzen nien, ahalik eta modu asimilagarrienean. Baina hori seminarioko klase bat bezala huen.

- Ni abestien bidez ahalegintzen ninduan dotrina ordu hori eramangarriagoa egiten.

- Seminarioko esperientzia bat nian nik. ez zekiat zein gaiko klaseak ematen ziguan irakasle batek liburu bateko zati bat irakurtzen zigutean klase bukaeran, beti huen gai tentagarria, gainera irakurle profesional baten jitez irakurrita. Donostiako urteetan huen, mutil eginak ginen, baina irakurketa horren irrikaz egoten gintuan umeak bezala.

Zerbait antzerako egin nian dotrinarekin, baina ipuin bat irakurri ordez, abestiak irakasten nizkien. Uste diat dotrina orduaren zain egoten zirela, abestiak akuilu.

 

Ezagutu zituen bi maistrak datozkio gogora, euskalduna bata,  nagusia, ez zuen euskara menderatzen eta gazteleraz hitz egiten zien umeei; zamorarra bestea, gaztea.  Euskaldunak bazekien euskaraz, etxean ikasitakoa zuen, nolabait moldatzen zen, baina ez zuen hitz egiten,  abertzalea eta antifrankista porrokatua zen, hala agertzen zen bere aurrean, baina erdal herri girotik zetorren, ez zien umeei turik ere egiten euskaraz, gaztelera zein beharrezkoa zitzaien azpimarratzen zuen.  Egia da diktadura garaiko urte latzak zirela haiek eta kontuz ibili beharra zegoela; inoiz pentsa izan zuen bere edo familiaren ideiengatik zigortuta ote zegoen emakume hura auzo galdu hartan. Zamorarrak gaztelerazko abestiak irakasten zizkien. Ez daki politikoki zen pentsamolde zuen, ez zuten sekula gai politikorik aipatu. Baina euskarazko abestiak antidoto bat zirela uste du.

Gaur egun gehiago jabetzen da orduan baino, emakume haien merituaz. Gorenengo baserrian egon ziren biak apopilo, baserriko giro petoan, herri handi edo koskortuetatik urruti, sorterri eta ikasturteetako baliabide eta erraztasunetik zurtz. Auzo bakarti mendi zokoan kokatuan. Ordu erditik gorako bidea, aldatzean,  gurdibidez baserritik eskolara. Behiek lokaztutako bidea euria zenean. Ez dakit bokazioa, halabeharra edo nonbaitetik hasi beharra, eskalafoiko lehen pausoak,  baina gogora behar zuen beraientzat baldintza haietan eskola ematea.

 

- Jauntxoak ginela aipatu duk, baina nolako gabeziak gureak ere. Gogoan diat apaizetxeko alboko baserria nola erre zen. Suertez ez huen erre apaizetxea ere, auzotarrak teilatura igo eta teilategalera baldekada ur boteaz, lortu ziaten apaizetxeak surik ez hartzea. Baina noan harira. Familia osoa geratu huen soinean zeukanarekin bakarrik, hutsik zegoen baserri baten sartu hituen: hura huen nire ezintasuna!, benetan mingarria huen; Caritasetik lortu nizkien arropa batzuk, gestio batzuk egiten ere lagundu nien, baina egoera gorrienean geratu eta ezer ezin egin, neuk ere ez nuelako ezer eskaintzeko.

- Niri aldiz eliza erre zitzaidaan, gabon jai batzuetan, jaiotzako zirkuitulabur batek eraginda. Urte batzuen boladan berritu genian eliza. Eta jauntxokeriaz ari garenez kontatuko diat eliza berreraiki ondorengo alkatearena.

 

Frankismo garaia zen, alkatea, beraz, gobernadoreak jarritakoa.  Eliza eraikin publikoa zela eta argi-kontagailua udaletxean jarri zuen, argi gastua eta argindarra bertatik kontrolatzeko. Hala izatera, argi-gastua elizak ez zuela ordainduko tematu zen apaiza, ordaindu zezala udalak. Argindarra moztea izan zen erantzuna. Beraz ilundu ondorengo elizkizunak kandela argitan egiten ziren, hiletak barne.  Hara non hiltzen den alkatearen ama. Argia eman zuen hileta elizkizunerako, baina bukatu bezain laster berriro kendu.

 

- Alkatea, hura bai huen jauntxoa.

- Jauntxoak izango gintuan, baina konfiantza ere sortzen genian herritarrengan.

- Bai, etortzen hituen aholku eske, batez ere testamentua zela eta, nola egin banaketak.

Edo bestelako paper ofizialak ulertezinean laguntza eske, zerbait ulertzen ez zutenean; orduan ez zegoan gaur egungo kontsultategi eta aholkularitzarik. Bestelako kontsulta teknikoagoak: herentziak, norbaitek eginiko kalteren bat, dokumenturen baten esanahia edo zergatia, auzi edo liskarren baterako iritzia, … gure jakituriak, ahalmenak edo zentzuak agintzen ziguan erantzuna edo iritzia emango genioan.

- Konfiantza ziaten apaizarengan.

- Konfiantza edo auskalo zer. Kontatuko diat gertatu zitzaidan gertakizun bat.

 

Ikusi zuen medikua zetorrela goialdeko baserriren batetik. Zain egon zitzaion apaizetxe aurrean, nor ote zegoen gaixo. Halako delako baserrian. Gizon adinekoa. Agertu zen gero apaiza baserrian. Alaba aurkitu zuen sukaldean. Aita ohean zegoela eta igotzeko, sabelaldeko min batez kexatzen zela, botika bat agindu ziola osagileak, anaia joatekoa zela botika bila basotik heltzean. Elkarrizketa hasi bezain laster hara non agertzen dion gaixoak gezurra esan diola medikuari, lotsatu egin zela zeukan gaitza agertzen: barrabilak zituen handituta. Sukaldera jaitsi, eta alabari esan zion deitu ziezaiola berehala anaiari, medikoarengana joan eta egia esateko. Berriro ere atera zitzaion ataurrera osagileari. Lehenengo etorraldian aitortutako sintomen arabera agindu zizkion botikak, hain zuzen behar zituenaz kontrakoak omen ziren. Bost bat kilometro motorrean, ordubete luzeko oinezkoa gurdibidez egin zituen bi aldiz. Etsipenez  baino, pazientziaz hartua zuen bisita bikoitza. Ez omen zen lehen aldia horrelako zerbait gertatzen zitzaiola baserrietan. Kontatzeko daude ere mendi-auzoetako medikoen historiak.

 

- Zenbat horrelako edo antzerako

- Kontatuko diat beste bat.

 

Berarekin ondo konpontzen zen gazte batekin hizketan, neska bat zuen oso gogoko aipatu zion, enamoratua zegoela esango zukeen beste batek. Baina  ez zen ausartzen  neskari bere sentipena agertzen. Apaizak berak mutilaren sentipena neskari agertzea eskatzen zion. Ez zuen lortu berak esan behar ziola konbentzitzea. Esango ziola ba, apaizak. Hitz egin zion neskari. Neska, baina,  beste mutil bati berriki hitz emana zen.  Zirraragarria izan zitzaion mutilaren geroagoko aitormena: min fisikoa sentitzen zuela paparrean ezezkoaren ondoren, sosegatu ezineko urduria, mina, ezinegona, amorrua ere, sentipen kontrajarri sakonak… Neskak utzi egin zuen mutila. Apaiza joan zen mutilarengana: “neska libre zagok, ezin duk aukera hau galdu, baina oraingoan bai, heuk esan behar diok, nik ez diat errekadurik egingo”. Hitz egin zion mutilak neskari, eta bere bidetik joan ziren gauzak.

 

- Psikologo lana ere egin behar izaten genian bai.

- Konfesategian ez ezik hortik kanpo ere, baina batez ere konfesategian.

- Hasi berri utopikoak gu. Aitortza sakramentu bat zela, Kristorekin elkartzeko une berezi bat eta antzerakoak esplikatzen ahalegintzen gintuan, baina hau ez zian inortxok  ulertzen, teoria orokor bat huen, zertara zetorren ulertzen ez zutena, eta egunerokotasun arduretatik urruti gelditzen zena. Bekatuak uste ziren haiek barkatzea huen helburu nagusia, Jainkoaren zigorrik ez jasotzeko. Etsigarria  huen, apaizon ahalegin errepikagarri eta aspergarria.

 - Bekatuen aitortza huen gutxienekoa. Zer hituen ba bekatu denak edo gehienak. Huskeriak . Benetako bekatuak, oker potoloak alegia, ez hituen herriko apaiz ezagunari kofesatzen, kanpoko bati edo santutegiren batera joaten hituenean  baizik.

- Zenbait pertsonekin psikologo  benetako lana egin behar genian, baina zeharka-edo:  batez ere entzun, eta kontseilu lasaigarriak eman. Bahituen pertsonak, emakumeak batez ere, barrena hustu behar zutenak eta konfesategia baliatzen ziaten horretarako. Agian ez zuzenean baizik bigarren esanahi bat zuten egoerak kontatuz: arazo pertsonalak, familiakoak, senarrarekikoak, ausokoarekikoak. Sarri eskrupuloak, auskalo ze apaizek, bekatua gora eta infernua behera,  desorekatuta utzitako pertsonak. Pazientziaz entzun, esan nahi zuena kanporatu zezala, ahal bazen eta egoki bazetorren aholku bat eman, … eta lasaiago bazihoan, hobe.

 

Amonatxoarena kontatzen dio: baserri urrutikoa zen, tarteka soilik etortzen zen, meza aurrean. Beldurra zion amonari, ilara egon ohi baizen konfesatzeko, meza-ordua ere gainean, eta luzatu egiten zen gure amona. Bere barnea hustu beharra ekartzen zuen: etxeko gorabeherak, erreinarekikoak, … psikologo gela bat bihurtzen zen konfesategia; entzun soilik egiten zion, eta nahiko denbora joan zela uste zuenean hiru agur maria errezatzeko esan eta bidaltzen zuen. Hurrengora arte lasaiago joaten zelakoan dago. 

 

- Bazagok kontu bat gure arteko solasaldietan ere ia aipatu ere egiten ez geniana, ezta izaten genituen bilera eta elkartzeetan ere. Hileroko bilkuretan bertan ere aipamen teoriko orokorren bat, eta kito. Serioski ukitzen ez geniana, ez behintzat betiko txiste,  ipuin, erraizun  edo gertakizunen batez harago.  Sexu kontua. Nola moldatzen ginen  bakoitza bai sexu arazoez, bai maitasun edo emakumeekiko sentipenei buruz.

- Hala duk: eta arazoak bagenizkian, sexuak bere legeak dituelako, baita emakumeekiko grinak edo berezkotasunak ere.

- Bakoitzak nire ustez konfesatzen zen lagunarekin konponduko zizkian arazoak.

 

Luzatu egin dira sexu kontu horrekin. Orain askeago sentitzen dira hitz egiteko, gaia tabu izateari utzi ez badio ere naturaltasun handiagoz aipatu daiteke:

Ez du inork apaizen kastitateaz sinesten, sekulakoak eta bi ere asmatu izan dira, inork frogatu ezin dituenak, eta  gezurtatzea alferrikakoa dena: halako apaizek bi seme zituela eta halako baserritan bertako seme bezala daudela kontatu izan zioten biotako bati berak jakin arren esamesa besterik ez zela, ... Inork ez du apaizen kastitateaz sinesten baina apaizen baten gona kontu benetakoak suertatzen direnean sekulako eskandalua pizten zen, eta oraindik pizten da.

Apaiz asko sekulartu da. Ikergai interesgarria litzake zein izan da apaizgoa uztearen zio nagusia: maitemintzea, sexua, bakardadea ala fedearen porrota. Lehen hiru eragingileok, sarri laugarrena ere, daude seguruenik elkarlotuta. Egia da gaur egun erraza dela sekulartzea;  lehentxeago prozesu zaila eta luzea zen; antzinago legenardun bat bezala markatuta uzten zuen pausoa zen. Izugarrizko drama pertsonalak egon behar ziren kleroan, arrazoi bata edo bestea dela, sotana utzi nahi eta ezinaren inguruan. 

Ez zen beti erraza emakumeekiko tira hori gainditzea; gainera emakume eta neskekin tratu sarria eta intimoa ere, intimoa ez sexu kutsuko harremanengatik, baizik  beraien era guztietako arazo askoren gordailu zirelako. Pentsa nahi dute gaur egungo apaizak gaindituta izanen dutela beraientzat tabua zen emakumeekiko sexu harremana; baina isilgordean ibili beharko dira gaur egun ere, oraindik ez delako onartua; gutxienez ez dute eramango behintzat bekatuaren zama; masturbatzearena irtenbide logikoa eta morala izanen al zaie. Beste gauza bat da zelibatoa, apaiz izan eta aldi berean ezkondua, ezinezkoa da gaur egun, baina luzeago baino orainago espero dute posible izanen dela, elizarentzat ongarria, eta askori lasaitasuna eta bizipoza ekarriko diola, lanerako kemena ere handituko.

Beraien garaian sekulartzea ia ezinezkoa zenean, elizak ia inoiz onartzen ez zuelako, edo herriak begi txarren ikusten zuelako, zein zen apaizgoa utzi nahiko zutenen jarrera eta jokabidea?. Ez dakite. Ez dute ezagutu kinka horretan zegoenik, baina ziur daude egon zeudela, seguruenik inguruko lagunen artean ere. Agerikoa egiten bazen arauz aurkako  sexuzko jokabideren bat  Gotzaindegiak herriz aldatuko zuen apaiza, herriak isilduko zuen, ... agian horrelako gertakizunetatik dator apaizek zelibatoa gordetzen ez dutela eta emakumeekin dabiltzanen fama. Edo agian gizon ezkondu edo ezkongabeen maitasun eta sexu arazo propioengatik, ezinezkoa iruditzen zaielako gorde daiteken zerbait dela kastitatea, ezin dutelako onartu mental eta fisikoki hezi daitekeela  gizakia sexurik eta emakume gabeko bizitzara. Ezkondu zein ezkongabe beraien esperientzia etsigarria egon daiteke apaizenganako sexuari buruzko jarrera ezkor horretan.

Elizak jarritako zigorrek adierazten dute hor zegoela arriskua. Bekatu mortalean ezin zen mezarik eman, masturbatzea bera bekatu astuna zen; bestalde herritxo batean ezin zenuen meza ematea utzi, igandean batez ere,  beraz masturbatzen bazina apaiz bila joan behar zinen, aitortzera, eta ezin bazen, damua erakutsi behar zitzaion jainkoari  meza aurretik, meza bekatu astunean zeuden kontzientzia txar jasanezinarekin eman, eta ondoren lehenbailehen apaiz bat aurkitu. Egoera pertsonal larria zen. Kriston dramak.  Gauez hazia berenez isurtzen zenean, baina esnatu eta azken uneko plazera sentitu, askori geratzen zitzaien duda plazer hura onartu zuten ala ez. Kafkianoa dirudi guzti honek, askok barre ere eginen dute, baina egoera erreala zen, arazo izugarri latza askorentzat.

Oraindik latzagoa zen emakumeekin eginiko hutsegiteak: zuk ezin zenuen emakume hori konfesatu bion arteko harremanik izan bazen: eta musu emate soila bekatu mortala zen!. Emakume edo neska hori ezin zen beraz zurekin konfesatu, auzo sakabanatuetan ez zen erraza herritik irten eta apaiz bat aurkitzea, jaunartze maizkoa bazen eta igandean jaunartzen ez bazuen erraza zen besteengan galderak piztea, are gehiago apaizarekin tratu hurrekoa ohi zuen emakume bat bazen… Emakume hori konfesatzeak zigor izugarri gogorrak zituen: automatikoki meza emateko eta inor aitortzeko lizentziarik gabe geratzen zinen, ezin zenuen mezarik eman ez konfesatu. Automatikoki, inongo epai edo zigorrik gabe. Gainera bekatu hori Gotzainak soilik barka zezakeen, eta Erromako baimenarekin soilik. Drama izugarriak bizi izan ziren.

Beraz, neurriok darakuste  arazoa egon bazegoela,  eta noizbait arazo maiztua eta hedatua egon zela.

 

- Eta heu, zerk eraman hinduen apaizgoa uztera?.

- Ez naik hasiko aitortza publikoa egiten, baina bai, arazoak izan nizkian apaiz jarraitzeko.  Ministerioaren antzutasunak arrakalatu zian lehenengo nire apaiz lanerako grina, nire sermoiek, nire aholkuek, nire era guztietako lan eta ahaleginek ez zitean eraginik nire eliztarrengan, bere bizitzak berdi-berdin jarraitzen ziaten, ez nian eraginik gizartean; bestalde eliza oztopo huen beste jarrera erradikalagoak hartzeko; aldaketa ideologikoa ere etorri huen gero, aurrekoaren eraginez ziur aski, jendearen alde, herriaren onerako beste bide batzuk eraginkorragoak zirela, alegia; horrek bai seminarioko eta bai ondorengo dogma guztiekiko krisia ekarri ziaten, fedea ahuldu lehenengo, galtzea gero; eta guzti horrekin batera maitasun, sexu eta sentimenduen krisia mamitzen joan huen, ideologiak porrot egitean kastitatea eta zelibatoari eusteko bizipozaren porrota etorri huen. Maitasun eta sexutik baino, edo haina, edo batera, funtzionatu ziaten zergatiok. Nolanahi hiru planoak biltzen dituk  azkenean, edo batera biltzen zoazak.

 

Aipatzen dute apaiz asko aitortu izan zirela beraiekin, eta emakumeak eta sexua ez zirela apaizon arazo nagusia. Agintekeria, gailenkeria, nagikeria, zekenkeria, norberekoikeria, … eta horrelako bekatuak ziren okerrenak, sekula edo gehienetan aitortzen ez zirenak, errutzat hartzen ez zirelako, baina kleroaren bekatu nagusiak zirenak.  Ez dute ukatzen tarteka norbaitek laprast egingo ez zuenik emakume gaietan, ukitu edo laztanen bat, zirriren bat, kanpai-jotzeren bat, desioa, ... baina ez zela objetiboki hori apaizen arazo nagusia, nahiz subjektiboki izan.

Ez dute gogoratzen emeekiko bortxakeria edo gehiegikeriez buruz ageriko ezer egon zenik.

 

- Hik nolabait konpromisoa aipatu duk, nolabait herrian eragitea. Gure garaian batez ere, bizimodua norberak lantegian  irabaztea huen konpromiso horren adierazpen handiena. Baina oso gutxi izan hituen bide hori hartu zutenak. Etsenplua huen jendearentzat, baina dudan jartzen diat eragin handirik zuen, ez eliztarrengan ez gizartean; liderra izan behar duk eraginkorra izateko, eta hori ez dik ematen apaizgoak, berezkoa izan behar dik, nahiz landu daiteken.

- Ez diat uste gaur egun ere egoera aldatu denik, apaizak apaiz lanetik soilik bizi zarete gure garaian bezala.  

- Hala duk bai.

- Herriak ordainduta, nahiz altxor publikotik.

- Lan publikoa egiten diagu.

- Baita beste erlijioetako buruzagiek ere, baina ez diate laguntasunik jasotzen.

- Eztabaida luzea zagok gai honetaz.

- Nolanahi, eragin gehiago izan genian egoera soziopolitikoan. Jendeak ere horretan elizako gauzetan baino kasu gehiago egiten zigutelakoan nagok.

- Gogoan duk 332 apaizen dokumentu hura?.

- 334 izan gintuan, zeren hik eta Josek ere izenpetu zenuten, baina berandu heldu hituen zuen firmak. Neurea ere ozta-ozta heldu huen, zerrendako azkena izan ninduan.

- Probintzia bazter batetan bizitzearen ondorioak, urruti eta harreman gutxirekin gainera, ez ginelako ibiltari edo ipurtarinak agian, geureari lotuegiak seguruenik.

 

Gogoratzen du  auzoko semea eta inguruko auzo bateko apaiza zena azaldu zitzaiola behin jaiotetxera etorri zen batean. Uste du kezkaz etorri zitzaiola nola erreakzionatuko ote zuen, ez baitzuten sekula elkarrekin politikaz hitz egin. Apaiz talde batek frankismo edo diktadura salatuz  atera nahi zuten dokumentu bat erakutsi zion, izenpetuko zuen galdetu, jaiotetxetik bueltan etorriko zela erantzun bila. Gogoan du sekulako arnasa eta poza hartu zuela, egoera politiko zapaltzaile haren aurka zerbait egiteko aukera zuelako.  Gehiago luzatu gabe, kanpoko atean bertan izenpetu zion.

Hurrengo egunean bertan alboko bi parrokietako apaizengana joan zen firmatuko ote beraiek ere: ez zekien zein erantzun izango zuten, baina beraiekin zintzo jokatu behar zuela uste izan nuen, lagunak zirelako, ezin zien ezkutatu zer zerabilen tartean. Biek izenpetu zuten ezbairik gabe. Ahalegindu zen lehenbailehen firmok bidaltzen baina berandu heldu ziren.

Izugarrizko ekaitza sortu zen: egunkarietako lehen orrialdea eta barneko hainbat orri bete ziren aferarekin, Gotzainak, frankozale amorratua, meza eman eta aitortzak egiteko baimena kentzearekin mehatxatu zituzten, batzuei zigorren bat eman ere bai.  Ekaitza baretuz joan zen, askenez  bertan behera geratuz.

 

- Gogoratzen nauk bailarako apaizen artean sortu zen zurrunbiloa. Jakin nahi ziaten nortzuk izenpetu zuten, dokumentuak zer zioen. Baziaten gure artean ere egonen zela sinatzaileren bat sospetxa. Dokumentua eraman genien bilera batetan, izenpetu genuela esan eta irakurri genien, gogoratzen?. “Errazoia duzue” izan huen denen erantzuna. Baina ez zekiat firmatuko zuten garaiz eskatu izan bagenie.

- Antifrankistak gintuan, nik uste, denok, ez zekiat zenbateraino abertzale, ez baikenian politikaz askorik hitz egiten.

- Dokumentuaren ondoren, publikazio bat argitaratzen huen, gogoratzen haiz, erabat klandestinoa; eskuz esku banatzen genian, batez ere izenpetzaileen artean; orri berdeak hituen, aldizkaritxoa, eta diktaduraren  gehiegikeriak eta eskubide zapalketen berri ematen zian, salatzen eta gaitzesten. Biziki irrikaz egoten gintuan orri berdeon zain.

- Hori izan huen nire diktaduraren aurkako lehen pauso ekintzailea.

- Nik altxor bat bezala gordeta izan nizkian aldizkariok. Askoz gerora, ia oraintsu, lagun  batek eskatuta apaizoi buruz lan at prestatzen ari zela-eta, utzi nizkioan. Utzi nioan nire altxor berdea. Ez zidaan sekula itzuli, eta ez nian gehiago bere berririk izan. Hola galdu huen nire altxor berdea.

- Dokumentua ekarri zidan apaiz hura gerran ibili huen, behartuta, andari edo erizain-laguntzaile lubakietan. Aipatu izan genian idatzi behar zuela esperientzia  hari buruz, egoera hura azaldu. Baina ez zekiat ezer egin zuenik. Hil huen. Oso gutxi idatzi duk, idatzi zitek protagonistek, edo argitaratu duk, frontean ibili ziren apaizgai haien bizipenez. Frontean apaiz lanetan ibili ziren apaizez ere. Historiaren zati interesgarri bat galdu duk. Nolanahi  beti gogoratu diat esker onez eskaini zidan aukera hura, nire geroko bizitzarako erabaki erabakigarrietan lehen pausoa izan zelako

 

- Garai hartan bakarrik bizi hintzen, pisu etxebizitza batetan, norekin bizi haiz orain.

- Arreba batekin, jubilatu huen eta elkarrekin bizi gaituk.

- Ni emaztearekin bizi nauk, noski, baina neu ere arrebarekin bizi izan ninduan auzoan egon nintzen bost urteetan.

- Batzuk apopilo bizi hituen baserriren batetan, beste batzuk familiako bat eramaten ziaten laguntzaile: izeba, arreba, iloba, … ba hituen ere emakume fixoa zutenak; txiste batzuk gorabehera ez huen egoten esamesa handirik emakume bat zutenei buruz. 

- Amakasa deitzen ziotean.

- Nondik eta nola sartu ote huen gaztelerazko hitz hori euskaraz egiten zen garaian.

 

Antzinako gomutan murgiltzen da berriro Ibon. Aipatzen dio bera baino lau urte nagusiagoa zela arreba, ezkongaia eta ezkongairik gabea. Bizitzan asko ikasia: hamalau urterekin joan zen baserri batera eskola urruti zegoelako inguruko baserrietako umeei eskola ematera; lau urte egin zituen, ez zen ia etxera etortzen, ez baizen erraza egun bateko irteera baserri urrun hartatik. Bainuetxe batean egin zituen urte asko harrera harremanetan: aberatsen zurikeriak, eskuzabaltasunak, zekenkeriak eta ustelkeriak ezagutu zituen.

Egin zituen lagunak auzoan, bera baino gazteagoak baziren ere. Igande eta jaiegun arratsetan lagunekin joten zen trenez inguruko herriren batera. Jostun ona zen eta josten erakusten zieten nahi zuten neskei, abade-etxean bertan, sukaldean. Doan, noski. Beretzat ere lagungarria zen auzoko nesken konpainia, bakardadeari eusten laguntzen zion, deserriratze hura eramangarriagoa egiten. Sarri samar atera behar zuenez ordu asko egin behar zituen bakarrik. Berandu etorriko zela zekienean, batez ere neguan azken trena gauez izango zen,  bakardadeko inguru ilunpe hartan geratzea gogorra egin behar zitzaion: horrelakoetan berarekin josten ikasten zebiltzan neskak geratzen ziren konpainia egitera. Bazuen lotara baserri batera joateko aukera, denak neskak, lagunak, … baina nahiago zuen etxean egin gaua. Egunetarako ateratzen zenean anaia, jaiotetxera joaten zen, ama eta familiarengana.

Baina halabeharren batengatik berandu etorri zen egunak ere asko izan ziren: ezin zitzaion abisatu ez baitzegoen telefonorik auzoan, eta bakardadean egon behar izaten zuen. Ez zion aitortzen, baina beldur asko pasa behar zuen, etxe handi hartan, beheko oiloen zaratak, kanpokoak ere bai, … gogorra izan behar zuen. Ahalegintzen zen garaiz etortzen, baina behin baino gehiagotan lagunartean berandura arte geratu zen kontzientzia txarra duela aitortzen dio lagunari.

 

 

- Urte polit bezala gogoratzen dizkiat haiek, ez diat esango zoriontsuak, lasaiak ere ez, esperientzia gutxiagatik edo, baina han heldu gintuen pertsona bezala, 12 urte apaiztegian egin ondoren,  gure burua hainbat jakingaiez hornituta, inola ere ez hainbeste bizitzarako hezita, genituen urteak baino gazteago heldutasunez, … asegarriak ez baina emankorrak izan hituen urte haiek.

- Gaurko esperientziarekin bai izanen hituen gozagarriak.

- Ez huen faltako arantzarik lorategi horretan ere.

- Orduko arantza zenbait geratu zaidak nolanahi niri, eta tarteka ziztatzen naitek.

- Esaterako?.

- Sermoiak gazteleraz egin izanaz  lotsatzen nauk; euskaraz egiten nian normalean, baina familia erdaldun bat bakarra zegoela-eta egiten nian gazteleraz ere.

- Ez huen erraza euskaraz egitea, teologia, filosofia eta giza-zientzia asko, baina euskaraz analfabeto atera gintuan herri euskaldun batean murgildu behar ginenok. Bakar batzuk bere kasa landu ziaten euskara, baina gehienok ez genian jaso ez klase ez ordu bakar bat ere euskarari buruz.

- Elizaren kontraesan esanguratsuenetariko bat.

- Eta hori  apaiz-irakasle asko abertzaleak zirela.

- Baina gotzaina eta berak jarritako buruak ez.

- Luzea huen frankismoaren besoa.

- Luzea eta sakon eragiten zuena.

 

Herriko ohiturak, gertakizunak, entzundakoak, hainbat istorio, … baldintza berezietan bizi zen gizarte berezi baten altxor bizia jaso ez izanaz luzatu dira. Apaiza ba zen izan lan hori egin zezakeen pertsona gaitu eta aproposa, baina ez zekarten kezka hori, jainkotasuna zen erein eta landu behar zen hazia; altxor horiek jasotzeko zergatia eta zertarakoa ere ez zen bizi edo ez zen ikusten, eta altxor handi bat galdu zela uste dute, beraien erruz, baina baita ere  eman zieten heziketarengatik, kamuts geratu zitzaien mota horretako sentiberatasunagatik. 

 

 

Luze jarraitu zuten oraindik tertulian. Hurrengo urterako jarri zuten hitzordua eta besarkada batez banatu ziren, oraindik oroimenen lurrinez bilduta.

 

 

 

 

 

Baserrira bidean

 

 

Gaua luzeena eta eguna motzena duen garaira heldua da jada urtea, Albertok gogokoago du erdi horren beste ertza, gaua berandu hasten den hura, udaberria bukatu eta uda hasten dena, egun-argiz egiten baitu orduan gaurko bide hau bera,  tailerretik baserrira datorrenean, lasaiagoa da izan orduan etxerakoa, ez gaur bezala; ikusi ahal du orduan non jarri oinak, auzoan ez dutenez errepiderik, gurdibidea delako etxera daraman bidea, “errepide estuena ere autopista bide honen ondoan, edukiko al diagu egun batez asfaltozko zorua”, baina oraingoz betiko gurdibidearekin konformatu  besterik ez du; hori da auzora bide nagusia, harri-lauzaz egonkortutako zoruduna, lokatuak asko gurdi-gurpilen pisuaz, zeri gaur ez dion garrantzirik ematen, ateri egiten duelako, egun eguzkitsua egin du gainera, egun bustietan, aldiz, gutxiegi ditu bi begiak, zoruan inkatuak biak, putzu argitsuak harri zapal itxurako jitea hartzen baitute lauzok,  zeinak oina jartzeko tentagarriak diren, zapal argi itxurazko engainagarriak,  beraietan oina jarriaz bat, beranduegi, jabetzen zara putzu bat dela ilargipean dir-dir harri  leun mozorrotuta, bideko harri bakoitza banan-banan ezagutzen duzula uste duzun arren beti dago bat egun horretan iruzurtuko zaituena; halako egunetan bota handiak daramazkizunez ez zaizkizu oinak bustiko baina bai praka-barrenak erabat ur lokaztuez zipriztinduko, garbitzeko zailak ez ezik ia orban kenezinez desitxuratuak geratuko zaizkizula; lasaiago doa, beraz, gaur Alberto, lehorra dago bidea, oinetakoak blai jartzeko beldurrik gabe, ez da bustiko, baina kontuz ibili beharko du txorkatilarik ez bihurritzeko, horregatik darama pauso geldoa, uneoro lurrera begira ez joateko, zerura begiratu nahi baitu, “ia gaur sputnik deritzoten ipurtargi ibiltari horietako bat aurkitu ahal dudan”, orduro, eguzkia goizean bezain orduko edo puntual agertzen baizen ez aspaldiko garai batez, ezin igarri izartxo bat ala zer zen, zertarako zen ez zekiten deabrukeria zirudien asmakizun hura, dir-dir zerua alderik alde zeharkatuz, hain goian eze eguzkiak argitzen omen zuen ilargia bezala ispilua bailitz; berak ez zuen sinetsi horrelakorik izan zitekeenik ere Aitorrek,  eskola-mutila bera, eskolatua ere, saloian behin aipatu zuenean delako zeruko ipurtargi ibiltaria, eskolan eman zietela horren berri zioen eta ikusi ere ikusten zuela berak baserriko ataritik; “nolako ziriak sartzen dizkizuten” barre egin ziotela du gogoan, eta “-zuek, inozoak, sinetsi- irri egin genioan denok”, baina  garagardo bat trabes jarrita, atera ziren kanpora, gaua zen, Aitorrek bazekien ze ordutan pasa ohi zen, eta, “han, begiratu ondo nola mugitzen den”, “auskalo zer den”, “edozer izan daitekek”, eta antzerakoak zioten besteek, “ordubete barru hor agertuko duk berriro”, “bai zera”, eta garagardoak jokoan, atera ziren ordubetera eta “zintzo demonio, ez zian hutsik egin izartxoak”; eztabaidak, zalantzak eta sinesgogortasunak luzatu zuten saloialdia eta hirugarrenez ziurtatu zuten, ebidentzia, ez zuela hutsik egiten errusiar tramankuluak, sputnik izenekoak, ez zaio ahaztu harrezkero izena; oraindik, gaur egun ere, izartegira begiratzea du gogoko, beste antzerakoren bat aurkitzen ote duen, irakurri baitu itzali zela delako sputnik hura baina hainbat direla hor goietan biraka, “eta gu hemen artoa noiz erneko esperoan”; non eta noiz erori ote zen sputnik hura bururatzen zaio, eta burutapenak elizako ganga gainetik ia erori zenekoa dakarkio gomutara, korupeko eta aldarakoez gain kupula erditik zintzilik bonbilla ziztrin bakarra zegoela elizan-eta “argi-armiarma jartzea ez zian ba erabaki herriko apaizak, argi egiteko baino eliza dotoretzeko, lustre puska bat emateko izango huen” dio berekiko, eliza txukunagotu nahian alegia, nahiz auzoan egon bai baitzegoen zionik, transformadorerik ez zegoenez, elizkizunetan argiteria hura pizten zenean, auzo guztiko bonbillak bihurtuko zirela ipurtargi,  bonbilleria hark xurgatuko zuelako zentraletik zetorren argindar gehiena; nolanahi ez zuen eragin handirik izan kezka horrek, gauez ez baitzen elizkizunik eta apaiza ez zen ordu ilunetan elizan berandutuko; argi-armiarma jarri zuen argindar gaietan trebea zen auzotarrak eskatu baitzion lagunduko ote instalazio lanetan, “baietz esan nioan, nola ukatu”; bobeda gainera igo, bertan zegoen kable-zuloa handitu, soka bota, argi-armiarma zintzilikatu eta finkatu ondoren argindar-kable  hariak indar-hari nagusiari lotzea zen bere eginbeharra; abentura bat ere bazen beretzat; igo zen, beraz, bobedara korutik dorrerako eskaileran gora eginez: ataka batetik agertu zitzaion ganga gaina eta teilatupea, non gurutzatzen zen ganga eta teilatua eutsizko zureria,  haga eta habe sendoak, hormetan eta beraien artean, bata besteengan, bermatuta, kupularen gurutzeria eusgarria osatuz; “habe gainean egin behar nian bidea oreka gordez ganga-gain erdiraino”, non ganga gainean heldu ahalko zion teilatuko haga eusten zuen habe bertikalari segurtasuna  ziurtatuz, hamar bat metroko ibilbidea berrogei zentimetroko zurezko pasillo meharrean; laprast baten ondorioz ganga zulatuz  elizako zoruan bukatuko zuen bere gorputzak, seguruenik biziak “adio” esanen zion mundu honi edo “kaixo” ospitaleari, zeren barrutik sendo itxuraz ikusten zen sabai kurboa, zenbait elizatan ikusi ohi zen harrizko ganga sendoaren alderantziz, kareoreari eusteko lain soilik zen oholtxo fin sarea besterik ez baitzen, beraz funanbulu dohainak erakutsi behar zituen ikuslegorik gabeko zirku emanaldi hartan; “gaztea hintzen, ausarta, buru-loka samarra ere”, nolanahi, tentuz, oinak non jarri arduraz, soa habe gainean soilik,  ekin zion alanbre fina zeritzon han goietako eusgarririk gabeko zurezko korridore ezin estuagoari; bazihoan, pauso laburrez, oinak ia tarrasean, gero eta segurago, lasaiago ere, haga bertikalari heltzeko esperantzan, bihotz taupadak gero eta nahikoa lasaiago; buruan kilima antzerako zera sentitu zuen arte; orduan soilik otu zitzaion gorantz, teilatu azpira, begiratzea, “izutu ere egin hintzen lehen unean ikuskizunarekin”, maindirea zirudien geruza  beltz bat besterik ez baitzen burugaina, teilatu azpia; harridura eta izua; ozta eutsi ahal izan zion orekari, laprast eginen ote ere, buruak esan zion arte, eta begiak ziurtatu, saguzarrak zirela, ilunabarrean eliza-bueltan zurrunbiloan, ateratzen ziren ehunka edo milaka saguzar kontaezin guzti haiek teila-azpiko latetan buruz bera hanketako erpetatik zintzilik, egunezko lozorroan, loaldian agian, gaueko ehizaldiaren esperoan; “aurre egin behar zioat” zioen berekiko, pauso urduri batek labainkada baitzekarkion, ondoren han behean aurkituko zen, sekulako zirrara eragin zion arriskuaz jabetzeak, ez baitzen izan ere nolanahikoa; urduritasunari saihets egin eta aurrera egin izanaz pozten da, beldurrak aienatu zitzaizkion, pausoak arindu zituen eta heldu zen erdiko haga bertikal hartara, non arnasa hartu, saguzar aldrari begiratzeko ikusminari jarraiki, izua ikuskizun bilakatu zitzaion; egin beharrekoak eginda, lana beteta, burua makurtuta  egin zuen itzulia, kito; hasitakoa bukatzea legea denez, lana bukatu behar zen, beraz hara gora itzuli behar izan zuen zenbait zertzeladari bukaera emateko; “ohitu ere egin hintzen saguzarren konpainiara”, itxura lasaian edo lo jarraitzen baitzuten saguzarrok, zalapartarik gabe hurrengo bobedara  sarraldiotan; lagun lasaiak ere bihurtu zitzaizkion, merezi izan zuen gainera ganga gainetiko abenturak  herri jaietako izar bihurtu baizen lanpara,  “egun ederra izaten huen  herriko zaindariaren jaieguna”, meza garaian behintzat; pobreak ezer gutxi behar baitu aberats edo ez-pobreago sentitzeko, zintzilikatutako bonbilla zurtzaren ordezko argipean brist egin zuenean kristal txataltxoko multzo hegalariak herriko jaietako ospakizunean, meza nagusian alegia, egun hartan, elizkizuneko parafernaliaz gaindi, argi-armiarma izan baitzen eguneko interesgunea, denbora gutxirako, baina, meza ondoren aizkora norgehiagokak lausotu baitzuen argiteriak eragindako lilura, eta piztu auzotarren interesgunea; “kitzikagarria izan huen auzoko bi gazteen arteko dema”, lerden segailak biak, zein baino zen basolanetan zaildutako bikotea, nola ez zuten ba auzokideen  ikusmina sortaraziko, baita inguruko lagunartearena ere; jende andana bildu zen meza ondoren eliza ostean, auzo pendiztsu eta aldapatsu hartako esparru lau hedatuena bera, baserri aurretako atari eta larrainak kenduta; “nahiz dirurik ez trabesean, jolas edo entretenimendu soil behar zuena dema joko ere bihurtu zuan”: nork saloiko basoerdia edo garagardoa ordainduko, batzuk baten alde  besteak bestearen, neutralik ez, gizarte hain murriztuan, denak ezagun, sentimenduak beti makurtzen baitira bataren edo bestearen alde, lekurik utzi gabe neutraltasunari; horrela, beraz, joko ere bihurtu zen jolasa  eguerdiko, bazkariko, bazkalondoko eta ondorengo auzoko solasgai; aldi batez, baina, hau ere, ze “apaizaren aizkora dema etorri huen ondoren”, apaizak hitza hartu zion Antoniori baietz bestea esku batez zela berak enbor bat lehenago ebaki, meza-ondoko tragoxkaren orduan gertatu zen, mus-aldiak mus-aldi, saloiko solas eta adarjotze eta ziri-sartze nahasian, enbido jaso bai eta ordagoen artean apaizak  txikitan eta apaiztegiko oporretako gaztetan ibilia zela baso-lanetan aipatu zuen, egina zela aizkoran etxerako egurgintzan, baita Antoniok erronka bota ere, basomutila  bera, aizkoran zaildua, sasoikoa,  baietz berak esku batez irabazi nahi zuen egur tamainan; apaizak ez zuen atzera egin, trabes jarri zuten xanpain botila;  “ikusmina handia eragin zian apustuak, jende askok utzi zuen goizeko meza nagusira etortzeko”, eliza ostean eta meza ondoren izan baitzen zen norgehiagoka; auzotarrentzat jolasa zena jokoa zitzaien bi apustulariei, zeinean erraz irabazi zion Fidelek apaizari; sotanari bazerion, baina, nolabaiteko errespetua edo eragin atabiko bat, zeren Fidelek ez zion kobratu nahi xanpaina botila, apaizak, ordea, galdua ordaintzea sakratua zela arrazoiz saloiko bilkura batean zabaldu zuen botila hitzartu bezala lagunartean edateko; horrelako gertakizunek hausten zuten auzoko erritmoa, horiek ziren auzoko bizitzako piperra eta gatza, bizipoza ere, eguneroko esamesen haria eteten zutenak pentsatzen du Albertok; “hala izan huen Joxerena ere”, aipamen oldea eragin baitzuen Joseren istripuak; Gasteizen egiten zuen lan Joxek, ikasketak bukatu ondoren bertan aurkitu zuen zegokion lan mota, ondorioz larunbateko azken trena goizegi beretzat-eta igandeko lehenengoan etorri ohi zen etxera asteburu-pasa; berenez  patxadatsua arren, kontatu beharraren beharrez aztoratuta heldu zen igandeko meza nagusira; erdi lo omen zetorren trenean, zioen, oraindik eguna argitzeke, auzora aurretiko geltokira heltzear, dunbots gorgarri batek esnatu zuen, egoeraz jabetu zenerako pendizean behera zihoan tren barruan, astindu bizian, danba aurreko eserlekuari, kaska beste ertz bati gero, irabiaka bezala, danbateko izugarriak bata bestearen ostean, saihetsak ertz bat joz, buruarekin auskalo zer, zeri heldurik ez, ez luze ez motz egin zitzaion aldi batean, denboraren neurria erabat galduta, garrasiak,  oihuak, uluak ere, malda beherako herresta bortitza bukatu zen arte,  noiz aienak besterik ez ziren jada entzuten;  erabat atrapatuta bidaiariak burdin eta egur artean, mugiezin, tira burdina bati eta bultza beste ohol bati, minez aieneka bera ere, puzka eta larri, atzaparka sarri, anabasa hartako nonbaiten oinak jarriz heldu zen gainean zeukan kristalak hautsita zituen leihora, nondik lortu zuen nolabait bagoi gainera irtetea; bertatik ikuskizun danteskoa agertu zitzaiola zioen, tren osoa, makina eta bi bagoiak maldan behera barreiatuta, maspildu, hautsi, zartatuak,  gurpilak gorantz edo alboetara, bidean hartu zituen zuhaitzak gerri erditik kraskatuta; kolpatu eta mailatuta, baina osorik, sentitzen zuen,  bere gorputza, “bizi nauk”; ezgai besterik egiteko, gorputz zartatuak uzten zion abiadura bizienean inguruko herrira jo eta ezbeharraren berri eman zuen, sendatu eta etxera eraman zuten bera, baina kolpatua arren, urduritasunaren eraginez, ezin izan zion eutsi elizpean agertzeari goiz hartako abentura kontatzeko; “gogoan diat igande eguerdi hura”, Joxeren kontakizuna nahikoa ez eta hildakoak ere egon baitziren istripu hartan; oroitzapenotan murgilduta, eliza-dorreko ordulariaren kanpai-hotsek biltzen dute ingurua, eta kontrastez bezala, “gotzaina etorri zeneko kanpai-hots jai girokoak  gogorarazten zizkidatek”, jai handietako kanpai-hotsak, dorreko bi kanpaiak dilindan,  gotzaina Sendotza edo Konfirmazioa ematera etorri zenekoak, gotzainak soilik eman zezakeen nonbait sakramentu hura, berari soilik  omen zegokiolako ahalmen hori, “gure auzora gotzaina bera etorri huen, behin bakarrean, baina hemen egon huen gotzaina”, bor-bor jarri zuen auzoa gertakizunak, zaharrek ez zuten gogoan lehenago inoiz gotzainik etorri zenik ere,  agian ez zen behin ere etorri, Sendotze Sakramentua hartzera bailarako herri eta parrokia nagusira eramango zituzten nonbait umeak, nola makurtu gotzain bat gurdibide haietan barna sotana gorri ponpoxoaren barrenak lokaztera, eta belarri urre-koloreko oinetako dotore beltzak hautsez desitxuratzera,  noizbehinka soilik etorri ohi zen parrokietara eta adin ezberdinetako ume-talde zabala konfirmatzen zuen, ekonomiak agintzen zuelako, zioten, denboraren ekonomiak gutxienez, ezingo baizen gotzaina urtero parroki guztietara heldu, ez ote zen, baina, nagusikeria, agian, apaizen esku ahalmen hori utzi nahi eza, nork daki tradizio, ohitura, auskalo ze teologiako zehaztasun aitzakiaz;  baina oraingoan bai, oraingoan etorriko zen ume koadrila  eta hogeitaka askotako mutil konfirmatzera, “Joxe Mari ere egun horretan konfirmatu huen”, delako mutila soldaduskan fortunatu zen hain zuzen  aurrekoan, bera ez zen ez lotsa ez damu oraingoan, alderantziz, ia harro, koskorreria guzti haren erdian gotzainarengana hurreratu zenean, artaldearen artzaina bezala, nahiz gotzainak usteko zuen bera zela elizan bildu zen auzoteria osoaren artzain nagusia, jainkoak berak jarria gainera, jainkoaren ordezkari izateak edo edozein hierarkiak ezartzen duen errespetuagatik; egokitasuna oinarri, “gotzaina ze bidetik eramango trenetik elizaraino izan huen auzoko kezka nagusia”,  arazo hori zebilen ibili auzoko autuetan, ia eztabaida ere bihurtu zen, ze bide zen motzago eta erosoagoa, ze bidetik joanen zen tren-geltokitik elizara, bide bata gurdibide nagusia baitzen, eta bestea auzotarrek erabiltzen zuten trenbide ertzeko eta soro-arteko bidezidorra,  biak ere inola ere ez erosoak sotana, kapa, kapelu eta oinetako dotorez jantzita zetorrenarentzat;  “errepiderik ez zegoenez, trenez etorri huen, ez huen ba ni bezala gurdi bide honetatik oinez etorriko”, auzoan ez dute gogoratzen eguneroko trenean etorri zen, non bagoi berezia jarriko zioten, ala berarentzat tren berezia jarri zuten, inola ere ez litzatekeen harritzekoa izango garai hartan, elizaren eragina kontutan; nolanahi gurdibidetik, bide ofizialetik, andabidea ere bera, heriotza elizkizunetara katabuta eroateko bidea alegia, edo bidezidorretik,  hor zegoen koska; bigarren honetatik joango zela,  andabidetik, erabaki zen auzoan, gurdibidetik alegia, “ez zian behintzat eurik egin egun horretan”; lizar adar hostotsuz osatutako ongietorri-arku bat paratu zutela gogoratzen du Albertok, eliza aurrez-aurre  begiztatzen zen bidegurutzean, non auzotarrak zeuden bere zain arkuaren inguruan,  egun horretako argazkian ikusteak irribarrea sortarazten duen arkua, hain ikusten baita sinplea,  xumea, ia ezdeusa, “egin ahal genuen ederrena huen”, baina gotzainak, oinak non jarriko, zorura begira, ikusi ere egin ote zuen arkua; egiari zor, bidea txukundu zuten aurrez, nolanahi heldu zen, auzotarrak agurtu ondoren, maistra gaztea ere, gotzainaren Gaztelako probintzia berdinekoak biak, euskaraz ez zekitenak biak euskaraz egiten zen auzoan, jada elizan, betiko bidetik joan zen elizkizuna, matraileko nolakoa  izango ohi zen zeremoniako erdi bromaz beti aipatu ohi zen zeremoniako zertzelada nagusia, apaizak sakramentuaz sermoian eta aurreko gertatze hitzaldietan umeei sakramentuaz emandako argibide guztien gainetik, matrailean ukitua baitzen zeremoniako zertzelada nagusia umeentzat, “obispo de Roma, para que te acuerdes toma” zen ahoz aho  aipatzen zen matraileko ukituaren inguruko herriko esaldia; “ze nolako apaiz koadrila etorri huen”,  apaizetxean bazkaldu zutela apaiz denek du gogoan Albertok, auzoan ez dakite nork ordaindu zuen, beraiek parrokiako diruen bidez, ala gotzaindegiak, ala, …, erretoreak kontatu ziena izan zen bazkal ondoren siesta bota zuela gotzainak, apaizaren ohean, eta zorronka gorgarriak egiten zituela, baina apaizek mahaian jarraitu zutela bazkalondo alaian berba-hotsez gotzaina esnatuko zuten kezka handirik gabe; “bazkalondoko bitxikeria madari likorea izan zela ere zabaldu huen auzoan”, batez ere gotzainaren sekretarioarentzat, ez apaizentzat berezia, ezagutzen baitzuten sekretua, likore botila bat jarri zutenean mahaian, bitxia, madari eder handi bat zetzan oso-osorik botila barnean; udare-likorearen gozoa goraipatu zuten, madari zaporeko gozoa baitzen benetan likorea, “nola demontre sartu ahal zen madari handi hura mutur estuko botilan galdetzen omen zian gotzainaren  sekretarioak, fisika lege ulertezina baitzirudien; sekretu handirik ez zuen baina, ez apaizentzat, ezta auzotarrentzat ere, ezaguna baitzen apaizetxe inguruko madariondo botilaz loratua; baratzera eramanez argitu ziotenez duda sekretarioari, non kristal zuriko bizpahiru botila adarrei egoki  lotuta zituen madariondoa erakutsi zioten, botila bakoitzak madari adartxo bana barnean: madari burua koskortzen hasiaz bat, botila lepoa zeharkatzeko bezain txiki oraindik, sartzen zen adarra botila barnean, non hasi eta helduko zen madaria; hori zen sekretua, jada madariok helduta eta alea barnean preso, txortena moztu ondoren  nahi zen likorearekin betetzea, ez zuen beste misteriorik, trikimailua burutu izana zen magia haren sekretua, besterik ez; apaizari baina, horrelako trikimailurik gabe, bestelako arazoek sortarazi ohi zioten ardura,  “ze aholku emango ote zioan gotzainak erretoreari Marianorena kontatu balio”, inor gutxik ezagutzen bazuen ere Albertoren belarria heldua baizen Marianoren afera, bide onetik gainera,  Espainia edo Italiako pelikula baterako zuzendari irudimentsu batek asmatutako istorio bat zirudiena, auzoko apaizari fortunatutako gertakizun surrealista: atea jo zuten abade-etxean ilunabar batean, Mariano bertako baserritar bat zen, jakaz, kaleko beraz, jantzita,  trenetik zetorren, apaizari kontatu zionez   abortua izan zuen emazteak etxean, odol asko galdu omen eta ospitalera eraman zuten; argipena bukatzeaz bat eskua darama jakako poltsikora, zerbait odoltsu itxurako gordetzen duen haridun tapazko kristalezko ontzi gorrixtatu bat atera eta diotso,  “zer egin behar dut honekin, jauna?”, “zer da hori?”,  “badaki ba jauna, alboko Mariak bataiatu egin du eta zer egin behar dudan, ba”; berehala jabetzen da apaiza arazoaz, azken Garizumako sermoi astean, emakumeak hartu zituen sermolariak beraientzako hitzaldi propioan, fetua gizakia zela-eta, aborturen bat balitz nola bataiatu esplikatu zien, fetuari mintza ebaki, ur epeletan sartu, ur hotzak hil ez zezan, eta bataio hitzak esan; hori zen Mariak egin zuena, beraz pote hartako odol multzo hura gizaki bataiatu bat zen, eta zer egin jakin nahi zuen Marianok kristaua omen harekin;  ez dakite auzoan odol multzo hura kristaua zen ala ez sinesten zuen apaizak, agian itxura egin behar zuen soilik, nolanahi irtenbide bat eman behar zion  kinka hari, agian eskandalua izanen zen soro bazterrean botatzea, edonola, hilerriko giltza eta aitzur bat eman zizkion gure Marianori, “hoa hilerrira, albo batean zulo bat egin eta lurperatu ezak, lur bedeinkatua izan dezan”; “lur bedeinkatua izan zian  behintzat, izan ez zuena auzoko bataiarri zizelatuan bataiatua izateko ohorea huen”, ederra baitzen delako elizako bataiarria, harri landuko borobil ederra, hain ederra ezen azken apaizaren ondoren auzoko zeregin erlijioez arduratu zen beste auzo bateko apaizak, ez jakin bere auzoko hilerria berritzeko asmoz ala berarentzat hilobirako edergarri irrikaz, zenbait apaiz-lagunek zioten bezala, gauza da, auzotarrak bildu eta zera proposatu ziela, “bide-gurutzea eta bataiarriaren truke errepide asfaltatua egingo dizuet”, trebea baitzen bere auzoan antzerako lanak egiteko handik edo hemendik, trikimailu batez edo bestez, ituri ezberdinetatik, dirua ateratzen lanontzako; gauza da  errepidea egin ziela  baina aurreko apaizak biziki zuritu ondoren pinturaz eta “Hemen jaio nintzen jainkoarentzat” inskripzio pintatu dotorearekin edertutako eta orain  bataiarri arrunt batekin bataiategia ez ezik eliza bera ere triste geratzeko arriskuan egon zela, baina auzotarrek ez zioten bataiarria eramateko baimenik eman; “bataiarria soilik izan balitz!, harrizko bide-gurutze tailatu aparta eraman zian apaiz bidegile, tratante edo lapurrak”, auzotarrek, nola ez, baiezkoa eman baitzioten apaizaren eskaintzari, une hartan funtsezkoa zitzaielako errepidea gurdibidearen ordez, etxeraino autoz etorri ahal izango ziren, inguruko herriekin errazago lotu eta ia erabateko isolamendua hautsi ahal izango zuten, nahiz gerora nolabait jabetuko ziren galdutako altxorraz; ahaleginduko ziren ere bi artelanok berreskuratzen baina apaizak ondo lotuak utzi zituen trukaketaren baldintzak eta ezinezkoa izan zitzaien trukean eman zutena berreskuratzea; “tratu txarrak jasotako gurutzea” gogoratzen du Albertok, damu sentipenez,  gogoratzen baitu gurutzeari gaztetan emandako tratuaz, jiji-jaja, nahiko edanda, erromerietatik  etxera koadrilan zetorrenean neska-laguntzerako bikote emerik lortu ez zuten gazte koadrila, begiak ardoz lauso, gaua ilargi bete pean ere ilun, gurutzea,  ume gaztetuen edo gazte umetuen jostailu ageriko bihurtzen zitzaien gurutzea, “ ia nork jo gurutzea”, “jo diat”, “baina ez duk jirarazi”; gurutzearen goi zatia, besoa eta burua edo gurutzadura burdinazko ziri batez zutabeari itsatsia, laxatua jadanik, jiragarri beraz, jolaserako aproposa, ia nork harrikadaz bestaldera begira jarri, “hilerria gaur egun egitura bereziagatik ezaguna mirestera doazenak, ez zekitek ez bakarrik gurutzearen historia ezta erromeriatik etxerako gauetan harrikadaz desitxuratuta daudela burutxo tailatu zenbait”; jolasa bukatuta, berrekingo zioten etxera bideari, eta han geratuko ziren gurutzeko irudiok norabide berriari so; Albertok uste du egia dela garai hartan, bere gaztaroan, ez zela gaur egungo sentiberatasunik harrizko artelanontzako, “hainbat altxor galdu dizkiagu harri landuoz harago”, asko direla edozein auzotan galduz joan diren altxorrak, bertako ohitura, gertakizun bitxi, esamolde, bizimolde, euskararen berezitasunak, … erabat galdu direnak, eta gaur egun ere galtzen doazenak, denborak eta ahanzturak irentsiko  dituenak, “beheko-su edo sukaldeak bezala”; auzoko bi bitxikeria datozkio gogora, bi altxor apartak, garai bateko ezaugarri adierazgarriak, biak jada galduak, antzinako  bi sukalde, sukalde erdian jarritako behesua bata, karratu zabala, karel eta guztikoa, gorantz estutzen zihoan su-gaina hartzen zuen kebide zabalarekin, zein sute batek erre zuen baserriarekin batera; berandura arte iraun zuena bestea, dutxa bat jartzeko lekua behar eta sukalde zaharrarekin desagertu zena, agerian utziz politikoen arduragabekeria, uste baitu horrelako bitxikeriak, herri baten ezagugarri apartak, merezi duela gorde diren beste hainbat altxorrek izan duten laguntasuna; “suak erre zuenaren inolako arrastorik ez zaiguk geratu,  besteenaren argazkiak geratu zaizkiguk gutxienez”, suertez gainera, bisitan joandako norbaitek izan zuelako arkitektoak izan ez zuen sentsibilitatea, inguruan kultura zaharrez aztarnak jaso eta erakusgai jarri ohi zituen emakume ezagunari aditzera ematea alegia, zeinek bere kabuz eta ahaleginez sortutako museo umila zuen, inguruko aurkikuntza etnologiko eta arkeologikoekin, hari deitu baitzion gure bisitariak, eta honek, biziki interesatuta, bisita egin zuen baserrira, non harridura eta lilura eragin zion sukalde hark, ondoren erakunde ofizialetara jo zuen ere, hauen erantzun eza pairatuz argazkiak ateratzea beste biderik ez zitzaion geratu, gerorako oroitzapen bat behintzat gera zedin, pertsona horren museotxoan eta argazki albumean dirau auzoko altxor aparta hark; sukalde eta beheko-suaren argazki-memoria da soilik geratu dena, garai bateko bizimoldearen testigantza bizia, gaur egun hila, baina bizirik iraunarazi ahal zitekeena, “isilpeko talibanak gaituk, herrietako altxorrak galdu eta hondatzen uzten ditugunok”; ezinaren sentipen etsia, garratza ere, geratzen zaio, hain erraz dirua xahutzen duen herri honek nola laguntasun ezagatik galtzen doan bere izanaren, arimaren, zati handi bat; kulturaz ari garela uste du hitz arranditsuak erabiliz, baina herri kulturaren zati kuttunenak galtzen uzten ditugula;  “besterik gertatuko huen mendiko altxorra izan balitz”, oraintsu arte ibili direla daki-eta, oraindik ibiliko direla ere uste du, norbaitzuk delako altxorraren bila, gerra garaian kanpoko norbaitek bere gauza baliotsuak gorde omen zituen mendi magalean, errepublikaren aurka altxatuek egin ohi zituzten etxeetako bahiketa eta lapurreten beldur; ez nongoak ez nortzuk, baina inguruko baserrikoek ikusi ohi zuen noizbehinka jende bat, aitzur eta detektagailuekin baso maldan zehar, plano bat ere bai eskuetan, altxorraren bila;  egia ote den galdetzen dio bere buruari ala auzoko esamesa eta asmakeriak, “Goikoetxea ingeniariarena bezala”, egia edo ez, baina bada kontu bat auzoan delako traidore edo espioia auzoko mendietatik egin zuela alde Araba aldera Bilbo defendatzeko berak diseinutako Bilboko Burdina Hesiaren planoekin, eta horrek irribarrea sortarazten dio Albertori, irribarrea ere auzoan dabilen beste kontakizun batek, seguruenik asmakizun bat, zerbait orokorra norbaitek auzokoa ere bailitzan irudikatua: ba omen zen jauntxo bat gazteleraz “pernada” eskubidea, hau da “lehen gaueko eskubidea”, emakumezko ezkonberriarekin lehen gaua egiteko jauntxoaren eskubidea, alegia, erabiltzen zuena, “hemengoak ez omen zitian ohera eramaten, bere aurrean makurrarazi eta berna jartzen omen zion neskari gainean”; ez litzakeela harritzekoa deritzo, bere garaian auzoa alboko probintziara pasabide nagusietako bat izanik, auzo estrategikoa beraz, izanen zela hemen ere bere nagusigoa erakustea gustatzen zitzaion jauntxoren bat, eta jauntxoa dagoen tokian ez da jauntxokeriarik faltako; “Harripe baserriko Maialenentzat ere auzoa munduko erdigunea huen bezala” eta barretxoa berriro bere ezpainetan, neskatila gogoratuz, auzoko istorioa hau ere: urteko txangora atera ziren maistrarekin eskolako umeak hiriburura, trenez; egun-pasa egina zutela, etxera aurreko kontaketan,  umetaldea zenbatu zuenean maistrak kezka biziz konturatzen da neskato bat falta zaiola, Maialen, herrizainei parte eman eta koadrilarekin auzora bueltatzea beste irtenbiderik ez zuen izan; auzora heldu zirenerako geltokian neskatoa agertu zela abisua jasota zuen telefonoz, neskatoaren urduritasun, egonezina, agian negarra deigarria egin zitzaion norbaiti, eta “nongoa zara” galdetu omen zion, gazteleraz noski, “De Harripe” erantzun zuen, zekien gaztelera apurrean, bere baserriaren izena, Harripe baserria baitzen beretzat munduko erdigunea, nola ez zuten ba ezagutuko hiriburuan Harripe non zegoen;  auzoan oraindik kontatzen da pasadizoa herri-bazkari ondorengo solasaldietan; Jose Juanenek bazekian nongoa zen”, Jose Juan bailarako ikastetxe batetan ibilia zen ofizio bat ikasten, soldaduskara deitu zuten arte; eskolatuagatik-edo norbait zen bera Gaztelako auskalo ze herritxotatik etorritako kuartel kideen artean, bera ere mendi barrukoa arren; joana zen tarteka hondartzara, baina ez zekien igerian; Andaluziako barne probintzia batetan tokatu zitzaion soldaduska egitea, non harroxko kontatzen zien Gaztelako soldadu kide haiei, bera bezala lurralde urrutietara eramanei, -zergatik eramaten ote dituzte mutilak bere herritik urrutik soldaduska egitera herritik hurren dagoen koartelera ordez?-, gure euskaldunak  harroxko kontatzen zien lur-barruko kuartel-kideei itsasoko balentriak, baina hara non egun batez itsasertz batetara eraman zituzten maniobrak egitera, portu batetara hain zuzen, non hasi ziren gure mutilaren esturak lagunek esan ziotenean “hor daukak itsasoa, igeri egin ahal duk”; nola aitortu ez zekiela igeri; ohorea eta hitza gorde behar zituen, uniformea erantsi, galtzontzilo hutsean, moilako eskaileretara hurreratu, maila uretatik ahalik hurrenean jarri eta salto egin zuen moilatik uretatik ahalik eta gertuen, besoak astinduz eta ur trago batzuk eginez ur gainean mantendu ahal izan zuen, nola ahala eskaileretara hurreratu, bazterrari heldu eta atera zen;  harro itxuran igo omen zituen eskailerak lagunen aurrera, eskatu zioten arren, ordea, ez zuen beste jauzirik egin uretara, bere ondra salbu zegoen, gainera oraindik harroxkoago jarraitu omen zuen itsasoari buruzko kontuekin; “Agirre baserriko mutilek, aldiz, bazkalondo alai batetan ez bada ez ditek  kontatzen beraien istorioa”, inor gutxik ezagutzen du, ezagutu ere ia ez delako istorioa, baina Albertok berak bai ezagutzen du: lau anaia ziren, hiruk tailerrean egiten zuten lan bailaran, baina asteburuetan baserriko lanetan aritzen ziren maiorazkoari laguntzen, arauak baitzioen maiorazko ez zirenak eskubidea zutela baserrian lo eta jan egiteko, musu-truk noski; sabaian lastoa ateratzen zebiltzan lau anaiak larunbat hartan, eta hara non arratoi-habia bat agerian utzi zuten fardo bat altxatzerakoan, arratoia galdu-gordean iheska, norabait jo behar eta praka barrenetik gora sartu zitzaion anaietako bati izterrondoraino, kanpotik eskuarekin heldu omen zion, praka ehuna tartean, zer otuko eta hala dio anaietako batek, “eutsi, eskopeta ekarriko diat”, prakak jaitsi, arratoiari ez dakigu nola heldu eta bertan akabatu zuten, kolpeka ez tiroz, ez omen zion koskarik egin, horretarako baino larriago zegoen nonbait delako arratoia; “xelebrea izan huen Zabalakoa ere”, beste ganbarako istorio bat datorkio burura Albertori, auzoko istorioa hau ere, gau batean pausoak edo zarata arraroak nabari omen zituzten ganbaran Zabala baserrian, norbait zebilela uste izan zuten, denak aztoratuta, batak bestea esnatuz, etxeko seme zaharrena, ezkaratzetik gangarako eskaileretako mailetan gora egin, ez oso goraino bada ez bada, eta hala ari omen zitzaion eskaileratik, aupadaka balizko goiko arrotzari  “agertu hadi nor bahaiz” eta antzerako balentriakeriz, inork erantzuten ere ez, ganbarako hotsok atertzen ez, gaua aurrera, beraz, erretiratu egin ziren, adi bada ez bada; astoa aurkitu zuten ganbaran hurrengo goizean, kortatik ihes egin, eskailerak igo eta maukaz gozatuz gaupasa egin ondoren; heldu da honenbestez Alberto baserriko larrainera, laburra egin zaio gaur etxerako bidea oroitzapenokin, azken barretxoa egiten du astoak ez duela ganbarara igoko eta ez zaiola arratoirik praka barrenetik sartuko esperantzan.

 

 

Aitona eta ilobak

 

 

Hegora begira dagoen atariko ataurrean dago aitona, harri zapal luzeko jarlekuan eserita. Noizbehinka pipa ezpainetara eraman, tirakada bat egin eta ezpainak borobilduz  bota duen ke-laino artetik begiratzen du; nahiko lausotuta dituela begiak pentsatzen du, oraindik bizitzari begiratzeko gai dela, baina, agian barnera gehiago begiratzen duelako. Begiak argitu zaizkio iloba agertu zaionean ke-multzo ezabatuaren ostean. Eskolatik dator, bailara-buru den herrian du eskola;  autoz ekarri dituzte bera eta beste bi ume. Jada mutiko koskortua da. Gaztea zeneko egunak bizitu zaizkio iloba ikustean.

 

- Zer moduz aitona?.

- Eskolatik neskatila mutikoak koadrilan etortzen zirenekoa gogoratuz.

- Autobusean ekarriko zituzten.

-Errepiderik ez zegoan eta!. Umeak ostera asko.

Auzo gaztea zela bururatzen zaio, ehun biztanle baino ez baino hogeitik gora ume zeudeneko hura.

- Non zegoen ba eskola?

- Eliza azpian.

Auzoan bertan zegoela eskola argitzen dio, gaur egun desagertu dena, ez daki umerik eza edo sistema aldaketarekin umeak herri nagusiko eskolara eraman zituelako, baina eskola itxi egin zen, hondatuz joan zen, teilatua erori zitzaion eta azkenik arriskuagatik-edo bota egin zuten.

- Jolaserako lagunik ez zitzaien faltako; ni aspertu ere egiten naiz, hemen bakarrik.

- Ezak pentsa.

 

Eskola orduetatik kanpo umeei baserrian lana egitea tokatzen zitzaien garaiak ziren bere gaztaroko haiek; ez zegoan gaurko konturik, ezta baserri lanetarako gaurko erraztasunik: behi zain, idien aurrean goldaketa egunetan, area gainean zokorrak xehatu behar zirenean, untxiei jaten eman beharra, … “lan asko egiten ziaten umeak baserrian”. Ordu libreetan ere inguruko baserrietako ume bakanak soilik elkartu ahal ziren jolaserako, baserriak sakabanatuta egonik, ez zegoen elkartzeko aukera handirik. Auzoa ez ezik, baserri bakoitza zegoen nahiko isolatua.

 

- Ez zuten jolasik egiten?.

- Horixe egiten zutela!

- Noiz baina?

- Eskolara sartu aurretik,  eskolako jolas-orduetan, baina eskola ostean batez ere, arratsaldez baserrian lan handirik ez bazegoen; tarte aukeratuenak igandekoak izaten hituen, meza ondorengoak goizez,  edo  arrosario ondorengoak arratsaldez.

- Hilean behin orduan, apaiza zetorrenean.

- Ez, apaiza geneukaan orduan auzoan, beraz meza igandero ez ezik egunero geneukan, meza-kanpaia izaten huen askorentzat ohetik jaikitzeko ordua, apaiza goiztiarra izaten zen-eta, mezara joan nahi zuten neska edo emakumeek etxeko lanei ordu egokian heldu ahal izateko  omen huen. Igandetan bi meza izaten hituen, bata goiz eta beste goizerdian. Goizerdiko meza ostea izate huen jolas ordua gutiziatuena umeentzat.

- Ze jolas egiten zuten, aitona?.

- Ez zekiat urtaroari lotuta, ala zergatik, baina jolas ezberdin bakoitzak izaten ziaten bere susperraldia: aldi batez pilotan eginen ziaten  mutilek elizpean  pilotarako ez bazen ere inola ere aproposa; jabetuko haizenez hormek ez ditek eskuadra egiten, frontisak ia ez dik ezker hormarik, erdi borobila delako, baina han moldatzen hituen; futbolean ere egiten ziaten, gutxi, norbaitek airezko pilota handi samar bat zekarrenean etxetik elizpera edo eskolara;  ezkutuka huen beste jolas bat: neska eta mutil denak ibiltzen hituen batera, luze joaten huen jolasa, inguruko sasitza eta arbola atzetan gordetzen zirelako, sarri urrutian gainera; harrapatzen, huen beste jolasa: talde  batek beste taldekoak harrapatu eta kartzelara eraman behar zitian, bazter bat huen kartzela, eta bertatik luzatzen huen presoen ilara bata besteari eskutik helduta; ukitutakoa harrapatuta geratzen huen, harrapatutakoak ilaran jartzen hituen eta libre zeudenetako batek harrapatutakoen ilarako bat ukituz gero denak libre geratzen hituen; arazoa huen askatzera zetorrena ukituz, hau ere preso geratzen zela; denak kartzelaratutakoan bukatzen huen jolasa; bolara batzuetan txirikilean egiten ziaten, jolas gutiziatua izaten huen hau, aspalditik zetorrena, guk geuk ere txikitan egiten genuena; joko mota asko hituen, mutilek bere propioak eta neskek ere bereak, beste batzuk neska-mutilek nahasian egitekoak.

- Txirikilean esan duzu aitona?, ze jolas mota zen hori?.

- Joko bat ere bazela esango nikek, nahiz ezer jokatzen ez zen, baina sekulako interesa jartzen ziaten.

- Esplika aitona.

- Egur borobil bat huen txirikila, adar sendo samarra gehienetan, hatz lodia baino zerbait lodiagoa, harra bete luzekoa, mutur biak zorroztu zitzaizkiona, beraz lurrean jarrita bi muturrak airean geratzen zitzaizkioan; horrez gain makila bat  metro erditik gora luzerako sendo samarra; bi zurezko erremintok hituen jolaseko baliabideak. Bi taldetan banatzen hituen jokalariak, jaurtitzailea izanen huen talde bat eta jasotzailea bestea. Zotz egin ondoren, tokatu zitzaion taldeko batek, lurrean jarritako txirikila joko zian muturretako batean, txirikila aireratu egiten huen eta airean zela makila berarekin astindu eta ahalik urrutien bota behar zian. Joten ez bazuen beste taldeak hartzen zian makila eta txirikila astintzeko eskubidea. Jotzaile ez zen taldea txirikilak lurra jo aurretik hartzen ahalegintzen huen; hartzen bazuen txirikila botatzera pasako zen; hartzen ez bazuten lurra jo zuen tokitik jaurtitze gunera zenbat makila luzera zeuden neurtzen huen. Jarritako makila luzera kopurura lehenengo heltzen zenak irabazten zian. Neskek ziaten abantaila nagusia: esku biekin heldu beharrean  txirikila  zabal altxatu gona eta nahiko errez ziaten txirikila lurra jo aurretik jasotzea; mutilak eskuez baliatu behar gintuan, edo jertsea  erabili, edo alkandora, …

- Non jolasten zen txirikilan, leku asko beharko zen, ezta?

- Behe aldera jotzen duen eliza ostean; aldare osteko horretan; horma kontra dagoen harri karratu sendo zapal hori ohi huen txirikila jartzeko leku aproposena.

- Entretenigarria al zen?.

- Sekulako irrikaz jokatzen huen, haserreak ere egon ohi hituen, nork bota txirikila.

 

Aitonak nostalgiaz gogoratzen ditu igandetako meza osteak. Bakardadera ohituak, alboko baserrikoekiko harremanak besterik ez, hauspoa zitzaien tarte hura. Saloiko solasaldiak ere. Saloia deitzen zioten; eszenatokia zuelako edo; ez zuen beste izenik hasieran, geroago apaiz batek “gure txokoa” deitzea proposatu zuen, onartua izan zen eta letrero bat jarri zioten izen horrekin, baino beti izan zen “saloia”. Gizonezkoak eta gazteak joaten ziren. Eliza behitik zegoen, pauso gutxira. Sakristaua zen saloiaren arduraduna. Edariak, kafeak eta laguntzeko patata frijitu poltsak eta olibak; ez zen gehiago behar ere. Herrigizonen asteko bilkura zen. Neska batzuk ere joan ohi ziren tarteka. Emakumeak etxera egiten zuten meza ondoren: genero arazoa orduan ere.  Kontu-kontari  pasako zituzten gehienez pare bat ordu gizonezkook, batzuk karta-jokoan erronda ia nork ordaindu.

Bolatokia ere gogoan du. Teilatu batek babestua. Bera gaztea zen, baina adinekoek ere gogoz jokatzen zuten. Jokatu. Jolasa ere izanen zen, baina jokoa ere bai, zeren beti zegoen tiraldi bakoitzean bakoitzak jarritako dirua edo taldean zein banaka eginiko trabesa. Eliza ondoan zegoen bolatokia, soro barren batetan: horma batek eusten zion soroari. Umeen jolasek bezala, bolatokian ere bere loraldi ezberdinak izaten zituen urtean zehar; Udaberritik aurrera batez ere.  Meza ondoren izaten ziren tiraldiak.. Sarri saloian hasten ziren demak eta desafioak.  Lurjausia izan zuen soroak, teilatua erori zitzaion, ez zen berreraiki, eta saloiarekin batera desagertu zen; auzoa ohitura ezberdinetara jartzen hasia baitzegoen;  errepidea egin zenean galdu ziren bolatokiaren azken aztarrenak.

Tristura sartzen zaio jada ez saloirik ez bolatokirik ez dagoela gogoratzean. Apaizik gabe geratu ziren, lasterrera ia mezarik gabe, saloirako joera galduz joan zen, bertan behera uzteraino, azkenez erori egin zen; arriskuagatik desegin zuten. Orain errepidea dute, autoz ateratzen dira nahi dutenean nahi duten tokira, baina berak nostalgiaz gogoratzen ditu egun haiek. 

 

Etxeko neskatoa bildu zaie. Jakin-min entzun baititu aitonaren kontuak.

- Aitona eta gure adineko neska-koskorrek zer egiten zuten?.

- Lana franko mutilek bezala, behizain, itzain, etxeko lanetan amari lagunduz, eta nagusiago izatean artajorran aritu behar izaten zinaten maiatzean.

- Artajorran?.

- Lan gogorra izaten zinaten, bakoitzak ilara bat hartu eta arto erneberria bakandu edo saretu, mihestu deitzen genion,  arto-entresaka, batek zion bezala,  sobera zeudenak sustraitik atera, belar txarrak ere sustraitik kendu, arto ipurdiak lurrez bete, aitzurtxo bat eskuan lanabes propio bezala.

- Errepiderik gabe zuek nola ematen zenuten igande arratsaldea?, mutikoak orain.

- Gazteok trenez ateratzen gintuan inguruko herritxoetara, ez genian ezer berezirik egiten, txikito batzuk edan, … eta azkeneko trenean etxera.

- Eta umeak?.

- Bakoitza ahal zuen bezala moldatzen huen; arratsaldeko arrosario ondoren gehienak etxera itzuliko hituen, inguruko baserriko umeren batekin jolasean arituko huen, basora buelta bat, …

- Aspertuko ziren ba!.

- Ume eta gaztetxook ez zarete aspertzen, beti asmatzen duzue zerbait. Baina egon hituen bost urte ezberdinak.

- Ze gertatu zen ba?.

- Egon zen apaiz bat igande arratsaldetan, arrosario ondoren ume guztiak inguratzen zituena eta beraiekin joaten huen hara edo hona, eguraldia eta urtaroaren arabera. Umeak ohitu hituen eta igande arratsaldearen zain egoten hituen, koadrilan ordu batzuk pasatzeko.

-Zer egiten zuten?

- Basora joango hituen, goi-mendiko lautadara futbolean egitera, apaizak asmatzen zian irteera ezberdin bat, baina sarri umeek eurek proposatzen zioten zer egin. Koba batean sartu hituen behin

- Ba al dago ba hemen kobarik?

-Bai bada bat hor mendi magalean; kareharrizko mendietan ohikoak ditut kobazuloak, eta bat behintzat baduk; ezaguna huen, neuk ere ikusia diat aho sarrera.

 

Gogoan du aitonak nola etorri zitzaion behin apaiza entzun zuela bazela koba bat mendi magalean, ia ote zekien non zen. Berak ez zuen barrutik ezagutzen, baina basoan zebilenean nagusiagoek erakutsita batez  ere, bazekien sarrera non zeukan. Eman zizkion gutxi gorabeherako zertzelada batzuk apaizari. Etorri zitzaion egun gutxira. Sartu zela, ia tatarraz sartu behar zela ahoa luzea ez baina oso baxua zelako; ez zegoela inolako gangadun espazio zabalik barnean, dena zela behera, malkar, pasabide estuetan harkaitz artean, non sarri ozta-ozta pasa ahal zen; itzuleran ia eskalatu egin behar omen zen. Baina ez omen zion arriskurik ikusten.

Oroitzen du igande ilunabar hartako umeon konta beharra: baserrietan ez zen falta eskuargirik, ez baitzegoen ganorazko argindarrik eta ezinbestekoa zen eskuargia baserrian; kandela, butano-lanpara, baina batez ere eskuargia zen erabiliena iluntzen zenean etxe barruan zein kortan ibiltzeko, kanpoan ibiltzeko ere. Beraz ume bakoitzak eraman zuen bere argia. Koskortuenak sartu ziren soilik. Txikiei kanpoan gerarazi zien. Bazela beldurtiren bat baina apaizak animatu zituen eta baita sartu ere. Han ibili omen ziren zuloan gora eta behera ia eskaladan tarteka. Itzel pasa zutela, zoramenean agertu ziren umeok etxean.

Eskatu ere egiten zioten geroago berriz joan behar zirela, baina nonbait apaiza jabetu zen agian ausartegi edo zuhurtasun gutxirekin jokatu zuela umeak hara eramanaz, arriskutsua zela ume aldra harekin koba barneko zulo eta haitz mutur haietan ibiltzea, eta ez ziren gehiago itzuli kobazulora.

 

Orain iloba biak galdetzen diote ia txanda hartu ezinik

- Antzerkiak ere egiten omen ziren, dantzan egiten zen saloian

- Antzerkia egiten zela auzoan!.

- Eta sarri gainera, urtean hiruzpalau antzerki ezberdin. Herriko neskak ziren aktoresak batez ere. Mutilak lotsatiak ziren, mutik koskor gehienak ere bai. Apaizak antzezlanak egokitzen zituen eta neskek egiten zituzten batez ere antzezle lanok.

- Jenderik joaten zen?.

- Auzo osoa, ez zuen inork hutsik egingo, ia baserri guztietako neska eta ume pasa ziren eszenatokitik eta ikusmin handia izaten zen etxekoa antzerkigintzan ikusteko. Auzo osoa elkartzen zen arratsalde haietan, baita garai batetan haserre egon eta oraindik ere elkarren konfiantzarik ez zutenak ere.

- Euskaraz izango ziren!

- Jakina. Apaiza moldatzen zen antzerki lanok lortu, egokitu, kopiak atera, paperak banatu, entseguak egin, eszenategia moldatu, …

- Noiz gertatzen zuten

- Gauez, etxeko lanak egin, edo tailerretatik bueltan tren ostean, … afal ondoren, … buruz ikasi behar zituzten esan beharrekoak, jakina; berandura arte irauten zuten entseguok, baina gustura joaten ziren.

Harriduraz begiratzen diote ilobek

Aitonak buruan darabil auzo osoa biltzeko, elkartzeko, elkar ikusteko, aukera ezinbesteko paregabea eskaintzen zuela antzerkiak, etxekoen poza eta harrotasuna sortarazten zuela bere umeak eta alabak taula gainean aktore lanak egiten ikusteak, horrez gain bizitasuna ematen ziola auzoari, harrotasuna ere bai, buru-estimua indartu antzezleei, auzotarren harremanak trinkotu, eta igande arratsaldeei bizipoza ekarri. Euskaraz irakurri eta euskara lantzeko tresna egokia izan zitzaiela ere uste du, antzezleei zein ikusleei.

- Zuk ere antzerkian lan egin zenuen.

- Ez, ez nindunan hura dena buruz ikasteko gai, eta gainera nahikoa lan genuen baserrian.

Aitortzen dio bere buruari izugarrizko meritua zutela neska-mutil haiek; buruz ikasi behar zituzten esan beharrekoak, ikasketa eta etxeko lanekin konbinatuz, gain-lan bat berez ere baserrian edo ikastetxekoak  lana franko zutenentzat. Gogor samarra omen zen apaiza entseguetan, baina gero konpentsatzen zien; zeru garbiko gauetan, entsegu ondoren kalera ateratzean zeruko izar-mapa erakusten omen zien, nahiko ondo ezagutzen omen zuen apaizak zerua eta izartegia: nebulosak, izarrak, Hiru Mariak, bi Artzak, Aldebaran, … Oso tarte atsegina omen zitzaien. Gero etxekoei erakusten zien, “halako izarra da, ….”.

 

- Loramendi poetaren omenez inguruko bere jaiotauzoan antolatu zuten poesia errezitaldi batera ere aurkeztu ziren bi neskatila, batek bigarren saria irabazi zuen, zenbaitzuk zioten lehena behar zuela, baina poetaren iloba bati, senidetza tarteko, eman ziotela lehen saria.

- Nolatan aurkeztu ziren?

- Apaizak animatu zituen; trebatu ere. Oso gogorra omen zen entseguetan apaiza, gizajoak berak ere esperientziarik ez, eta umeok gailen ikusi nahi;   ahoskera, mugimendu eta abarrak zuzendu eta moldatu ezinez, nahi zuen bezain azkar behintzat, urduri, pazientziarik ez; negarrez hasi zitzaion nesketako bat eta aurrerantzean gozoago joan omen ziren entseguok.

 

 Lagun ere ba omen zuen aitonak apaiza. Biak adin berekoak izaki. Gogoan du nola joaten zen baserrira eta solasaldiak izaten zituzten. Gogoan du urtegikoa kontatu zionekoa. Goi-mendiko lautadan bazen, dago oraindik, urtegi bat. Urruti arren joan zen ume koadrila guztiarekin. Ez zuen inork bainujantzirik eraman, eramateko eskatu zien arren. Apaiza soilik bainatu zen. Ez zen eskandalua izan, kostalderako urteko txangoren batean ikusia zuten jada herriko apaiza bainujantzian. Gustura erakutsiko omen zieten igeri egiten. Baina jabetu zen beldur zirela, ez zitzaiela atsegin potsuan murgiltzea,   urruti zegoen gainera. Ez ziren gehiago itzuli. Esperientzia antzua izan zela aitortzen zion apaizak.

Gogoan du tarteka alde egiten zuela trenez apaizak ere igande arratsaldetan, inguruko herri batera,  bertako apaizen batekin egon, filme bat ikusi, … Aitortzen zion atsedenaldi bat behar zuela berak ere, baina batez ere ez zuen nahi umeok bere sotanapean ohitu zitezen, igande arratsaldeak bere kasa egiten ere ikasi behar zutela. Gurasoek esaten zioten nabaria zela apaizaren falta arratsaldeotan, baina tarteka alde egiteari eutsi nion.

 

- Amonari entzun diot asko abesten zela auzoan.

-  Batez ere umeek, eta umeetan neskek, baita mutilek ere, nik uste auzoko denek, etxekoek ere, ikasi zituztela abesti mordoa umeei entzunda.

- Euskarazkoak?.

- Ordura arte maistrak erakutsitakoak zekizkitenan, gaztelaniazkoak,  baina apaizak euskarazko kantu mordoa erakutsi zien, dotrina orduan, eskolan bertan. Ez dakit dotrinarik ikasi zuten, abestiak behintzat bai. Bada bat auzoan bere abertzaletasuna kantu haien bidez sortu zitzaiola dionik.

- Ez ziren, beraz, elizako kantuak.

- Inondik ere. Elizan ere kantatzen zuten, egoki eta fin gainera, baina baita basora ateraldietan, saloian, … polita zen ume koadrila eskolatik etxera bidean  kantuz entzutea.

- Mutilek ere abesten zenuten ?.

- Oso gutxi, neskak hituen batez ere abesten zutenak.

 

Gaueko mozoloa aurkitu zuen behin apaizak apaizetxeko sarrerako ateak zeukan leihatila zabalean zintzilikatua. Umeak izan ziren. Hurrengo goizean apaiza ikustean beraien barreek salatu omen zituzten.  Garai batean, mehatxu mezua zelarik, izan omen zitekeen apaizaren umeonganako jarrera batengatik mendekua, ez zuen uste ere inork xaxatuko zituztenik: hegaztia aurkitu zuten berenez edo norbaitek hilda, hegazti bitxia eta berezia zen, gutxitan zegoena eskura, eta broma bat egin nahi izan zioten apaizari. Hori uste izan zuen behintzat berak. Izan zen gaizki ikusi zuenik, errespetu falta zela, baina apaizak ez zion garrantzirik eman; ez zuen inorekin aipatu ere egin, eta bertan behera bukatu zen afera.

 

-  Apaizaren lagun al zinen?.

- Ez zekiat laguna, konfiantzazkoa bai behintzat; hitz egiten genian, ondo konpontzen gintuen.

- Beldurra sartzen al zuten apaizek?.

- Gure garaian beldurra baino errespetua zunan gehiago, beldurra batez ere sermoietan sartzen zinaten, bekatua eta infernua gai sarriak zitunan, batez ere garizumako sermoietan.

- Zer ziren ba sermoiok, galdegiten du neskatilak.

- Ba al dakizue zer den Garizuma?

- Ez!.

- Zer da?

- Elizaren egutegiko 40 eguneko aldi bat, Hausterre egunean hasi, inauteriak bukatu eta hurrengo egunean, eta Baskora arte  irauten zuena, 40 egun.

- Zer zen Hausterre?.

- Elizkizun bat, apaizek sutautsa jartzen zieten eliztarrei bekokian, hauts zirela eta hauts bihurtuko zirela gogaraziz, hilko zirela, alegia. Astegunez joan ezin zirenei igandean jarriko zieten zenbait apaizek.

- Ze makabroa!.

- Segi Garizumako sermoiekin.

- Garizuman izaten ziren, astebete irauten zuten, egunean bi sermoi-aldi izaten ziren: bata goizean goiz eta bestea gauean ilundu eta gero, ikusten duzuenez baserriko lanen arabera gizonezkoak ere joan ahal zitezen.

- Joaten zinaten?.

- Beharko!. Baina behar hori ahulduz joan zen eta nire gaztaroan ez zen jada hain nahitaezkoa, baina gehienok joaten ginen.

- Herriko apaiza zen sermolaria?

- Ez, beste bat ekartzen zuen, bere lagun edo ezagunen bat gehienetan, edo fraide bat. Sermoian entzuten zutena baino urteroko jakin-mina zein eta nolakoa izanen zen sermolaria izaten zen auzoko solasgaia, ze erretolika modu zuen, zer baino nola zioen, sermolari denek esaten baitzuten ia berdina urtero, sermoietako entzundakoa baino ze sermolariaren nolakotasuna omen zela auzotarren esamesa sermoi egunotan, edukian baino antzerkian jartzen zutela interesgunea, alegia, … Baskokoa egiteko ere askok kanpoko sermolaria nahi izan zuten konfesatzeko.

- Zer da Baskokoa hori?.

- Urtean behin gutxienez denak konfesatu eta jaunartu behar zuten. Gerora laxatu zen, baina garai batetan kontrol zehatza eramaten zuen apaizak. Etsamina pasa behar zuten denek; kontatzen zidaten nola guraso eta gazteek dotrina errepasatzen zuten azterketa horretarako, bestela apaizak ez zien  Basko jaunartzea baimentzen. Txartel bat ematen zuen apaizak bakoitzaren izenarekin, Baskokoa egiteko baimen edo zilegitasuna alegia. Baskoko jaunartzean hostia ahoratzean txartela utzi behar zen erretilu batetan; horrela apaizak bazekien nork egin zuen Baskokoa eta nork ez.

- Gogorra da hori.

- Elizak zeukan kontrol modu bat. Nire gaztaroan ez zegoen jada horrelakorik, borondatez joaten zen jendea sermoietara eta konfesatzera, baina joaten ez zena, agerian geratzen zen auzotarren artean. Hori  zen okerragoa.

- Beldurra al zenioten apaizari.

- Esan dizuet beldurra baino errespetua, baina beldurretik oso hur zegoen errespetua. Berorika egin behar zitzaion.

- Berorika?.

- Tratamendu berezi ezberdin bat. Zuek hika eta zuka tratua soilik ezagutzen duzue, guk berorika egiten genien apaizari eta osagileari.

- Nolakoa zen berorika hori.

- Jauna eta berori, berorren, berorrentzako, … traturako hitz propioa zen, gaztelerako Usted antzerakoa. Aditza hirugarren pertsona jartzea zen.

- Egin egiguzu berorika.

- Jauna, berorrek lagunduko al dit lantxo bat egiten?; Jauna, berorrekin badut kontu bat esateko; trenez ala oinez etorri zen atzo berori, …

- Hara!.

 - Ba zen esaldi bat “jauna eta berori, kakatan erori”, auskalo zergatik edo non sortua.

-  Xelebrea.

- Jauna eta berori asko, baina denetik zegoen apaizen artean, xelebreak ere.

- Konta

- Auzoan kontatzen zen izan zela apaiz bat bere errezoak liburua eskuan zituela elizpean egiten zituena, bi ahuntz lagun zituela, bakoitza beso banatara lotuta. Apaiz  hau, berau edo beste bat, sermoian hasten zenean ahuntza elizpeko atean hasten omen zen “beee”ka.

 

Kontatzen die apaiz batzuk oso gogorrak zirela igandeko sermoietan, beti bekatua gora eta bekatua behera, batez ere garizumako sermoiak zirela gogorrenak, sermoi batzuk, infernua eta halakoak zirenean gai nagusia, ilunpean egiten zirela, argian itzalita, bazirela apaiz batzuk maldizioen kontra-eta aritzen zirenean pulpitua esku zartaka jotzen zutenak, eliza osoan entzuten zen danbor hots  edo trumoi bat bezala entzuten omen zena, batzuk gurutze handi bat ateratzen zutela, izan omen zela ere gurutziltzatudun gurutzea pulpitutik jendartera bota izan zutenak “zapaldu egiten duzue bekatua egiten duzuenean” esanaz: antzerki hutsa jendea ikarazteko, bere mezua entzuleen barnean iltzatzeko. Herriko apaiza ere joaten omen zen garizuman beste herrietara  sermoigintzara.

 

- Asko joaten zinaten elizara.

- Igandero; bi meza ziren, goiz bata eta goizerdian bestea.

- Ez zuen inork huts egiten.

- Ez, bekatua egiteko beldurra alde batetik, eta auzoan zer esango zen batez ere bestetik, ez zegoen huts egiterik.

Aitonak gogoratzen du elkargunea ere bazela meza, aurretik edo ondoren, elizpean edo saloian auzokideekin hitz egiteko aukera eskaintzen zuela igandeko mezak.

 

Neskek, aldiz, “maiatzeko lorak” deitzen zen elizkizuna zein gustuko zituzten du gogoan aitonak. Udaberriko naturaren ernaltzeak izanen zuen eragina, gizakiari biziberritzen zitzaion bizigurak ere. Herri orotako usadioa zen elizkizun hori. Maiatzeko arratsetan izaten zen. Amabirjinaren omenez: arrosarioa, irakurgaia eta Amabirjina gai zuten abestiak. Zenbait herritan neskak igotzen ziren korura abestera, urtean neskek korura igotzen zuten egun bakarrak. Festa zen neskentzat, Maiatzean artajorra lanak puri-purian egoten zirenez, izugarri gogotsu entzuten zuten neskok ordu erdi aurreko kanpai deia, soroa utzi, arropaz aldatu eta elizara hurreratzeko: eguneko lan gogorrari amaiera emate-ordua. Mutilek soroan jarraitzen zuten.

 

Gogoan ditu errogatibak ere.

- Kontatuko dizuet errogatibarena

- Zer?

- Elizaren elizkizun ezberdin bat. Hondamendi bat zetorrenean egiten omen ziren, batez ere antzinatean izurriteak ugariak zirenean; gure artean lehorte zegoenean batez ere,  nekazarientzat izurrite nagusia baita lehortea.  Izurritea bukatzea edo euria eskatzeko santu guztiak bitarteko hartuz jainkoari egiten zitzaion otoitza zen. Eliza-bueltan edo ermita batera joanez, letania luzea errezatzen zen. Kantatuz. Santutegiko santu guztien aipamena, bakoitzari “ora pro nobiz-erregu gutaz” errepikatuz. Amaigabea zen santu-zerrenda. Santu guztien aipamenaren ondoren, amaierarik gabeko munduko ezbehar ezberdinen aipamena zetorren, bakoitzari “libera nos Domine-aska gaitzazu Jauna”,  errepikatuz.  Orapronobis-liberanosdomine-ka egiten zen iraupen luuuzeeekooo otoitza. 

- Tokatu zitzaizun izurrite edo lehorterik.

- Ez zitzaidan tokatu izurriterik, ezta lehorterik ere, errogatibak eginarazteko bezain luzerik behintzat. Baina euririk eza luzatzen zenean ohizkoa zen “letaniak egin beharko ote ditugu” aipamena.

- Beraz libratu zinen.

 - Bai eta ez.

- Nola bai eta ez

- Errogatibarik ez nuen ezagutu, baina Letaniak bai.

- Letaniak?.

- Errogatiben errito berdin berdina zen. Urtean behin egiten ziren, San Marcos eguna zela uste dut. Urte guztirako jainkoaren laguntasun eskaera. Astegunez. Gaztetan jada ez nintzen joaten, umeak eta emakumeak joaten ziren soilik, baita gizonezko nagusi zenbait ere. Baserriko gizonak baserri lanetan geratzen ginen. Umetakoa dut gogoan. Elizatik atera eta han behean dagoen Santa Luzia ermitaraino, kirieeleizon eta orapronobis-ka. Santu eta gaitzen zerrenda hain zen luzea ermitara heldutakoan oraindik bukatu gabe egoten zen. Irudika ezazue gurdibide trakets hauetan, monagiloa aurretik gurutzearekin, apaiza atzetik jantzi zuriz eta kapa more bat gainean, eta atzetik emakume eta ume ilara luzea.

 

 

Ez ditu ilobak gogaitu nahi, baina tentatzen du  konjuruena kontatzeko irrikak ere, nola urtean behin, udaberri aldera apaizak, espero zen eguraldiaren arabera, auzo-alkatearekin akort jarri ondoren deitzen zuen hurrengo igande arratsaldean alboko mendira igotzeko, konjurua ospatuko zela eta. Apaiza aterako zen eliza-apaizetxetik, auzo-jendea biltzen joango zitzaien bidean erromesei, bere baserri ondora heltzean auzo-alkatea lotuko zitzaien: astoa zeraman, eta astoan ardo garrafoia eta mokadu-gaiak, zela gazta, lukainka, … eta ogia. Ekingo zioten aldats gorari, gurdibide eta xendra malkarretan; mendi garaia zen eta bere denbora behar zen.  Ikuspegiak auzoa, bailara eta mendiarte osoa hartzen zuen kokagunean geratuko ziren. Atsedena hartu ondoren apaizak jantziko zituen zeremoniarako jantziak, liburua, ur bedeinkatua eta abar, eginen zituen bere otoitz erretolikak, latinez, Jainkoari eliztar, etxe, soro, zelai, baso eta  animaliak bedeinkatu eta gaitzetatik libra zitzan; berme puntua zen nonbait, letania eta errogatibek huts egiten bazuten ere; ur bedeinkatua ez zen pare bat metro baina aurrerago helduko, baina bailara guztia geratzen zen bedeinkatuta. Irritxo batek marrazten ditu aitonaren ezpainak, hori izanen zen garai bateko asegurua, gaur egungo kuoten baino merkeagoa seguruenik baina ez eraginkorragoa. Arratsalde gozagarri bezala gogoratzen du aitonak erromesaldi hura: gaineko lautadan eseriko ziren, auzo-alkateak aterako zituen ardoa eta jakiak eta ordu lasaiak pasatzen zituzten. Urteko etenaldi erakargarri bat. Zenbait urtetan abestu ere egiten zuten, izan zen apaiz bat txistua jotzen zuena, eta dantzan ere egiten zen. Ilunabarrean jaitsiko ziren erromesok bakoitza bere baserrira, batzuk ardoz berdindu samar eta gehienak urdaila aseta edo engainatuta

 

Ezin dio tentazioari eutsi:

- Apaiza arrautsa batzen baserriz baserri ibiltzen zenekoa kontatu nahi dizuet.

- Apaiza arrauts biltzen?

-Igande batez iragartzen zuen apaizak pulpitutik: halako egunetan joango naiz soro eta zelaiak bedeinkatzera. Denak zekiten bedeinkapenak bere ordaina zekarrela.

- Baserriz baserri joaten zen?

- Bai. Monagiloa lagun zuela baserri guztietatik pasako zen: bi egunetan egiten zuen, elizatik gorakoak egun batez eta beherakoak beste batetan. Baserri bakoitzean apaizak bedeinkatzen zituen ataritik baserriko lurrok, ur bedeinkatua bertan geratuko zen baina errezoaren indarra inguru osoan barreiatzen omen zen.

- Eta arrautsak?

- Baserri bakoitzak arrautsa kopuru jakin bat zuen, nire uste errespontsu edo familiako hildakoen zenbatekoaren araberakoa izaten zen, baina ez nago seguru.

- Eta apaiza arrautsekin ibiltzen zen bidez bide?

- Monagilloek otarretxoa eramaten zuen eta hau zen karga eramaten zuena.

- Arrautsa piloa jasoko zuen ba: pentsa, baserri bakoitzean dozena bat jasoko zuen gutxienez.

- Eta zer egiten zuen hainbeste arrautsekin?.

- Ez dakit, seguruenik saldu gozotegiren bati, baina badakit batek behintzat kare bizitan jartzen zituela; luzarorako arrauts hornikuntza. Ikusita daukak abade-etxean lurrezko ontzi luzexka  nahiko zabala eta borobila, seguruenik hura zen arrautsak karetan gordetzeko ontzia.

- Kartean?.

- Bai, kare bizian arrautzak luze irauten dute.

-Ze nolako mauka  apaizarena.

- Baserrien zerga, baina ez zen hor bukatzen elizak kobratutako zergak.

- Oraindik gehiago?.

- Hamarrenak jasotzen zituen apaizak

Eta kontatzen die nola lurrari ateratako fruituen hamarrena eskaini behar zion Elizari nekazariak. Ez daki apaizak garai batetan Elizari, Gotzainari alajaina,  pasatzen zion jasotakoa edo jasotakoaren zati bat, baina beraren garaian apaizarentzat zen baserritarren zerga hura. Pulpitutik iragarriko zuen garia eta artoa apaizetxera ekartzeko eguna. Arratsaldez izaten zen entrega, ordu zehatzik gabe. Egun jakin horretan hasiko ziren baserritarrak apaizetxe aurrera agertzen. Astoan edo gurdian zekarren baserritar bakoitzak tokatzen zitzaiona, jasotako uztaren hamarra. Azken apaizek ez zuten kontrolatzen bakoitzak zekarren zenbatekoa, baina garai batetan zehatz ikertzen omen zuten behar zen kantitatea zegoen ala ez, bakoitzari tokatzen zitzaiona alegia. Zenbaitzuk gutxiago ekartzen omen zuten eta; azken apaizak “badakizue arka non dagoen” esaten omen zien soilik. Gogoan du apaizetxeko ganbaran zegoen arka handia,  bitan banatuta: alde batean garia botatzen zen eta bestean artoa. Igotzen ziren zakua lepoan zutela arkan hustu eta etxera. Min ematen omen zuen hainbeste izerdiz jasotako uztaren zati bat apaizari oparitzea. Baina ez zen ageriko protestarik egiten beraien artean ere. Uste du, baina, zenbait nagusi haserretu ere egingo zela ukatzea proposatu balitz. Azkeneko apaizak kontatu omen zion lotsatu egiten zela baina ez zela ausartzen  hamarrenen ohiturarekin bukatzen hurrengoari kalte eginen zion beldurrez, tradizioa etetea, … Berak uste du baserritarrak gustura hartuko zutela delako etena. Kontatu zion nola bere apaiz lagun batek moztu zuen usadio horrekin: apaizak bazkaria eman behar zien baserritarrei eta hala esan zien “ez daukat dirurik bazkarirako, beraz aurten ez dizuet bazkaririk eman ahal izango; beraz zuek ere nahi ez baduzue ez ekarri hamarrenik; bakarren batzuk ekarri omen zioten,  baina urte horretan bukatu zen hamarrenen usadioa.

- Zer egiten zuen apaizak gari eta arto guzti horrekin?.

- Seguruenik saldu, agian baserritar eurei.

 

Buldena datorkio burura. Baina ez ditu ilobak gogogabetu nahi.

- Aberastuko zen apaiza

- Ez zitzaion behitzat diru soberarik ikusten, eta ez zuen zeken itxurarik, denbora zuen sobera,  guk ez bezala, baina diruz urri, denok bezala urri uste du zebiltzala.

Aitonak badaki  pinudi bat duela parrokiak, eliza osteko errekaraino doan pendiz ezik malkorragoan. Sastraka besterik ez zen bertan, apaiz batek eskatuta auzolanean pinua sartu zen, utzia egon zen, eta berriro, beste apaiz batek eskatuta, auzolanean  entresaka joz bakandu, garbitu eta txukundu zen; pinuak handi egin dira baina erabat penagarri utzia dago; jada inor ez da arduratzen eta gotzaindegiko paperen artean soilik egonen dela jabetzaren egiaztapena. Aitonak badaki ez apaizak, ez elizak, ez apaizek ez dutela pinuditik sosik atera, auzoak bertan lan egin zuela bai. Jabetza ere auskalo nola eskuratutakoa den.

Gogoan du  soro bat baduela parrokiak, nahiko zabala, abadetxe barrenean. Berak ez du gogoan inork erabili duenik: erabili izan zuen autu hori azken apaizarekin, pena ematen omen zion lur haiek erabili gabe ikustea, baina zer egin?, baserriren bati uztea edo alokatzea izanen zen irtenbiderik burutsuena eta erosoena, baina arriskutsuena ere,  baserri hori begikoagoa egingo omen zuen eta esamesak eta agian zatiketak edo ezinikusiak eragin; ez zuela ba enkantean aterako, hori aurrekoa bezain arriskutsua zen lukurreria erakutsiko zuelako; beraz han jarraitu soroak zuen erabat utzia; baratza bat ere bazen, soro-buruan, sakristauaren baserriko anaiek lantzen zioten,  beraien kabuz; patata jasotzen zen, ortua apaizak berak zerabilen, ez zuen esku txarra, txikitan ortu lanetan ibilia zela zioen.  

Gogoan ditu sagarrondo batzuk soroaren barrenean.

- Beraien jakinduria, liburuetako jakinduria, azalekoa, filosofikoa, esperimentatu gabekoa, liburuetako kultura zela, zioen sarri. Baserritarren kultura gaitzetsia bezala zegoela, urteetako esperientziaren jakinduria, mendez mende, ahoz aho, belaunaldiz belaunaldi, mamitu eta transmititutako kultura bizia, baliogabetzat zutena kaletarrek. Apaiztegian ere. Liluraz begiratzen omen zigun baserri lanetan genbiltzanean, harrituta entzuten omen zigun gure lanaz hitz egiten, egia da gustuko zuela baserritarrokin gure gauzez hitz egiten entzutea, izugarri ikasi omen zuen hemen egon zen urteetan, bera omen zen ezjakina eta ikasten ari zena.

 

- Bizimodu sanoa zenuten nolanahi, horregatik hartu dituzu hainbeste urte.

- Ez dakit ba. Haizea sanoa genuen, baina  24 orduko lana ere bai, baserrian ez dago ia deskantsurik. Kontatuko dizuet haize sanoari buruzko zertzeladatxo bat.

- Esan. Esan!

- Gaur egun izan balitz norbaitek salatuko zuen kutsadura akustikoa bezala, baina orduan gustura hartu genuen.

- Zer?

- Apaizak bi bozgorailu jarri zituen  eliza-dorrean, bata goialdera begira eta behera bestea. Apaizetxetik maneiatzen zuen. Musika jartzen zuen, irratia, Arrate, Segura  edo Loiola, ez zegoen beste euskarazko irratitik. Auzo osora ez ezik bailaratik beherako bazterretara ere heltzen zen. Elizkizunik ez, baina Angelusa bai eguerdian eta ilunabarrean: bazen soroan lanean, lanari utzi eta angelusa errezatzen zuenik.

- Atsegina al zen?.

- Orduan bai, gaur egun zuek esango zenukete isiltasun bukolikoa eteten duela eta apaizaren edo elizaren nagusikeria erakusten dela, nolabaiteko inposaketa, bailarako aireaz ere jabetu zela hots, doinu eta mezuz betez, elizaren kolonizazio tresna.  Ez zuen, nolanahi, gehiegi erabiltzen.

Aitonak usten du apaizak auzoaren onbidez egiten zuela hori dena

 

Elizako ateburuko harri zabal sendo luzea, bloke tzar bat, garbitu zuenekoa kontatzen die ilobei.  Letxadaz edo karesnez zuritzen zen ateburuko harritzarra ere elizpea txukuntzen zen bakoitzean. Harria bere onera ekartzea otu zitzaion apaizari, ez zuen laguntasunik eskatu ere egin, bakarren batek botako zion esku bat noizbait, gatetxoren batek batez ere;  mailu eta eskuila erosi zituen apaizak burdindegi batetan: mailu berezia zen, puntazorrotzeko piramide txikiz osaturiko aho karratu zabaleko astuna,  eta metal gogorreko harizko hortzez osatua eskuila. Eskuilarekin harik eta gehien garbitu harria, mailuarekin joz kare itsatsia harrotu eta ondoren berriro eskuilarekin marruskatuz ateburuari bere harri aurpegia erakutsarazi arte: lan gogorra egin zuela deritzo, oraindik botatzen dio begirada bat ateburuari, apaiza datorrenean meza ematera.

Batak bestea dakarkio: dena sasitza zen eliza eta saloiaren arteko pendiza nola apaizak garbitu zuen ere gogoratzen du: lorategitxo bat egin zuen harriz lurra hesituz, bidezidorrak jarriz, …  ingurua nolabait dotoretuago jarri zuela alegia. Umeak lagundu omen zioten.

 

- Ume zalea zen beraz apaiz hori.

- Umezalea baino gehiago umeen bakardadea ikusten zuela uste dut, eta umeen bidez auzotarrengana hurbiltzeko bidea egokia zelakoan eman zietela  hainbeste ordu umeei. Bera ere ume handi bat zela zioen inguruko auzo batetan zegoen apaiz baten arrebak.

- Konta, konta.

- Auzo horretako jaietara joan ohi zen, apaiza lagun zuelako. Apaizetxean pasillo luze bat omen du, eta argizagia emanda briz-briz labainkor egoten omen zen: urteroko erritoa aipatzen zuen delako apaizaren arrebak: irrist egitea gustatzen omen zitzaion, korrika joan, abiadura hartu eta irristan egin luzera osoa.

- Baina umeek maite zuten?

- Nik baietz uste, entretenigarriak egiten zizkien igande arratsak, ezberdinak. Baina bazituen bere jauntxokeriak ere umeekin.

- Nola?.

- Behin, seguruenik huskeriaren batengatik, elizan barre egiteagatik edo auskalo, luzaroan eduki zituen belauniko elizpean; umeak belaunburuak mindurik gelditu arte. Gerora entzun izan diot, damututa, apaizkeria bat izan zela hura. Mantelinarena bezala.

- Zer da mantelinarena.

- Behin beherengo baserriko neskatila mantelina gabe etorri zen arrosariora, ahaztuta; emakumeek ezin zuten elizan sartu mantelina gabe, eta etxera bidali zuen bila, ordu-laurdenetik gorako bidean. Gaur ulertezina dirudi, inork ez darama mantelinarik elizan, baina orduan horrela ziren gauzak.

- Haserretuko zen neska-koskorra

- Ez diola barkatu uste dut, badakit ondo gogoan duela behintzat gaur egun emakumea den harek. Apaizak ahaztuta zuen, baina heldu zitzaion belarrira, eta orain badakit irauten diola apaizari ere lotsak,  neskari  hari haserrea bezain luze eta mingarri.

 

Horrek auzoan izan ziren zatiketa, haserre eta elkar ezinikusi gordinak, dakarzkio gogora. Aldi latza, auzo erdiak ez zuen hitzik egiten beste erdiarekin, eta egiten zutenean demanda bizian aritzeko zen.  Herriko apaiza izan zen tarteko: nonbait izan zuen gorabeheraren bat sakristauarekin, kendu egin zuen behintzat  zeregin horretatik eta horrek piztu zuen auzoa banatu zuen liskarra. Urtebete egon zen apaiz hura, baina urteak iraun zuen auzotarren arteko herra sakona. Apaiztu berri bat bidali zuten. Urtebete soilik egin zuen honek ere, baina egoera bideratzeko pauso funtsezkoak eman zituen. Balio, patxada eta luzerako ikuspegi  zabalekoa zen. Auzolanean saloia deitu zitzaion auzo elkartea eraiki zuen. Geroago beste apaiz baten aholkuz “Gure txokoa” deitu ziotena, sarrerako ateburuan letrero baten iragarrita. Meza eta arrosario ondoko bilgunea bihurtu zen. Saloiak harremanetarako bidea ireki eta elkartze lanean pausoak ematea ahalbideratu zuen. Berenez esango luke, ia-ia inertziaz. Ez zuen prozesua ezagutu, mesfidantzak egonen ziren, bakoitza bere sokakoekin bilduko zen. Luze jotzen duten zauriak ohi baitira, ixten ez direnak, gehienetan belaunaldiak dirauen bitartean irauten dutenak, zauriak irekita ez arren orbanak diraute. Gaur egun oroipenean geratuko da seguruenik arazo hura.

 

- Aitona entzun dut dantza ere egiten zela.

- Etorri zen apaiz batek magnetofoi eta disko-jogailu bat erosi zuen, tarteka, sarri ere esanen nuke, saloian jartzen zuen eta dantzan egiten zen, dantza lotuan ere, “agarrao” deitzen geniona. Herri-buruetan eta jaietan egiten bazuten zergatik ez auzoan ere, zioen. Apaiz horrek txistua jotzen ikasi zuen auzoan bertan, bere kasa, eta txistua joz trikitian ere egiten zen. Mutilak lotsatiak ginen, neskek batez ere egiten zuten dantzan. Gaztetxoek ere, herrira jaisten zirenerako,  lotsa kentzen joateko aukera bat izan zelakoan nago. Oso lotsatiak ginen asko neskekin, bai auzoan bai kalera jaisten ginenean ere.

- Gaupasarik egiten al zen orduan?.

- Jaietan berandura arte egoten zen zabalik saloia, baina urtean zehar tren ordua heltzean itxi egiten zen gazteak inguruko herriren batera jaisten zirelako. Baina bestelakoetan ilunabarreko angelus-kanpaiak jotzean umeek etxera erretiratu behar zuten.  Ez zen apaizen ordena, agian jatorrian bai, baina etxekoek ziren umeak ordu horretan etxeratzera behartzen zituztenak.

 

- Aitona, amonari entzun diot hainbat leku ezagutu zituztela, autobusean ateratzen zirela urtean behin.

- Hala zen, bai,  apaiza zen antolatzailea: neu ez nintzen joan behin ere, baserriak lotuta bizi ginen, baina umeak eta emakume asko joaten ziren, gizonezko bakarren batzuk ere.

- Konta, konta.

- Apaizak egiten zuen plana, nondik norakoa eta kostua; izena eman eta horren arabera eskatzen zuen autobusa. Oinez joan behar zen gurdibidez  errepideraino, bazterrak ikusteaz gain autobusean bertan alaitsu egiten omen zuten bidaia, abestuz, … hori bat irteeran abemaria bat eta San Kristobal orapronobis errezoak ez zuen hutsik egingo.

-Nora joaten ziren.

- Araban zehar ibili ziren, Gipuzkoa, Nafarroan Orreagaraino heldu ziren, Araba, Bizkaia, …. .

 

Aitonak erromesaldiak ditu gogoan. Urkiolara ez zuten huts egingo San Antonio egunean. Jai eguna bezala zen auzoan, baserriko lanak goiz egin eta ibilira. Oinez joaten ziren. Hiru ordu inguru bai oinez, mendiz lehenengo Otxandioraino eta handik errepidez. Meza entzun eta jaigiroan pasako zuten eguna. Denak elkartu eta zelaien batetan eramandako bazkaria jan. Gizonek ardo batzuk edan, trikitia dantzatu neskek eta ilundu aurretik etxera, behien azken zereginak betetzera.  

Beste erromes eguna alboko herriko amabirginaren santutegikoa zen, bailarako zaindaria bera. Egun pasakoa izaten zen hura ere, mezetara, trago batzuk txosnan, bazkaria zabaltzako arbolapean eta ilunabarrerako etxera.

 

- Bagoaz, aitona, eskolarako lanak egin behar ditugu eta.

Aitonak umeak  eskolara autoz eramaten dituztela gogoratzen du, baina bera ferrokarrilaz gogoratzen da.

Gaurko erraztasun eta erosotasunik ez zutela pentsatzen du, baina gutxienez gaur egun bezain zoriontsu bizi zirelakoan dago.

 

 

 

 

 

JUAN ABADEA

 

 

Juan zuen izena auzoko abadeak. Don Juan deitzen genion. Ehiztari petoa agian ez, baina ehiza zalea bai bazen. Txistularia ere. Baina inork ez zion deituko Juanito, are gutxiago Juanito Txistularia, Mateo Txistu, Abade Martin, Salomon Apaiza edo Prizti-Juan, meza ematea erdian utzi, erbi baten atzetik joan eta gehiago agertu ez zen apaizaren istorioko Juanito Txistularia gogoratuz.  Gure auzoko Juan abadea  ez zen ehiztari amorratua, baina bai abade ehiztaria.

 

Eskopeta eta ehiza ez ziren auzoan gertakizun ezohikoa edo esamesa bitxia. Eskopeta asko baitzen, baserri bakoitzean bat ez agian, baina gehienetan edo askotan bai bazen bat, bi ere zenbaitetan. Asko ziren ehiztariak ere, beraz. Ehiza-debekualdia noiz bukatuko egon ohi ziren zaletuenak. Nabaria zen hori igandeko meza ondorengo elizpeko solasaldietan, saloian edo tren-geltokiko itxaronaldietan: txakurrak atera zituela urliak basora korrikan zaildu eta arrastoa hartzen ohitzeko, besteak azken ehizaldi ondoren gorde aurretik emandako koipea kendu ziola bere eskopetari, beste hark olioztatu zituela junturak, ehiza-baimena berritu beharra zuen batek, …

 

Ez zen ere eskandalagarria apaiz ehiztaria auzoan. Egon zen aldi bat noiz gure auzoan bertan apaizik ez eta alboko auzoko apaizak  gurearen kargu zuena. Ordubete luzeko bidea egonen da bi auzoen artean. Ehiztari amorratua zenez, gure auzoan ematen zuen meza, egunsentian, bertatik basoa erosoago zeukalako meza ostean ehizara ateratzeko; bere parroki ingurua baino ehiza-leku hobea zelako ere bai seguruenik.  Goizaldera, oraindik ilun, egiten zuen auzo bien arteko bidea egunsentirako gure auzoan  egoteko, oinez noski, gurdibideetan itzulinguruka, ez baitzegoen auzo bien artean errepiderik, ezta inolako bide zuzenik ere. Erratu zen orduari buruz goiz batetan, eta oso goiz heldu zen elizara. Txakurra elizpean lotu eta konfesategian egin omen zuela lo, kontatzen zioten eliztarrek Juan abadeari barretxo maleziatsuz. Nagusiagoek kontatzen ziguten ere izan zela garai bat noiz inguruko hiru apaiz elkartzen ziren auzoko elizpean bakoitza bere txakurrarekin, edo txakurrekin, eta nola hirurak ateratzen ziren basora erbitara.

 

Juan abadeak nolabaiteko jarraipena eman besterik ez zuen egin, beraz, auzoko apaiz ehiztarien tradizioari.

 

Ehiza debekua indargetu eta ehizaldia asteaz bat elkartuko ziren erbitan egiten zuten ehiztariak. Gutxi batzuk osatzen zuten erbi-ehiztarion taldea. Baserrian batzuk, bailarako tailerretan besteak, lanegunak ziren astebarruko egunak, asteburua, ondorioz,  erbitarako aukera bakarra. Basoa zen ehiza-lekua. Banatu eginen zen koadrilatxoa; banatu ez ezik, leku estrategikoan, bidegurutze eta bidezidorretan,  kokatuko zen bakoitza,  estrategia antolatuan, bakoitza erbia bertatik agertuko esperantzan. Ehiza jokoari hasiera emanez, txakurrak askatuko zituzten; ondoren, txakurrok  arrastoa usnatu, erbia bere gordelekutik atera eta zaunka batean erbi atzetik jarraika hasiko ziren, ihesean bata jazarpenean besteak. Txakur zaunkek erakutsiko zieten erbia jaso zutela eta nondik nora zihoan txakur eta erbien arteko nor arinago lehia, hil ala biziko jokoa erbiarentzat, senak esnatutako grina txakurrarentzat. Larunbat eta igande goizetan ohikoak ziren auzo osoan txakurren basoko zaunkak erbien atzetik, eta tarteka tiro hots bakanak. Igandeko meza osteko solasaldietako gai bat izanen zen nork non eta nola bota zuen erbia, edo ateraldiaren antzua, edo ehiza eta ehiztarien arteko kontakizun bitxi, xelebre eta tarteka asmatuak ere.

 

Txakur bat ez zen itzuli behin. Gertatu ohi zen erbiaren atzetik urrutira joana izatea eta berandurago arte ez itzultzea. Txakur finek jakin bai baitakite erbiaren atzetik izutzen. Txakur bat ez zen itzuli, ba, egun hartan. Jabea bueltatu zen  basora arratsaldean,  baita hurrengo egunean ere, basoan zehar txakurrari deika, zauritua egon zitekeelakoan, zaunkaz erantzungo ote adi. Ez zuen txakurraren arrastorik aurkitu. Lagun baten aholkuz, bere alkandora utzi zuen pago baten ipurdian. Hurrengo goizean han zen txakurra, alkandoraren alboan etzanda ugazabaren zain. 

 

Bazen bakarka erbitan egitea gustukoagoa zuenik ere, txakurrik gabe: aurrez, basoan erbi arrasto bila ibiliko zen; debekualdia jasotzerako bazekizkien arrastootatik erbien ibilbide ohikoenak; ondorioz, kokagune estrategikoa  aukeratuko zuen, estatua bat bezain geldi, eskopetaz gain pazientzia hartuz erbiren bat noiz agertuko.

 

Juan abadea ez zen erbitara ateratzen. Horretarako aske behar zuen asteburua eta bi egun horiek ziren, hain zuzen, bere egun hartuenak, larunbatean iganderakoa prestatu, igandean bi meza eman, isila goiz eta kantatua goizerdian,  eta arratsaldez arrosarioa zuzendu beharko zuen. Astebarruko egunez baliatu beharko zen ehizarako, baina, ez zen ez trebe ez jakintsu erbitan, are gutxiago bakarkakoan, txakurrik ere ez zuen gainera.

Ba zen nolabait isileko ehiztaria, furtiboa, alegia; ez zituen ehiza arauak zehatz gordetzen, zeren, nahiz debekualdia, apaizetxe bueltan entzuten zen tarteka tiroren bat: apaizak zozoren bat izutu zuela esanen zuen bakarren batek barretxo pikaroz. Esanen zion berari ere irriño maltzurrez norbaitek, “txapelokerrek harrapatzen badute”, … Urrutitxo zegoen txapelokerrentzat, errepiderik ezak urrutikoagoa egiten zuen, oraindik, auzoa.  Ez zen, baina eskandalu handia, ohikoa baitzen debekualdietan ezkutuko ehiza, batez ere ilbeteetan. Gau horietan entzungo zen tiro hotsen bat. Bakarra beti. Hotsa nondik etorri, susmo garbia zen zein baserrikoa eta nor tiratzailea.  Erbiak sekulabelarra du gogoko, guria delako seguruenik: belartza ondo begiratu, non jaten zuten eta nondik hurreratzen zen arrastoetatik  ikasi, eta gauen zain egon, hori zen taktika, ilargi betearen argia baliatuz. Baratzak ere maite dituzte erbiek; teknika beraz baliatuko ziren: bidea arrastoetatik ikasi eta zain egon. Adarjotzeak egon ohi ziren meza ondorengo tertulietan, baina gaueko ehiza klandestinoez ez zuten gogoko hitz egitea, eta inor gutxik aitortuko zuen bera izan zenik bartko tirogilea, denek jakin bazekiten ere nor zen.  

 

Agian txikitatik zetorkion, zioenez, Juan abadeari ehiztari grina: gaurko auzoko umeek bezala, elurtzetan, atarian lurra garbitu, bertan galbahea ahoz behera jarri, albo batean barnera txori batentzat adinako pasabidea utziz mutur bat sukaldeko leihoan zuen lokarriz lotutako ertz bat lurrean eta bestea galbahearen ahoan zuen makilatxo motz batez, azpian jangai tentagarria txoritxo gosetientzat eskaintzen zela;  txori gosebera sartuko zen galbahe azpira janari bila, sokari tiratu eta txoritxoa galbahe azpian geratuko zen preso. Tiragomarekin beti ziren antzuak ahaleginak. Txikitatik omen zien miresmena ehiztariei, ehiza giroa baitzegoen  jaiotauzoan.  Ohikoa omen han eskopeta hotsa, ohikoa ere txapelokerrak ikustea isilpeko ehiztari-ehiza ahaleginean. Ehiza giroko umea izana zen, beraz. Hala kontatzen zigun. Gogoan zuen ehiztariak, ehizakia gerrian zintzilik, harro itzultzen zirenekoa; baita nola behin agertu zen zikoina handi bat hegazkada mantsoan auzoa zeharkatuz, denen harridura sortaraziz; nola bere etxe osteko haitzetan geratu zen ibaiaren bestaldean, eta auzo ehiztari batek bota zuen, harro pieza eder hura erakutsiz herrirakoan; kontatzen zigun ere ze harridura sortarazi zion beste ehiztari batenak, nola etxe ondoko zubiko zutabe ondoan jarrita, zain egon zitzaion  uroiloa omen zenari: azalera ur azpitik zetorren burbuila lerroak erakusten zion bazetorrela eta nondik; burua urgainera ateratzeaz bat egin omen zion tiro eta hil. Beste behin igaraba edo nutria izan omen zen harridura sortzailea: egunak zeramatzaten umeok ibai ertzean zulo misteriotsu bat aurkitu zutelakoan, umeen irudimenak ur-txakurrak eta hainbat pizti arriskutsu asmatu zituen; hurreratu ere ez ziren egingo zulora: uroilo-ehiztariak berak bota omen zuen hura ere tiroz, umeon harridura sortaraziz. Baita ere kontatzen zuen bazela isileko ehiztari bat, sekula ehiza-baimenik ateratzen ez zuena, beti txapelokerrei ihesi eta hauek bere atzetik; azkenik atera omen zuen ehiza-baimena, baina geroztik haserre ibili ei zen gure furtiboa, “lehen beti atzetik eta orain ez zidatek baimenik eskatu ere egiten”; behin bera joan omen zitzaien txapelokerrei baimena bazuela erakustera. 

 

Giroz edo berezkoz, baina ehiztari sena zuen auzoko Juan abadeak. Agian zerbait ezberdina esperimentatzeko irrika besterik ez zuen.

 

Eskopetak izango zuen ere beregan eragin erabakigarria.

Delako alboko auzoko apaiz ehiztaria hil zenean eskopeta aurkitu zuen apaizetxean ordezkatu zuenak. Ehiza kontuez ari zirela, Juan abadeak aipatu zuen bere zaletasuna, baita besteak eskopeta eskaini ere. Puntu-puntuan jarri zion arma-fabrika batean lagun batek. Oso arina zen, kainoi motza zuen eta tiro zorrotza.  Ehiza baimena ere atera zuen. Horrela, jada, ehiztari ofiziala bihurtu zitzaigun.

 

Bazuen armei beldur izateko arrazoirik. Baina gaina hartu zion senak. Gauza da apaizgai zela pistola fabrika bat bisitatzeko konbita jaso zutela herriko apaizgaiek. Jakin eta ikusmin biziaz egin omen zuten bisita;  batez ere pistolen proba-tokia egin  zitzaiola berari erakargarria, zioen: jaurtigairik gabeko kartutxoekin; esperientzia berria eta berezia omen zitzaion tiro egitea. Apaizgaiak pistola eskuan zutela!, kontraesan bizia. Gaztetasunak bazuen zerikusia, ideologia eta espiritualitateaz harago. Pistola kargatu, kokots pean  kanoi punta jarri eta  lagunei “buruaz beste egiteko erarik onena hau omen” esan eta  katua sakatu zuen. Patua, suertez, auskalo zergatik, ez bere erabakiz, baina zorionez, pistola desbideratu egin zitzaion, aurrera begira jarriz. Su-lama pirrinta luzea pasatu omen zitzaion begien aurretik eztanda hotsarekin batera. Balarik ez zuen kartutxoak, baina bolbora bai. Desbideratu ez bazitzaion pistola, aurpegi osoa erre eta desegingo zitzaion.

 

Pistolaren aferak, baina, ez zion sartu nonbait armekiko beldurra. Eskopeta eskuratuta, berez zetorren tiroka hastea. Zozo ehizarekin eman zion hasera. Ez ote zen ehiza debekatua zozoarena, garai hartan ere!. Ehiza garaia ote zen hura! Auskalo. Nolanahi ehizaki gutiziatua zen auzotarren artean zozoa. eta inork gutxik galduko zuen zozoari tiro egiteko aukera.  Legez kanpo edo ez, etsenplu inola ere ez egokia apaizarena  auzoarentzat, baina barkatzen zitzaion lege-haustea: apaizen pribilegioa. Beterri edo behealdean bazen hutsik zegoen baserri bat, zeinek larrain zabala zuen, larrainaren bestaldean ate aurrez-aurre enbor ugariko erramu hostotsua zeukana, zozoen bazkaleku edo gordeleku irrikatsua, nondik biderainoko txor-txor ozenak sortzen ziren. Ez zen inor bizi baserrian, baina jabeak, beste baserri batera ezkondua, lurrak erabiltzen zituen. Berarengana jo zuen Juan abadeak.

- Egingo nuke zozotan zure baserri aurreko erramuan.

- Zabalik uzten dut egunez atea, bertatik dauka berorrek aukera ezin hobea.

Bi ataleko atea zen, goikoa zabalik, behekoa itxita, beraz parapeto eta gordeleku ezin aproposagoa ehiztariarentzat. Zozo saldoa egon ohi zen erramuan: bat aukeratu, miran jarri, eta tiro!, ez zegoen huts egiterik. Ihes eginen zuten denek, hilak ezik, zalaparta eta kar-kar soinu larri bizian, arriskua! aldarrikatuz bezala. Lasterrera, baina agertuko zen bat, geroago bestea, …: tiro garbia zuenean, tiro-pun!,  kazuelarako nahikoa zituela uste zuen arte. Sukaldari ona zuen arreba, eta ezin uka ezin gozoagoak izanen zela zozooz prestaturiko kazola. Ez zuen sarriegi egiten zozo-ehiza. Tarteka soilik. Agian, sakonean lotsa ere ematen zion zozo babesgabeen aurka aritzea, traizioz bezala,  agian auzoan esamesen bat izanen zen kezka ere sortzen zitzaion.

 

Bazuen nolanahi ehiztari zenbaiten sen gaiztoa ere: zerbait hegan ikusiz tiratu gabe geratu ezina. Lotsatuta kontatu ohi zuen gero lagunartean. Ibili ohi zen eskopeta eskuan edo bizkarrean, bere sotana beltz luzearekin, apaizetxe inguruko lur, zelai, sasitza, baso eta errekondoetan, zozo edo birigarroren bat aurkituko ote: lainoa bailitz, txori txiki multzoa handia agertu omen zitzaion behin zelai batetan udazken batez, harat hona kiribilduko zurrunbiloan zebilena, lur-azaletik gertu; pasoko txori txikiak ziren, udazkenerokoak, ez baitira usoak, antzarrak, kurriloak, kalandriak eta araba-zozoak soilik hegoaldera giro epelaren bila negu-pasa  joaten direnak. Ezin tentazioari eutsi, eta tiro egin zion multzoari, multzoaren erdi erdira: zaparradan erori omen ziren txoriñook; ez zituen jaso ere egin, hain txikiak izaki, jateko ere ez baitzuten balio, ia giharrik ez edukitzeaz gain lumatzen bakarrik lan larregia ematen zutelako. Une berean damutu omen zitzaion tiro hura egina, baina egina zegon,  orban bilakatu ez zen zauri ireki bat geratu zitzaiola esan ohi zuen. Urteak aurrera, ez omen zaio harrogarri ehiztari izana, zozo ehiztariarena gutxiago, baina txori-txikiei tiro hura zitzaion mingarriena baino lotsagarriena.  

 

Behin ere ez zen izan ehiztaria. Eskopetarekin harat honat ibili bai, baina ehizakirik ez zuen ekartzen. Ehiztaria baino tirogilea zen, eskupetaria, auzoan horrelakoei deitzen zitzaien bezala. Usoak zituen etxeko ganbaran. Usategira joan eta usoa hartu baino nahiago zuen etxaurrean zain egon eta teilatu hegalean aukeran geratzen zitzaion usoari tiro egin.   

 

Uso-pasea zen urteko ehizaldi nagusia. Ez zen basurde askorik, beraz ez zen basurdetarako zaletasunik. Uso-pasa leku bikaina zen ordea. Behe-bailara luzearen bukaeran mendikate lerroa zen uso bandak bere ibilbidean goi-lautadara heltzeko gainditu behar zuten oztopo nagusia, zeinen barrenean dagoen kokatuta auzoa; bestalde mendizerrako pagadiek  babesa eta pausagunea ere eskaintzen zizkien usoei ilunabarrean udazkeneko hego-haizearen aurkako hegaldian. Hariztiko orrien gaintxotik egiten zuten haize korrontearen bafadak ahalik era erosoen ekiditeko.  Tontorreria osoa egon ohi zen ehiza-parapetoz betea: alboko herriko udalak, berea zenez basoa, aldi berean uso-pase toki bikaina, enkantean jartzen zituen postuok. Auzoko basoek, aldiz, jabetza pribatua zuten, bestalde errepidetik urruti geratzen zen kaletarrentzako, beraz auzotarren koto pribatua bezala zen.

 

Auzoan denek gogoratzen dugu udazken bateko antzar-ikuskizun hura. Goiz batetan behe-laino ezin trinkoagoz hartua esnatu zen mendilerro osoa, ia barreneraino estaltzen zuen tontorreria lainoak, horma gaindiezin bat lez, mendi-hegia iraganezina bihurtuz; ezin zuten, beraz, antzarrek mendi gaina zeharkatu. Zerua iluntzerainoko bando sailak  elkartu ziren auzo gainean: izugarria izan zen. Milaka eta milaka antzar ehunka eta ehunka V egiturako taldeetan bilduta, bandoka V irudiko lerrootan organizatuta, harat eta hona, bira eta bira zeruan. Dena zen mugimendua, mila zurrunbilo ezberdin  edo gurpil plano jiraka amaigabean, ordu luzez, gero eta gehiago, zurrunbilo etengabean talde bakoitza, jira-biraka, lainopea erabat estaliz, errezel arre belzkara bat bailitz, goiza ia ilunduz; belarrien durdurio zen  kra-kra-kra soinu garratzez inguru osoa sinfonia durunditsu batean bilduta: harriduraz harago, munduaren azkena zetorren sentipen kilikagarria.  Izugarrizko hots-zurrunbilo akustikoa inguru guztia betez; beraien arteko komunikazio tresna kodifikatua omen, gure belarrientzat karra antzerako soinu burrunba neurtezina. Ikuskizun magikoa begientzat, aldi berean bihotza kizkurtzen zuen sinfonia ilun gorgarria. Goizerdian zerua argitu, lainoa jaso eta bideari jarrai izan ahal zioten arte. Ikuskizuna bukatuz, V formazioak banan banan joan ziren mendilerroa zeharkatzen eta auzoa bere egunerokotasunera itzuli zen. Agian bailara estua izateak ikusgarriagoa egin zuen ikuskizun hura.

 

Udazkenean hasiko ziren beda zabaldu aurretik eskopeta ondo koipetu eta bilduak garbitu eta punttuan jartzen. Tailerretako  zein trenbideko zenbait langilek garai horretan hartuko zituzten urteko opor egun batzuk. Baserrikoak bezperan edo egunsentiz ahaleginduko ziren lanak aurreratuz usotarako ordu batzuk libratzen. Besteentzat asteburukoak  izan ohi ziren ehiztariaren egun amestuak. Usoei buruzkoa izanen zen solasgai gai nagusia: zenbat pasa ziren, nondik, baxu ala goitik, … eguraldia zen batez ere mintzagai nagusienetarikoa. Sen berezia zuten. Atarira atera, zerura begiratu, haizearen nolakoa ikertu, … eta bazekiten uso egun izanen zen ala ez, goitik joanen ziren ala pago adarretik gertu, arrasean. Egunaren eta giroaren arabera bakoitzak aukeratuko zuen kokalekurik bere ustez egokiena.  Funtsezkoa zen leku egokia aukeratzea. Hortaz ere iaioak ziren auzoko uso-ehiztariok. Kultura berezia da uso-ehizarena, eta zenbaitzuk berezko sena bezalakoa gauzatu dute, beraien mamia bailitz.  

 

Bazen bat denen artean trebeena. Uso-ehiztari sena garatuen zuena. Hutsik eginen ez zuen punteriaz gain, berezko berezia zuen ehizakiaren nondik norakoak aurkitzeko, animaliek utzitako arrastoak ezagutzeko jakituria, … baina batez ere uso-pasean usoak nondik sartuko ziren antzeman eta leku aproposean kokatzeko; usorik ez bazetorren ere, beti  aurkituko zuen uso galduren bat basoan, inoiz gutxi etxeratuko zen usorik gabe. Bazekien zuhaitz gainean gordeta ere usoen zain egoten. Besteak etxera errenditzen zirenean usorik ez zetorrelako, bera han geratuko zen. Basoan geratutako uso galduren baten bila. Gaztea zen. Baserrirako geratu zen, anai-arrebak tailerrera joaten ziren, eta astez ere aukera zuen usotarako. Gazte honen laguna zen Juan abadea. Berarekin eman zituen lehen urratsak uso-ehizan. Berarekin uso-ehiza ikastaro berezia egin zuela esan genezake.

 

Egunsentian ematen zuen meza Juan abadeak uso-pase garaian. Kanpaia jotzen zuen eta eliztarrek bazekiten egun hartan apaiza uso-pasera zihoala.  Goiz arren mutiko laguntzaileak eta zenbait neskak ez zuten huts eginen mezetara.

Lehen ordua, egunsentia alegia, zen unerik onena ehizarako. Bidean lo, atseden hartuz, edo argirik ezagatik, gelditutako usoak lehen argiarekin abiatzen baitziren, ohikoa baino nahiko baxu eta mantsoago errutan jarriz.   

 

Bospasei elkartzen ziren gehienetan. Baserriko behiekikoak oso goiz eginda, belar lanak edo sorokoak erdizka, geroko edo arratsalderako utzita, joaten ziren. Bakoitza bere talaia kutunera joanen zen, egonen zen lehia nor goizago leku aproposena hartzeko, baina gehienak, azkenerako, leku berean elkartzen ziren, egokienean, alegia. Uso eguna bazen, nahiko lan zuen bakoitzak zegoen talaiatik uso banda non et noiz ikusiko. Usorik ez bazen, elkartuz bukatuko zuten eramandako ogitartekoa jan eta satoari trago, kontu-kontari. Han agertu ohi ziren auzoko gaurko eta antzinako kontuak, istorio bitxiak, halakoren eta bestelakoaren pasadizoak, adarjotzeak, … Lagun-giro aparta sortu ohi zen.

 

Oso tiratzaile txarra zen Juan abadea, uso asko zegoenean botako zuen bakarren bat, bandari erdi-erdira tirata gehienetan, besteek aldiz, bat aukeratu eta berari eginen zioten tiro; bakar bat bazetorren ere eraitsiko zuten. Baina beti eramaten zuen Juan abadeak usoren bat etxera. Oparitua, alajaina. Sukaldari trebea, zozoekin bezala usoekin, sekulako kazola gozoa prestatzen omen zuen arrebak.

 

Ez ziren usoak, zenbait tokitan bezala, zuhaitz ostetik bat batean agertzen; urrutira ikusten zituzten etortzen. Sekulakoa omen zen, hala zioen Juan Abadeak, han behean uso banda ikustea, bazetorrela. Eta sinfoniarik ederrena beraien hego-hotsa. Denak urduri, haizea usainduz, haizearen eta bandaren garaieraren arabera ezkerretik edo eskuinetik hartuko zuelako uso-bandoak; antz eman behar omen zitzaien hegazkada eta multzoaren mugimendua aztertuz nondik hartuko zuen, bertara etorriko zitzaien, talaia azpitik eginen zuten, baxu sartuko ziren ala gorantz eginen, ia, beraien argotean,  txapel gainera etorriko ote, … edo albo batetik edo goregi, eginen zuten pasea.   Sen bereziz, gehienetan igarri egiten zuten bandoaren norabidea. Atzetik edo albotik tiratzea zen seguruena, luma artetik perdigoiak errazago sartzen zirelako, aurretik koraza antzerakoa bihurtzen omen lumajea.

 

Juan abadeak apaizgoaren nolabaiteko zama ordaindu behar zuen: aurpegi ona jarri beharra gauzak okertu arren. Sarri zuen okerduraren bat uso-ehiza egunotan.

Azken baserria utzi eta basora sartzen zenean sotana kendu eta gordeta uzten zuen. Ez zuen nahi umeek sotana gabe ikusi zezaten. Baina hara non egun batez mutil-koskor bat agertzen den norbait zain zeukala eta joateko esanez. Deia huskeria bat zen, baina apaizak ehiza-egun bat galdu zuen. Mutikoak, aldiz, kontatzeko izan zuen herriko apaiza sotanarik gabe ikusi zuela, galtza eta alkandora hutsean.

Beste behin, uso-pase egun aparta, etorri eta etorri zetozen usoak bando handietan. Hara non agertzen den postuan, bera ere ehizara, lana utzita, -lana ferrokarrilean egiten zuen- auzotar bat. Mozkortia zen, gehienetan edanda edo edan samarra. Esaten dio trenbideko ez dakit ze gorabehera izan duela, botako dutela lanetik, arren joateko ferrokarrileko gerentearengana, … Ezkondua zen, hiru seme alabekin. Dena utzi, etxera itzuli, jantzi eta trena hartu zuen hiriburura. Trenetik ikusten omen zituen uso bandak zerua zeharkatzen. Urteko uso-paserik oparoena izan zen. Elkartu zen gerentearekin, barre egiten du honek eta esaten takian-potian egiten dituela delako langileak botatzeko merituak, familiagatik  ez dutela kanporatzen. Hurrengo berarekin elkartu zenean ez zen gogoratu ere egiten hau ezertaz.

 

Baina Juan abadeak berak ere sortzen zituen egoera deserosoak, edo trabagarriak behintzat. Arriskugarriak ere. Oso ehiztari trebeak ziren lagunak beti zeuden aholkua eman beharrean, non jarri, noiz arte itxaron tiro egiteko, hobeto gordetzeko aholkatu usoak bazetozenean, … nolabaiteko zama zen beraientzat trebetasunik gabeko bat tartean izatea.  Baziren arau hautsiezinak: ezin zen jantzi argirik eraman, ezta bristada egin zezaken ezer, ez zen mugimendurik egin behar, ez inolako zaratarik atera usoak zetozenean, bestela norabidea aldatuko zuten.

Behin goizerdiko mokadu jaten zeudela, eskopeta belaun gainean trabeska, gure Juan abadeari katuari nahi gabe sakatu eta tiroa atera zitzaion. Esperientziarik ezak eragindako axolagabekeria izugarriaz, eman gabe zeukan segurtagailua. Alboan eserita zegoen zorionez,  basoan galdu zen perdigoi zaparrada. Erdian egotera, baldratuko edo hilko zuen norbait. Aurpegia kare bizia baino zuriago, hitzik gabe, geratu ziren denak. Ez zioten Juan abadeari errietarik egin, baina isiltasun salatzailea nagusitu zen goiz hartan.

 

Usorik ez zegoenean kalandriei ekiten zieten. Edo araba-zozoei:  hauek multzoan etortzen ziren, laino beltz bat irudi, multzora tiratu besterik ez zegoen, 12ko perdigoi txikiarekin, tiroa zabaldu egiten zenez eta zozoek askorik behar ez zutenez, zaparradan  erortzen ziren.

 

 

Egun batez parrokiaz aldatu zuten Juan abadea, bere ondasunak gurdian kargatu eta joan zen gurdibidean behera. Eskopeta apaiz-lagun jabeari itzuli zion. Ez genuen gehiago apaiz ehiztaririk izan. Uso pasearen erritoak eta usadioak bere horretan jarraitzen du, ehiza-grinak ere bai. Juan abadea, Juanito txistularia ez bezala, ez zen desagertu zeharo, bagenekien non zebilen, baina gutxitan ikusi genuen aurrerantzean.

 

 

 

ARKUMEARENA

 

Heldu berria zen apaiza auzora. Gaztea. Bere lehen destinoa. Eliztarrak ezagutze alde-edo, gustuko ere izanen zuen seguruenik, elizpera agertzen zen igandeko meza ondoren, non biltzen ziren auzoko gizonak. Emakumeak berehala sakabanatzen ziren bakoitza bere baserrira, bazkaria prestatu eta etxeko eginbehar ohikoetara. Gizonezkoak elizpean geratzen ziren tarte batez. Aste osoan elkar ikusi gabe, auzo zirenak ezik, beti zen zer aipatua. Baserri kontuak gehien bat, lurrak, behiak, uzta, eta, nola ez, eguraldia. Emakumeek ere izanen zuten kontu-konturako zerbait, baina emakume eta gizonezkoen rolen bereizketa agerikoak ziren horrelako xehetasunetan ere.

 

Meza ondoren horietako batean, udaberria deika jada, Ugarte, gizonezko adinean aurrera zihoana, hurreratu zitzaion apaizari.

- Berorrekin egon behar dut, ba, jauna.

- Nahi duzunean.

- Momentu bateko gauza da, orain bertan nahi badu.

Ertz batera erretiratu ziren.

- Zeuk esango duzu

- Noiz nahi du arkumea ekartzea?.

Harriduraz begiratzen dio apaizak.

- Ze arkumez ari zara?.

- Ba hori, jauna, noiz nahi duen berorrek arkumea.

Ulertezina zitzaion galdera apaizari.

 

Ez zen artzain auzoa, nekazari auzoa baizik, baina tradizioan zetorren artzaintza lanbidea ere. Beti izan ziren artzainak eta artaldeak auzoan. Lauk soilik jarraitzen zuten orain artzaintzan, baina hainbat gehiago gogoratzen zituzten aspaldi. Bi artzain mota  berezi ahal ziren: artaldeak aurre urrutiko mendi-gainetako larreetan bazkatzen zituztenak, eta baserri osteko mendi gainetako lautadetara goizero ateratzen zutenak artaldea ilunerako baserrira bilduz. Batzuk artaldearen inguruan ematen zuten ia urte osoa, txaboletan bizi ziren, neguan soilik jaitsiko ziren bailarako larreetara; besteek, aldiz baserrian egiten zuten bizimodua, artaldeaz gain baserriko lurrez eta aziendaz ere arduratzen ziren.  Inguruak baldintzatzen du lana gehienetan, artzainona ere: bi artzainek, ez zutenez inguruan herri-lurrik, bestaldeko mendietako lautada eta herrilarretara jo behar zuten, bizitokia bertan moldatuz, Euskal Herriko hainbat artzainek ohi duten eran. Oinez egin behar zen joan-etorria, orduetako bidea baserritik, ondorioz tarteka gutxitan egin ahal zuten etxera bisita. Familietatik urrun, bizimodu erabat gogorra. Beste biek, baserritar-artzainek, bi ziren hauek ere, mendi barrenean zituzten baserri eta lurrak, eta baserri osteko mendi-gaineko lautadan artaldearen larreak, erosoa zuten, beraz, goizean artaldea larrera bota eta gauez etxeratzea.

 

Apaizak bazekien arkumeari buruzko galdera egin ziona artzaina zela, zehatzago, artaldea auzoa bertan zeukana.  Ez zen harritzekoa ardien gaia aipatzea, galdera mota zen ezustean harrapatu zuena.

- Zer esan nahi duzu?.     

- Artzain bakoitzak apaizari arkume bat ekartzeko ohitura izan da beti auzoan.

- Ze ohitura?.

Argitu zion agian garai batean obligazioa ere bazen delako ohitura: urtean arkume bat ekartzen zion apaizari artzain bakoitzak. Seguruenik opari itxuran mozorrotuta garai bateko hamarren haietako arrastoa besterik ez zen. Nork daki, apaizen batek jarritako beharra izan zitekeen ere. Aspaldiko garai bateko kutsu edo oihartzuna zerion ohitura nolanahi.

Geroago jakingo zuen apaizak, ordainez, tratuz edo oparia zuritu asmoz,   bazkaria ematen zietela artzainoi apaizetxean.

- Baina ez daukazu zergatik ekarri arkumerik, aspaldiko ohiturak dira horiek eta ez dago zergatik jarraitu.

Beste arazo bat zebilen artzainaren buruan.

- Begira, jauna. Berorren aurreko apaiza etorri zenean, artzainok elkartuta erabaki genuen ohitura horrekin etetea, ez genion apaizari gehiago arkumerik ekarriko. Hala egin dugu azken urteotan. Apaizak ere ez zigun ez gogoratu, are gutxiago eskatu. Eta hor bukatu zen arkumea apaizari ekartzeko ia obligazioa zitzaigun ohitura.

- Ez nuen horren berririk, baina ez dizuet hortaz aipamenik ere eginen.

- Besteak egin dezatela nahi dutena, baina nik ekarri eginen diot, berorrek esaten didan egunean.

Tematuta ikusten zuen, zioen ahots tonuak erakusten zuen Ugarteren irmotasuna.

- Tira gizona!

Eta azaldu zion halakoren batean benetako sakoneko arrazoia.

- Begira, egia esango diot, jauna:  iazko urtean oso suerte txarra izan nuen artaldearekin. Jaungoikoaren zigorra izan zen, apaizari arkumerik ekarri ez niolako.

Txundituta begiratu zion apaizak.

- Etzazula Jainkoa artaldearen gorabeherekin nahastu.

- Nik hala uste dut.

Ez zegoen gure artzaina bere erabaki tematitik ateratzerik.

Saiatu zen apaiza kontrako arrazoia jartzen.

- Gainera zer egin behar dut arkume oso batekin, arreba eta ni, biok bakarrik gara-eta.

- Berorrek ikusiko du zer egin.

Ez zirudien konponbiderik zegoenik.

 

Agian gure artzainari auzoan gertatutako gertakizun larri baten oihartzuna zebilkion barnean, subkontzientean. Artzain izatea beste deliturik ez zuten auzoko bi artzain fusilatu zituzten gerra zibilean. Aurreko mendi barreneko larreetan  bazkatzen zituzten artaldeak, magaletako zelaietara eramanak zituzten ardiak. Hutsik zegoen baserri alokatu bat zuten babestu, gaua egin, atseden orduak bete eta jatorduetarako. Argindarrik ez zegoenez, kandelak eta kriseiluak erabili ohi zituzten gauean etxe barneko batetik besterakoetan. Gerra garaia zen, eta aurreko mendian zegoen egonkortuta frentea. Artzain eta artaldeak bi lubakien erdi parean zeuden, beraz. Gerrak azaleratzen ditu barne ustelen eta interes sasikoenak. Barne pozoituen zorna gordeenak atera ohi ditu. Inguruko batek bazuen barnea jaten zion herra politikoren bat nonbait. Bestelako interesen bat ere, agian. Espioitzat salatu zituen artzainok: mezuak bidaltzen omen zituzten kandela eta kriseilu argiekin aurreko mendiko frentean zeudenei.  Morse kodigoa ikasiak ote ziren ba!. Baserri barnekoen gaueko joan etorriak besterik ez ziren, kriseiluak eskuan argi egiteko. Atxilotu, kartzelaratu eta fusilatu zituzten. Batek emaztea eta 6 seme-alaba zituen, besteak emaztea eta hiru seme-alaba.

Fusilatua izan ziren herriko apaiza eta emakume bat ere. Ez ziren apaizaren bila auzora joan, ez baitzegoen errepiderik. Amarrua erabili zuten: alboko herrira deitu zioten hileta-elizkizun aitzakiaz. Apaiza joan ez joango, arrebak esaten omen zion: “zer eginen dizue, katolikoak dira eta”. Joan egin zen.  Helduaz bat atxilotu ere. Hondarretara eraman eta fusilatu zuten.

Ez da ia  emakumeari buruzko aipamenik auzoan. Honetaz ere!.

Gure kontakizuneko artzaina libratu zen, egun haietan artaldea larre haietara eraman ez zuelako. Baina arrasto sakona utzi zion agian.

 

Arkumea noiz nahi zuen, beste aukerarik ez zion uzten apaizari, hori zen honek hartu ahal eta behar zuen erabaki bakarra. Zer erantzun ez zekiela, artzainak berak aholkatu zuen.

- Aurten ere izanen dira garizumako sermoiak.

- Jakina!.

Astebeteko sermoi-aldia egiten zen auzoan, zeinetan hizlaria kanpoko apaizen bat izan ohi zen.

-  Ekarri beharko du sermolaria ere.

- Igandetako sermoiekin nahikoa ez eta, ezingo zaituztet aspertu neuk aste osoz.

Onartu zion aholkua. Sermoi-aste aurretik eramango zion arkumea, etxean mahaikide bat gehiago zuenerako. Abisatuko zion ze astetan izanen ziren hitzaldiok eta noiz ekarri arkumea.

 

Pedro, bizi guztian artzain, goi larreetan artaldearekin ematen zuen gutxienez urte erdia. Ezkondua. 5 seme-alaba bizi eta jatorrak zituen. Zakar eta trakets itxurakoa, hitz gutxikoa, jendearekiko harreman urrikoa, hala zirudien, zen ere. Ezin bihozberagoa hurretik tratatuz. Bere arloan eta bizitzari buruz, jakinduria eta esperientzia aparta zuen, bizitzako unibertsitateak irakatsitakoa. Ez da jakintsu ez den pertsonarik. Gizarteak sailkatu ditu artifizial eta interesatuki jakituria batzuk, eta gutxietsi, baztertu eta alferrikaldu beste asko eta asko. Xahutzailea da gizarte hau, pentsatzen zuen apaizak Pedrorekin biltzen zen bakoitzean.

 

Joan zitzaion apeza baserrira unea heldu zenean arkumeari buruzko zertzeladak zehaztera. Bazekien zein zen ordu ona etxean harrapatzeko artzaina.  Artaldearekin zetorren baserrira. Ehun bat ardi izango zituen, agian gehiago. Apaizak bazuen beti zirikatu izan zuen jakin-min bat, artzainak artaldearekin ikustean kilimatzen zuena.

- Ardi denak ezagutzen dituzu?.

- Denak.

- Asko dira baina.

- Zenbat gera auzoan?, 100 pertsona?. Ezagutzen gaitu berorrek?.

- Nola ez.

- Ba nik ere berdin. Banan banan ezagutzen ditut ardi guztiak.

- Baina nola, denak dira eta ia berdinak.

- Berori ez da jabetuko, baina bakoitzak du bereizgarriren bat.

- Harritu egiten nauzu.

- Berorrek ezagutuko luke auzoko edozein ahotsetik?

- Jakina.

- Nik ere berdin, ardi bakoitza ezagutzen dut bere “bee” tik, hori da bere ahotsa eta bakoitzak du berea, bakoitzak besteengandik ezberdina.

- Ez nuen esango!

- Zer adierazi nahi duten ere badakit.

- Kontatu egiten dituzu etxera dakartzazunean?.

- Ez dut kontatu beharrik, biltzen ditudanean, begirada batez badakit denak dauden ala ez, eta falta dena non egongo den ere bai.

- Ondo ezagutzen dituzu.

- Bakoitzaren maniak, joerak, trikimailuak, … ere ezagutzen ditut.

Agian artzainak ardiak berak eliztarrak baina hobeto ezagutzen zituela burutapenekin itzuli zen apaiza apaizetxera.

 

Otso bat ikusi omen zuen norbaitek goialdeko lautada zeharkatzen. Ala iruditu omen zitzaion. Beste batek txakurrarenak ez ziren arrastoak aurkitu omen zituen. Gure artzainaren artaldearen bazkalekua, hain zuzen. Beste esamesarik ez zen egon aldi batez auzoan. Dena zen “omen” eta “zirudien”. Baina beldurra, izua ere bazen, izan zen egun haietako auzoko sentipena. Isilpean bezala aipatzen zen. Errespetu ia erlijiosoz. Animalia mitikoa zitzaien otsoa, agian artzain gehiago zegoeneko kulturatik zetorrena eta oraindik zirauena. Beste artzainek ez zuten uste izan apaizari arkume-eskaintzak otsoaren aurkako jainkoaren babesa lortuko zutenik. Gure artzainak, baina, urteroko erritoa beteko zuen Aste Santua hurreratzean.

- Jauna, noiz nahi du arkumea ekartzea?.

 

Tratuan trabatu ziren artzaina eta apaiza.

- Zer egin behar dut nik arkumearekin, non gorde, nork hil eta prestatu, ...

- Nahi badu utzi hori neure kontu, neuk hil, larrutu eta gertatuko dut.

Akordio batera heldu ziren. Apaiza bera ere lasaiago geratu zen, ardura bat kentzea ez ezik, artzainari ere arintzen ziolako arkumearen galera.

- Zeu geratu larruarekin, buruarekin eta barrukiekin, niri bildotsa sukaldean maneiatzeko prest ekarriko didazu.

Erraz eman zion baietza Ugartek, gustura entzun zuela ere zirudien.

- Eroango diot esandako egunean arkumea.

 

Auzo txiki baten dena jakiten denez, apaizari arkume opariarena ere jakinen zen. Apaizaren belarrietara  ez zen heldu beste artzainen jarrera zein izan zen. Nolanahi ez zuen beste arkume eskaintzarik jaso. Baina artzainokin harremana beti bezain adeitsua jarraitu zuen izaten. Urte askoren bolada ondoren, ordurako beste destino batetan, mendi-txango batetan hara non egin zuen topo larre zabaletako artzainetako barekin.  Apaizak ezagutu zuen, artzainak apaiza ez. Apaizak eman zion bere berri. Aurpegi osoa argitu zitzaion artzainari. Ez zuen bakerik izan apaiza txabolara eraman zuen arte; gazta, ogia eta ardoa jan-edanez eman zuten ordubete luzea auzoko egun iraganak gogoratuz. Ez zen inola ere itxurakeria, bien arteko oroitzapen trukaketa adeitsua baizik.

 

 

Otsoak ez zuen eraso artalderik urte haietan behintzat. Arkume oparigileak ohiko gorabeherak izanen zituen artaldearekin, baina apaiz lehortearen ondorioz auzoa erretorerik gabe geratu zen arte, arkumea jan zuten Garizumako sermoi astean auzoko apezak arrebak eta hizlariak.