Mispillibar

I T A L I A

Errekarro sakonak osatzen dituzte lur barrutik itsasora doazen mendi bizkar luzeek. Tunelez zeharkatzen ditu mendiok autobiak; erreka-zuloak, ordez, zubi ikaragarri garaiez. Tunela eta zubia besterik ez da autobia kilometro luzeetan bai Frantzia aldetik, baina  Italia aldetik batez ere. Eta gu Leitzarango tunel eta zubiak zerbait zirelakoan geunden. Sudupek badaki nonbait euskaldun gutxi datorrela hemendik bere zubi eta tunelekiko harrokeriak jotzeko.

Autobide astakeriak ez dira Euskal Herriko patrimonioa soilik.

Tunel eta zubiez gain, ezberdina da Italiako autobide hau. Ez du arzen edo alboko tarterik. Ugariak  dira, bai, atseden guneak, baina motz eta meharrak, nahiz ikuspegiagatik batzuk izugarri erakargarriak izan. Jite propioa du Italiako norabide-herrien iragarki oholeriak ere. 

Autobidea berritze lanekin moztuta egotea ere ez da Euskal Herriko patrimonioa: edonon dago berrikuntzaren bat. 40 kilometroz izan dugu autobidea joan etorrirako bide bakarrarekin. Koplarik gabe eteten dute norabidea. Herri aurreratuen pribilegioa ote arduradunek nahi dutena egitea!.

Bidesariak, ordainketak… takian potian, Irurtzundik Zaragozara bezala. Ezin egin ibilaldi luze bat joanaldi batetan. Konpainia-enpresa asko sartu da negozioaren usainera, bakoitza bereari, ez bidaiariaren erosotasunari, begiratuz.

Izugarriak dira kamioi ilarak Austria alderako autopistan. Kamioia da garraio gailu nagusia Europan. Ekonomiaren bilakaeraren ondorioa. Bakarren irabazia. Zergatik ez trena Errusian bezala. Garbiagoa eta merkeagoa.

Dena mendia da Italiako lurralde hau. Mendi garaiak ikusten dira. Herriak, herriak eta herriak mendi magalean. Goietan herri batzuk, beherago beste batzuk. Basoaren erdian denak, urruti, isolatuta. Horrelako parajean bizi den biztanleak nahitaez berezia eta ezberdina behar du izan. Nortasun propioa, kultura propioa, mamitu behar da   hor ikusten diren herrietan, gaur egun bakartasuna arindu bada ere.

Berotegiak. Izugarrizko flasha. Kostaldetik Italiara sartuz dena ikusten da berotegi lehen kilometro etengabeetan. Sororik ez dago, malda baita dena; malda oro da berotegi, zapalda zabaletan kokatuta. Tuneletik atereaz bat, zubia behatoki, han dituzu aurrean, mendi goian eta mendi behean, berotegiak. Ez dute gain kurbatua Euskadikoek bezala, planoa baizik. Txabola zabalak dirudite. Herri ezberdinetako nekazariekin harremanetan jartzeko irrikak jo nau, ze barazki lortzen duten jakin nahiez.  Zerbait berezia landu beharko du Euskadiko nekazariak Europako merkatuan hauekin  lehiatu behar badu.

Auto txiki asko ikusi dugu, gure lehengo 600aren parekoak, Fiatnanoak.

Aurrez iragarrita daude herriak, baina herriak berak ez du herriaren iragarkirik sarreran, eta behin ere ez dakigu zein herritan gauden. Zeharo ezberdinak dira herriak hemen. Herri polit asko utzi dugu ikusteke: euripean ez dago inora joaterik.

Txalet eta etxetxo asko ikusten da baso eta mendietan. “Un chalet en la sierra”. Liberalismoa, bakoitzak berea.

Ermita mendi tontor zorrotz puntan egotea, ez da Euskal Herrikoa bakarrik.

Elizak gailentzen dira nabarmen herrietan, hemen ere.

“Italia is diferent”: hilerriak behintzat bereziak dira.

Mendikate zabala pasatu dugu, kilometroak eginez mendi tartean. Zuhaitz gaztetxoko hariztiak dira. Ez dago ganorazko basorik. Ez dirudi Etxarriko Digante eta Patriarkarik dagoenik.

Atzo couscus, gaur espagetia soilik afaldu dugu kanpineko jatetxean. Ez zegoen besterik. Bakarrak ginen. 9000 lira. Hemen milaka liraz ordaintzen da dena.

Jende adeitsua, hitz egin dugun bakarrak behintzat: autopistetako ordain etxoletakoak eta Vilanueva de Albengako plazan kanpinaz galdetzeko hitz egin diegun hiru agureak ere. Berbariak eta sinpatikoak hirurak.

Euria izan dugu lagun Lansargues-en jaiki aurretik hemen oheratu gareneraino. Logura ematen du euri tanten lona kontrako danbor-hotsak; lausotu egiten du ikusmena, aldiz, errepidean.

Denda muntatzeko tartetxoa adina bakarrik atertu du.

Kanpina: Villanueva de Albengan jarri dugu denda. Kanpinean. Cetera una volta da kanpinaren izen kilikagarria. Behatoki zoragarria den gain batean. Eguzkia bakarrik falta zaio leku pribilegiatu honi. Albenga zabala aurrean eta  itsaso zabalagoa urrutira, lur zabalak, herriak, aireportua,  ez dakit ze kirol-pista behean, tontor batean eliza  eta herritxoak magalean, mendiak bi aldeetara, autobia erraldoia mendian gora... Toki paregabea.

Maiatzaren 13a. Larunbata. 3.a

LIGURIA

Erroma Inperioaren historiatik eta latineko itzulpenetatik ezaguna eta entzuna, gaztetako imajinazioak ematen dion misterio kutsua duen Ligurian gaude. Italiako Rivieran, Mediterraneoko Alpeetan, itsas alboko mendi baten magalean, mendiz inguraturik. Balkonada da kanpina,gure dendaren kokagunea, Albengako haranaren gainaldean.

Txori kantariak, noizbehinka marramiau egiten duen katu beltza, eta inguruan bazter batean dugun Milanoko bikotea gara hemen bizi garan bakarrak. Hor beheko eta han goietako zuhaitz artean galdurik bada denda eta bungalow gehiago ere.

Gurdizko zaldi lasterketarako hipodromoa da hor beheko pista. Hegazkintxoentzakoa da aireportua.

Albenga. Herri zaharra. Erromatarren egitura gordetzen omen du alde zaharrak. Pare bat harra luze eta arra bete zabaleko harlosaz estalitako zorua, guardasol irekirik ia hartzen ez duten kale estuak, zubitxoak bailitzan etxeak bata besteari lotu eta eultziz kale gaineko kontrafuerte, horma-bular sarriak, mudejar tankerako adreiluzko dorre garai ugariak, gaur etxeen orma baina hiri hertsia zela adierazten duten harresi hondakinak, hirira sartzeko  arkudun ateak… zoriona da eguerdiko bakardadean euripeko guardasol aterpean Albenga zaharreko ibilaldi lasaia.

Baptisterio edo ponte-eliza da guretzat eraikuntza ezezagun berria. Oktogonala, adreiluzkoa. Eliza alboan dago, elizatik berezita. Ba omen ikusteko bitxikeriarik barruan, baina itxita dago.

Erromatarren mosaikoak, duomoa, eraikuntza zaharrak erakustoki bihurtuta, mila bazter eta kantoi atsegin, santuak orman beraientzako zulotxoan noizbehinka... Adreiluzkoak dira eraikuntza denak.

Zabala da Albenga berria, berriki eraikitako beste edozein hiri bezalakoa. Badu bere turismo gunea, betikoa, denekoa. Ez da batere atsegina hondar iluneko hondartza estu eta oraingoz zikina.

Denda eder ugari, ugariagoak pizzeriak. Izanen da non afaldu. Fruta eta barazkiak saltzen dira, ez garesti, kalean, gure dieta gorde ahal izango dugun itxaropena sortuz.

Pipildu dira kaleak bazkal ondoren, guk alde egin dugunean.

Arabiar asko ageri da. Etorkinak. Talde propio berezia osatzen zuten plaza batean.

Kultura usaineko ezer ez dugu antzeman, ez musika-emanaldi, antzerki, hitzaldi...  iragarki edo antzerakorik.

Alassio. Turista herri petoa. Bere Santa Klara irla du badia zabalaren ertzean, arratoi edo balea dirudi. Hondartza estu luzea: ikusezin egiten dute kabinek ibiltariarentzat.

S. Anbrosio eliza: handia, pintura aldare argi-armiarma santu-irudi askokoa. Lourdesko kobazulo handia, 3. gizaldiko martiri mordo baten hezurrak kristalezko kutxa batetan. Adineko atso koadrila zegoen arrosarioa ozenki errezatzen arratsaldeko lauretan. Erromaniko tankerako 7 solairuko dorre zahar berezia du interesgarriena: estuko edo igeltsuzko kanpoaldea, adreiluzko erromaniko tankerako leihotxoak, dorre-punta zorrotza… berezia. 

El mureto: artista ezagunen firmak daramatzaten azulejoz osatutako horma, metro eta erdi gorantz, berrogei eta hamar bat metro luze; bada bertan lan politik; bitxia.

Alde zaharrak ez du graziarik. Saltegi ona eta dotorea du. Pare bat eukalipto handi eta hiru palmondo izugarri garaiak ditu plazak.

Bati galdetuko Muretoa non, eta hara non Colonbian 10 urtez egondakoa zen, gaztelaniaz zekiena.

Petrarca zuen izena  Albergako  kale batek, Alassioko beste batek, aldiz, Dante.

Handiak dira kale hormetako hildakoen eskelak, bi folio adinakoak, ondo landuak, ertz beltz zabalekoak, inprimatuak; “pegada” itzelak osatzen dituzte. Horientzat ez du balio “divietto di affisione” debeku-oharrak.

Inserso autobuskada hemen ere, baina “a lo pobre”, behartsu itxuran, bakoitza bere janari eta guzti dakartzate edo datoz. Baina etorri egin dira!!!.

Ikusgarria dakusagu ingurua itsas gaintxoan doan errepidetik. Laigueglia, Andora, S. Bartolomeo al mare, geldialditxo bat egiteko herri tentagarriak dira. Bere alde zaharra, -borgo medievale-, iragartzen dute. Nekatuko garen beldur, aurrera egin dugu tentazioa gaindituz.

Mendiarteko haran baten itsas kontrako bukaera da herri bakoitza, S.Bartolomeo ezik. Hau goi batean dago; eliza gailenetik beherantz zabalduz doa herria.

Turismora zuzendu dute herri-jarduera herri denek. Jende gutxi dabil gaur, giza-izurritea izango da udaran.                 

Elizak agertzen dira gailen herri guztietan.

Bitxikeria:  errepide kontra, lorategi bateko baranda gainean, pinu bat bere sostengu, zumezko ipurdi estu biribileko morez pintatutako ezarleku bat ageri zen, adornurako agian.

Autoen administraziorako lurraldeak behintzat ez dira zabalak, ez dakit hirika, probintziaka ala nola banatzen diren. Savonak eta Imperiak Espainiako kontakera zaharra dute: herriaren lehen hizkiak eta sei zenbakiko zenbaketa. Ez dakit probintziak diren ala bestelako administraziorako lurraldeak.

Imperia. Arkuen herria. Portu kontrako kale luzeak, barrualdean plaza nagusira jotzen duten hiru kaleek, plazak berak ere, arkuak dituzte. Ez dakit zeren aterpe. Agian euri asko egiten du beti,  egunotan bezala. Alde zaharrak ez du graziarik. Eliza ponpoxoa da hemengoa ere, saindu hezurrik ez du baina bai arratsaldeko seietan apaiza zuzendari dutela arrosarioa ozenki errezatzen duen atso koadrilatxoa. Santu horma-zulo potxoloa kale batetan: noizbehinkako ezuste atsegina. Arkupe luze bat da gazteen topaleku, Kamerun urrun duen Iñaki bat dabil bertan. Oso herri animatua, jai bezperako bizitasuna du gaur: jendea jaiko jantzita, kafetegiak jendez lepo. Emakumeen takoi zabal altuak, bakeroak... denekoak bihurtu dira jantzi guztiak, ez dago jakiterik ze herrialdetan gauden, etxura edo koloreetan zein den Italiako janzkera mota. Ispilu biselatu ederrak ageri dira arkupeetako zutoin zabaletan: bere burua begiratzen du bertan oinezko koketoak. Oso animatuak daude gizonezkoen hile apaindegiak, koketoak dira nonbait gizonezko italiarrak. Polita da Inperiako kafetegiko leiho kuxkuxero  batetan orduak patxaran pasatzea. Pasta fresko asko egiten da hemen, dendetan bertan daude pasta egiteko makinak, denen agerian. Lotuta daramatzate txakur denak kaleetan, parkeetan, aldiz, solte. Zakarrontzi asko dago, paperontzirik ez.

Portua du Imperiak, portu zabala. Arrantzontzi txikiak nagusitzen dira,  badira kabotajeko handi bakar batzuk ere. Trenbidez sartzen dira bagoi handiak hirian barrena porturaino.

Bada pasta fabrika handi bat ere portu inguruan: AGNESI, guretzat ezezaguna. GALLO  edo balitz...

“Soigni el estatat”  aholkua taberna bateko atean.

 “beba coca-cola” y “cuide la salud”

“Non potete murare le idee”  zioen pintada batek kaleko orman.

 Komunikabide publikoa.

7etan ixten dute gasolindegiek. Lortu daiteke gasolina gasolindegi batzuetan beranduago ere dirua sartuz, baina erne ibili behar da.

Inguruak begirada ezberdinez begiratuz bueltatu gara Albengara.

Itsas-entsalada eta ase  gaituen pizza erraldoi banaz afaldu dugu.

Gaueko ilunpean, igelen kantu lakarra airean. Argi multzoa beterik ez da Albenga urrunean gure behatokitik.

Maiatzaren 14a. Igandea.4.a

Genoa Golkoko beste aldeko mendiak ikus ditzazkegu  goizean, ostarte zabalekin argitu baitzaigu gaur eguna. Golkoaren zabalera handieneko ertzean dago kokatua Albenga.

M. Luisaren katarroaz gain, euriak eta giro hezeak sortu digu arazoa: kondentsazioz-edo denda azpiko sakonerara ur asko pilatu zaigulako, busti egin zaigu koltxoi tapaki izararen erdia. Natura porta zaigunez, hor daude zintzilik, Albenga eta Golkoaren ikur bailitzaz, eguzki epelean dilindan.

Umeltasunaren  umeltasunez, zizareak ateratzen zaizkigu, harripetik bailitzan, aurreko esterila azpitik.

Eguzkiaren eraginez edo, txorien elkarrenganako maitasun deiak ozenagoak biziagoak ugariagoak dira urruneko autoen oihartzunak soilik urratzen duen isiltasun hezean. Eguzki mehe pean ugariagoak dira mendietako berde tonuak kontraste handiagoz berezituz. Mendi tontorreko dorrea bera argiago nabarmentzen da osteko laino zuriaren kontra. Gorantz eta gure garaieran doanez autopista aurreko mendi magalean, dir-dir  egiten digute autoko metalek, gurpildun ziogotan presoek bizi direla mezua bidali nahiko baligukete bezala.

Parapentea agertu zaigu aurreko aire-zabalgunean helikoptero edo hegazkinen ordez. Aireportuko berdegune zabalean lurreratu da. Ezin ba huts egin.

Ceriale: Turisterria. biztanle denak eraman zituzten esklabo sarrasinek 1637an. Ez dugu sarrasinen aurkako defentsa dorrea aurkitu. Hemen dabiltza, baina, arabiar eta afrikar etorkinak, iraupenerako  inbasioan, europarrentzat lanean.  

Errepide arrunta da gaur egun erromatarren Via Augusta hura. Erromatarren garaian lez, beste tarterik ez eta itsasgain doa errepidea bidaiari patxadatsuen atseginerako. Ziztu bizikoek hobe dute begirik ez kendu errepidetik, etengabekoak baitira bihurguneak.

Borghetto Santo Spiritu. Izenari dagokion herri dotorea. Bere zigilua du honek: beste herrien antzerakoa arren, ezberdina egiten du bere grazia propioak.

Herri zaharra: bi kale luze paraleloek, kale biak elkartuz eta arnasa emanezko guneak eta alboetara irtenbide diren etxepeko kalexka pasabide zabal bobedadun ilunek osatzen dute alde zaharra. Marokoko berberen eraikuntza bereziak gogarazi dizkigute, non kale eta pasabideak etxepeak diren. Pribilegioa da kale hauetan ia bakarrik, norbere pausoen oihartzuna lagun, paseatzea.

Eliza: erabat loratua zegoen prozesioan eramateko gurutze erraldoi berezia, apaingarri  metaliko zuri  eta pintatuz gainezka, eskuleku apalez gertatuta; Mandoa izeneko koadroa: -egilea eta urtea jartzen ditu-: mando bat agertzen da belaunikatuta apaizak paliopean daraman kustodiaren aurrean; koadro eta irudikapen bitxia, bada istorioren bat; pitxia bat da kanpoko atearen heldulekua, Kristo batez osatua.

Lur barruko jendea dabil hemen ere kaleetan igandean, itsasertzera egun pasa etorrita.

Angelak ere badu taberna Borghetton.

Ugariagoak izateaz gain, Euskal Herrian baino altuago daude minigonak Italian, motxagoak dira alajaina.

XII. gizalditik honakoa omen da olioa herrialde honetan. Euren esanetan munduko onena. Oso ona da, izan.                              

Toirano. Mendi biluzi izugarrien babesean, Erdi Aroko kaleetako bakardadean hemen ere, lasaigarria da eguerdiko ibilaldia. Kale luzeak; erromatarren kapitel sendoz burutuak daude arkuetako zutabe batzuk. Autoak dabiltza gaineko erdian kaperatxoa duen Erdi Aroko hiru begiko zubi potxoloaren gainetik, garai batean zaldiak bezala. Zubi kontra bada garbitoki auskalo noizkoa, errekako ur garbi etengabeaz  baliatzen dena.

Argazkia ateratzeko tentazioa gainditzea ez da erraza hainbeste txoko xarmanten aurrean.

Ahatek ez dute atsegin korronte bizian igeri egitea,  albotik saihesten dute uraren eroana.

Orma batean ehunak neurtzeko ibiltzen zen burdinazko neurri ofiziala: arra beteak ematen du neurria.

Ibilbideko hiri - herriak:

* LIGURIA.  Albenga, Alasio, Imperia, Laigueglia, Andora, S. Bartolomeo al mare, Ceriale, Borgeto Santo Spiritu, Toriano, Borghetto, Loano, Pietra Ligure,Finale Ligure, Noli, Spotorno, Savona.

* Genoa Golkoa: Borgueto, Nali, Savona,Castelbianco, Nasino, Alto, Capruna, Colle Capruna, Ponte di Nava, Pornasio, Pieve di Teco, Pogli di Orfovero, Genoa, Nervi, Camogli, Rapallo, Chavari, Sestri Levante.

* MEDITERRANEOKO ALPEAK,  Bardineto, Galizano, Valsorda Santutegia,  Garesio, Zuccarello, Cisano sul Neva.

* TOSCANA. Marina di Massa, Sestiri Lebante, Fiascherino, Tellaro, Lerici, Portovenere, Sarzana, Monterroso al mare, La Specia.

* RIVIERA APUANA. Camaiore, Viareggio, Pisa, Lucca, Carrara, Masa.

* IPAR-EKI TOSCANA: Massananosa, Peccia, Collodi, Montecatini, Firenze.

* APENNOAK. EMILIA ROMANA. Casanova, Roca de S. Casiano, Rimini, Ravena.

* SAN MARINO.

* MARCHES. Catolica, Gradara, Capone,  Urbino.

* EMILIA. - San Apolinar di Clase, Cecena, Forli, Bolonia, Ferrara.

* REPUBLICA DE VENETO- Padua, Bataglia, Rovigo, Montagnana, Este, Monselice, Mestre, Venezzia, Vicenza, Monte Berici, Noventa Vicenta, Montebello, Soave,Verona, Mantua.

* FRIULI- Portogruaro, Aquileia Velvedere, Grado, Udine, Palmanova, Triestre, Muggia, Aquileia, San Pier de Isanzo, S. Martil del Carso, S. Michel, Gorizia, Cormoris, Civitzte del Friuli. .

* TRENTINO-ADIGE GARAIA. Carbonare, Bolzano/Bolzen, Merano/Meren, Venosta bailara, Glorentza, Sarentino/Sarenthein, Paso Penne, Vipitento, Brunico bailara, Brunico, Bresanone, Trento, Brenta Mendiak, Redena bailara, Genova bailara, Paso Campo Carlomagno, Tovel lakua,  Dolomitak, Ortisei, Paso Gardena,

* BELLUNO. Paso Campolongo, Arabba, Paso di Falzzanera, Cortina de Ampezzo, Paso Pordoi, Canazei, Monzon, Paso de Costalugna.

* Garda lakua. LOMBARDIA. Berscia, - Milan, Pavia, Certosa de Pavia.

* TOSCANA. Siena, Monteriggioni, Colle di Val d´Elsa, S. Gimignano, Volterra, S. Quirico d´Orcia, Pieza, Montepulciano, Torrita, Sinalugna, Lucignano,  Trasimeno lakua, Torre Sella.

* UMBRIA., Peruggia, Asis,

* LAZIO-LATIUM.  Cascata di marmore, Poggio Bustone, Pediluco, Rieti, Narni, Amelia, Lugnano, Guardea, Bashi, Orvieto, Montefiascone, Viterbo, Orte, Terni, Spoleto, Monteluco, Todi, Erroma, Ostia, Tarquinia.

* PIAMONTE. Asti, Acqui Terme, Alba, Castagnito, Monferrato, Casale de Monferrato, Albugnano, Po ibaia, Abbadia de Vezzolano, Superga, Chieri, Torino.

*  Ivrea, Verres, AOSTA, Isogne,  Aosta, Courmayer, Chamonix, Savarenche bailara, Paradisu Handia, Fenix, Garin, Valtournenche, Breuli, Cervinia, Pantaleon Saindua, Aymaviles, Pondel ibaia, Cogne, Lillaz, La Thuile, San Bernardo Txikia.

- FRANTZIA. Aux en Provence, Nimes.

Maiatzaren 11.  Osteguna. 1.a

FRANTZIA

Ospitaletik pasatu naiz  urteroko azterketa egiteko. Markapasosa ondo dago. Bihotza auskalo. Orain aparatua soilik begiratzen baitidate, lehen bihotza ere begiratzen zidaten. Azkunak dirua aurreratuko du, baina gaixoaren patxadarik ziurtatu ez.

Maria Luisak, ostera, lagun txarra bereganatu du bidaiarako: txakurreztula du.

Mugan txakurrik ez dagoen arren, ziur gaude nonbaiteko bideo batetan grabatuak izan garela.  Atutxa guztien konputagailuek Berta bakarra osatu dutenetik, mugak ezabatu aurretik baino kontrolatuago gaude. Gaur egungo askatasunaren  esklabutza. Bisitatuko dugun Italian katez lotzen zituzten esklaboak, konputagailuz kateatzen gaituzte gu. Haiek eta gu, esklabo, diruaren eta agintearen zerbitzari.

Atlantikotik Mediterraneora.

Bearnon hasi gara, lur zabal ondo zainduetan, mahastiez gozatuz. Lurralde guztiek dute bere mahatsa. Baita bere ardo berezia ere. Munduko onena gehienetan eta onena ez bada ardo onenekin nahasteko eramaten dutena. Ez da bere ardoaz harro sentitzen ez den herririk. Italian ere hala izango da. Azkenean eta askotan, marketin arazoa besterik ez bada ere ardoaren hori.

Frantzia nekazaria. Lur landua da begirada barruko  lur dena. Txukun zaindutako lurra. Halakoa izan da egun osoz zeharkatu dugun Frantziako lurralde dena. Bera bezain eskuinekoa izanik ere, Chiracek gari ale bat bera ere ez dio barkatuko  Aznarri Europako nekazari arazoetan. Agian, Feliperekin  bezalatsu, tratu-gai erabiliko du nekazaritza terrorismoaren aurkako laguntzaren truke.

Zergatik ote arkazia dela nagusi hemen, autobiaren ertzetan behintzat.

Baso-kasko asko dakusagu han-hemenka. Sakanako harizti-pagadiak ditugu amets. Izan ote  hemen holakorik: Italiatik egin omen zuen bidea pagoak Euskal Herrira, beraz Frantzia zeharkatu zuen,  zergatik galdu ote hemen pagoa?.

Ez dugu ikusten herririk, etxe solteak baizik. Zergatik lurralde batzuetan herrietan elkartzen  dira biztanleak, baserriak eta nekazal etxeak; beste lurralde batzuetan ordea ez, Euskal Herrian kasu, non sakabanatuta dauden. Baserriak.  Gerra, lapurrak, elkar babestu beharra, lurraren egitura... zerbait horrelako dago herrien egitura nolakotasunaren eraginean.

Hasi gara herritxoak ikusten, urruti xamarretik bada ere. Elizak nabarmentzen dira hemen ere. Xumeak dir elizok, punta zorrotzeko dorre motzekin.

Lourdesera erromesaldi garaietatik ezaguna dugun Gave ibaia. Ur asko eta garbia darama. Urtzen ari dira mendi garaietako elurra. Urbasak, aldiz, bere golkoan gordetzen du ura, itzuri zuloen arabera  kanporatuz.

Lurralde honetan ere elur asko da nonbait: arbel teilazko pikoak dira teilatuak,.

Lurralde ondulatuak, berdeak, erakargarriak.

Herri bakoitzari bere industrialdea dagokio, handia edo txikia, herriaren arabera.

Deneko gaitza: errepideko obrak. Palak, kamioiak, galipoteroak, zilindroak... hautsa!!!. Sakanan gaudela dirudi.

Gizakiaren hobeari begirako lanak ala auto gehiago saltzeko bidea dira errepideak,?. Autoa zen sasoi batetan Espainiako ekonomiaren ardatz nagusia.  Autobien eraikuntzak gizendu du Roldan askoren poltsikoa ere.

Lur zabal polita ere aspergarri bihurtzen da orduetako kilometro  luzeen ondoren.

Zuriak dira Frantzian polizien autobusak. Edozein dela ere furgonaren kolorea, presoa beti preso.

Autobiako norabide biak bereizten dituen tarteak ez du bi metroko zabalerarik. Sakanako autobia berriari, ordez, 12 metroko tartea eman behar omen diote zenbait tartean, hala diote. Hondatzen hasi ezkero, ahalik eta gehien hondatu, hori dirudi dela gure agintarien filosofia. Lur asko dagoelako izanen da, edo auskalo ze poltsiko gizen areago gizendu nahi delako. Hemengo tarteko hesia sastraka antzerako berdegune trinkoa da, segurtasuna ziurtatuz. Politikoek diotena nola ia inoiz ez den egia, gehienez egi-erdia, behin ere herriak  ezin du jakin ze arrazoiz gauzatzen dituezten bere ekimenok.

Inguruko ikuskizun osoa kentzen dute autobiaren ertzeko zuhaitzek. Gidaria ez nahasteko edo. Baina zergatik kendu begirada ingurura luzatze atsegin hori beste autokideei?.

Alboko hesi berdeek pasillo bihurtzen dute autobia.

 Hurreratu egiten ditu herri handiak autobiak, baina herri txikiak urrundu. Autobiaz joan garenetan ez dugu  ia herri txiki bat bera ere ezagutu, bera ikusteko desbideratu ez bagara behintzat. Autobiarik gabe egin dugun tartean, aldiz, beste bizitasun bat hartu du bidaiak. Hurrago sentitzen gara herriengandik, mila xehetasun jasotzen dituzu, pasoan bazoaz ere. Kilometro asko egin behar-eta autobia hartzen dugu, baina hobe genuke bidaia ordu gehiagorako planifikatu eta herrietatik pasatu. Sakanako autobia martxan denean askoz gutxiagok ezagutuko dute Etxarri. Ordizia eta Beasaingo probintzianoek soilik.           

Autobia frantsesek badute bereizgarririk: atsedenleku zabal egokiak, geratu eta bertan lasai egoteko lekuak. Gasolindegi bakoitzak badu berea.

Berdea da hemen ere udaberria.

Urrutira ikusten ditugun tximiniek zabaldutako lurrunagatik edo, gas usai sarkorrak inguratzen gaitu. Kutsadura ez da herri atzeratuen ezaugarria, aurrerakuntzarena baizik. Baina zer da aurrerakuntza?.

Hemengo soro bakoitza ez da zabala. Lurra banatuta dago, agian lur-jabetza bera ere bai. Ez da ikusten elkarlaneko soro zabalik.  Lur komunak ziren, herri lurrak, Europa Ekialdekoak. Galtzen doaz haiek ere. Hemen bakoitza berera dabil. Taldean, meza eta buila konpartitzen dira soilik.

Alanbrezko horreoetan gordeta daude artaburuak. Ez dakit nola libratzen diren arratoiengandik. Zerk bultzatu zituen gailegoak horreoak harrizkoak egitera, harri asko edukitzeak ala arratoiez libratzeko zuten modu bakarrak?.

Bi txakur txankamehedunekin jaitsi da adineko bikotea autobideko geldiunean. Botila bat ur eta palankanatxoa eskuetan zituztela txakurtxoek edan zezaten, baina txakurrek egarririk ez.

Lourdes: laiko heldu nintzen behin bertara eta apaiz atera.

In aeternum uste nuen, hala esaten ziguten, baina hemen noa orain M.Luisaren bikote.

Tarbes: Desagertu egiten zitzaigun urtero Anas apaizkidea Lourdesera erromesaldi egunetan. Bere ustez klandestino zebilen, baina denok zekigun Tarbesera joaten zela bere grabatuak saltzera erromesaldiko bidaia aprobetxatuz. Antolatzaile zelarik, segur aski ez ote zuen kaxatik ordainduko bidaia?. Hau ere fondo erreserbatuen erabilpen okerraren antzerako delitua izanen da, ez?.

Lehentxeago Kantauri itsasoan geunden eta  ordu batzuk beranduago Mediterraneoan gaude.

Lansargues: zelai berdea da kanpina, zuhaitz asko du baina, gaur behintzat, eguzkirik ez geriza egiteko.

Frantziak baditu bazter erakargarriak, baina baita turismorako herri erraldoi eta ankerrak, La Grande Motte bezalakoak. Mediterraneoko kutsadura dira herri hauek.

Maiatzaren 12a. Ostirala. 2.a

Lunel: Itsasoa urrean duen arren lur barruko herria. Txukuna, atsegina.

Couscous afaldu dugu, itsasoz bestalde dagoen Maroko gogoratuz.

Inguruko herritxoak ikusi ditugu. Nekazari herri aspaldikoak.

Bidegurutzeko borobila da gaur egun Frantziaren ezaugarri nagusietakoa, eta esportagarri berezia, hemendik urte gutira borobil guneoz erregulatuko da Europako auto zirkulazioa, Euskadikoa behintzat.

Canes-Niza  inguruko mendiak ere etxez josita daude kilometroetan, zuhaitzak bezain ugariak bihurtu dira etxeok. Herri txukun dotoreak ematen dute. Autobiak ere beirazko panelak jarri ditu alboetan hotsak molesta ez ditzan turista aberatsak.

Rodano mitikoa zeharkatu dugu.

Aix en Provence eta Arles ezagutzeko asmoa genuen baina euriak galarazi digu.

Padura zabalak daude bai atzoko bidean bai gaur Arles inguruan. Ez ditut ezagutzen Espainiakoak, Daimieleko Taulak izan ezik. Euskadikoak oso txikiak dira eta Zumaiakoa, Txingudi eta Urdibaikoak nahiko arriskuan daude; golfari esker salbatu da Zarauzkoa.

Argibide gisa

Maria Luisa eta biok, jubilatu ondoren, udaberri oro bi hilabeteko bidaiak egiteari ekin genion. Maiatza eta Ekaina ziren bi hilabeteok.

Denda edo karabana kanpin batean jarri eta inguruko lurraldea ezagutzea izan da gure jokamoldea.

Kanpadendarekin hasi ginen. Hala egin genituen lehen bi urteak. Euria besterik ez genuenez izan bi urteotan, eta bidaia oso deserosoa gertatu zitzaigunez, karabana bat erostea erabaki genuen eta karabanaz egin genituen aurrerako bidaiak. Marokoko nire txakalaldiaren ondoren, zentzuak bidaia motok bukatzea eskatu zigun arte.

Noiz-non

1995:   Italia

1996:   Alemania, Luxenburgo

1997:   Txekia, Eslovakia

1998:   Holanda, Danimarka

1999:   Portugal, Huelva, Extremadura

2000:   Eslovenia, Hungaria

2001:   Bretainia Handia

2002:   Italia

2003:   Normandia, Belgika

2004:   Suitza

2005:   Maroko

Bidezkoan ezagutu genituen Frantzia, Italia, Austria eta Alemaniako beste hainbat hiri eta lurralde.

Bidaialdi luzeoz gain, hainbat irtenaldi labur egin genituen, bai dendarekin bai karabanarekin. Espainia Estatuko lurralde denetan ibili gara.

Euskal Herriko ibilaldien egunkaririk ez dut, Nafarroako zenbat lurraldekoak ezik. Hain etxeko, hain bertako, hain ezagun izanik, ez dut idatzi beharraren premiarik sentitu.

Bidaia organizatu laburragoak ere egin ditugu:

Noiz-non

1979:   Bretainia

1983:   Bulgaria, Errumania

1994:   Austria

2001:   Turkia

2003:   Irlanda

2005:   Tunez

2008:   Polonia

2009:   Grezia

Azken aldian INSERSOren irteerekin nahikoa dugula erabaki dugu. Adinak agintzen du. Baina egunkariarekin jarraitzen dut. Nire mania edo joera bat da nonbait.

Bidaia eta txango guztion egunkariak ditut ordenagailuan. Oharrak jaso eta egunaren bukaeran oharroi nolabaiteko egitura emateko ohitura izan dut beti. Inolako literatura lan edo ariketa bat egiteko asmorik gabe. Ikusi eta bizitako sentipenak jaso soilik. Ahalik eta txukunen. Besterik ez.

Ez dakit norbaiten interesik sortaraziko dituen nire bidaia egunkariok. Hor daude ordenagailuan eta sarean jartzea erabaki dut. Beste lan batzuekin tartekatuz. Garunak lijer mantentzeko balio dit. Altzeirmenaren aurkako borroka baita jadanik gurea. Asko dira bidai-egunkariok. Ez dakit noraino helduko naizen, Adinak eta ahalmenak jarriko die muga.

IV

ZERA ESAN ZENIDAN

Kartzela

Kartzela zela esan zenidan

amaren sabel epela

kartzela zela ere

etorri nintzen mundua

kartzela bertako dena ere

Zamorako giltzapetzeaz gaindi

Baina, txo

hori ez al da

gehiegitxo

Begiradak

Begiradak gurutzatu genituen

biluztu egiten zintudala zenidan

eder bezain lagunkoi zinatekeen

nerantzun nik nerean

Isil

Isil egotea gomendatu zenidan

Barne xuxurla entzuteko parada

loaldiko ametsen oparia

soinu ezberdinen sinfonia

maitasun kilika gozoa

barne isila 

kanpora gor bihurtu ninduen

isiltasuna gorreria ez dela erakutsiz

iluna argia bihurtu zitzaidan

isila bera doinu

Euskara

Muinera bidea erakutsi zenidan

Txepetx maisu hartuz

baina periferian darraigu

Omen-ote

Hizkuntza zaharrenaren lurralde hau

gizarte aurreratua omen

Bai?  galdetu zenidan

Euskaradun baina erdaraz

hileta kanpai oihartzuna ote 

Bai! nerantzun

Poetak

Iraultza helburu

utopiaz bizi

gizarte berri batez amets 

gutxi batzuk gehienez

baina egon daude

zenion zuk 

heroiak

zoroak

fededunak

agian poetak

nionen nik

Jakituria

Adineko edo gazte

dena duela deskubritzeko

ikasi duenak

eskuratu du jakituria

hori esan zenidan

Nor

Negarra ordez ekina

trufatu zinen

Burua hotz

giharrak tenk

aholkatu zenidan 

Garaia da

presatu ninduzun 

Egiazko aurkaria nor

ez zenidan argitu

Ezgaraiko garaia

Trantsizioan ez omen transfugarik

ez jaka aldaketarik

lehengo praketan zangoak

zapata berdinetan oinak

ideia berak garunetan 

sastrea soilik aldatu zuten

Etxea galtzeko beldur geldo

orubea dugula arriskuan

ohartarazi zenidan

G.E.D.

Gure Esku Dago

Zer Dago Gure Esku

Esku Dago Gure zer

Gure Esku zer Dago

Zer horri buruz

zer dagoen

ez dakit

III

NOR GARA GU

Maitemin I

Bide propioak ditu

maitemintzeak

bere erritmoa orbainek

Teknologien aroan ere 

Lehenago edo geroago

denborak lausotzen ditu

maitasun hitz eztienak

Maitemindu bakartia da gizakia

Maitemin II

Begiraden fereka

ezpainak irriz

atzamar saretuak

Komunikazioaren xarma

Bizipen trukaketa isila

sentipen partekatze kilikagarria

maitemintze printza minak

Txio guztien gaindi

LAUhibaiBURU

Donostia,  San Sebastian urdina

Easo eder islatzen da Urumean

Urumean eder islatzen da Easo

San Sebastian Donostia urdina

Bilbo Botxo zurigorriak

Nerbiok BB lez laztanduak

BB lez Bilbok laztanduak

zurigorriak Botxo Bilbo

Baiona Baiona-Txiki nabarrak

bat bi ibaietan

bi ibaietan bat

nabarrak Baiona-Txiki Baiona

Gasteiz Vitoria berdea

ibai gabe zurtz

zurtz ibai gabe

berdea Vitoria Gasteiz

Sekuentzia (I)

Aberastasuna

boterea

politika

legea

justizia

epailea

zigorra

kateko azken begia

txiroa

Beti erruduna

Sekuentzia (II)

Inposaketa

ukazioa

bolbora

beldurra

tortura

kartzela

Demokraziaz pozoitu digute bizikidetza

bake-gizonak

omen

Bizi-ordaina

Hil kanpaiak!

herio alarauak

Norberegatik ez diren bitartean!.

Esperantza

Ni lurra naiz

lurra eta altzo oparoa

altzo oparoa eta sabel ernaldua

sabel ernaldua eta

lili bat sortuko den lilura

Zu lorea zara

lorea eta udaberri ugalkorra

udaberri ugalkorra eta erleen paradisua

erleen paradisua eta

paradisu galdu hau eztiago eginen ametsa

Hura lorazaina da

lorazaina eta bizipozaren gordailua

bizipozaren gordailua eta irribarrearen jagolea

irribarrearen jagolea eta

mundua lorategi izanen utopia

 Gu lorategia gara

lorategia eta bizinahien lurruna

bizinahien lurruna eta bizi-minaren lurrina

bizi-minaren lurrina eta

etorkizun koloretsu baten goizabar 

Zuek mintegia zarete

mintegia eta lore-sorta pizgarria

lore-sorta pizgarria  eta oroigarri ernarazlea

oroigarri ernarazlea eta

etorkizun jori baten igarlea

Haiek udaberria dira

udaberriko sasi eta arantza artean

arantza artean eta sastraka guztien gaindi

herri bat loratuko den esperantza

Jainkoak

Ez dela Jainkorik

sinesten dut 

Baina jainkotxoak ditut

nola bizi bestela.

Zer den

Koartelera eraman zuten

eta han ikasi zuen

bortizkeria zer den

Izan zen garai bat

Izan zen garai ba noiz

Euskal Herria izan zen

euskaldunon ezkutaleku

Izan zen garai bat noiz

hitza ez zen izan

euskaldunen harreman gailu

Izanen da garai bat noiz

hitza izanen den iskilu

liburua zulo eta liburutegia gordeleku.

Sekuentzia III

Lanik eza

pobrezia

ustelkeria

gosea

ukazioa

morrontza 

Lasai egoteko eskatu ziguten

Katalogoa

Amestutako musuak

ezustekoak

eman ez nituenak

eman behar nituenak

musu isilak

ezkutukoak

kortesiazko musuak

pasiozkoak

maitaleenak

lehen musuak 

Tamalez, baina

ez duk gogoratzen

gurasoen lehen musua

goxoa behar zuen

Geuk

Geuk aukeratu genituen

eliterik horizontalena omen

Larrutu gintuzten

lapurtzen digute

horizontalean, noski,

Aukeratu eginen ditugu

eliterik horizontalena

berriro ere

Geuk

II

NORBEREPEAN

Flying

Zegoen adar berean jarri zen

elkarrekin egin zuten aurrerakoa

Giza konpainia

giza hegaldia

Zoko hau

Norabaiteko noragabean

nire baitara naramate pausoek

ezagutzen ez dudan zoko batera

kendu uste nituen hautsak harrotuz.

Bertan aurkitzen dut naizen hau

eta berarekin gelditzen naiz

tarteka gozo hurrengo deseroso

ni neu ote galdezka sarri.

Eraman nahi izan dut lagunen bat

nire barne zoko horretara

baina bidean gelditzen zait beti

norberarenak soilik baita bakoitzaren bidea

bakarka gehienetan bakarti egin beharrekoa.

Gizakiaren bakardadea

ihes egin nahi dioguna

gurekin daramaguna.

Hobe ez

Ai ahal bagenu

besteen garunetako murmurioaz

jabetu 

Hobe ez

Kaleidoskopioa

Sabeleko kulunkan jada

hasi ziren burmuinean

lehen bizipen urriak

multzo koloretsuetan biltzen

Sentipenen zurrunbiloan

bizipozen izpi argiak

zein arantza mingarriak

formen jolasean zerraien

Hogeitaka hizki soilik

dantzari idazlearen garunetan

balizko mila multzotatik

zeinetan nahastuko ote. 

Distiratsua edo apala

idazki oro

beti da koloretsua.

Sigi-saga zuzena

Sigi-saga

zuzenean

helmugaraino

Bizitza

Hiritar

Kaledia

planoa behar duen labirintua 

Kalea

erraz presatzen den giza korrontea

Espaloia

giza basoko bidezidorra

Semaforoa

trenik ez den geltokia

Zebrabidea

galipotezko sabana

Oinezkoa

automatizatutako gizakia

Bihar?

Robota?

Auskalo!!!!

Herio

Elizakoak,

“emon jetsek pasaportea”

Heriotza,

“horrenak egin jok”

Hil-kanpaiak,

“beste bat zulora”

Eskela,

“zeini tokatu ete jakok”

Hiletak,

“ lan-eguna gaur belek”

Hilobia,

“hortik ez duk mugitxuko”

Errautsak,

/ “harrak paruan dauaz horrekin”

Oroigarri-orria,

“paperak geixao aguantatze jok akorduak baino”

 Heriotz-agiria,

 “Josafat zelairako pasia” 

Hilerrian: eRre hIk Pe

 “horrek etxok geixao erreko”

Goiz-ordua

Ez da liraina

ez da lerdena

Goizeroko lehen erosketan

adeitasuna oparitzen dit ogiarekin

irribarrea egunkariarekin 

Egunaldirako bizipoza damaidate

bizizale egiten naute

Maitagarriak dira

Maitasuna eta arrautsa

Maitatua

ala

maitale 

Arrautza

ala

oiloa

Bikotea

Bikotekide bakoitzak

aditz oro

neu-zu ordez

GU

jokatzen ikasi duenean

bilakatu dira

bikote

I

GURPIL ZOROAN

Pertsona zintzo eskuzabalena arren

Akats nabarmen bat bazenegi

Horrez gogoratuko zaituzte

Darrait

Egunon, Eibar!

Egunon, Euskal Herria

esan nahi nuen

Ataurretik

Ataurretik pasa ziren lamiak

bizipoz eta bizibeharrez

mundu magikoa marraztu ziguten

harpetako hormetan

Ataurretik pasa ziren otsoak

bizibeharraren aitzakiaz

bizipoza lapurtu ziguten

hauteskunde ontzietan 

Ataurretik pasa dira mariorratzak

udaberri egunsentian

kolorez margotu digute irribarrea

magiaren esperantzaz 

Mundukide

Topo egin zuten espermak eta obuluak

munduan nintzen 

Haurtzaroa, mundua jolastoki

Gaztaroa, munduaren jabe

Helduaroa, munduko jopu

Zahartzaroa, mundutik at 

AGUR 

Bego lasai mundua

Banoa

izana izatera

Alanbrean

Kontzienteki edo ez

zehatz nahiz lauso

ez da pentsatu gabeko

giza emaitzarik. 

Ez da hasierarik gabeko ezer

hasiera baita

bukaeratik hastea ere.

Ez dakit zer aterako zaidan

baina zerbait aterako zaidala dakit.

Poetaren uharan nabil

alanbre gainean antzo

oreka gordez zerbaiten bila

azpian sarerik ez dudala jakitun.

Idaztearen misterioa eta plazera.

Supr v Enter

Ez eman inori nire izenik,

lagunek ezagutzen naute

etsaiek ere bai 

Zirriborroa da gehiena bizitzan

ia dena aldatuko genukeelako

edo gutxienez hobetu. 

Haragian tatuatuak ditut  galderak

ezabatuko nituzkeenak

baina ezabatu ezin ditudanak.

Supr tekla sakatuko nuke

baina enter-i ematen diot

lotsa guztien gaindi.

Ekaitzak jarri izan du

nire izena besteen ahotan

anonimo nahi banuen ere.

Transzendentzia ametsa

ez ote gehienetan

iraun nahi izatearen estalkia.

Ipotx

Larreko bazka idilikoan dago behia

xerraki edo tetabrik-gai izanen dela ezaxolati,

bikote bilako bakardadea zaio zozoari

belarrientzat fiu-fiu sinfonia gozagarria.

Pagadi pinudi bihurtua da gizartea

entresaka bortitzez soildua,

tramoiari anonimoa, aldiz,  gizakia

kenketa bilakatu zaiona batuketa. 

Oasi bateko desertua gara

zabala edo meharra

beti latza eta idorra,

gabeziez elikatutako ipotxak

hanka-puntetan erakusleihoei so.

Orria

Nork daki zein udaberritan jaio zen

adarreria biluzian kulunkan datzan

orri horaila

Egunsenti ilunaurre egurats bortitz gozoetan

amets malko irri ezin min sarrien

testigu isila

Ez ekaitzek, ez izozteek dute erautsi

ezta lehorteek ez sapek ihartu

orri menderakaitza

Pozoitzen, aldizka limurtzen,  ahalegindu dira

etenik gabe eraso dute basati

orri madarikatua.

Nork jakin noizarteko urtaroz dirauko

burujabe harro jabal bipil

orri tematiak

Poesia

Sermoiekin hasi nintzen

kristautasuna legamia zela ustez,

panfletoen aroa etorri zen gero

herriak iraultza eginen amets,

ideiak aldaketa-eragile zirelakoz

zutabeak idatzi nituen ondoren.

Utopia egunak ziren haiek

mundua irauli esperantzan

gizaki gizartea aldarazi irudiz.

Errealitatearen ifrentzua da fikzioa

fikzioa bera errealitatearen isla

subjektiboa izaki biak, biak binperrak.

Poemei urkia jartzen diet orain

baina nik zer dakit poesia zer den,

biluzik harrapatzen bainau beti.

Pink-a I

Pink-a jarri dut paparrean

bi gezi dituen E.H.ko mapa

erbestean dauzkatelako

etxean behar dutelako. 

Presoak! 

Pink-a daramat paparrean

denek dakite nortzuk diren

ez dakitenek ere jakin bezaten

non dauden eta non behar duten.

Etxean! 

Pink-a paparrean

norbaitek pinkartuta begiratzen badit ere

ez dut inor samindu nahi

gure samindura erakutsi besterik ez.

Orain! 

Pink-a  II

Ez da

neutralik

inoiz

inon

ezertaz.

Soak

- Amesti begirada duk

Ez  ote ametsen amildegiarena

- Zenbat isilpeko barne zirrikitu horietan!

Jopuaren ahalegin kontaezinak

- Pailazoa dirudik apar zuriz

Pailasoagoa ez ote aparrik gabe.

- Apain geratu haiz.

Ala kanpolarrosa?. 

Bizarra egiterakoan,

bi begirada elkarri so,

egia zor,

gezurra tarteka,

bata bestearen ifrentzu.

Laurogeikotan

Orain

geroaldi infinitura ibia noiz agertuko

orainaren erriberan doaz azken pausoak

ezer probetxagarririk egin ote galdez.

Orain

atzera soa besterik ez zait gelditzen

zenbateraino merezi izan duen bizitzak

izana ez-izana baino hobea omen arren.

Orain

hizkiak irabiatuz ematen dut denbora

erantzun bila-jolasean bezala

agian neure burua aurkitu edo engainatuz.

Jada

ile-mozleak, podologoak edo anbulatorioak

 zedarritzen dute denbora.

Supr

Idazleek gehien darabiltena

 “supr” tekla delakoan nago.

IV

Askatasuna

Beretzako tokitxo bat irabazi,

babes-esparru bat gorde,

metro bat gutxienez,

zirrikitu bat sikiera,

arnasa hartzeko,

norberaren jabe izateko,

hori konkistatzeko

borrokatzen du gizakiak. 

Libre izanen delakoan zoko konkistatu horretan,

nahi dena egitean dagoelakoan askatasuna,

baina bere eta besteen pizti eta jaungoiko bihurtzen da

bere bakardadean   bizitzera kondenatuta.

Argisentia

Bisitatzen gaitu zorionak

enarak udaberrian lez

gutxitan dugu baina

aterpe bat beretzat.

Pausatzen zaigu tximeleta koloretsua

ai daramatzagun  betaurrekoek

daltoniko bihurtuko ez bagintuzkete.

Ez da hain beltza gausentia

goizargiaz  gozatzen dakienarentzat

egun eginen baitzaio gaua.

Lorratzak

Ez da gizakiaren pausorik

arrastorik uzten ez duenik,

arrastoak utzi beharra da, aldiz,

zenbaiten ezinbesteko irrika

nahiz larreak eta euriak

ezabatuko  dituen berehala.

Zergatik  apurrak utzi itzultzerako

itzulerarik gabekoa baita bidaia

pauso duinez joan, hori da xedea.

Hegazkina zeruan

Ezin izan zizkioten hegoak ebaki,

hormez eta mendekuz gatibu

zekusan hegazkina baino askeago zen.

Arrainontzia

Ur-tanta nahi zuen izan

errekan tairik gabe joanean

bazterrak hezetuz harriak leunduz

tanta-kideekin bide-kide

noiz non itsasoratu kezkarik gabe.

Agian arrainontziko arraintxoa zen

norbaiten meneko hilkorra besterik ez

errekarik dagoenik ere ezjakin.

Harakina

Erabakitzea da bizitza,

zatiketa da erabakitzea,

hautatzea dakarrelako

zitekeena albo uztea.

Izaki zatikatua da gizakia

kontaezin  erabakitan ebakia

askatasunak egiten baitu

zu zeu izatea zeure harakina.

Zeuk erditu duzu zaren hori

izatez zarelako zatikorra

iragana ez da inola iragana

beti da berandu ez izateko zarena.

Labirintoko misterioa

Hizkiak jolas zein lan-tresna

hitzen alanbrean ekilibrista

esaldiez erreboltari temati

abstrakzioa nola eho alkimista

bizipenen prestidigitadore

gogoeta-sinfoniaren musikari

bizi-nahien ernamuin

tximeletaren fereka amets.

Idazlearen labirintua

idaztearen miraria.

Izarloka

Takada kontaezineko karanbola

noiz nintzen izaki, noiz ni

zizt bateko taupada nolanahi.

Gorpuzki hauts atomo

kontzientziaren gaindiko egoeran

nonbaiteetan barreiatuta dirauko

Arrasto ezabatua besterik ez

nia guztiez haratago

izarloka izartegi infinituan.

Ametsa

Amets egin dudala

egin dut amets

ametseko ametsak

egiazko egia zirudien.

Hitza

Sermoi asko entzun ondoren

hitzengan fedea galdu zuen,

mitinez mitin ibiliz

politika baztertu zuen

Pailasoak

Jauntxoak dirudite togaz

baina morroitzat dauzkate,

kaleko janzten dira

kapusaiz diraute aldarean

Engainatzen dutela uste dute

baina hautatu antzuak dira.

Frak apaina jantzi zuen pailazoak

baina pailazo jarraitu zuen.

Diogenes

Langileak ikusi ditut

Gabon argiak zintzilikatzen

ez dut aurkitu baina

Diogenesik pertsona bila.

Hameling

Hamelingo hiru aztiek

gamelu gainean koloretsu

gozokiak parrastan ereinez

liluratu zituzten umeak.

Diru-poltsa eskasiaz gurasoak

eguneroko laztasunean umeak

dirau herriak biharamunean.

Truk

Trukea deitzen diote esplotaziori.

Beti bat eta bera da irabazle.

Gutuna

Erantzunik ez zekarren  postontzia

idatzi ez nuen gutuna

horiei darie samin-malkoa.

Min dagit idatzi ez nuenak

nostalgia deragit  jaso gabeak

ate-joka bailebil postaria

Enararik gabeko udaberria

tarinik gabeko udazkena

“bihotzean min dut”

III

Zubia

Beharrezko du zubia gizakiak

hurkoarekin lotura dakion

edo buruaz beste egiteko.

Beharrezkoak ditu zubipeak ere

kideekin elkartzeko

edo gorpuzkinak bilatzeko.

Beti zubian

erpinean

zein pean

gizakia.

Ezkutuka

Aingeru zaintzailea zen lehenengo

Jainko oroikuslea etorri zen  gero

agindupea etxean zein eskolan

diktadura eta demokrata tiranoak

kamera zelatariak edonon begiluze

marra gorriak espaloi orotan

Ezkutuka eta ihesi beti

gizakia

aske izanen esperantzan.

Haritza

Orube txiki bat dugu

non haritz bat landatu genuen

geriza emanen zigun bizipozez.

Islak

Konfesategia garai batean

psikiatra etorri zen gero

txioak dira orain

nola barne korapiloak askatu

idaztea izan daiteke kanila

lagunartea hitzen jario-bide

ardoa ere ba omen konfesore

baitara soari diogu izu

mintza ez baita sarri

mamiaren isla.

Kometa

Jada luze, gero eta luzeago haria

goian darabil haizeak kometa

naizenaren isla nabarra

amets eta bizipenen gordailu

Lasai inor ez arren zain

bizipozez begiratzen diot

kordela eutsiz eta haria emanez

goiotan noiz galduko ote.

Hegan

Habia

bere baitan

egiten jakin duenak

edonora hegaldatu ahal dezake.

Begiak

Begiak zabalik biziz

urtaro oro da udaberri

begiak itxita, aldiz,

inoiz ez egunsentirik.

Adinaroak

Haurtzaroa

ibilirako ikastaroa

desbabes gorrienetako negua

Gaztaroa

mundua jango

ametsak loratuz udaberria.

Helduaroa

arazoen preso

uzta gazi-gozoko uda. 

Zahartzaroa

bizipenen hondarrean

orbel noiz izango udazkena. 

Antzarak

Hiruki antzeko formazioan

gezia bailitzan

mutur bakarreko ilaretan taldetuta

erpinean doanari jarraiki

haizeari branka zerua zulatuz

edonor dela ere buru

etenik gabeko aurrera geldiezinean

taldeari uneoro eutsiz

atzekoari hegada arinduz

bata bestearen babes

karraka lakarrak kodigo

komunikazio estuan beti

behe-laino trinkoa bazaie oztopo

zain egonen noiz saretuko

Hegoaldera doaz antzarak

bizigiro erosoago baten bila

argi dauka helmuga non gidariak

bere indarrean fedea taldeak

galduko da baten bat bidean

baina helduko dira helburura

Zutik

Mirabe sukaldari umezain

soldatarik gabeko lanetan

gutxietsiak baztertuak kolpatuak

hilak ere

eskubideak pribilegio, tabu ezarriak,

behin behineko askatasunean lez

oparitutako eskubidez bezala.

Ez dira ezkutatu zauriak milizkatzera,

intzirika ordez garrasika

aldarrikapen bihurtu dute kalea.

Zurtz zeuden emakumeak

hilurren egotea parekoa zen.

zurztasuna

Zut dira jada

duintasunaren haragokoa da

zutikakoa

Isileko bakardadeak

Eder gozagarriak

saminak aldi berean

isileko maitasun isilak

bakardadean oratuak baitira.

Igelak kroaka

Igelen kro-kroei adi

lagun bila bakardadean

harrabotsa musika bihurtuko utopian.

Kalean zaparradapean putzuak ispilu

zerbait ederragoa islatuko liluraz

errealitatetik ametsera ihesi.

Itsasoan uhinei bular igeri

haraindian mundu berri bat ote

eternitatean iraungo esperantzan.

Ezerezean nola galtzen ke-kiribilari so

bizitza arte bihurtu ilusioz

oihu libre bat izango ameslari.

Jainko propioa asmatuz bakoitza

igelei begira egiten dugu bizitza.

II

Eskuz esku

Bidelagunek ematen diote

eramangarritasuna

egunerokotasunari

argiagoak diraute

egun beltzenenak

hurkoaren eskutik

Ba

Zorionaren irria baderagit

haizearen xaramela baherakutsan

uhinen indarra badarian

adore hauspoa baleuka

udaberriaren bizipoza bazenekar

ilargiaren barea bazenerabilte

begiek egia balioke 

Ai

Balizkook

Baiezkoak

Balira

Piztia

Animalia oldarkorra da piztia

piztiagoa gizakia

adimenduna heinean

Naufragoa

Itsas handira bota gintuzten

igeri ikasi behar izan dugu

galernei aurre egin

marrazoen arriskuan beti

Beti izan da

igerigailurik gabeko naufragoa

gizakia

itsasoak ez baitu ertzik

Urtaroak

Ez da beti udaberri edo uda

ezta udazken edo negu

baina herri orok

lau urtaroak bizi ohi ditu

Bizi-min

Eder eguzkitan

itsu ilunpean

irriz batzean

malkoz banatzean

bizipoza da argia

indarra bitakoa

Biziraun

Haizea behar du kometak

haizea txorien hegoek

aire arina globoak altzoan

Gizartea, lagunartea, gogoeta

giza ibiliko arnasa

Arratsa

Izangotik izanginenera bueltan

silueta lausoak dira oroitzapenak

laino urrekarako arrats nabar geldian

ibili luzeko espejismo nostalgikoak bailira

Joan goaz

Izanikoen tranpolin malgutik jauzika

ikusi ditut lagunen oroimenak

beti joanean doan ibaian murgilduz

ahanzturaren ozeano anonimoan galtzeko

Txanda noiz helduko

zain daudenen itxaronaldia da

bizitza

Loturak

Ez naiz espaloietako alderrai bat

hari ikusezinez bildutako ibiltaria baino,

jendartean blaitu nau zaparradak

jendetzan babestuta aurkitu naiz arkupean,

soinu isil batek kilikatzen nau

gizarte bateko partaidetza sentipenak.

Ederra egiten dute gizakideen loturek

bizitza.

Baina

Arrakalak eragin dizkit bizitzak

baina liliak erne dira ebakiondootan.

Hosto erortzear bilakatu nau adinak

baina ederra da udazken nabarra.

Lainotu zait oroimena

baina beti dago argi txinta bat zeruertzean.

Lehortu zaizkit azal eta mintzak

baina goiz orok dakar ihintza.

Gorputzaren gatibu bilakatu naiz

baina pentsamenak egiten nau libre.

Ihar

baina

bizi naiz

Aitorpena

Itsaso amestu askotara eraman naute espaloiek,

iragana ez zait oroipen bizipen baizik,

gaurko egin zaizkit esperantza urrun haiek,

txikle likatsu ugari zoletan itsatsi bazait ere.

Begi ostean diraute amets gauzatuek,

argazki-album premiarik gabeko oroitzapenak,

korrontean noa uhinetan kulunkari

zeharkatuko ez dudan ozeanoa dut zain.

Iragana bizipen

oraina bizipoz

geroa biziraupen

bizitza dut aitorpen.

Gazi-gozo

Limoia bezain garratz

laranja beste gozo

bizitza beti zaizu

ezti eta makatz

Txotxongiloak

Zilborrestea ebakita aske,

kordel, zetazko hari edo listariz

lotzen dute geroz gizakia.

Marionetak gara

esku sarri anonimoek

eragindako harietatik

zintzilikatuak.