e-gorblog

Urriaren amaieran izango dira berriz Mahatserriko Parrapean Komiki Egunak, aurten hirugarrenez. Programa osoaren berri emango dizuegu beranduxeago. Baina jardunaldi horiekin batera antolatzen den komiki-lehiaketa jada martxan denez, horren berri ematera gatozkizue gaurkoan.

III. Parrapean Komiki-Lehiaketan 14-17 urte bitarteko gazteek har dezakete parte, eta lanak euskaraz edo testurik gabekoak izan daitezke, bi orritakoak. Urriaren 14a arte dago aurkezteko denbora.

Informazio gehiago, goian estekatutako webgunean daukazue. Animatu, gazteak!

Joan den mendeko 80ko hamarkadan, autogestio, gaztetxe eta abarren urrezko garaian, komiki-elkarte ugari sortu ziren Euskal Herriko herrietan, fanzineak argitaratu eta bestelako ekitaldiak egiten zituztenak. Orduz geroztik elkarte haiek desagertzen joan dira eta bidean beste berriak ere sortu dira. Ondarroako Luterl kolektiboa da garai hartan jaiotakoetatik zutik dirauen bakarretakoa. Eta irauteaz harago, indartsu jarraitzen dute beraien egitekoan.

(Noticias taldeko Ortzadar gehigarrian 2016/02/16an argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Ondarroako Luterl taldearen sorrera ez zen planifikatutako zerbait izan. 1983an hainbat komikizale elkartu eta beraiek egindako komikiekin erakusketa bat muntatu zuten. Hurrengo urtean lagun horiek berek fanzine bat atera zuten eta ondoren ekintza gehiago etorri ziren. Hori guztia gorpuztu egin behar, eta 1986an kultur talde gisa eratu ziren, Luterl izenarekin. Eta hala, lagun koadrila batek ia nahigabe hasitako ekimen hura, gaur egunera arte iritsi da. Garai hartatik iraun duen Euskal Herriko talde bakarretakoa da -bakarra ez bada-, eta ziurrenik daudenen artean bizitza luzekoena. Taldearen sortzaileetako eta arimetako bat den Ion Iñaki Artetxek dioskunez, “bai, garai haietan komiki-fanzineak edota komiki lehiaketak ugari izan ziren, baina uste dut gu garela ordutik gaurdaino iraun duen komiki zaletuen talde bakarra; fanzineei dagokienez, TMEO ere badago, geroago sortu zena, eta lehiaketa arloan Portugaleteko Udalak antolatzen duena da iraun duen bakanetakoa”.

“Uste dut gu garela ordutik gaurdaino iraun duen komiki zaletuen talde bakarra”

Ion Iñakiren arabera, taldekideak 10 inguru izan dira, baina “gure ibilbidean zehar jende askoren laguntza izan dugu gure ekimenak aurrera eramateko”. Kontatu digunez, gauza ugari eta anitzak egin dituzte 33 urte hauetan, eta beraien jarduera nagusiki euskaraz da. Ondarroako Komiki Jardunaldiak 18 alditan egin dituzte, azkena aurtengo urtarrilean bertan. Bere garaian, 3 komiki-lehiaketa ere egin zituzten Udalaren laguntzarekin. Kartzelan sortutako artelanen 6 erakusketa ere egin dituzte. Eta ezin konta ahala bestelako erakusketa, tailer, aurkezpen, emanaldi...

Esparru lokalaz haragoko argitalpenak

Luterl elkartearen ezaugarri nagusietako bat bere argitalpenak dira. 80ko hamarkadako beste elkarteak bezala, fanzinegintzan aritu ziren ia sorreratik. “Lehen erakusketaren hurrengo urtean Globho fanzinearen lehen zenbakia kaleratu genuen”, dio Artetxek. Haren seme bastardoa deitzen duten Globhito (beraien ekintzen berri ematen duen berripapera dena) gaur egun ateratzen jarraitzen dute. Globhorma aldizkari murala ere egin zuten garai batean, pareta batean marrazten zen fanzine erraldoia. Eta beraiek emandako komiki-ikastaroetan egindako lanak Spantabiejas eta Marxekota argitalpenetan bildu zituzten.

Argazkia: Luterl

Baina beraien argitalpen-jarduerak esparru lokala eta fanzineen formatua (grapatu eta fotokopiatutako zuri-beltzezko orriak) gainditzen du. Hainbat komiki argitaratu dituzte album formatuan eta plaza ezberdinetan saldu, hala nola Getxoko Komiki Azokan, non urtero jartzen duten standa. Globhosonda bilduman Ondarroako komikigileen hainbat lan argitaratu dituzte: Kirmen Uribe eta Josu Aranbarriren Le blist - Bilduma bat (Uriberen lehen argitalpena omen dena), Austin Agirretxearen Barregarri, Ion Iñaki Artetxeren Azken mohikanoak hemen gaude eta Ion Iñaki Artetxe eta Kaiet Bengoetxearen Euskoman – Izan ala ez izan. Eta beste egile batzuenak ere argitaratu izan dituzte, esaterako Josu Garalderen Itxasoko deabruak edota kultuzkoa bihurtu den Kapitan Kaoporrex – Relatos de bajamar, Rober Garayrena.

Ez da gutxi egin dutena, ez horixe! Baina ez dute haatik uzteko asmorik. Artetxeren esanetan, komikiaren munduak jarraitzen duen artean, beraiek ere ahal duten neurrian jarraitzeko asmo irmoa dute. James Fenimore Cooper-en eleberrikoak ez bezala, azken mohikano hauen amaiera ez da oraingoz iritsiko.

Euskal komikigileak ez dira ahuntzaren gauerdiko eztula, ez horixe! Hemen kaleratzen dituzten lanez gain, nazioarteko merkatu gogorrenetan ere argitaratzen dituzte komikiak, arrakastaz gainera! Eta bestela, ikusi azkenaldian argia ikusi dutenak.

Mikel Begoña gidoilariak eta Iñaket marrazkilariak zenbait komiki argitaratu dituzte Espainian eta Frantzian: Tristísima ceniza - Un tebeo de Robert Capa en Bilbao, El pico de los cuervos - Matar a Franco, Le bec des corbeaux – Abattre Franco... Beraien azken lana da Ötzi - Por un puñado de ámbar, iaz Norma argitaletxeak atera zuena. Berriki italiarrez ere atera du Barta argitaletxeak, Ötzi - Per un pugno di ambra izenburupean, eta Ötzi bera dagoen Hego Tirolgo museoaren bedeinkapenarekin! Eta irailerako, bigarren atala aterako dute berriz Normarekin, El bueno, el feo y el tuerto.

Arthus Trivium 1 – Les anges de Nostradamus albumean, Nostradamus igarle ezagunak bere ikuskari-botereak eta hiru zaldun dizipulu baliatzen ditu bere garaiko arazoak eta okerrak konpontzeko. Arthus Trivium da dizipulu horietako bat, mistizismo, sorginkeria eta emozioz betetako abenturak biziko dituena. Rauleren gidoia maisutasunez marraztu du Juan Luis Landak Arthus-en lehen abentura honetan, Les anges de Nostradamus, eta izugarrizko arrakasta izaten ari da Frantzian Dargaud etxearekin: hainbat astez komiki salduenen artean izan da, eta salduena izatera ere iritsi da! Eta hori ez da batere erraza, han asko argitaratzen baita eta oso ona... Jakina, hurrengo tomoa ere bidean da, eta beste hainbat herrialdetan ere argitaratuko da. Zorionak, Juan Luis!

Frantzian jarraituta, Lehen Mundu Gerrako batailarik luzeena eta gogorrenetako bat izan zen Verdungo gudua. 1916 urtea ia osorik iraun zuen, 250.000 hildako eta 500.000 zauritu baino gehiago izan ziren. Ekitaldi ugari ari dira egiten haren mendeurrena gogorarazteko, eta horien artean dago Grand Angle argitaletxea ateratzen ari den komiki saila. Jean-Yves Le Naouren gidoia lantzeko, Marko hautatu dute storyboard-a egiteko eta Iñaki Holgado irudiak marrazteko. Lehen albuma, Verdun 1 – Avant l'orage, salmenta oso onak izaten ari da.

Azkenik, Xabiroirentzat Kortsarioen ostatua albuma marraztutako Guillermo Gonzalezek ere Frantzian komiki bat argitaratu du. Le chevalier à la licorne du izenburua (Adarbakarraren zalduna alegia) Stéphane Piatzszeken gidoia duen eta Soleil argitaletxeak atera duen album honek, eta Erdi Aroko frantsesen eta ingelesen arteko gerrak eta mitologia ditu gaitzat.

Atzerapen apurtxo batekin ematen dizuet berri Ikastolen Elkartearen Xabiroi komiki-aldizkariaren ekaineko zenbakia, 40.a, atera dela, eduki honekin:

• Guillermo Gonzalezen azala
• Nik neuk egiten dudan Albisteen txokoa
• Adur Larrearen Xabiroienea umorezko banda
• Auzomorro umorezko orri bikoitza, Sanviren gidoi eta irudiekin
• Haur besoetakoa sailaren 6 orri, Unai Iturriagaren gidoia eta Sanviren irudiekin
• Gregorio Muro Harriet eta Patxi Pelaezen Arratoiaren oroimena 5 orriko istorioa
• Asiskoren Hor Konpost banda
• Manu Ortegaren Haizea banda
• Exprairen Pertza ustelaren gogoeta antzuak zinta
• KomikITAUN elkarrizketen orri bikoitzean, Javier de Isusi, Asylum komiki apartaren egilea
• ZaldiEroaren Arranotxuren beste bi orri
• Eider Rodriguez eta Julen Ribasen Santa familia istorioaren 6 orri
• Asiskoren gidoia eta Xabier Sagastaren irudieak dituen Indatxikiko sotoa 2 orriko istorioa

On egin ba!

Bolada onean gaude euskal komikizaleok! Azken zenbakietan kontatu genizuenez, 2015 urtea izan zen, diferentzia handiarekin, azken urteetan euskarazko komiki gehien atera diren urtea. Eta 2016a ez dugu batere gaizki hasi! Nobedade gehienak beti udazkenean ateratzen badira ere (badakizue, Getxoko azoka, Durangokoa, Gabonak...), aurtengo lehen seihilekoan jada baditugu hiru komiki gehiago euskaraz! Hemen duzue horien inguruko informazio gehiago.

Alde batetik, Harriet argitaletxearen bi albumak ditugu. Gregorio Muro Harriet komikigile ezagunak iaz jarri zuen martxan bere abentura berria, Harriet argitaletxea sortzea hain zuzen ere, 80ko hamarkadako Justin Hiriart bere klasikoaren edizio osoa atereaz. Orain Txinara bidaia eta Indiara bidaia argitaratu ditu, gidoilaria Béka eta marrazkigilea Marko Xabiroiko kolaboratzailea dituzten bi komiki. Aurretik duela pare bat urte Frantzian Bamboo argitaletxearen eskutik ateratako komiki hauetan, bikote gazte batek herrialde horietara egindako bidai bana kontatzen dira tonu umoretsuan. Komikion aurkezpena asteazken honetan izango da, hilak 29, goizeko 11:00etan Donostiako Komikigunean.

Bestetik, Astiberriren nobedade hau dago. Paco Roca Espainiako komikigile ezagun eta arrakastatsuenetakoa da dudarik gabe. Bere azken urteotako lanek (Arrugas, El invierno del dibujante, Los surcos del azar...) salmenta onak, sariak, zinemarako adaptazioak eta abar izan dituzte. Horiek guztiak Bilboko Astiberri argitaletxearekin atera ditu, eta beharbada ezagunena dena euskaraz ere argitaratu zuen 2014an, Zimurrak hain zuzen. Iaz La casa kaleratu zuen, bere aita omentzen duen lan guztiz pertsonala. Martxoan Espainiako komiki-denden elkarteak 2015eko komikirik onenaren saria eman zion, eta oraindik ere gehiago eramango ditu, ziur. Orain lan eder hau euskaraz gozatzeko aukera dugu, Etxea alegia, benetako luxua.

(Noticias taldeko Ortzadar gehigarrian 2016/04/23an argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Gregorio Muro Harriet (Hernani, 1954) komiki-gidoilaria izango da ziurrenik euskal komikigile emankor, arrakastatsu, saritu eta nazioartekoena. Eta hori asko esatea da, kontuan izanik hamarkada bat baino gutxi gehiago aritu zela horretan, 80ko hamarkada hain zuzen. Azken 20 urteak zinemagintzan eman ondoren, iaz ezustekoa eman zigun Harriet argitaletxea izeneko zigilu propio berria sortuz eta bertan Justin Hiriart bere lan klasikoa berrargitaratuz. Elkarrizketa egin diogu argitaletxe berriarekin dituen asmoen eta beti dituen beste kontu interesgarri ugarien berri izateko.

Euskal komikigile garrantzitsuenetakoa zaitugu, baina 80ko hamarkadan besterik ez zinen aritu komikigintzan...

Bai, 1980an hasi nintzen, gero 1982tik aurrera Frantzian ere argitaratzen hasi nintzen, eta 1993 edo 1994ra arte aritu nintzen.

Komikigile oso gisa hasi zinen, hau da, gidoigile eta marrazkilari lanak egiten zure komikietan.

Bai, Erein argitaletxearentzat komikiak idatzi eta marrazten hasi nintzen: Iker eta Ixone, Bizarzuri, Tom eta Wandy...

Baina gero soilik gidoilari izatera pasatu zinen. Zergatik?

Nire lagun Fructuosorentzat istorio laburren gidoiak egiten hasi nintzen Ipurbeltz aldizkariarentzat. Garai bertsuan Julen Lizundiak, Erein-eko zuzendariak, beste batzuentzako gidoiak egitea proposatu zidan: Redondo, Sestelo... Eta horrela hainbat lan egin nituen Erein-entzat ere. Orduan konturatu nintzen beste batzuentzako gidoiak egiten nituenean istorioak hazi egiten zirela, handitu, hobetu. Izan ere, nik marrazkigile moduan nire mugak nituen, eta gidoiak nire mugetara egokitzen nituen, hau da, ez nion nire buruari eskatzen ongi marrazten ez nekizkien gauzak marraztea. Beste batzuentzat egitean, aldiz, ez nuen horrelako kezkarik eta edozer gauza eskatzen nien, ni baino askoz dohatsuagoak baitziren marrazten.

Justin Hiriartekin hasi zenuen etapa berri bat, album luzeak egiten, album bat baino gehiagoko serieak, gai serioagoekin, eta Frantzian argitaratzen.

Justin Hiriart eta Jon eta Mirkarekin izan zen, biak bateratsu izan ziren. Ipurbeltz aldizkariarentzat istorio laburrak egiten ari ginela, 1981ean Bartzelonako Komiki Azokaren lehen edizioa egin zen, eta hara joan ginen Fructuoso eta biok beste hizkuntza eta merkatu batzuetan argitaratzen saiatzera, komikiaz bizi ahal izateko. Han jabetu ginen oraindik ez geneukala nahikoa kalitaterik jauzi hori emateko. Gainera, ikusi genuen komiki franko-belgikarrak normalean beste formatu bat zuela, 46 orriko albuma. Eta bi erronka horiei heltzea erabaki genuen hantxe bertan. Fructuosori Jon eta Mirka egitea proposatu nion, baina berak ez zuen zientzia-fikziorik egin nahi, nahiago zituen itsasontzien eta horrelakoen istorioak. Nik banuen asmoa balea-arrantzaleen inguruko zerbait egitea, nahiz eta nire hasierako asmoa ez zen album formatuan egitea. Eta hala proposatu nien Justin Hiriart egitea Fructuosori eta Jon eta Mirka Redondori, eta biak aldi berean garatu ziren. Hurrengo urtean Angulemako Azokara eraman genituen bi proiektu horiek. Bartzelonan ezagutu genuen Jacques Glénat-i (Glénat argitaletxekoa) erakutsi genizkion, gustatu zitzaizkion eta baiezkoa eman zigun. Horrek atea ireki zigun, eta hala muturra sartu genuen Frantziako merkatuan. Justin Hiriaten bost album atera genituen eta Jon eta Mirkaren bi.

Geroxeago Sorgin seinalea atera zenuen Redondorekin.

Ikusi genuen orduan oso bogan zegoela komiki historikoa. Nik atsegin nuen, eta Justin Hiriarten esperientzia banuen. Hala, Habeko Mik aldizkariarentzat Sorgin seinalea egiteari ekin genion, gogoa Frantzian ere jarrita. Oso serio hartu nuen, eboluzioan pauso bat gehiago ematea zen. Justin Hiriart abentura hutsa zen, hau serioagoa sen, beste osagai batzuk ere zituen: gai sozialak, feministak... Ongi atera zen eta Dargaud argitaletxeak atera zuen Frantzian, bost album guztira. Guretzat garrantzitsua izan zen, bi argitaletxe frantziar handirekin argitaratzen ari baikinen. Horrek segurtasuna ematen dizu, egonkortasuna: batek lanen bat nahi ez badu, bestea hor duzu.

"Nire burua irudi-narratzailetzat daukat"

Eta geroago beste asko etorri ziren: Simon Besaluze, Eguzkiaren izerdia...

Habeko Mikerako beste marrazkigile batzuekin ere hasi nintzen lanean. Jose Manuel Mata-rekin Hermes egin nuen, ez zena Frantzian argitaratzera iritsi -tentatuta egon baziren ere-. Hala, abentura historikoaren bidetik jarraituta Eguzkiaren izerdia egin genuen eta Frantzian ateratzea lortu genuen, bost album guztira. Eta Luis Astrain-ekin Simon Besaluze egin nuen, hiru album, Frantzian ere atera zirenak.

Denek salmenta onak izan zituzten.

Bai, hala da. Sorgin seinalea oso arrakastatsua izan zen, best seller bat. Lehenengo albumaren 70.000 ale inguru saldu genituen. Baina beste serieak ere asko saldu ziren, album bat ere ez zen 20.000 aleetatik behera ibili. Eta oraindik ere, komikiei puntuazioa esleitzen zaien webguneetan, gure lanek izartxo asko dituzte!

Sariak ere irabazi zenituzten.

Bai, sari batzuk eskuratu genituen. Justin Hiriart Angulemako Sari Nagusirako izendatuta egon zen. Sorgin seinaleak Lucca-ko Jaialdiko saria eta Frantziako liburu saltzaileen saria eraman zituen. Eguzkiaren izerdiak Sierre-ko Jaialdiko Alpeetako Sari Nagusia -Hugo Pratt-ek eskura eman ziguna, berak irabazi baitzuen aurreko urtean- eta Hyères-eko Jaialdiko saria irabazi zituen.

Lan hauek guztiak lehenago euskaraz ikusteko zortea izan genuen, ezta?

Bai, lehenbizi Habeko Miken eta Erein argitaletxean ateratzen ziren euskaraz. Beno, bukaerako batzuk lehenago atera ziren Frantzian, hemengo argitaratze erritmoa motelagoa zelako eta Frantzian hasitako sail bakoitzeko urtero album bat atera behar genuelako.

Eta bapatean, Frantzian arrakastaren gailurrean zinenean -Charlier berria esaten zizuten-, komikia egiteari utzi zenion. Nolatan?

Beno, ez zen hain bapatekoa izan, urte eta erdi edo bi urte iraun zuen prozesu bat izan zen. Hainbat faktore elkartu ziren. Batetik, zinemaren munduan sartzea eskaini zidaten, beti atsegin izan nuena. Horretan hasi nintzen eta ez nuen denbora askorik komikiarentzat. Bestetik, nire marrazkigileak ere komikigintza uzten joan ziren: Fructuoso Televisión Españolan hasi zen eta Justin Hiriart bertan behera utzi behar izan genuen zegoenetan; Matak ere utzi nahi zuela esan zidan ez zegoelako gustura argitaletxearekin, eta sei album izan behar zuen serieari bostgarrenean eman genion amaiera; eta Astrain komikigintzan hasi zen irakasle gisa lanik ez zuen garai batean, baina berriz ere irakaskuntzara bueltatzeko aukera izan zuen eta ezin izan zuen komikiak egiten jarraitu. Redondorekin bakarrik gelditu nintzen, eta hor ere beste gauza bat gertatu zitzaigun. Gure editore frantziarrek guk Barbarrojaren gaztaroari buruzko serie bat egitea nahi zuten, eta hori egitera behartzeko jokaldi zikin bat egin ziguten: Sorgin seinalea amaitutzat eman zuten eta azken lana ez ziguten ordaindu. Ni asko haserretu nintzen, aurre egin nien, abokatuekin mehatxatu nituen ordain ziezadaten... eta markatuta gelditu nintzen. Beraz, utzi egin behar izan nuen. Redondo guzti horretatik kanpo utzi nuen, bera ez erretzeko, eta berak jarraitu ahal izan zuen beste gidoilari batekin Barbarrojaren gaztaroari buruzko seriearekin, bost album izan zirenak.

Irudia: Redondo / Marko

Baina pentsatzen dut ez zenuela zaila izango beste marrazkigile eta argitaletxe batzuk lortzea, nahi izan bazenu...

Saiatu nintzen, baina ez da hain erraza. Frantziar merkatuan sartzeko langa argi bat dago, eta lan asko daude hurbil baina ez dira iristen. Eta, esan bezala, zinemakoa atera zitzaidanez... Hiru serie prestatu nituen, marrazki batzuekin eta guzti, ez zirenak ateratzera iritsi. Bat Lepantoko gaiaren ingurukoa zen, galerak, Mediterraneoa... Itsasoa asko atsegin nuen. Beste bat Matarekin prestatu nuen Glénat-entzat -horren kontura haserretu zen Mata argitaletxearekin-. Fantasiazko thriller bat zen, Mandragora izenburukoa. Pertsonaietako bat medium bat zen, Mandy, Mandragora ezizenekoa, eta FBIko agente bat, guztiz eszeptikoa, berarekin joan behar zena kasu parapsikologikoak konpontzera. Gaiak antz handia du The X Files seriearekin, ezta? Harrigarria da, bai, baina hau seriea baino 3 urte lehenago izan zen! Eta Astrainekin beste bat prest neukan, thriller politiko bat, Berlingo harresiaren erorketaren ingurukoa, KGBko agente-ohiak...

Eta bi hamarkada osoz egon zara zinema egiten, lehenbizi animazioan eta gero irudi errealean, film luze zein laburretan, gidoilari, zuzendari eta produktore gisa...

Beno, batez ere animazioan aritu naiz. Badut film luze bat, erdi animazio erdi irudi erreala dena (El rey de la granja), eta hainbat film labur, batzuk animaziozkoak eta batzuk irudi errealekoak.

Ezberdina izango da komikia eta zinema egitea.

Komikia eta zinema ez dira hain ezberdinak ere, istorio eta irudiekin lan egiten da bietan. Nire burua irudi-narratzailetzat daukat. Ez dut nire burua idazle edo literatotzat, inondik ere. Niretzat irudia da garrantzitsuena. Ez dut elkarrizketa gehiegirik sartzen, nahi dudana da irudiek eta ekintzek kontatzea istorioa. Hitzak balio du irudiekin ezin diren gauza batzuk kontatzeko, ironia... Baina batez ere gauzak irudiekin kontatzea atsegin dut. Horregatik komikia eta zinema dira nire medioak.

Bai, komikia zinemaren arreba pobrea omen da.

Hala izango da behar diren baliabideei dagokienez, baina emaitzetan eta anbizioetan ez dut uste komikia medio pobreagoa denik. Komiki bat ikusten duzu, marrazki zoragarriekin, eta ez dugu ikusten zenbat lan dagoen atzean, dokumentatzea, marraztea... Lan ikaragarria eskatzen du. Baina pertsona bakar batena, hori bai. Niretzat adibidez, orain komikira itzultzen naizela, liberazio bat da. Zinemarako edo telebistarako gidoi bat egin behar duzunean, aurrekontuaren aldetiko mugak hain dira handiak, non eskuak lotuta dituzun. Marrazteko den gidoi bat egin behar duzunean, edozer gauza sar dezakezu, XIX. mendeko akorazatuak edo nahi duzuna. Hala ere, gaur egun, efektu digitalak gero eta merkeagoak bihurtzen ari direnez, zinean ere askoz gauza gehiago egin daitezke. Adibidez, lehen espainiar filmetan ez zen inoiz aireko planorik ikusten, eta orain, dronak daudenetik, aireko planoz beteta daude! Baina hala ere, dena aurrekontuaren menpekoa da zineman. Komikian, aldiz, dena talentuaren menpe dago soilik, gidoilari on bat eta marrazkilari on bat nahikoa dira. Eta horregatik da zoragarria.

Orain komikiaren mundura itzultzen zara, zure argitaletxe propioarekin, Harriet argitaletxea, eta zure lan ikonoetako bat berrargitaratu duzu, Justin Hiriart, gaztelaniaz.

Hori ere kasualitate askoren ondorio izan da. Duela lauzpabost urte komikira bueltatzea pentsatu nuen. Daukadan adinagatik, aurreikusten nuen laster iritsiko zitzaidala erretiroa hartzeko unea eta ez nuen ezer egin gabe geratu nahi, gauza sortzaileak egiten jarraitu nahi nuen. Baina zineman gauza sortzaileak egitea, film laburrak ere, oso zaila da. Ikusentzunezkoen munduan gero eta baliabide ekonomiko gutxiago dago, gero eta konplikatuagoa da... Gehiegi erretiroan egiteko. Eta gainera inoiz ez nintzen izan hain zoriontsua, inoiz ez nuen hainbeste gozatu lan sortzaileaz, komikia egiten nuenean bezainbat. Lana etxean egiten nuen, marrazkigilearekin egoten nintzen, biok bizi genuen gogo handiz, marrazkigilearen feedback-a oso polita eta sortzailea da, marrazkigileari bururatzen zaizkion gauzekin gidoia aldatzen joaten da... Hurbileko pertsona batekin egiten den prozesu sortzaile bat da. Ikusentzunezkoen munduan, pertsona asko ari dira lanean proiektu batean, denek dute norbere iritzia... Beraz, komikira itzultzea erabaki nuen, Frantziako merkatuan berriz gauzak argitaratzen saiatzea, horretaz bizitzearen behar hori gabe, egite eta gozatze hutsagatik. Eta saiakera batzuk egin nituen, hainbat marrazkigilerekin. Eta horretan ari nintzela, jakin nuen Eguzkiaren izerdia Frantzian berriz argitaratuko zutela edizio oso batean. Pena eman zidan tamaina txikian atera zutela ikusteak. Orduan, Bartzelonako Azokan Ponent Mon argitaletxeko editorea ezagutu nuen, proposatu nion hori gaztelaniaz ateratzea, egin zuen eta oso ongi funtzionatu zuen. Aspaldiko partez, Getxoko Azokan izan nintzen aleak sinatzen, eta berriz aurkitu nintzen publikoarekin, publiko berria baina baita lehengoa ere, 80ko hamarkadakoa, garai hartako komikiez ongi gogoratzen zena. Hala, erabaki nuen, komiki berriak egiteaz gain, lehengo nire komiki guztiak berriz argitaratzen saiatzea. Fructuosorekin hitz egin nuen Ponent Mon-ek Justin Hiriart berrargitaratzearen inguruan, baina Fructuosok ez zuen ezer jakin nahi inongo argitaletxerekin, lehengo garaietatik haserre zegoen jasotako tratuagatik. Eta nik egitea proposatu zidan. Crowdfunding bidez egin nuen hasieran, baina denek esaten zidaten familiakoek eta lagunek hasi behar zutela dirua jartzen besteak animatzeko. Eta nire ustez ezin du horrela funtzionatu, ezin duzu taberna bat ireki zure lagunak soilik etorriko direla pentsatuta. Pentsatu nuen filmak egin banituen, liburu edo komiki bat egitea ez zela hori bezain zaila izango eta gai izango nintzela egiteko. Prozesua zein zen aztertu nuen, ikusi nuen ez zela oso zaila, eta argitaletxea sortu nuen. Justin Hiriart euskaraz Erein-ek atera du (beraiek argitaratu zuten 80ko hamarkadan eta konpromisoa nuen beraiekin) eta nik gaztelaniaz, elkarrekin prestatu eta inprimatu genuen, eta bidean asko ikasi dut. Eta merkatuan oso ongi funtzionatu du eta funtzionatzen ari da.

"Inoiz ez nintzen izan hain zoriontsua, inoiz ez nuen hainbeste gozatu lan sortzaileaz, komikia egiten nuenean bezainbat"

Zein asmo dituzu argitaletxe berriarekin, zenbat komiki argitaratzeko asmoa?

Familiako enpresa txiki bat egitea da nire asmoa. Nik prozesua ezagutzen dut, argitaletxea martxan jarri nahi dut gero erretiroa hartu eta semeek jarraitzeko. Baina pixkanaka egin behar dut. Aurten lau komiki atera nahi ditut eta hurrengo urtean zortzi edo hamar inguru, eta poliki-poliki familiako enpresa txiki bat muntatu.

Eta esan duzunez, 80ko hamarkadako zure beste lanak argitaratzeko asmoa duzu.

Bai, frantziar argitaletxeei horien eskubideak erosten ari natzaie euskaraz eta gaztelaniaz argitaratzeko. Nire asmoa urtero azaroan horietako bat ateratzea da, Justin Hiriartekin bezala. Aurten Jon eta Mirkaren bi albumen edizio osoa izango da. Nire ustez, Daniel Redondoren lanik onenetakoa da, bisualki ikaragarria da. Orain ari naiz prestatzen. Jatorrizko marrazkiak Redondok suitzar bati saldu zizkion, eskaneatuta bidal diezazkidan lortu dut. Eta hurrengo urtean Sorgin seinalea aterako dut, eskubideak erosi ditut jada. Gainera, nik hemen berrargitaratutako nire lanak Frantzian ere berrargitara daitezen saiatu nahi dut. Momentuz, Justin Hiriart eta Sorgin seinalearekin lortu dut, eta Jon eta Mirkarena ere bide onean doa.

Zuk komiki berriak egin eta argitaratzeko asmoa duzula esan duzu. Zein proiektu dituzu esku artean?

Hiru bat baditut esku artean, eta sei-edo epe luzeagoan. Horietako bat sari asko jaso zituen Zeinek gehiago iraun nire film laburraren komikirako egokitzapen luzatua da. Baina kontua da lehenago Frantziako merkatuan kolokatzea lortu behar dudala. Gidoilari jubilatu gisa, ni arriskatu naiteke, nire lana ez baita hain handia marrazkigilearenarekin konparatuta. Baina marrazkigileak ia urte bat eman behar du komikia egiten, eta nik editore gisa ezin diot urtebeteko lana ordaindu ezta gaztelania eta euskarazko salmentak batuta ere. Horretarako modu bakarra Frantziako argitaletxe batek eskubideak erostea da.

Hurrengo aterako duzuna zer da?

Argitaletxearekin dudan asmoetako bat frantziar argitaletxeekin euskal egileek ateratako ahalik eta lan gehien publikatzea da, ez nireak bakarrik. Momentuz, Markoren bi albumen eskubideak erosi ditut, Voyage en Inde eta Voyage en Chine. Ireki nahi dudan lerroetako batekin bat datoz, haurrentzako umorearena. Bidai-gida antzekoak dira. Maiatzaren amaieran aterako ditut, Zapart! jaialdirako, euskaraz eta gaztelaniaz. Guillermo Gonzalezen Le Chevalier à la Licorne, Juan Luis Landaren Arthus Trivium eta Iñaki Holgado eta Markoren Verdun erosten saiatu naiz baina ez ditut lortu.

Eta geroagorako asmoak?

Aurten aterako dudan hurrengoa S.O.S. Lusitaniaren hiru albumen edizio osoa izango da, Cothias gidoilari ezagunarena, Frantziako bestelako komiki interesgarriak ere argitaratzeko asmoa baitut. Eta azaroan, esan bezala, Jon eta Mirka.

Argazkia: Ortzadar

Argitaratzaile moduan, zer behar ikusten dituzu komikigintzan?

Nire ustez, ikusentzunezkoen munduan dirulaguntza asko dauden moduan, dirulaguntzak egon beharko lukete komikien sorkuntzarako ere, marrazkigileak komikia egin bitartean bizi ahal izateko. Frantzian eta Belgikan ematen dira (28.000 eta 25.000 euro hurrenez hurren), horrekin marrazkigileak komikia egiten du eta gero nahi duenari saldu ahal dio. Horrelako dirulaguntza batekin ez genuke hemen komikiak egiteko eskubideak Frantzian saltzea lortu beharrik izango. Gaur egun, hori gertatzen denean, frantsesek argitaratzeko eskubideak lortzen dituzte hizkuntza guztietarako, formatu digitalerako ere eta betirako, eta gero euskaraz ateratzeko ere haien baimena behar da eta haiei ordaindu behar zaie. Hemen egile zoragarriak ditugu, adibidez Juan Luis Landa, Frantzian (eta, beraz, Europan) salmenten lehenengo postuan izan dena Arthus Trivium lanarekin. Baina Frantzian argitaratu izanagatik, orain ezin dut nik euskaraz atera. Esan dudanaren moduko dirulaguntza batekin horrelako lanak hemen argitaratu ahal izango genituzke eta hemen kudeatuko genituzke argitaratze eskubideak, Frantziako edo beste edozein herritako argitaletxeei hizkuntza horietan argitaratzeko eskubideak salduz, ez guztientzakoak. Ikusentzunezkoentzako, film laburretarako-eta, dirulaguntza asko ematen dira, eta horietako zati batekin komiki asko lagundu ahal izango lirateke. Eta komiki horien eragina edo oihartzuna film labur askorena baino askoz handiagoa izan daiteke, orain laguntzarik gabe (baina eskubide denak Frantziar argitaletxeei ematearen kostuarekin) hemen egin diren komiki askorena izaten ari den bezala.

Pertsona egokia zara kontatzeko zein ezberdintasun ikusten dituzun komikiaren munduan 80ko hamarkadako urrezko aroaren eta gaur egun bizi omen dugun 90eko hamarkadaren hondamendiaren ondoko loraldi berri honen artean.

Orain askoz diru gutxiago dago. Orduan aisiarako etxe barruko aukerak zinema, telebista (eta kate pare batekin soilik), literatura, komikia eta ezer gutxi gehiago besterik ez ziren (lehen Spectrum ordenagailuak agertzen ari ziren). 90eko hamarkadan bideojokoen leherketa eman zen (komikiaren erorketa ekarri zuena), eta orain Internet, mugikorrak eta abar ere daude. Aisiarako denbora eta, beraz, dirua gauza askoz gehiagoren artean banatzen da orain, eta gainera krisian gaude... Hala ere, komikia denbora honetan guztian mantendu da eta orain ongi samar dago gozamena delako. Orain ikusten ditut erosle helduak, nostalgikoak, komikiak desira-objektu gisa dituztenak ia (horregatik saltzen dira horren ongi edizio osoak), eta irakurle berriak, gazteagoak, orain deskubritzen ari direnak. Interneteko komikien pirateriak honetan lagundu duela iruditzen zait, askok horrela ezagutu dute komikia eta zaletu dira eta pirateatzeaz gain gero erosi ere egin dute. Nobela grafikoaren asuntoak, komiki serioagoak egiteak, jende gehiagorengana ireki du.

Baina aldi berean, orain apenas egiten den haurrentzako komikirik, ez da harrobia lantzen...

Europan, Frantzian izan ezik, ez da lantzen harrobi hori. Eta komiki amerikarrean ere ez jada. Superheroien komikiak Watchmen eta Zaldun ilunaz geroztik helduentzat egiten dira (edo helduentzat egin nahi dituzte, tonu ilun eta biolentoa emanez, nahiz eta niri fantasiosoegiak eta heldugabeak iruditzen zaizkidan, zentzu gutxiesgarrian). Baina mangan bai lantzen dute harrobia, eta hemengo haurrak horren bidez zaletzen ari dira. Baina aukera gehiago egon behar dira. Manga oso ongi dago, baina ez dago komiki europarrik haurrentzat hemen. Nik badut asmoa haurrentzako komikiak egiteko, batez ere euskaraz. Agian okertu egingo naiz, agian egungo haurrek ez dute komikirik irakurri nahi, baina saiatzeko asmoa dut. Frantzian atera den haurrentzako komiki eder baten eskubideak lortzen saiatzen ari naiz hurrengo urtean ateratzeko. Eta Jon eta Mirka ere haur eta gaztetxoentzako da, eta Justin Hiriart ere bai. Getxon sinatzen egon nintzenean, irakurle heldu asko aurkitu nituen txikitan Justin Hiriart gozatu zutenak eta orain beren seme-alabentzat erosten zutenak. Eta nire Iker eta Ixone ere berreskuratu nahi dut, oso oinarrizkoa zen eta oso haurrentzakoa, baina polita zen.

Eta harrobia landu gabe, komikiak izango du etorkizunik heldu nostalgikoak ez gaudenean? Txikitan komikirik ezagutu ez dutenak zaletuko dira heldutan?

Nik uste dut komikiak beti jarraituko duela funtzionatzen, agian beste modu batera, baina jarraituko du. Orain argi dago komiki digitala dela etorkizuna. AEBtan jadanik komiki amerikarren salmenten % 40 formatu digitalean egiten da. Baina hori da hango argitaletxeek katalogoak digitalizatu eta eskuragai jarri dituztelako. Nire ustez, komikiak osagai narratibo oso garrantzitsu eta interesgarri bat dauka: irudi oso ederrak eskaintzen ditu, baina irudi baten eta hurrengoaren artean, bideoan ez bezala, elipsi bat dago, gure burmuinak osatu behar duena, eta parte hartzaile bihurrarazten gaituena. Komikia irakurtzean horretan zentratuta zaude, atentzio berezia eskatzen dizu, eta engantxatu egiten du. Horregatik uste dut, paperean izan edo digitalean izan, komikiak etorkizuna duela.

Bagera Donostiako Euskaltzaleen Elkarteak euskahalduntzeko komikigintza tailerra antolatu du. Maiatzaren 25ean izango da, elkartean bertan, 18:00etatik 20:00etara, eta Ainara Azpiazu Axpik emango du. Tailerraren helburua, webgunean dioenez, "egunerokoan topatzen ditugun hizkuntza erasoei erantzuteko estrategiak asmatzea" eta "euskararen aurkako diskurtsoei inteligentziaz, umorez eta sormenez erantzuteko estrategiak asmatu eta komikien bidez lantzea" da. Benetan interesgarria!

Gaztetan zure lehenbiziko lana ebanista gisa izan zen...

Ez, ez, ebanista titulua dut, baina hamabost egunez soilik aritu nintzen horretan. Aldi berean arkitekturako eta barne dekorazioko marrazkiak ere egiten nituen. Eta tailer oso ezatsegin batean lanean ari nintzenez, hamabost egunen buruan lanez aldatu nuen.

Baina arkitekturan eta barne-dekorazioan lan egin zenuen hasieran, eta 26 urte izan arte ez zinen komikiaren munduan hasi. Normalean, marrazteko edo komikia egiteko bokazioa dutenak lehenago hasten dira...

Justu beste lan hori nuelako izan zen horrela. Eta nire konbertsioaren istorioa oso sinplea da: nire emaztegaiaren anaia komikiaren eta edizioaren munduan zegoen; gure apartamentua apaintzeko egin nuen marrazki bat ikusi zuen eta esan zidan esku ona nuela, hau da, ongi marrazten nuela, eta ea zergatik ez nintzen horretan lan egiten saiatzen. Eta segituan hasi nintzen argitaletxeekin kontaktuak egiten. Hasieran kostatu zitzaidan horretan lana aurkitzea, baina nire koinatuak noizbehinka gidoiak ere idazten zituen eta gidoi txiki bat egin zidan. Bazegoen serie belgikar bat Kastoreen patruila izenekoa, eta horren istorio apur bat ironiko bat egin zuen. Belgikako eskauten aldizkari batean atera zen eta han irakurri zuen gero luzaroan nire gidoigile izango zenak, Greg-ek. Horrela hasi nintzen lanbidean. Beranduago, nire istorio propioak egiten hasi nintzen, nire gidoien gainean. Eta horrela, apurka apurka, joan naiz eraikitzen nire etxea.

Beste gidoigile batzuekin abentura-serieak egiten hasi zinen: Bernard Prince, Comanche, Jugurtha...

Greg-ekin lan asko egin nuen Bernard Prince eta Comanchen, bai. Baina Jean Luc Vernal-ekin (Laymilie sinatzen zuen orduan) soilik lan egin nuen Jugurtharen bi albumetan, eta hori soilik jan ahal izateko egin nuen. Greg-ek ez zuen denborarik nire marrazteko denbora guztia betetzeko gidoiak egiteko eta esan zidan “begira, oso txarra ez den gidoi bat jaso dut, horrela zure denbora bete ahal izango duzu oso txarra ez den zerbait egiten”. Eta horrela egin nuen Jugurtha, baina hori ez zen nire helburua, ez zen egin nahi nuena, nik Greg-ekin lan egin nahi nuen. Urte batzuk beranduago nire gidoigile bilakatu nintzen.

Zure serierik luzeena eta ezagunena Jeremiah da...

Hala da, 35 urtez egin dut!

...eta serie horretan bi pertsonaia oso ezberdin daude, Jeremiah eta Kurdy.

Bai, apur bat Dr. Jekyll eta Mr. Hyde bezala dira, baina ezta guztiz hori ere, ez baitago bat guztiz Mr. Hyde denik. Ez dira berdnak, baina ezta hain ezberdinak ere.

Apur bat Tintin eta Haddock bezala? Bakezale idealista eta indarkeriazale zinikoa...

Bai, nahi baduzu, baina ezta hori ere. Konparazio edo definizio zehatzago baten bila ari naiz, baina ez dut aurkitzen...

"Sentimenduei obeditzen diet, bulkadei"

Jeremiahren mundu post-apokaliptikoan mikromunduak sortzen dituzu, fikziozko familiak, herriak, antolaketa-ereduak...

Bai, batere ziurra ez den unibertso batean kokatuta dauden tribu txikiak dira, non indarkeria dagoen, pirateria...

Eta horrek aukera ematen dizu antolaketa ezberdinak (sozialak, politikoak, erlijiosoak, arrazistak...) kritikatzeko.

Egia da nahikoa politikoki-ez-zuzena naizela. Atsegin dut hazka egitea, atzaparka egitea, erasotzea.

Esan izan duzu Jeremiah serieari amaiera emango zeniokeela soilik zure karrera amaitzera zihoala ikusiko bazenu. Beharbada zure bakarkako ibilbidearen hasiera izan zelako, egile oso bezala egindako karrera guztian lagundu dizuna?

Hain zuzen ere. Beste norbaiten esku uzten badut, uste dut oso zaila litzatekeela hark giroa zehazki harrapatzea. Horren froga da nire semeak, orain nire gidoigile denak, argi eta garbi esan didala: “ez egidazu eskatu Jeremiahrentzako gidoi bat egitea, pertsonalegia da, zu zeu zara, eta beste inork ezin du Jeremiahren gidoirik egin”. Eta hala da, egia da. Beraz, nik gehiago jarraitu ezin dudanean hilda egongo da.

Zure beste serie famatua, non berriz zaren gidoigile eta marrazkigile, Les Tours de Bois-Maury da, Erdi Aroko abenturak.

Hori ere ni neu naiz. Gauzak aurkezteko, gauzak sentitzeko nire modua da, horra. Alferrik da galdetzea zergatik egin dudan hau edo beste hori. Azaldu al daiteke benetan sentitzen dena? Sentimenduei obeditzen diet, bulkadei. Bakoitzak bere izaera du, bere burua, eta hori da azalpena, ez dago besterik.

Eta gero album bakarreko istorioak egin dituzu, one-shotak alegia.

Bai, one-shotak egitea ere maite dut. Duela ez hainbeste hasi nintzen, berriz onartu nuen Jean Van Hamme-rekin istorio bat egitea, bat bakarrik. Eta apurtxo bat berandutxoago Yves H.-rekiko kolaborazioari heldu nion, zeina gertatzen den nire semea dela.

One-shot hauetan gaur egungo gaiak edo modernoagoak landu dituzu, adibidez Caatinga, Sarajevo Tango...

Bai, berriagoak, baina ez da nahita hartutako erabakia. Edozein gai lan dezaket, berriak nahiz mila urte dituztenak.

Argazkia: Adur Larrea

Ados, baina esango nuke horietako gehienetan XX. mendeko gertakari historiko eta politikoak lantzen dituzula.

Bai, hala da, batez ere nire gidoigileagatik, berak asmatzen ditu istorio horiek eta normalean iragan hurbil samarrean kokatzen ditu.

Baina zuk ere bai, ez? Adibidez, Sarajevo Tangon Bosniako gerra kritikatzen duzu edo, hobe, beste herrialdeek gerra horrekiko izandako pasibotasuna.

Bai, Nazio Batuak kritikatzen ditut, herrialde “onak” deituriko horiek. Maite dut kritikatzea. Nire istorioekin ez dut gure gizartearentzako irtenbidea aurkitu nahi; jendeari erakutsi nahi diot gizateria zer den, zeinarengan ez dudan esperantzarik.

Sarajevo Tangoren kopia bat bidali zenien politikari eta agintari ugariri...

Ez nintzen ni izan, argitaletxea baizik.

Eta erantzun al zizuen norbaitek?

Argitaletxeari erantzun zion bakarra Michael Rose jenerala izan zen, Sarajevon egondako ingelesen azken jenerala. Esaten zuen ergelkeriak zirela, ez nekiela ezer gaiaz, dena asmatu nuela... Baina gobernuaren aginduak betetzen zituen, ulertzen? “Hijo de puta” bat zen [hitz horiekin esan zuen frantsesezko elkarrizketan], putakume bat. Beste guztiek, baita beranduago ezagutu nituen Nazio Batuetako soldaduek ere, esan didate: “zehazki gertatu zena kontatu duzu”. Inoiz inor ez da ausartu esatera gezurra zela, ez baitzen.

One-shot horietako batzuk, esan bezala, zure seme Yves H.-ren gidoien gainean egin dituzu. Nolakoa da esperientzia hori? Polita dirudi, baina agian zaila ere bada...

Primerakoa da, oso ongi, arazorik gabe. Jakina, badaude eztabaida txikiak, ohikoak diren arazotxoak, baina haserrerik ez. Harmonia totala da.

Esan izan duzu “nire komikietan, beti erasotzen dut edo defenditzen dut zerbait; istorio dibertigarri hutsak egiteak ez nau interesatzen; gauzak esan beharra dut, horrek ezinikusi sakonak sortzen badizkit ere”.

Tira, istorio barregarriak kontatzea interesatzen ez zaidala ez da guztiz egia. Erran nahi baitut, egunen batean istorio barregarriren bat etortzen bazait burura egingo dut, baina ez zaizkit etortzen. Baina esan duzun beste dena zuzena da, bai.

"Jendeari erakutsi nahi diot gizateria zer den, zeinarengan ez dudan esperantzarik"

Zuretzat pertsonaiak oso garrantzitsuak omen dira istorio batean.

Erabat. Pertsonaien izaera garrantzitsua da, bai.

Album berri bat egiten duzunean, istorioa egiten duzu lehenago, pertsonaiak...?

Orokorrean, ideia txiki batzuk izaten ditut, eta lehenbiziko lau edo bost orriak marrazten hasten naiz. Orduan, jada badut elementu bisual bat eta elementu bisual horrek nire buruan beste ideia batzuk sortzen ditu, eta orduan hasten naiz istorioa eraikitzen. Beraz, esan daiteke normalean lehen hamar edo hamabost orrietan oraindik ez dela korapiloa edo misterioa hasi, baina badakit etorriko dela. Nire istorioak dira apur bat behe-lainotan joango banintz bezala eta aurrera egin ahala zehaztasunak ikusten noa. Baina behe-lainoa niretzat beharrezkoa da. Ez dut guztia hasieratik ezagutu nahi. Apur bat ezagutzen dut, baina kolorea ematen duten elementuak ibili ahala agertzen doaz.

Euskarara itzuli diren komiki-egile garaikide apurretakoa zara. Euskaraz daude Caatinga eta Fusila urpean.

Euskaraz ere bai? Ez nekien... Ez dakit euskaraz, gaztelania apurtxo bat soilik...

Lan gutxi daude euskarara itzulita: Asterix, Tintin, Corto Maltese...

Uste dut ez naizela kristoren arrakasta komertziala duen egilea, baina bai nahikoa nazioartekoa.

Ba al dago generorik gehiago atsegin duzuna? Zientzia-fikzioa, garaikidea, abentura, intimista...

Asko maite ez dudana garaikidea da. Jantziak, hiriak, eraikinak... Nahiago ditut gaizki jantzitako jendea, landa-eremua, animaliak, basoa... Natura maite dut.

Eta nahiago dituzu serieak edo album bakarreko istorioak?

Biak.

Irudia: Hermann

jarduera gisa hasi zen; geroago, diru asko ematen zuela ikusirik, jarduera kapitalista bihurtu zen"

Eta zure pertsonaietarik gogokoena?

Ez dut pertsonaia gogokoenik, denak atsegin ditut. Beharbada beti ez dut asmatuko, baina normala da. Kirolariak bezala, ez zabiltza ongi egunero, hori onartu behar da. Baina pertsonaia bat badago atsegin ez dudana, utzi egiten dut.

Eta marraztea edo gidoigintza nahiago duzu?

Momentuaren arabera. Marrazkia ongi doanean, asko gustatzen zait marraztea. Baina gidoi baterako ideia onak ditudanean, plazera da hori ere.

Zein proiektu duzu eskuartean orain?

Ez dago proiekturik, inoiz ez dut etorkizunerako proiekturik. Istorio bat amaitzen dudanean, beste bat hasten dut. Une honetan, hilabete duela-edo hasi nuen western bat nire semearen gidoi baten gainean [ziurrenik Sans pardon izango da, 2015ean agertua].

Zein da egin duzun azken lana?

Jeremiahren album bat, erabat amaituta dago, Un gros chien avec une blonde du izenburua, udazkenean aterako da, oporren ondoren [2014ko irailean atera zen].

Eta Angulemako jaialdi honetara zer aurkeztera etorri zara?

Station 16, Artikoko ipar muturrean, Errusian, gertatzen den istorio bat.

(Elhuyar aldizkariko 2014ko azaroko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Makinekiko interfazeak sarritan izan ditugu mintzagai atal honetan. Azken aldian, aurtengo martxoan alegia, ikusi dugu zer aurrerapen handi ari diren egiten bideo-jokoen munduan, interfazeei dagokienez. Gure buruaren, eskuen zein hanken mugimenduak detektatu eta horien araberako jokabidea erakuts dezakete. Aldiz, gero feedbacka ez da ukimenaren bidez jasotzen, ikusmenaren eta entzumenarenaren bidez baizik. Grafikoak eta soinuak oso errealistak eta murgiltzearen sentsazioa eragiten dutenak dira, baina ukimenaren sentsazioak ez dira landu. Adibidez, kolpe bat ematen digutenean joko batean, ez dugu nabaritzen kolpe hori; edo ez dugu erresistentziarik jasotzen, gure mugimendua edo ezpatarena kontrolatzen duen aginte edo joystickean...

Benetako joko errealistak egin nahi badira, ezinbestekoa da kolpeak nabaritzea (esaterako, dagokion tokian deskarga elektriko bat emango duen traje baten bidez edo pilotak botako dizkigun gailu baten bidez), baina gehiegizkoa ere izan daiteke, beharbada. Aldiz, oso interesgarria da pareta batekin topo egitean joystickak ezin aurrera egitea, edo ezpatak zerbait jotzean Wii-aren agintea frenatzea, edo bideo-joko baten pistolak atzerapena izatea. Horrelakoez arduratzen da teknologia haptikoa.

Haptika eta teknologia haptikoak

Haptika terminoak ukimen bidezko edozein komunikazio-sistema hartzen du barnean. Hala, ohitura haptikoez hitz egiten da (agurtzeko eskuak estutzea, musu ematea, besarkatzea...), edo komunikatzeko modu haptikoez (Braille hizkuntza, gor-itsuen ukimen bidezko zeinu-hizkuntza...).

Horien antzera, teknologia haptikoa da erabiltzaileari ukimenezko feedbacka ematen dioten gailuak egitea, erabiltzailearen mugimenduak irakurtzeaz harago. Ukimenaren bidez, elkarrekintza-sentsazio errealagoa bilatzen du, erabiltzaileari indarrak, bibrazioak, mugimenduak edo bestelako ukimen-sentipenak transmitituz.

Aipatu ditugun gailu haptiko batzuk zientzia-fikzioa dira oraindik, baina beste batzuk aspalditik daude gure artean; nahiz eta oharkabean pasatu zaizkigun, edo haien sinpletasuna dela-eta konturatu ere ez ginen egiten teknologia haptikoa zirela. Bibrazio bidezkoak dira teknologia haptikoen lehen belaunaldiko gailuak, eta horien adibide dira mugikorren bibrazioa gailuak modu isilean jartzen ditugunean, edota, halaber, Wii-aren agintearena gure pertsonaiak kolperen bat jasotzen duenean.

Horiek baino interesgarriagoak dira indarren bat transmititzen diguten teknologia haptikoak. Aplikazioak zenbatezinak dira, baina lortzen zailagoak ere bai; ez baita erraza, esaterako, Wii-aren aginteak guri atzerako indarra eragitea zerbait jotzen dugunean edo saguak ezin aurrera egitea pantailaren ertzera iritsi garenean, libre dauden gailuak izanik. Baina horrelako efektua lor daiteke oinarri bati lotuta dauden gailuetan, hala nola joystickak, beso mekanikoaren modukoak edo bolanteak. Kotxe-jokoetan ibiltzeko bolante batzuek biratzearekiko erresistentzia eragiten dute lurraren edo abiaduraren arabera (bibrazioez gain).

Aplikazioak eta etorkizuna

Orain arte jarri ditugun adibideak bideo-jokoetakoak badira ere, teknologia haptikoaren erabilerak ez dira horretara mugatzen. Ordenagailu bidezko diseinuan erabil daitezke, edo zehaztasun handiko robotak maneiatzeko interfazeetan (ebakuntzetan, adibidez), edo beste gauza askotan.

Eta, oraingoz, merkatuan dauden teknologia haptiko bakarrak bibrazioa eta indarra eragiten dutenak badira ere (eta azken hori oinarri bati lotuta dauden gailuetan soilik), bestelako ukimen-feedbackekin ere ikertzen ari dira.

Lotu gabe dauden gailuetan (edo zuzenean gure eskuetan edo gorputzean) indarra edo erresistentzia eragitea zaila bada ere, horretan ere ari dira. Aginte bati eskuaz heltzen diogun tokian dauden osagai mugikor batzuen bidez pisuaren edo erresistentziaren efektua lortzen omen da. Eta aire-kolpeak edo ultrasoinuak bidalita ere lortzen dute erresistentzia-efektu sinesgarria.

Bestelako sentsazioak ere transmititu nahi dira. Agidanez, marruskadura-sentsazioa lor daiteke elektrobibrazio bidez, ukipen-pantailetan. Tenperatura, testura eta beste sentsazio batzuk ere eragin nahi dira. Eta aipatu dugun minarena ere ez da urruti ibiliko… Horiek denak, laster gure eskuetan! (literalki)

Azken aldian komikiak euskaraz ere argitaratzen dabilen Bilboko Astiberri etxea Espainiar Estatuko komiki argitaletxerik prestigiotsuenetakoa dugu. Bada, duela hilabete batzuk beraien komikiak digitalean ere saltzen hasi da. Euren katalogoko obra ugari euskarri elektronikoetan irakurtzeko moduan eskuratu daitezke orain euren webgunetik. Momentuz, euskarazko lanak ez dituzte jarri digitalean, ea laster!