Markos Zapiain

Talako hilketaren kontakizunean hainbat sinesmen dabiltza dantzan, txit garrantzitsuak kristau doktrina ofizialean. Horietako lau aztertuko ditut, modu gutxi-asko autobiografikoan, Adimen Artifizialari ihesi beti ere: gorputza eta arima bereiz daitezke; arima ez ezik gorputzak ere bizirik jarrai dezake hil ostean; Satanas ez da bakarrik Gaizkiaren metafora, baizik benetan baden Pertsona Gaiztoa; eta, norbaiten baitan sartu baldin bada, kanporatu egin daiteke, apaiz egokiak erritu jakin batzuk aplikatuz gero.

Sinesmen horien azterketaren xedeetako bat pedagogikoa da. Oroitzen naiz behin batean batxilergoko bigarren mailan San Agustin irakatsi behar eta paradisua, Adam, Eba, sugea eta hori guztia azaltzen hasi eta, Erlijio ikasgaia gainditua izan arren aurreko kurtsoetan, 30 ikasleetatik bakar batek ere ez zekiela zertaz ari nintzen, harik eta, halako batean, batek "Sí, joe, lo de los Simpson" esan zuen arte. Orduan bai, ikaskide batzuk jabetu ziren, Simpsondarren atal batean Bibliako Hasiera liburua kontatzen baita. Parodia parodiatutakoa baino lehenago ezagutzen dugu gaur egun sarritan; ulermenari begira, ez da beti segida sanoa.

Bide batez, Leon XIV.aren hitzaldien azpian dagoen San Agustinen pentsamendua ezagutzeko ere baliatuko ditut ikerketa hauek, San Agustinek argitu baitzituen gorputzen berpiztearen inguruko zalantzak. Elizaren doktrina ofiziala izatera igaro ziren afrikarraren ideiak, eta halaxe jasotzen ditu indarrean dagoen Katiximak.  

Gorputza eta arima bereizirik daudela, eta gorputza hil arren arimak bizirik dirauela, sinesmen sustraituak ziren txikitan katekesira eta mezetara joaten ginelarik, giroan zeuden. Mekanismo zehatzei buruz galdetu ezean —adibidez, noiz eta nola lotzen diren eta bereizten gorputza eta arima—, ez zuten arazorik eragiten.

Aitzitik, inoiz ez dut artez ulertu denboren amaierako gorputzen piztueraren doktrina, eta ikertu egingo dut. Helburu pedagogikoak, beraz, neure buruarentzat balio du batik bat hemen.

Marijeren gurasoak, hilda egon arren, fisikoki ere bazebiltzan honaindiko munduan, etxeko argiak gauez piztuz, alaba eskaileretatik behera bultzatuz, edo ohean erdi lo zetzala atzaparrez lepoa estutuz, hegan eginez itzal eta guzti... Gorputzez zebiltzan, gorputzei eragiten zieten, eta, esan bezala, gorputzen berpizteari dagokiona da hain zuzen kristau doktrinaren berezitasunetako bat. Dena den, denboraren amaieran etorriko dela dio credo katolikoak gorputzen piztuera, eta ez hil eta berehala, Marijeren gurasoen gisara.

Edonola ere, gorputzaren eta arimaren dualismoa ez bezala, zaila zitzaidan eta zait denboren amaieran gorputzak ere berpiztuko direla irudikatzea. Lehenbiziko zalantza: gure bizialdiko zein gorpuzkerarekin berpiztuko gara? Ume, gazte, heldu, zahar, heriotzaren bezperakoarekin? Norberak aukeratu ahalko du? Nora joango da, zer egingo du berpizturiko gorputz horrek?

Heriotza traumatikoa da, eta erlijioak eta filosofiak heriotzari erantzuteko sortu ziren hein handi batean. Ez hil behar izatea da giza nahi sakonetako bat, eta hilezkortasuna agintzen dizun erlijioa goxoki bat da. Oroitzen naiz gure alabek bost-sei urte zituztela behin batean eskolatik itzuli eta hil ostean zer gertatzen den galdezka hasi zirela, kezka metafisiko gogorrak baitzerabiltzaten jolas-orduko elkarrizketetan. Erantzun nien gurean funtsean erantzun bi daudela: ateisten ustez, gorputza apurka-apurka usteldu egiten da, harrek jaten dute, hildakoaren oroitzapenak gelditzen dira hasieran, ezagutu dutenen oroimenean, eta gero pixkanaka oroitzapenak ere desagertzen dira, eta azkenik arrastorik ere ez da gelditzen gure mundualdiaz.

Bestetik, kristauek sinesten dute hil ondoren arima gorputzetik bereizi eta, zintzoa izan bazara, zerura joango zarela, eta maite duzun jendearekin biziko zarela eternitate osoan. "Kristauek dute egia, kristaua naiz ni" pozpiztu ziren alaba biak batera. “Zeharo desagertu”, “arrastorik ere ez gutaz”, bai zera, utikan. 

Aditu batzuek diotenez, kristauak agertu zirenean estoikoen mundu-ikuskera zen Erroman nagusi, eta kristautasuna hain erraz zabaltzearen kausetako bat izan zen gorputzen berpiztea eta hilezkortasun pertsonala agintzen zuela. Zozoagoa zen estoikoen promesa: hil ostean urtu egiten zara kosmosean, zure berezitasunak galduta modu inpertsonalean egiten duzu bat unibertsoaren energiarekin.

Bestelakoa baita jende gehienaren grina, gure kulturan bederen: nik neuk berpiztu nahi dut eta ni neu joan zerura, nire aterkiarekin eta nire txapelarekin, Unamuno bezala, eta nire miopia leunarekin eta gainerako bereizgarriekin. Izuan sustraituriko pasio horrek pizten du haraindiko kriseiluaren esperantza. Hil ostean neure buruaren kontzientzia galdu eta nire energiak naturarekin bat egingo duela… ergelkeria galanta alafede. Utzi bakean.

Alaben fedeak ez zuen luze iraun haatik, eta ez gure eraginez. Mesfidatzeko modukoa hasi zitzaien iruditzen gure nahi sakonenak beteko zaizkigula agintzen digun edozein doktrina, susmagarria halako doktrinen arrakasta. Normalean, ez dugu sufritu nahi, ez dugu hil nahi, eta maitatuak izan nahi dugu, eta maitatu. Ez da kasualitate politegia kristautasunak hain zuzen guk hemen nahi duguna eternitate osorako agintzea, alegia, ez sufritzea, ez hiltzea, eta maitasunak babes eta ingura gaitzan?

Terry Eagletonek gotzain ebanjeliko ingeles baten ekarpena dakar, 1991n idatzia: sei sintoma zerrendatzen ditu, Satanasek harrapatuta daudenek darakutsatenak. Hona hemen:

 a)   Modu desegokian barre egitea

b)   Ezagutza ulergaitz batez harrotzea

c)   Irribarre faltsua erakustea

d)   Eskoziako arbasoak izatea

e)   Senideen artean ikatz-meatzariak edukitzea

f)    Arroparako edo autorako normalean kolore beltza aukeratzea

Gaizkiari buruzko manikeoen, San Agustinen eta Leibnizen azalpenak ez ditugu serio hartzen agnostiko eta ateo supermodernook; xelebrea iruditzen zaigu Satanasen figura, Gaizkiaren eta Gaizto Pertsonal Izpiritualaren identifikazioa. Nola esplikatzen dugu orduan Gaizkia?

Gaizkia azaltzeko, hedabideetan-eta, giza eta gizarte zientzien arrazoiak darabiltzagu batik bat; alegia, argibide ekonomiko, soziologiko, politiko, psikologiko eta psikiatrikoak. Edota kimikoak. Errusiar militarrek "ferocina" izeneko pilulak hartzen zituztelako omen ziren hain feroz edo basatiak Txetxenian.

Hala ere, onartu beharra dago giza eta gizarte zientzien azalpenak mugatuak direla: soldaduen krudelkeria leporatu alkoholari eta ferocinari, ados, baina bulego epeletan umeak ankerki akabatuko dituztela planifikatzen duten buruzagiek ez dute ferocinarik hartzen. Netanyahuren herriari lurralde bat agindu zion Jainkoak, eta Israel Handiaz goitik behera jabetzeko lanean dihardu Bibiren gobernuak. Gaizkiaren bultzatzaile gisa, kimika baino eragingarriagoa izaten ari da erlijioa.

Luc Ferryren bereizketaren arabera, ez da gauza bera gaizki portatzea eta Gaizkia egitea, Gaizkia bera hartzea egin beharrekotzat, Gaizkia bera izatea zure proiektu eta helburu nagusia.

Terry Eagletonek gogoratu duenez, hamar urteko bi ume ingelesek torturatu eta hil egin zuten hiru urte bete gabeak zituen beste ume bat. Satanasek bereganatu zituen? Haurtzaro zaila, inguru eta harreman eskasak, depresio ekonomikoa? Ez dirudi nahikoa. 

Orduan? Gauza eta gertaera asko ulergarriak dira; hainbat gertaera oro har ulergaitzen alde zehatz ugari ere ulergarri izan dakizkiguke, arrazoiak suma ditzakegu. Dena den, erabat argitzen al du Netanyahuren jokabidea esateak Gazako masakrea agindu duela irrika mesianikoak, espetxea saihesteko aitzakiak, mendeku-goseak eta interes ekonomiko-geoestrategikoak bultzatuta? Horrek guztiak ulergarri bilakatzen ote du gosez akabatzen ari zaren jendea janari-banaketako gunera erakarri eta zapartatzea, eskolak eta ospitaleak bonbardatzea, milaka eta milaka ume suntsitzea?

Ez dakit bada. Satanas ez da nahikoa, baina ezta hedabideetako azalpen erabilienak ere, jakitate eta zientzia modernoek inspiratuak. Enigma horrorosoak izaten dira gertaera asko eta asko, eta gure ulermena gainditzen dute.

Asko irabazten dute Bibliak eta Koranak, kolore berezi batek apaintzen ditu, Jainkoak edo Alak idatziak direla suposatuz gero, eta ez jende kontingente hilkorrak.

Behin batean, txikia nintzenean, gauez ohean, ezin buruari bueltak emateari utzi: jendea hiltzen da: birramona hil zaigu, osaba hil da. Ezagutu genituenok gogoan ditugu orain. Geldika-geldika, gero eta bakanago agertuko zaizkigu oroitzapenetan. Gu ere hilko gara, ordea. Berrehun urte barru, arrastorik ere ez da geldituko gutaz,  ez inoren oroimenean ez beste inon. Larritu nintzen, eta jaiki. Esne beroa prestatu zidan amamak. Ez nion nire urduritasunaren kausa adierazi, baina amamaren presentzia hutsak eta arretak kontsolatu ninduten, eta lasaiago itzuli nintzen ohera. Garai hartan mezetara joaten ginen, baina ez nuen nonbait fedearen edukia kontsolamendurako baliabide gisa sentitzen.

Mezetako esaldi asko ulertu ere ez nituen egiten; eta orain ere ez. Beste batzuk, berriz, orain interpreta ditzaket, bederen, zuzen zein oker.

Esate baterako, aldiro errepikatzen genuen "Jauna, ni ez naiz inor zu nire etxean sartzeko, baina esazu hitz bat eta sendatuko naiz" hura ulergaitza zitzaidan. Orain uste dut esan nahi duela harrokeria baztertu behar dugula, neure ni kuttuna hustu, Jainko jauna nire baitan sartzeko tokia egin, nire gorputz-arimez jabe dadin; eta edonola ere Jainkoaren ukiturik txikienak ere nire eritasuna sendatuko lukeela. Alegia: belaunikatu, zuzendu zerura besoak eta eskuak, hustu arima, utzi Jainkoari zure baitan sartzen, eta Jainkoak gida dezala aurrerantzean zure bizitza. Islam hitzak ere sumisioa esan nahi du.

Ulergaitzak ez zitzaizkidanean, nahasiak egiten zitzaizkidan ia beti parabolak eta sermoiak. Talentuen parabolan (Mateo 25, 14-30), adibidez, zergatik ez dizkio nagusiak morroi beldurtiari ez talentu bat, baizik eta hamar ematen? Hamar eman eta hiru edo bakarra jasoko balitu atzera nagusiak, hobeto ulertuko litzateke parabola horrek omen duen zentzua: kristauentzat, grekoentzat ez bezala, lana sakratua da. Lanari esker fruitua emanarazi behar diogu herentziaz jaso dugunari. Balio duena ez da herentzian jasotakoak —naturak emanikoak—, baizik eta horrekin egiten dugunak.

Parabolan, nagusiak morroi bati bost talentu eman zizkion, eta morroiak hamar itzuli zizkion; beste bati bi, eta lau itzuli zizkion; azkenekoari talentu bakarra eman zion, eta horrek gorde eta bere horretan itzuli zion, biderkatzeke.

Ez ote da normala ziurbako samarra izatea naturak zekenen tratatu duen morroia, talentu bakarra emanda, eta —zer gerta ere— talentua lurpean gorde dezan? Horrela eman ziona itzuli ahalko dio nagusiari gutxienez, bestela galdu egingo bailuke agian. Nagusiaren errieta morroi koitaduari, bestalde, ez da parte onekoa; ezta morroiaren aurkako agresibitatea ere, Jesu Kristoren kontakizunean.

Gaur egun, hainbat adituren interpretazioak irakurrita ere, jarraitzen dut pentsatzen ezen Jainkoak edo Mateo ebanjelariak lapsus bat izan zutela, atrebentziarekin esanda. Hori dela-eta, zuzena deritzot Jainkoari bere testuan aldaketa batzuk egiteko proposatzera ausartzeari.

Leibnizen ustez, barietatea berez da on, perfektuagoa da gauza onak zein txarrak dauzkan mundua, soilik onak dituena baino. Bestalde, gure adimen mugatuak ezin du gaiztzat jotzen duguna ulertu, baina jainkoaren adimena bagenu, garbi ulertuko genuke Auschwitzen eta Gazaren beharra unibertsoaren ekonomian.

Gure munduak dauka, mundu posible ororen artean, on kopuru handienarekin konpatiblea den gaitz kopuru txikiena. Mundu posible guztien artean, gurea da onena, diferentziarik handiena integratzen baitu. Matematikari gisa, kalkulu diferentziala eta kalkulu integrala asmatu zituen Leibnizek.

Etengabe dihardu Jainkoaren adimenak egoerarik eta mundurik onenak kalkulatzen, eta guztien artean soilik onenari ematen dio errealitatean gauzatzeko aukera.

Zentzu horretan, nekez irudika liteke Leibnizen Jainkoa baino izaki beldurgarriagorik: taigabe dauzka gogoan borborka mundu posible guztiak, tentsioan, errealitatera atera gurata elkarren aurkako borrokan, eta gure mundu hau da horien denen artean onena, Auschwitz eta Gaza barne. Gerra, tortura, miseria, alferrikako oinaze etenik gabea: mundu posible ororen artean onena. Beste mundu guzti-guztiak, eta infinituak dira, are okerragoak dira gure hau baino, oinaze eta hondamendi larriagokoak, eta Jainkoaren alde nagusia osatzen dute.

Deleuzek dioenez, hainbat mozorro hartu izan dituzte filosofoek, hainbat lanbiderekin nahastu dute filosofia: Kantek epaile ikusten zuen bere burua: Judizioaren kritika, Fakultateen gatazka…; Hume ikerlari eta detektibeekin identifikatzen zen: giza adimena ikertzeari ekin zion, baita moralaren printzipioak ere, begia beti erne, prest beti edozer miatzeko eta arakatzeko.

Abokatu ikusten zuen Leibnizek bere burua, Jainkoaren abokatu zehazki, eta identifikazio horrek bultzatuta idatzi zuen Teodizea, Jainkoaren justifikazioa, Teós eta Diké biltzen dituena, Jainkoa eta justizia: Jainkoa zuzena dela darakutsa liburuak, Jainkoaren zuzentasuna justifikatzen du. Bizirik zela argitaratu zuen liburu bakarra izan zen, 1710ean, eta hortxe egiten dio aurre Gaizkiaren auziari. Liburu filosofiko-teologikorik irakurrienetakoa izan zen Leibnizen Teodizea XVIII. mendean Europan.

Zergatik dauzkagu jaiotzez itsuak, eroak eta ergelak, gaiztoak eta psikopatak? Zergatik ez gaitu Jainkoak guztiok ezin hobeak sortu, jenioak edonon? Leibnizen beraren adibidea erabiltzearren, zergatik ez mila Virgilio, eta ez hainbeste tentel? Nondik nora dugu gizakien hierarkia hori, memelotik hasi eta superbizkorreraino? Zergatik begien eta ikusmenaren hierarkia, itsutik katamotzarenera? Nolatan daukagu, gaur egun hain gartsuki aldezten dugun dibertsitate biologiko hori?

Leibnizen erantzuna, Luc Ferryren hariari jarraikiz: izakiak oro perfektu baina identikoak lituzkeen mundua ez litzatekeelako izakien dibertsitate eta hierarkiak erakusten dituen mundua bezain aberats eta ona. Horrenbestez, ezinbestekoa da Gaizkitzat duguna munduan izan dadin, osotasuna perfektua izateko. Eroak, itsuak, atzeratuak eta elbarriak beharrezkoak dira. Izaki desberdin horiek aberatsagoa egiten dute mundua. Horra izaki desberdinen kopuru handiena, printzipio-kopuru txikienarekin: mundua hobea da dibertsitate horri esker. Homero, Platon, Dante eta Shakespeare bezalakoen maisu-lanez osaturik legokeen liburutegia ez litzateke horiez gain Fernando Aranbururen nobelak, Ikeako katalogoak eta gainerako best-sellerrak ere leuzkakeena bezain perfektua.

Horixe da Leibnizek Teodizeari egiten dion ekarpenetako bat. Boris Vianen nobela bat dakar harira Luc Ferryk, “Itsusi guztiak hilko ditugu”.  Mundua gaizki dabilela du abiapuntu. Giza klonazioa zabaltzen ari da, eta jakintsu ero batek, aldi berean politikari eroa ere badena, ezin hobeki pasatzen du izaki zeharo perfektuak sortzen, baina guztiak berdin-berdinak. Biziki eder eta inteligenteak, begi-urdinak, ile-horiak, atleta grekoen gorputzak, etab. Izaki identikoak sortzen ditu jakintsu eroak. Perfektuak direnez, zertarako desberdintasunik txikiena ere? Ez luke zentzurik.

Halako batean, emakume batek klonazioari ihes egiten dio, eta berehala pizten du gizonen desira lizuna, edertasunaren estereotipotik urruti dabilen arren. Diferentziatik baitator sedukzioa. Itsusi zekusaten arestian emakumea, baina gainerakoak ez bezalakoa izateak seduzitu ditu gizonak, diferentziak ipini baitu edertasun perfektu baina uniforme eta infinituraino biderkatuaren gainetik. Leibnizen teodizean bezala ikuspuntu zientifiko batetik ere, batik bat biologikotik, mundu askotarikoa hobea da oro perfektu baina perfektuki identiko eta trukagarria leukakeen mundua baino. Beharrezkoa da Unibertsoan ordezkaezina eta singulartasuna, bizitzak mereziko badu.

Halatan, ezagutzen dugun munduan ez dago berez ez akatsik ez Gaizkirik. Leibnizek eta Ferryk behin baino gehiagotan darabiltzate beste adibide hau ere: hartu margolan eder bat, Turnerren ekaitzetako bat, edo Mona Lisa bera. Sudurra zapira hurbildu eta detaileari bertatik bertara begiratuz gero, horrek ez du ezeren antzik, ez dago ez forma ez diseinu ez inongo gai ikusgarririk; ez dira orban koloreztatuak baino, ezta hori ere, apenas bereiz ditzakezu koloreak.

Aldiz, atzera egin eta distantzia egokia hartuz gero, margolan osoari begiratu eta guztia bilakatzen da ez soilik koherente, baizik eder-ederra: tatxatzat hartzen genuena, margolariaren hanka-sartzetzat, osotasunaren perfekzioaren funtsezko osagai bilakatzen da. Ikuspuntu zabal hori, distantzia egokia aurkitzen duena, Jainkoaren ikuspuntua da.

Leibnizentzat, filosofoak ikuspuntu horretara igotzen ahalegindu beharko luke, gizaki arruntaren ikuspuntu mugatutik bereizita, ikuspuntu mugatuak ez baitu ikusten xehetasuna baizik, eta, horrenbestez, ez du Gaizkiaren existentzian sinestea beste erremediorik. Jainkoaren ikuspuntutik, ohartzen zara itxuraz kaotiko eta inkoherentea ere lagungarri zaiola osotasunaren ederrari. Hurbildik itsusia dirudien detaile hori gabe, ez legoke osotasunaren edertasunik. Halaxe dio Leibnizen maisulanetako batek, “Gauzen jatorri erradikalari buruz”, hamahirugarren paragrafoan:

“Har dezagun pintura txit eder bat. Estal dezagun osorik, zati txiki bat izan ezik: zer ikusiko dugu hor, azterketa sakonena gorabehera? Hurbilagotik aztertuz gero, zer ikusiko, ez bada zentzurik eta arterik gabeko koloreen nahaste-borrastea baizik? Ordea, behin estaldura kendurik, margolan osoari perspektiba egokitik begiratuz gero, ulertuko dugu zapian zoriz botatakoa zirudiena, goi-mailako arte-obra dela, autorearentzat zein ikuslearentzat”.

Estoikoek ere, antzeko arrazoiengatik asmatu zituzten antzeko metaforak, hala nola Epiktetok:  lehoiaren kimak eta kalparrak, eta basurdearen lerdeak, ezin itsusiagoak dirudite hurbildik, baina, jakintsuaren ikuspuntutik aztertuz gero, ohartuko zara piztiaren eta naturaren osotasun harmoniko ederraren ezinbesteko osagai direla. 

Gaizkiari eta Deabruari buruzko ikerketetan murgilarazi ninduten gure etxeko hilketak eta suizidioak, eta abade irakaslearen erantzunean exorzismoak zuen protagonismoak. Gaizkiaren eskandaluak fededun posible asko kristautasunetik urrutiratu duela egiaztatu nuen, teologoek ez baitiote erantzun asegarririk asmatu.

Deabruari lotu dio kristautasunak gaizkia. Ez da ahaztu behar XVII. mendearen amaiera arte, “Gure Aita” funtsezko otoitz ospetsua, "libra gaitzazu Gaiztotik" amaitzen zela, "líbranos del Maligno", "délivre-nous du Malin". Hala zen jatorrizko grekoan ere, pertsonifikazio sataniko horrekin.

Arazo teologikoa: si Deus est, unde Malum? Alegia, Jainkoa existitzen bada, nondik nora Gaizkia? Orojakilea, ahalguztiduna eta guztiz ona baldin bada Jainkoa, nolatan onartzen du Gaza eta zazpi urteko neskatxaren tortura? Gaiztoa ote da Jainkoa? Gnostiko batzuek esaten zuten gaizto-gaiztoa ere ez dela, baina apur bat ganorabakoa bai, eta unibertsoa sortu zuenean mozkortuta zegoela.

Manikeoen ustez, ostera, Jainko bi daude, Ona eta Gaiztoa, eta ahal berdina dute biek. Jainko Gaiztotik datorkigu munduko gaiztakeria, eta gure baitakoa.

Manikeoa izan zen gaztetan San Agustin, baina gero konbertsioari esker kristautu egin zen (hemen ere agintzen duenak kontrolatzen du hiztegia: manikeismotik kristautasunera “konbertitu” egiten zara, baina kristautasuna beste zerbait besarkatzeko uztea, edo ezer ez besarkatzeko, hori  “arnegua” da, “apostasia”). Kristautasunean bakarra da Jainkoa, eta guztiz ona. Jainkoak sortu zuen Deabrua. Hasieran, Deabrua aingerua zen, baina askatasuna Jainkoaren aurka oldartzeko erabili eta erori egin zen. San Agustinen beraren hitzetan:

"Nork egin nau? Ez ote nire Jaungoikoak, on baino ontasun bera denak? Nondik da, beraz, nik gaitza nahi eta ona ez nahi izatea? Agian, zigor merezia neureganatzeko? Nork ezarri zidan txertaturik erro mikatz hau, Jaungoiko ezti-eztiak egina bainaiz erabat? Deabruak egin banau, nondik da deabrua? Aingerua bere nahikari gaiztoz aingeru on izatetik deabru bihurtu bazen, nondik zuen hark ere deabru bihur zedin nahikari gaizto hori, egilerik hoberenak egindako aingerua izanik oso-osorik?"

Amildu zenez geroztik, infernua da Deabruaren egoitza, baina munduan ere badabil. Existentzia erreala dauka, pertsona da, baina izpirituzkoa, ez du gorputzik. Horregatik sar daiteke edonoren gorputzean, eta bereganatu; eta, Katiximak darakutsanez, horregatik hartzen du Eliza Katolikoak gaur egun ere arras serio Deabrua, eta praktikatzen du exorzismoa. San Agustinen jarraitzaile peto dituzu honetan ere bai Frantzisko eta bai Leon XIV.a, azkeneko bi aita sainduak. Hauxe dio San Agustinek Bizitza zoriontsua liburuko 18. atalean:

“Esanahi bi ditu ‘izpiritu lohi' adierazpenak. Arima kanpotik inbaditzen duenari dagokio aurrenekoa, gizakiei zentzumenak nahasi eta amorru gisako bat eragiten dienari; hori egozteaz arduratzen direnei buruz, esaten da eskuak ezartzen dituztela, edota exorzizatzen dutela; alegia, gauza jainkotiarren izenean konjuratuta uxatzen dutela”.

Edozein gisaz, Deabrutua egotea muturreko kasua litzateke, ezohikoa; baina bada halaber gizakiak bere kabuz eraginiko gaitza, gaitz “normala”. Alta, gizakiak eraginiko gaitz “normal” hori nondik datorren azaltzeko, Deabruaren galbidea izan zena darabil San Agustinek halaber: erabakimena, liberum arbitrium. Jainkoak oparituriko askatasuna oker erabiltzetik letorke gaizki morala.

Eta gaitz fisikoak? Eritasuna, gainbehera, heriotza? Agustin: Jainkoak egin duen guztia da ona. Jainkoa ere guztiz ona da, eta osoa, betea. Gu, berriz, Jainkoaren sorkariak gara, ez gara Jainko. Eta sorkaria ez da osoa, ez da betea, baizik zulatua. Zulo horietatik hasten gara usteltzen. Baden guztia on denez, Jainkoak egina den heinean, orduan gaizkia ez da eza baizik. Zuloa da gaizkia; alegia, izatearen absentzia.

San Agustinen azalpenak ez zituen kristau guztiak konbentzitu, eta pentsatzen jarraitu zuten Jainkoaren ontasunaren eta munduko eta gure baitako gaizkiaren bateragarritasunari buruz. Etenik gabeko gogoeta-kate horretan, mugarri erabakigarria izan zen Leibnizen teodizea.  

Diotenez, ia jende guztiak izaten ditu bizitzan bolada txarrak,  depresiboak, bizitzea benetan merezi duen zalantza pizten dutenak. Putzu ilun horietatik irteten ahalegintzeko, hainbat terapia erabili izan da: otoitza eta erlijioa, erretiroa mundutik eta misioak, filosofia, lana, kirola, psikoterapia, botikak eta drogak, taldean abestea... Biblioterapian sinesten dut nik, irakurketa jakin batzuek dakarkidate aldi makurretan baretasuna.

Osinean amildu zaituzte hausturak, eritasunak, adikzioak, heriotzak; orduan testu batzuk irakurri, eta hobeki jartzen zara. Atxikimendua sortzen du horrek, noski, baina eskura dauzkazu beti liburuak, ez zaituzte utziko. Eta azkeneko urratsa eszeptikoek erakutsi zuten: iritzien eta testuen eta liburuen desatxikimendua, guztia jartzea parentesi artean, liburuetako jakinduria barne, erabateko ezaxola edozeri, airean flotatzen dabilen estralurtar bilakatzea. Gehiegi irakurtzeak ere hondamendia baitakar: zentzu horretan, pantaila bezain arriskutsua da liburua.

Etsipenezko bolada horietako batean, Bibliara jo nuen, horixe baita kontsolamendurako gehien erabiltzen den liburua gure inguruan. Ez zidan funtzionatu haatik, ez zitzaidan sinesgarria, goitik behera miatu nuen arren pasarte eraginkorren bila. “Gure aita” errezatzeari ere ez nion zentzurik aurkitzen. Literatura gisa ez, baina salbabide gisa arrotza zait hizkera hori, urrunegia. Koranarekin ere saiatu izan naiz, eta antzera, horma batek eragotziko balit bezala Bibliako eta Koraneko pelikuletan sartzea. Ez zait erlijio guztiekin berdin gertatzen: ulerterrazagoak zaizkit, adibidez, Laozi eta Zhuangziren irakaspenak, edota Budarenak.

Dena den, kontsolamenduari eta salbabideari begira, edozein erlijio baino baliotsuagoak izan zaizkit estoikoak, Epikuro, Sextus Empiricus, Spinoza, Nietzsche, Clément Rosset... horien idazkiak bai, zuzenean mintzo zitzaizkidan pairatzen ari nintzenaz. Ederki konektatzen genuen, eta harrigarriro lasaitzen ninduten.

Erlijioa, psikologia eta filosofia nahasirik egon dira beti, biziaren zentzuari buruzko galdera berari erantzun baitiote, eta ahal bezain ondo bizitzeko nahiari buruzkoari. Epikurok psikoterapeuta gisa definitzen zuen hitzez hitz filosofoa, alegia, arimaren sendagile, eta filosofotzat baino gehiago zuen Nietzschek bere burua psikologotzat. Gaur egun oso popularrak diren zenbait sendabide psikologiko, hala nola terapia kognitiboak, AEBetan nagusi, ez dira filosofia helenistikoaren gaurkotze apenas disimulatuak baizik.

“Filosofia” diodanean buruan daukadanak, eta niri onuragarri zaidanak, errealitatea bere gordinkeria etsigarrian aintzat hartzen du —Gaza, alferreko oinazea, eritasuna, heriotza—, eta ez du babesa ilusiozko munduetan bilatzen, baizik eta giza adimen ezinago mugatuan.  Erlijioak eta filosofiak oinarria eta abiapuntua dute desberdina: Sokrates: “dakidan gauza bakarra da ezer ez dakidala”; Jesu Kristo: “neu naiz bidea, egia eta bizia”.

Barnealdean ziur samar sentitzen denak ez du fede beharrik. Izpiritu libre eszeptikoa aldeztu zuen Nietzschek "Zientzia alaia" liburuko 347. aforismoan. Nietzscheren esanetan, eszeptikoak duda eta ez sinestea baimentzen dizkio bere buruari, baita ingurukoek sakratutzat dutenaren aurkako iseka arina ere. Ziurgabetasunik zabalena onartzeko joera du eszeptikoak, behin betiko erantzunik gabe bizitzeko ahalmena.

Aldiz, ziurtasuna behar du fededunak —ez bakarrik erlijiosoak, gramatikan eta metereologian sinesten duenak ere bai—, eta kanpoko munduak bermatzea ziurtasun hori. Txarra izan zen fedearen edukia eta egia identifikatzea. Elkarbizitzari begira, zentzuzkoagoak eta eskuzabalagoak ziren  Selatse, Larra, Helasse, Minerva edo Apolori botoak eta otoitzak eskaintzen zizkiotenak, hura guztia suntsitu zuten monoteistak baino. San Agustin gailendu zen zoritxarrez: “Jainkoak nahi du, agindu du, iragarri du, dagoeneko hasi da martxan jartzen, eta lurreko leku askotan partzialki lortu du dagoeneko: paganoen eta jentilen sineskeria guztiak desagerraraztea”.

Oroitzen naiz “Jainkorik bai ala ez?” liburuko Joxe Arregiren eta Edorta Jimenezen arteko eztabaida irakurrita, hainbat agnostiko eta ateo bat zetorrela Arregi fededunaren ikuspuntu askorekin; halatan, ia inor ez zuen harritu handik urte gutxitara Arregik Eliza uzteak.

Bi mila eta seiehun milioi inguru kristau bizi baldin bada gaur egun Lurrean, ulergarria da askotarikoak izatea haien fede-moldeak, eta ugariak adarrak: adibidez, kristau postmoderno batzuek uste dute Jesu ez dela Jainkoa, haren ama ez zela birjina, ez zuela miraririk egin, ez zela berpiztu, eta ebanjelioetan kontatutako gehiena askoz ere lehenagoko sumertar eta egiptoar legenden biltzea eta eremu judura egokitzea izan zela. Are, Jesu Kristo ez zela existitu.

Hala ere kristau zarela aldarrikatzea, ez ote da “ni platonikoa naiz baina ez dut ideien munduan sinesten” esatea bezain zentzugabea? “Chomskyzalea naizen arren, ez dut uste gramatika unibertsalik dagoenik”. “Konstituzionalista eta jakobinoa banaiz ere, aukeran nahiago zazpiak bat eginiko Euskal Herri independentea, aulki baten jabe NBEn”.

Mintzagaia zehazte aldera, ez dirudi bide txarra Leon XIV.ak eta katiximak egiatzat dutena aintzat hartzea. Biblia ez, anbiguoegia baita eta kontraesankorra, beste literatur lan handi guztiak bezalaxe. Itun Berrira mugatzearren, etsaia maitatzeko agintzen dizu gaur Jesu Kristok, eta bihar, berriz, soingainekoa saldu eta ezpata erosteko. Diskordantzia horiek behar bezala ulertzeko araua katiximak zehazten du; alegia, Izpiritu Sainduak.    

Kristautasunik hedatuena ez da Simone Weil, Gianni Vattimo edota Joxe Arregirena, baizik eta katiximarena, Amparorena eta bedeinkapena ukatu zidan abadearena, eta hauxe dio, besteak beste: gorputza eta arima bereiz daitezke, hil ostean arimak bizirik dirau, Gaizkia ez da filosofikoa eta abstraktua, baizik eta pertsona gaizto bat —Jainkoa pertsona ona den bezalaxe—, eta Deabruaren existentzia Jainkoarena bezain erreala da.

Hori bai, badira laikotasunaren aldekoak bai Amparoren eta Leon XIV.aren tankerako fededunen artean, eta bai kristau postmoderno pinpirinen artean.

Amak esan zidan:

“Baina ez zara etxe horretan biziko, ezta?”

“Eta nork erosiko dit bada, ondino bero-bero dauden hildako bi dauzkala armairuan?”

Hantxe jarri nintzen hortaz bizitzen, zer erremedio, eta hildakoetako baten koltxoia nerabilen gainera lotarako, ez dakit norena. Bikotekidea Gipuzkoan zebilenez lanean, bakarrik bizi nintzen, baina aski lasai. Zurrumurruak dioenaren kontrara, lan handia izaten dugu irakasleok arratsaldez eta asteburuetan etxean, Filosofiakook bai bederen (Matematikakoek eta Historiakoek ez hainbeste, ez dakit zergatik irabazten dugun berdin): Platoni buruzko 90 azterketa ostegunez egin, eta notak astelehenerako sartu behar badituzu, ez zaude kopla handitarako, ez duzu burua pluribertso paranormaletan galtzeko astirik. Ez da beldur-uxatzaile makala lan egin beharra.

Zahar-etxean sartu zuten Anita. Hainbat bider joan nintzaion bisitan. Pastak eta Txintxon anisa zituen gustuko. Denborak aurrera egin ahala, gero eta protagonismo handiagoa hartzen zuen jazoeren bere kontakizunean. Adibidez, otsaila baino lehen ziurtzat jotzen zuen Felipek bera ere hil nahi izan zuela. Kloroformoz-edo lokartu behar izan ei zuen, bestela tiro-hotsek esnatuko zuketen.

“Baina Anita, zu ez zara apurtxo bat gorra?  Pare bat aldiz zuen etxera joan, zeu bakarrik zeundela jakiteke, eta ez zenuen tinbrea aditu".

“Ez dot uste”. 

Anitak kontatu zidan behin batean Marije eta bera ohean erdi etzanda erdi eserita zeudela, eta halako batean Marijeren ama, ordurako hila, hegan ikusi zutela logelako leihotik, "keizpie be bai!, "keizpie be bai!".  

Hilketaren eta suizidioaren ostean, bikotekideak eta adiskide batzuek zerbait egitera bultzatu ninduten: madarikatuta omen zegoen etxea, eta sufrea erretzea proposatu zidaten, sufre errearen dohain argitzaileak uxatu egiten baititu beste mundutik beti atezuan dauzkagun indar ilunak. Sekulako kiratsa eragiten du haatik. Azkenik, gure institutuko Erlijio irakasleari eskatu nion laguntza. Abadea zen. Gure etxea bedeinkatzeko eskatu nion. Sufre errea baino usaingabeagoa izango zen behinik behin.

Eta lankidearen erantzun ebanjelikoa:

"Ezin dizut etxea bedeinkatu. Latinetik dator "bedeinkatu", "bene dicere"tik hain zuzen, hitz onak esatea. Baina nik ezin dut ezer onik esan zure etxeaz, zientziak frogatu baitu toki jakin batean luzaro bizi izandako pertsonen energiak bertan dirauela haiek hil ostean ere. Beraz, hiltzaile eta suizida baten energia dago zure etxean.

Deabrua egozteko exorzismoa egin beharko genuke bedeinkatu baino lehen, eta nik ez dut exorzismoak egiteko gotzainaren baimenik. Abade bik baino ez dute Bizkaia osoan".

Harri gelditu nintzen, eta belarri, uste bainuen oso aspaldi utzi ziola elizak exorzizatzeari, eta filmetara eta literatura fantastikora mugatzen zela Satanasek harrapatua gurutze sainduaz eta ur bedeinkatuaz askatzeko praktika. Noski, ez nien abadearen erantzuna aipatu bikotekideari eta adiskideei. Gezurtxo urrikalgarri bat sinetsarazi nien: abadeak etxea bedeinkatu zuela.

Hilketari buruzko kronika bat argitaratu zuten "El Caso" aldizkarian, "Emprendieron el último viaje" lerroburu. Handik urte pare batera, Tele 5ekoek hilketari buruzko saio bat egitea proposatu ziguten, baina ez genuen onartu. 

Talako krimenak badu azalpen ulergarri bat; hurrengo liburuan askatuko dut intrigaren korapiloa.