Markos Zapiain

Iaz pandemiagatik geroratu eta asteburu honetan dauzkagu Bigarren Hezkuntzako irakasleak hautatzeko oposizioak, idatzizko atala. Irailean aztertuko dira idatzizkoa gaindituko dutenen programazioak, lehenagotik egin behar izan dituztenak. Azkenik, urrian, zerrenda luze batetik zozketaz aukeratutako gai bat mintzoz aurkeztu beharko dute, epaimahaiaren aurrean, irizpide inpartzial eta zentzudunen bidez osatutako epaimahaiak. Oposizio gogorrak dira, urte bete pasa kirioak dantzan.

Erlijioko irakasleek Hezkuntzan lanpostu finkoa lortzeko ez dute sekula oposiziorik egin behar izan. Gotzaindegiak izendatu ditu, eta ez bide zaio erosoa egiten jendaurrean aitortzea zein irizpide zehatz erabili duen. Gotzaindegiaren webguneko “Erlijio katolikoko irakasleen baremazioa” esteka sakatu eta huts-hutsik ageri da. Hori bai, diru publikotik ateratzen dira haien soldatak. Elizak hautatu eta guztiok ordaindu.

Orobat, Eusko Jaurlaritzak lege-proiektu bat onartu du (euskaraz ere badago, baina  esteka euskalduna erabili arren gero automatismoak gaztelaniazkora zaramatza) erlijio-aniztasuna babesteko eta kultu-zentro berriak irekitzeko, bi helburu horiek elkarri derrigorrez lotuak baleude bezala. Egon zaitezke erlijio-aniztasuna babestearen alde; baina aldi berean uste izan dezakezu ez dela Eusko Jaurlaritzaren zeregina ez udaletxeak ez beste edozein erakunde behartzea kultu-zentro berriak irekitzera, eta mugatu behar duela ziurtatzera inor ez dela bere fedeagatik edo fedegabeziagatik saritua edo zigortua.

Lege-proiektua udalen aurkako eraso bat da; arreta deitzen du elizei dagokienez darabilen mintzamolde goxoaren eta udalen aurkako kontu-eskearen eta errietaren arteko kontrasteak. Elizak eta fedeak “babestu” eta “bermatu” behar dira; aldiz, udalei exijitzen zaie “zuzeneko edo zeharkako bereizkeria edo murrizketa arbitrario bat eragin dezaketen alderdiak saihestea”, aditzera emanez orain arte bereizkeria eta arbitrariotasuna erabili dutela. Jaurlaritzak zaindu egiten ditu elizak, udalak behartu: “udalek hiri-antolamenduko planak eguneratu beharko dituzte”; “erlijio-erabileretarako ekipamenduetara bideratutako lurzoru-erreserbak aurreikusi beharko dituzte”.

Jaurlaritzak udalak hertsatzen ditu elizek nahi dutena gauzatzera, baina gainera udala bera izango da elizen gurari horiek behar bezala betetzen direla jagon beharko duena. Erabakia, Jaurlaritzarena; onurak, elizentzat; erantzukizuna, udalena baino ez. Garbi ikusten da jokaldia: elizak, gauzak ez badira berak nahi bezala irteten, udala salatu ahalko du, udalari ordainarazi, ez Jaurlaritzari, are gutxiago bere buruari. Ez ote dago beste biderik erlijio-aniztasuna babesten ahalegintzeko, udalak horrela umiliatu behar izan gabe?

Lege-proiektu honetan guztiak dirudi arraro samarra. Txundigarria da EAEn fededunen eta fedebakoen kopuruak neurtzeko Eusko Jaurlaritzak lortu dituen datuen zientifikotasuna. Konfesio nagusia EAEn katolizismoa dela dio, eta 1.489.864 sinestun dituela. Nola zenbatu ditu? Bataioen arabera? Mezetara doazenak? Aldiz, 515.771 pertsonek sinesgabetzat omen dute beren burua. Ez 515.770, edo 500.000 inguru, baizik eta 515.771. Ez al da itzela zehaztasun hori? Ez horrenbeste, kontuan hartuz gero datu horien iturria CIA dela, eta Deustuko Unibertsitateko erakunde batek ere lagundu duela datu horiek plazaratzen; eta Gotzaindegiak Bigarren Hezkuntzako Erlijio-irakaslegaiak Deustuko Unibertsitatean gradu berezi garesti bat egitera bultzatu izan dituela, Baccalaureatus in Scientiss Religiosis ikasketa kanonikoa, “hezkuntzaren eta irakaskuntzaren bidez fedea transmititu nahi duten sinestunentzat” eskainia. Jaurlaritzak horrelako diskriminazioak kontrolatu beharko lituzke: Matematika zein Filosofia sinestunek zein sinesgabeek irakats ditzakete, eta Erlijioa, ostera, sinestunek baino ez. Noski, gradu hori ez dago gaztelaniaz baino.

Lege-proiektuak dioenez, lege berri horrek estaldura juridikoa eman nahi dio “kultu-zentroak edo lekuak irekitzeko eta erabiltzeko oinarrizko eskubideari”. EAE, alabaina, Espainiaren zati bat da, eta Konstituzioaren arabera Espainia akonfesionala da. Estatu akonfesionaletan, definizioz, diru eta lurzoru publikoz lagundu beharreko oinarrizko eskubideak etxebizitza, hezkuntza, osasuna eta lana dira, besteak beste; ez haatik sinesmen partikularrak.

Pandemian ikusten ari garenez, Osakidetzakoek berdin artatzen dituzte katolikoak, ateoak, musulmanak, edonor. Hezkuntza Publikoa ere nornahirentzat da, inor ez du baztertzen sinesmenengatik edo diruagatik. Joera unibertsal hori duten erakundeak dira estatu akonfesionaletan oinarrizko eskubideak. Aldiz, eliza bakoitzak bere fededunekin duenez oroz lehen lotura, aldez aurretik baztertzen du bere burua oinarrizko eskubideen zerrendatik. Kultu erlijiosoak gauzatzeko lurzoruak eta eraikinak ez dira oinarrizko eskubideen artean izan, harik eta Jaurlaritzak gure erkidegoaren egitezko konfesionaltasunari bultzada berri hau eman dion arte.

Esperientzia propioen eraginez jo dugu irakasle askok laikotasuna aldeztera. Behin batean, ikastetxe bateko zuzendaritzan nengoela, agindu ziguten halal janaria ere eskaintzeko, musulmanengatik. Beste buruhauste bat, batez ere jantokiko langileentzat, baina tira. Handik pixka batera, bikote judu bat etorri zitzaigun. Eskatu ziguten inori ez esateko juduak zirela, beldur ziren Palestinan zerbait gertatuz gero islamdarrek ez ote zuten mendekua beraien aurka hartuko, baina hala ere ea molda gintezkeen seme-alabei modu diskretuan kosher emateko. Aztertu genuen ea zer egin zitekeen, eta jantokiko langileak kexatu egin ziren: bikoiztu beharra zegoen hozkailu kopurua, kosher elikamoduak debeku baitu okela, arraina eta esnekiak toki berean edukitzea, horrelako zerbait. Azkenean, Institutuko zuzendaritzan hitz bakar bat ere ez pedagogiaz eta hezkuntzaz; dena zen odoloste eta urdaiazpiko, eta eztabaidak ea karramarroa eta txipiroia, are kroketa, kosher edo halal ote diren. Zentzu horretan, laikotasunaren abantailetako bat da zure lanean zentratzea errazten dizula.

Elkarbizitzari begira estatua eta eliza garbi bereiztea ona dela pentsatzea ez da berez ez fede txarra ez inoren kontra jotzea. Aitzitik, bide egokia dirudi saihesteko historian eta gaur egun ere erlijioek edo derrigorrezko ateismoak eragindako liskarrak, sarritan odoltsuak. EAEn ez dago sinagogarik, eta guraso horien beldurrak erakusten du zergatik. Salbuespenak dira fede desberdinak elkarrekin bakean bizi izan diren boladak. Ohiko egoera gatazka da, eta ezin da eragotzi, erlijio bakoitzak egia bakar osoa duela aldarrikatzen baitu, beste erlijioen egiarekin bateraezina.

Egia da laikotasuna batez ere frantsesek jorratu dutela, baina frantsesei bururatzen zaien guztia ez da derrigorrez txarra. Inportatzeko moduko metodoa da. Eusko Jaurlaritzak, berriz, diru publikoa ikaragarrizko hutsuneak dauzkaten eskola edo osasun publikoan erabili beharrean, elizen gisako erakunde pribatuetara desbideratzea aukeratu du, berriro ere. Ohitura itsusia inondik ere, guztion sosa hartu eta minimo demokratikoak betetzen ez dituzten talde pribatuei oparitzea.

Beste bultzada bat fededunek hezkuntzan eta edonon dituzten abantailei, fedegabeon kalterako: orain Eusko Jaurlaritzak udaletxeak behartuko ditu lur eremu batzuk uztera gurean bizirik dauden fede erlijiosoek beren tenpluak eraiki ditzaten. Fedebakooi galdetu ere ez digute egin, nahiz eta Jaurlaritzak ondo dakien behar izanez gero nora jo.

Fedegabeok ere baditugu gure tradizioak, gure eskolak, eta hori dena behar bezala transmititu nahi diegu gazteei. Eskola publikoan gero eta zailagoa da, batik bat katolikoen intrusismoagatik. Eskubide-berdintasunaren izenean, guk ere metro koadroak eta eraikin dotoreak exijitzen ditugu.

Ziur naiz Eusko Jaurlaritzak gure eskaerak aintzat hartu eta ez gaituela bigarren mailako hiritartzat jo eta baztertuko, orain arte bezala. 

LIZUNIAGAKO ABENTURA, JOSEAN AGIRREREN “NOBELA ERREALISTA BAT”eko TAXILARIAREN HITZETAN

“ETAkoek Loiolako santutegiaren ondoan dagoen Gogartetxean egin behar zuten laugarren asanblada, eta Ipar Euskal Herrian bizi ziren ordezkariek mendizalez jantzita igaro zuten muga Lizuniagako lepotik. Berako elizaren inguruan itxaroten zituzten kide batzuk, autoetan Azpeitira bidaiatzeko. Berara iristen ari zirenean, ordea, altoa eman zien Guardia Zibilak. Batek Venezuelako pasaportea zuen, besteak frantsesa, hurrengoak Belgikako nortasun agiria, bostak herrialde ezberdinetakoak zirela ematen zuen. Kide horietako baten motxila arakatzen hasi eta pistola baten muturra sumatu uste izan zuen kaboak, eta metrailetarekin apuntatu zituen. Handik bizikletan igaro ziren mutiko batzuei agindu zien kuartelera joan eta guardia gehiago ekarrarazteko. Guardia zibilak bi eta ETAko kideak bost zirela kontuan izanik, haien kontra oldartzeko agindua eman zien bere lagunei Madariagak. Borrokaldia bukatu, bi guardiak lurrean konorterik gabe utzi, eta altxatu zenean ohartu zen Julen betaurrekoak galdu zituela eta ez zuela zipitzik ikusten. Beste laurak mendian gora abiatu ziren ihesi mugarantz, baina berak, berriki horrelako ihesaldietan erabili beharreko eskuliburu bat idatzia zuenez, etsaiak pentsatuko zuenaren kontrakoa egitea erabaki zuen eta, Sara aldera abiatu ordez, Lesakarantz jo zuen.

Gaua zetorren eta betaurrekorik gabe ez zuen ezer ikusten. Guardia zibilen eskuetan erortzeko zorian egon zen behin eta berriz, eta, mila kalapita igaro ondoren errepidean auto bat geldiaraztea lortu zuelarik, Pauetik zetorren bilbotar batekin egin zuen topo. San Anton auzokoa zen eta, beste hainbat lagunen artean, Julen Madariaga ezagutzen zuen. Bidean adiskide komunari buruz hizketan joan ziren. Iheslariak ez zion, noski, Madariaga bera zenik aitortu.”

NAZIO-ASKAPENA, KLASE-BORROKA

ETAren lehenbiziko bultzada nazioa askatzea izan zen, independentzia erdiestea. Batzuek leporatu diote Franco hil bezain laster borroka armatua utzi ez izana, baina Madariagak dio ETAri berdin zitzaiola Espainian Franco, Juan Carlos, demokrazia edo komunismoa izatea: Espainiatik eta Frantziatik askatu eta independentzia lortzeko sortu baitzen, ez frankismoa eraisteko. Edonola ere, berehala bereganatu zituen ezkerreko balioak. Etakideak hasieran jeltzaleen artean agertu baziren ere bizitza publikoan, nolabait esateko, segituan apurtu zituzten harremanak eta hasi ziren langileen grebekin eta manifestazioekin bat egiten, akonfesionaltasuna eta laikotasuna aldezten, eta abar. Fundatzaileetako bat, Eneko Irigaray, esan bezala, marxista zen.

Hori bai, Madariagak ez zuen PCErena bezalako ezkerra onartzen, eta 66rako garbi zegoen PCE ETAn infiltratzen ari zela. Santiago Carrillok telebistan kontatu zuen, frankismo betean Espainian sartzea lortu eta Bartzelonako kaleetan azkenik etxean sentitu zela, qué maravilla, todo el mundo hablando en español. Rambletan urte batzuk lehenago gizon bat tiroz hil zuten, soilik katalanez mintzo zelako. Internazionalismoa ondo dago, baina batzuetan ez da betiko inperialismoaren mozorro merkea baino, eta horrela ikusten zuten Madariagak, Txillardegik eta ETAren gainerako fundatzaileek.

ETA, JELTZALEEN ANTZERA

Han ibili ziren beste batzuk ere, baina argazki mitikoaren protagonistak aipatzera mugatzearren, Madariagak, Txillardegik, Benito del Vallek eta Irigarayk sortu zuten EKIN, 1952an. Abertzaleak zirenez, jeltzaleengandik hurbil ibili ziren hasieran. Talde kulturala zen orduan oroz gain. Gero, ordea, sekulako iskanbilak izan zituzten Ajuriagerra buruzagi jeltzalearekin, batez ere Madariaga eta Benito del Valle bizkaitarrek, eta bereiztea azpimarratzeko EKIN ETA birbataiatu zuten.

Geroagoko kritiketan, Madariagak adierazi zuen jeltzaleek EKIN eta ETAkoekin erabili zuten gurasokeria berbera erabili zuela ETAk Iparretarrakekin eta oro har Euskal Herriarekin: abertzale bazara, EAJ edo ETA da lan efektiboa egiteko erakunde bakarra. Beste edozer absurdoa da, ergela, edo etsaiari jokoa egitea.

ARMAIRUTIK IRTEN

ETAk, bigarren Batzar Nagusirako, marxismoaren zenbait kontzeptu bere eginak zituen. Eneko Irigaray, ETAren sortzaileetako bat, ETA sortu baino lehenagotik zen marxista. Madariaga eta Irigaray Aljerian zirela, Madariagak 33 urte, gurasoak bisitan joan zitzaizkion. Aste bete pasa zuten han. Madariagak armairutik irtetea erabaki zuen. Igandean bertan, ez zela mezara joango jakinarazi zien gurasoei. Amaren erantzunaren beldur zen batik bat, oso fededun eta elizkoia baitzen. Baina aita izan zen errieta egin eta egundokoak bota zizkiona.

Zaila egiten zaigu giro hura eta haustura haiek errealismoz irudikatzea, baina egia da ETAren fundatzaileek orduko jeltzaleen kristautasun moldearekin hautsi beharra sentitu zutela, armak erabiltzen hasi ahal izateko, hogeita bost urte ere igaro gabeak ziren arren jeltzaleak frankisten aurka armak eskuan altxatu zirenez geroztik, eta hamar urte falta ez baziren ere Asurmendi eta Artajo EAJren gazteak Valladoliden ipintzera zihoazen bonba eskuan lehertu eta hiltzeko. Libertad egunkariaren egoitzan jarri behar zuten, aurreko astean Jose Antonio Agirre iraindu zuelako.

MATXINADA EUSKADIN

Izenburu hori du Julen Madariagak ETAren Hirugarren Biltzarrerako idatzi zuen ponentziak. Hona hemen pasarte bat:

“Gauerdia da erasorako unerik egokiena, etsaia lo egoten baita. Iluntasuna dugu orduan aliaturik onena. Talde txikietan eta bide desberdinetatik iritsi beharra dago etsaiarengana. Erasoa irrintzika egin daiteke, edo bestela erabat isilik, katuek bezala."

Joxean Agirreren "Eneko Irigaray. Aljeriar konexioa"n Irigarayk berak dioenez, Federiko Krutwigen kutsua dario paragrafo horri, eta Mao Zedon-engandik omen datorkio Krutwigi. Irigarayk eta Krutwigek harreman ona zuten txinatarrekin, eta harreman horri esker atera zuten Maoren Liburu Gorria euskaraz. Krutwigek ordea dio bera baino Maozaleagoa zela Madariaga bera. Edonola ere, ETAren Hirugarren Biltzarrean dokumentu ofizial gisa onartu zen Matxinada Euskadin, 1964an. Borroka armaturako prestatzen ari ziren. Indarrean zegoen artean gerrillaren mistika halako bat.

ETAKO BURUZAGI. JENDE ASKOREN MAMU

Hirurogeiko hamarraldian ohikoak ziren erorketa masiboak oztopatzeko, hirugarren batzar nagusian sei hilabetez buruzagi bakar bat izatea erabaki zuten, eta Julen Madariaga aukeratu. Orduan errekrutatu zituen Txabi eta Josean Etxebarrieta. Garai hartan figura harrapagaitz bat zen Madariaga, jende askok ikusten zuen leku desberdinetan aldi berean, oroz gain poliziek, bilokatzeko edo polilokatzeko dohaina balu bezala.

Behin batean, 1961ean, beti ondo informatua izaten diren guardia zibilek jakin zuten Madariaga Bilbon Boluetatik sartuko zela Peugeot 203 batean. Hurbiltzen ikusi, metrailetak atera eta tiro-zaparradak Javier Batarrita hil zuen, enpresa-gizon espainolista garrantzitsua. Cambridgen zen une hartan Madariaga, zuzenbide-doktoretza amaitzen.   

Beste batean, Donostian Melitón Manzanas Pontxo Iriarte torturatzen ari zela (Maddalen Iriarte buruzagi ezagunaren aita), Manzanasek, tortura fisiko izugarriez gain, ziurtatu zion emazteak sabelean zeraman umearen aita ez zela bera, Pontxo, baizik eta Julen Madariaga. Hain zuzen, Madariagak Txekoslovakian erositako Astra batekin hil zuten Manzanas. Gernikan egindako pistola Txekoslovakian erosi behar. Euskaldun askok ospatu zuten sagar-opilak janda.  

EYMAR EPAILEAREN JAKITATE ZABALA

Donostian pairatu zituen tortura ikaragarrien ostean Martutenen sartu zuten. Bake apur bat. Han instruktorearekin egon behar izan zuen, Eymar izeneko epaile militar batekin, sasijakintsu espainol tipikoa. Madariagak doktoretza Cambridgen egin zuela jakitean, “baina zertarako hain urrutira, Espainian ditiagu munduko unibertsitaterik onenak”.

“Alaba bi dauzkak, Julen. Ba hirugarrena mutila izateko, larrua jotzeko modua aldatu behar duk. Misiolariarena erabiliz, beti zatozak neskak. Mutila lortzeko, hire andreak goian jarri behar dik, eta hi etzanda, pitoz goiti”.

Gero Madrilera eraman zuten, han ere torturatu, eta ondoren Carabanchelera. Tortura-salaketak BBCra heltzea lortu zuten, eta munduan zabaltzea. Salaketak egin zituztenak libre gelditu ziren eta egin ez zituztenak, berriz, barruan. Madariagak uste du batzuetan konfrontazio zuzenak emaitza hobeak ekartzen dituela, diskrezioak eta etsaia ez haserretzeko ahaleginak baino.

Madrilen trena hartu eta Euskal Herrira. Arabako muga igaro eta jendea, hiritar anonimoak, albistea jakin eta trenera igotzen hasi zen, geltokiz geltoki, elkartasuna adieraztera, kantuan maiz. Guardia Zibilak harri eta belarri.

Azkenik, Osane, Madariagaren garai hartako emaztea, haurdun: mutiko bat. Eta, Madariagak zehazten duenez, txortan jarrera aldatu barik. Horretan ere, Eymar doktorea  oker.

Bere Zutabean, Urkulluren begi operazioa du Angel Errok aipagai. Vanitatisek zabaldu duen albisteaz ari da Burlatako jenioa.  

AITITE, MADARIAGAKO RAMON

Julen Madariagak bere burua familiaren genealogiako katebegi gisa ikusten du. Esaterako, ezin du bere burua aitite kontuan hartu barik ulertu.

Madariagako Ramonek Cesare Lombrosorekin ikasi zuen, gaizkileak eta hiltzaileak gaizkile eta hiltzaile jaiotzen direla zioena, eta aurpegiaren eta garezurraren forman nabaritzen zaiela. Teoria horietan oinarrituta ikertu zuen Madariagaren aititek Gorria ezizeneko Bilboko pederasta baten kasua.

Ramon Madariagak idatzi zuen Eusko Ikaskuntzaren aginduz Lizarrako Estatutua edo Hego Euskal Herriko Estatutua izendatuko zena, lerro gehienak bai behintzat, joan den mendeko 30eko hamarraldian. Hura bai izan zela historikoa, eta ez Realaren eta Athleticen arteko partida GUZTIAK!

Lehen Eusko Jaurlaritza osatu zenean, lehendakari izateko hautagai bakarra izatea demokraziari begira eskasa zelakoan, Ramon Madariagari eskatu zioten Agirrerekin batera aurkezteko, eta onartu egin zuen: Agirrek 300.000 boz inguru lortu zituen eta Madariagak 100 bat.

Gerra amaitutakoan, Julenen aitite Ramon ezkutuan itzuli zen erbestetik Getxora, legez kanpo. Eta han bere bizilagun batek, el Marqués de Malasaña delako batek, izenean zeraman bekatua, ikusi eta salatu egin zuen. Guardia Zibilak atxilotu, Bilboko Karmelon preso sartu eta berehala hil zen. 1940 urtea zen. Pasadizo horrek ondo adierazten du gerraosteko giroa.

UME ZELA, GOIZEKO IZARRA ETA OROPESA ITSASONTZIETAN TXILERA

Gerra zibilean, frankistek Bilbo harrapatu baino lehen, milaka ume sartu zituzten itsasontzietan erbestera eramateko. Julen Madariagak Goizeko Izarra ontzian alde egin behar izan zuen. Halako batean, itsasontziko zubian zegoela, "Julen!" entzun zuen. Uste izan zuen ama zela, baina ez, andre handi bat zen, beste haur bati deika, Julen Guimoni. Gerora, Guimonek PPren ernamuina sortuko zuen, eta Madariagak ETA. Arroxelaraino heldu ziren Goizeko Izarran.

Arroxelatik Txileko Valparaisora joateko bidaia gorabeheratsua izan zen. Hilabete luze iragan zuten itsasoan. Oropesa ontzi ingelesean joan ziren. Handik urte gutxitara ospetsua egingo zen AEBeko soldaduak Ingalaterrara garraiatuko zituelako, Normandiako lehorreratzerako, Overlord izeneko operaziorako.

Txilen zenbait urte senideen etxean igaro ondoren, gurasoek erabaki zuten Julen eta Jon anaiak Bilbora itzuliko zirela, Euskal Herrian euskaraz hazteko. Julenek hamabost urte zituen. Euskal Herrira itzultzeko itsasontziaren zain Buenos Airesen pasa zituzten egunetan Matxalen Aldasoro tolosarraz maitemindu zen. Azkenik, Axpe Mendi barkua abiatu eta, hilabeteren buruan, Bilbon sartu zen. Makinetako arduradunaren lagun egin ziren Julen eta Jon. Lema-gelan lukainkak izaten zituen, idortzen. Julen idi-begitik sartu eta lukainka batzuk ebatsi zizkion. Bilbon, gaur egun Isozaki Atearen bi dorreak dauden itsasadarreko beste aldean lotu zuten ontzia. Oso barruraino sartzen ziren sasoi hartan.

KONTAERA

Madariagak kontatzen duena tragikoa da askotan, gogorra eta bortitza, baina hala ere aukera duen aldiro umorea sartzen du. Pasadizo batzuen kontakizunak antologikoak dira, hala nola ETAren laugarren batzar nagusian esku hartzera Arantzazura zihoazela muga Lizuniagatik igaro eta Berara iritsi baino lehen izan zituzten arazoenak. Pio Barojari omenaldia dirudi, han bertan dagoen Itzea etxearen jabe zena. Josu Urrutikoetxearekin izan zituen xextra bortitzek ere badute batzuetan umore punttu bitxi bat. Ikaragarria eta barregarria nahasteko joera hori da Madariagaren estiloaren bereizgarrietako bat.

Kutsu berezia ematen dio halaber hitzak asmatzeko duen gaitasuna eta grazia. Espainoletik eta frantsesetik aldentzeko borondatea dago hor. Esaterako, ez du pintada esango, baizik eta tindaketa; ez Portugaleteko zubia, Zintzil-zubia baizik; Ajuriagerra beharrean Axuriagerra. Ez fronte: fronte kulturala, fronte nazionala; baizik eta boronte, boronte militarra, boronte politikoa, abertzale orok behar dugu boronte bakarra sortu. Inperialismo fonetikoaren aurka ere altxatu baitzen. Madariaga zuzendaritzan zegoela, ETAk erabaki zuen urte biko epea ematea militanteei euskaraz ikasteko.

Madariagak behin eta berriro dio egia gordina adierazten duela gure herriak etorkizunean huts berdinak errepika ez ditzan. Hasi eta buka, gure burujabetza berreskuratzea izan du amets, independentzia, askatasuna. Horri eman dio bizia.

“Trapu zikinak etxean garbitu behar dira” eta antzekoen aurka jotzen du Egiari zor idatzi duen Madariagak. Noski, talde klandestino bateko kide eta buruzagi gisa, maiz erabili behar izan zuen diskrezioa. Ordea, kontatzen duenez, behin eta berriz saiatu zen bere kritikak Zutabe bezalako barne aldizkarietan argitaratzen, edo zuzendaritzari aurrez aurre adierazten, baina zentsuratu egiten zizkioten, edo jaramonik ez. Beraz, kritikak bere gordinean jendaurrean aldarrikatzeko hautua egin zuen, aurreikusirik zelako zaparrada eroriko zitzaion gainera: pertsonalismoa, harrokeria, protagonismoa, hedabideetan agertzeko adikzioa, etsaiari jokoa egitekoa.

Madariagarentzat (eta bera izan zen ETAn adar militarra sortu eta bultzatu zuena, Txillardegik oroitarazi zuenez), militarrek beti egon behar dute politikoen esanetara, baina alderantziz gertatu zen ETAn. Bonba-autoaren erabilera eta hainbat atentatu ere kritikatu zituen. Gregorio Ordoñez hil zutenean utzi zuen ETA eta ezker abertzale ofiziala. Euskal Herria Bilduren antzeko zerbait oztopatzen zuena zitzaion jasangaitza, baina orain dela 35 urtez geroztik. Jose Luis Casoren hilketan, aspaldiko partez euskaldun gehienok bilduko gintuen manifestazio erraldoi baten bezperan, zerbitzu sekretuek ETAn infiltratutako sator baten eskua ikusi zuen. Manifestazioa, noski, eta euskaldunon batasun taktiko posiblea, bertan behera gelditu ziren.

Hasieran oso bakarrik sentitu zen. Bazekien ezker abertzalean jende askok pentsatzen zuela berak bezala, baina iritzi horiek etsaiak bere alde baliatuko zituelakoan, nahiago zuten isilik. Azkenik, Patxi Zabaletarekin, Iñaki Aldekoa zendu berriarekin eta beste batzuekin, Aralar sortu zuten. Sekulakoak eta bi entzun behar izan zituzten orduan ere. Analisietan asmatu zuten, haatik. Madariagak dioenez, Otegik eta enparauek haren ideiak bere egin zituzten, eta hortik etorri da irtenbidea (apaltasuna egiarekin bat ez datorrenean, apaltasuna sakrifikatzen du). Euskal Herria Bilduk Aralarren printzipioak bereganatu ditu. Hori bai, gogorra izan zen Madariagak ordaindu behar izan zuen bidesaria.

Suposatzen da estatu demokratiko batek hiritar guztiak berdin tratatu behar dituela eta giza eskubideen aurkako edozein delitu berdin ikertu. Ordea, Espainiak eta Frantziak estatuaren aurkako delituak ganoraz ikertzen dituzte, eta disidenteen aurkako delituen ikerketak trabatu. Ez da batere harrigarria, mundu osoko estatuek jokatzen dute berdintsu.

Hemen, gurean, disidenteen familien aurkako krudelkeria da arreta deitzen duena. Ukitu sadiko nabarmena erakusten du Naparraren familiaren aurkako grinak. Eta Frantziak eta Espainiak ez lukete berdin jokatuko, baldin eta Naparraren familiak bertsio ofiziala bere egin izan balu eta hedabideetan aldarrikatu. Benetan uste duenari uko eginik, hogeita hamabost urte lehenago lortuko zuen biktima-izaeraren aitortza.

Haatik, Naparraren familiak ez du aurreiritzi politiko baten arabera jokatzen. Erraiak eskatzen dio benetan zer jazo zen jakitea, desagertuen ia familia guztiei bezalaxe. Eta dauzkagun datuek eraman dute Estatu aparatuen inplikazioan sinestera. Nazio Batuen Erakundeak, Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak ere ondorio bera atera dute.

Noski, beste aldekoei desagertuekin zer gertatu den argitzeko exijitzen badiezu, prest egon behar duzu zure krimenen berri emateko. Ulergaitza da arerioari eskatzea zuk egiteko inongo asmorik ez duzuna. Kontua da zure aitortzak espetxea ekartzen badizu zeharo ulergarria dela ez aitortzea. Ezohiko maila etikoa eskatzen du zigortua izateko prest egoteak desagertuaren familiak gorpua non dagoen jakin dezan.  Jon Alonsok justizia unibertsalaren alde idatzi dituen orrialde apartek garbi erakusten dute ez dela hemiplegiko etiko bat.

Hori bai, alde batean zein bestean, aitortzeko prest dagoenaren zigorgabetasuna bermatu beharra dago. Aukeratu beharra dago, zigorra ala egia. Che Guevararekin identifikazio betean egin zenituenengatik orain zigortua izatea onartzea, zure idoloak Natti Natasha eta Nietzsche direnean, ez da giza arrazaren ohiko jokabidea. Gertaerak ezagutzera emateko prest dagoenari ez bazaio zigorrik eza bermatzen, nekez argituko dira hainbat egia mingarri. Legedia zentzu horretan aldatzeak, nolabaiteko amnistiak, egiari bidea erraztuko lioke.

Naparraren aita 2007an hil zen; ama 2018an. Perturren ama joan den astean. Semearekin zer jazo zen jakiteke hil zaizkigu. Nola biziko ziren semea desagerrarazi zietenez geroztik? Zer da 40 urtez egunero-egunero semeari zer egingo zioten galdetzea, zeinek eta nola bahitu eta hilko zuten, non ezkutatuko zituzten gorpuzkinak?

Estoikoek edo Epikurok aholka dezakete “askatu iraganeko kateak, iraganeko zama, lur hartu behingoz orainaldian, lehenaldian finkatzea eragozpena baita soilik orain senti daitekeen zorionerako”. Ados, baina batzuetan ezin da. Ondo dakite itsasoan desagertzen diren arrantzaleen senideek, ez dute atsedenik gorpua agertu arte. Zer gertatu zen benetan, non dago hilotza? Desagertua maite zutenek erantzunak behar dituzte. Erantzunik gabe ezin da dolua egin, eta orainaldiko poza berreskuratu ahal izateko dolua pasa beharra dago.

Bai Frantziak eta bai Espainiak izenpetuta dauzkate desagertuen kasuak ikertzeko hitzarmenak, baina Estatuek ez dituzte hiritar guztiak berdin tratatzen, eta komeni ez zaizkien egiak ikertzeko ez soilik ez dute ahalegin handirik egiten; gainera, trabatu egiten dituzte, eragotzi, are debekatu.

Espainiak, esaterako, ikaragarri intsistitzen du aspaldion ETAk betebehar etiko bat duela, orain arte argitu ez diren krimenak argitzen laguntzeko. Ordea, Estatua bera izan denean kriminala, Naparraren kasuan bezala, ahaleginak eta bi egiten ditu ikerketak oztopatzeko. Eta Frantzia Espainia bezain zital. Naparrak zerabilen autoa agertu eta uko egin zion barruan zegoen haren arropa eta paperak aztertzeari. Ramón Arnau de la Nuez, “La araña”, CESIDeko kide ohiak jakinarazi zuen Naparraren gorpuzkinak Landetako zuhaizti batean daudela, Labriten eta Brokaren artean. Bi gune bereizi zituzten. Frantsesek bietako bat induskatzeko baimena eman zuten. Kale. Bigarren gunea miatzeko eskaera orain dela hiru urte dago egina, baina frantsesek ez dute erantzuten. Bigarren indusketaren zain hil da Celes. “Eneko –esan zion semeari hil baino aste pare eskas lehenago–, goazen baserrira, bi aitzur hartu, Frantziako toki hartara joan eta guk geuk egingo dugu zuloa”. (319 or.)

Edozein giza harremanetan nazkagarrienetakoa den joera dugu hemen: besteari exijitzea norberak betetzeko inongo asmorik ez duena.

Besteak beste, horregatik da Jon Alonso ausartagoa eta zabalagoa Fernando Reinares, Florencio Dominguez eta ETAn adituak diren gainerako idazle espainolak baino: hauek ez bezala, inpresioa ematen baitu zabalik dagoela egia berriak entzuteko, ezagutzeko eta ulertzeko, mingarriak izan dakizkionak barne, edo bere aurreiritziekin bat ez letozkeenak. Irudi du ikertzeari ekiten dionean ez dakiela zein izango den emaitza, eta edozer aurkitzeko eta ondoren erakusteko prest dagoela. Egia ezagutzeko grina Jon Alonsok dauka, ez Estatuak ez Estatu kriminal horren jopuek. Horrexek ematen dio indarra askoz ere hedabide gutxiago dituen ikuspuntu disidenteari.

Frantziako eta Espainiako Estatuek zenbait egia ez dituzte oroitu nahi, desatseginak eta politikoki ahulgarriak baitzaizkie gaur egun. Ez beraz beren nahia ez bakarrik etorkizunerantz, ohi bezala, baizik eta iraganerantz ere proiektatzen dute. Halatan, orain ez zaidanez komeni, hura ez zen gertatu. Egiaren gainetik jartzen dute borondate eta interes politikoa. Honela mintzatu zen Zaratustrako Nietzschek (Berrerospenaz, bigarren atalean), Thaliak eta Natti Natashak dioten bezala, ez baldin banaiz oroitzen, orduan ez zen gertatu. Egia-ostea ez zuen Trumpek asmatu.

Ematen du Estatu guztiek dutela berezkoa egia manipulatzeko joera. Badaude mailak, haatik. Ez da berdin Suitza eta Norvegia, edota Saudi Arabia, Turkia, Espainia eta Maroko. Mundu zibilizatuan behin eta berriro nabarmentzen da Espainia giza eskubideak batere disimulurik gabe ez betetzeagatik eta delitugileak saritzeagatik. 2021ko udaberriko ekinokzioaren ondoren ere, Espainiako Gobernuak ezikusia egiten die Galindoren ezegitekoei, ez ditu kontuan hartu nahi, are likatsuago itsatsi dizkio dominak paparrean.

Dena den, ikusiak ikusi, ez dirudi noizbait sortuko dugun Euskal Estatua etikoki zoragarria izango denik. Beharbada horregatik zen Naparra Komando Autonomo Antikapitalistetakoa, anarkista edo. Aldez aurretik, ez zuen ETAk sortu nahi zuen Estatua maite, Euskal Herri independente eta sozialistaren alde eman bazuen ere bizia. Naparra ez ezik, Bakunin ere deitzen zioten.

Miliek galdetzen zuten ea zer arraio den Estaturik gabeko independentzia hori. Zutabe batean idatzi zuten ETAn edonor kabitzen zela, burgesak eta anarkistak izan ezik. Eta Naparrak anarkismorako joera zuen. Naparrak baino lehen, Marc Legassek jarraitzen zion ildo anarkoabertzale horri, eta gaur egun Iñaki Segurolak batek, edota Pablo Sastrek.