Markos Zapiain

Berriki eraiki dute Bilbon Azken Egunetako Santuen Jesukristoren Eliza, alegia, mormoiena, Lehendakari Agirre kaleko gune pribilegiatu batean. 850 inguru mormoi baino ez badaude ere Bizkaian, 430 lagun hartzeko kultu-gela ederra dauka. Hiru solairuko garajea du gainera, eta espaloitik gorako lau solairu. Noski, abortuaren edota homosexualen arteko ezkontzaren aurka daude, baina dirudienez txikikeriak dira horiek Jaurlaritzarentzat: elizak babestu beharra dago, diru eta lurzoru publikoz lagundu, udalak elizen exijentzien arabera dantzarazi.

Bien bitartean, hezkuntza ertainetako oposizioetan, uda honetan bertan, ekainaren hogeitik uztailaren hogeita bederatzira arte, irakasle epaimahaikideak goizeko zortzietatik arratsaldeko zazpiak arte aritu dira azterketei notak ipintzen, hamaika ordu segidan, hiru ordu laurden kenduta bazkaltzeko. Filosofiakoek, azterketak zenbatetsi bitartean, esklabo beltzek Georgian kotoia jasotzean kantatzen zituzten bluesak tarareatzen zituzten. Ganoraz baloratu daitezke horrela azterketak? Epaimahai gehiago sor zitezkeen, baina dirua falta ei da.

Oposizioak urrira arte luzatuko dira. Eta orain, ikasturte hasieran, epaimahaikide horien ordezkoak, irailaren lehenaz geroztik egon beharrean ikastetxean, lankideak eta lantokiko gorabeherak ezagutu eta irakatsi beharrekoa zehazteko, irailaren zortzirako deitu dituzte Institutuetara, ikasleekin batera, ikasleak sartzen diren egun berean hasteko ikasturtea, kolpez. Sosik ez, iraileko lehen asteko ordezkapenak ordaintzeko. Azken Egunetako Santuen Jesukristoren Elizan esango dizute diru hori non bilatu.

Egia da Hezkuntza Saileko buruek itunpeko ikastetxeetan dituztela sustraiak eta bihotzak, baina disimulatu zezaketen apur bat. Eusko Jaurlaritzak, oro har, erakunde publikoen gainetik jartzen ditu elizen tankerako pribatuak, are beren testu sakratuak zein gaur egungo jokaerak eta adierazpenak giza eskubideen aurkakoak direnean ere nabarmen.    

Kapitalismoa sendotzen ari zelarik sortu ziren Parisen abanguardiako arte bohemio antiburgesaren lehenbiziko ernamuinak.

Lehen begiratuan, kapitalista eta artista iraultzailea etsaiak dira: bizi dituzten balio etiko eta politikoak kontrakoak dira, haien bizimoduak bezala, zehazki familiarekin eta sexuarekin dituzten harremanak.

Ordea, Daniel Bell-ek nabarmendu duenez, bat datoz izpirituan; bien jokabidearen funtsak, paradoxaz, logika berbera erakusten du: bai enpresarioak eta bai artista modernoak ezinbesteko dute tradizioarekin hautsi eta berria etengabe sortzea. Aspaldi erakutsi zuen Marxek kapitalismoa ez dela ez tradizionalista ez kontserbadorea; aitzitik, iraultza permanentera derrigortua dago.

Henry Ford auto-sortzaile handiarekin hasi eta Bill Gatesenganaino, enpresarioek ez dute atsedenik gabe asmatu beste erremediorik, biziraun ahal izateko besterik ez bada ere: berrikuntza ahaztuz gero, konpetentziak suntsituko lituzke eta merkatuak irentsiko; izateari utziko liokete.

Era berean, Schönberg, Kandinsky, Picasso, Duchamp eta enparauak, subertsiboak eta antikapitalistak izan arren, bizi izan ziren, abanguardiek tai gabeko originaltasuna goretsi eta bedeinkatzearen ondorioz, antzeko frenesian, iraganaren tabula rasa egin (besteak beste, musika tonala eta figurazioa eta perspektiba klasikoa) eta epe laburren baitan behin eta berriz estiloz aldatuz… Duchamp harro zegoen urte bakar batean bere buruarekin eta bere ibilbidea sei aldiz apurtu eta horrenbestez estiloz ere beste sei aldiz aldatu izanaz.

Egia bada ere XXI. mendearen lehenbiziko laurden honetan arte plastikoaren panorama biziki dibertsifikatu dela eta edozer aurki dezakezula, funtsean berdintsu gabiltza. Aspaldi bilakatu da gainera transgresioa zeremonia, eta abanguardia akademian dago, Estatuak diruz laguntzen du eta merkatuak eusten dio. Artista plastiko berritzaileenen obra, hala nola Cady Noland edo Demian Hirstena, ezin dute erosi François Pinaulten gisako milioidunek baizik, artistak miresten dituztenak norberak bere burua ispiluan bezalaxe.   

Eneko Irigarayren bizitzak eta nortasunak ETAkidearen estereotipoa ezin hobeki apurtzen dute. Kaputxadun krudelaren ordez, hagina bete odol, negozio gizon patxadatsu eta umoretsu bat dugu, inoiz ez duena ezkutatzen ETAkoa dela. Behin batean, Europako aireportu batean gizon potolo bat leihatilakoarekin arazoak zituela ikusi eta lagundu egin zion. Gizonak ez zekien frantsesez ez ingelesez. Hizketan jarraitu, “a, joño, Euskal Herrikoa, ni bezala”, eta aurrerago politikaz mintzo Irigarayk “ba ni ETAn nabil, fundatzaileetako bat izan nintzen”. “Jakin izan banu, ez nizuke laguntzen utziko”. Irigarayk unean bertan ez zuen ezagutu, baina gero egunkarietako argazkietan ikusi zuen PPren Arabako buruzagi bat zela.   

Irigarayk Perturri buruz kontatzen dituenak ere aspaldiko urteotan zabaldu den Perturren irudia ere mugitzen dute. 

Badago kezka bat txit gizatiarra, oraingo kontakizunaren batailari lotua baina Julio Zesarrek eta Akilesek ere izan zutena: zer esango dute nitaz ni hil ondoren? Liburuetara pasatzen den Historian parte hartu baldin baduzu, egunkarietan atera den zerbait egin baduzu, ‘nola epaituko nau historiak?’ kezkatzen zara. Errudun joko nau, ala absolbitu?

ETAren fundatzaileen liburuetan, Txillardegiren Euskal Herria helburu, Julen Madariagaren Egiari zor, sumatzen da kezka hori. Baita hurrengo urteetako buruzagien artean ere, Mario Onaindiaren eta Mikel Antzaren liburuetan, besteak beste. Hau gertatu zen, hauxe egin nuen, hara zehazki orduko hartan zer idatzi nuen. Garbi eduki dezatela historialariek.

Noski, erabat ulergarria da kezka hori, egia adierazteko bultzada hori, ikusita nola manipulatzen duten sistematikoki hedabide eta argitaletxe indartsuek. Espainia aldean PRISAk, Vocentok eta enparauek aditu seriotzat jotzen duten eta ederki saltzen duen Fernando Reinares baten liburuak hemen irakurrita ez dira txiste merkeak baizik: etakideak hizketan jartzen dituenean, euskalduna gaztelaniaz aritzean betetzen omen dituen estereotipo guztiak erabiltzen ditu: “cómo eres Josechu, ya te dije pues que la goma dos hay que haser aldrevés”, “Si los maketos comprarían los puerros de aquí, entonses no serían tan enemigos putasemik; kilometro sero es cosa buena pero”. Antzekoak dakartza “Patriotas de la muerte. Quiénes han militado en ETA  y por qué” liburuan.

Ekainaren batean errege-erreginek Biktimen Memoriala inauguratu zuten Gasteizen. Txiringitoaren komite zientifiko ekidistantea osatzen dute Iñaki Ezkerrak, Joseba Arregik eta Edurne Uriartek; komite-buru, Florencio Dominguez. Bakarrik falta dira Abascal, Rosa Díez, Pío Mora eta Esparteroren zaldiaren kozkorrak. Disimulatzeko, ipin zezaketen beste norbait erabat neutroa, Carlos Iturgaitz edo.

Horrelako testuinguru fanatizatu batean, Eneko Irigarayk buru osasun bikainaren inpresioa ematen du; medikuntza, erizaintza eta sendakuntza izan da eta da Irigaraytarren zeregin nagusia, ez alferrik. Zentzu horretan, ederki futitzen zaizkio historiaren tribunalak, eta etorkizunak nola epaituko duen. Minutu bakar batez ere ez du gogoan. Ez du bere burua zuritzen, ez ditu bestek esandakoak ñabartzen.

Horregatik ez du hartu inongo autobiografiarik idazteko edo lekukotasunik emateko ardura. Joxean Agirre joan zaio elkarrizketa- liburu biografikoa proposatzera; eta liburua irakurrita irudi luke barruak garbi uztera bultzatzen duen kontu nagusia dela emaztea izan zela ETAko lehenbiziko militante andrazkoa.

Mugalari franko zituen amaren aldeko familian, Urdazubin, eta poliziari iskin egiteko sen berezia handik zetorkiola uste du, geneetan edo. Usaimen aparta izan du beti poliziak eta sekretak detektatzeko, eta inoiz ez dute atxilotu.  

IRIGARAY ETA PERTUR

ETAren komandoak hasieran beren kabuz entrenatzen ziren. Profesionalek gidaturiko lehenbiziko entrenamenduak Aljerian egin zituzten, Irigarayren bitartekaritzari esker. Laurogei polimili eta hirurogei mili ibili ziren han. Miliak Peixotoren eta Atxuloren bidez joan ziren, eta polimiliak Perturren eta Sabin Atxalandabasoren bidez.

Irigaray bereziki ondo konpontzen zen Perturrekin. Pertur 1976ko uztailean desagerrarazi zuten. Maiatzean Aljerren egon zen Irigarayren bidez polimilientzako entrenamendua adosten. Pertur Irigarayren etxean zen lo egitekoa, baina ezin, bete-betea baitzuen.

Non pasa zituen orduan gau haiek?

Aspaceren sortzailearen etxean!!!

Badakizu, Aspace, elbarritasun zerebralak jotakoei laguntzen dien elkartea. Carmen Aldabek sortu zuen, Iruñean. Oso emakume argia zen. Gaur egun badago Iruñean Carmen Aldaberen izena duen eraikin ikusgarri bat. Kanadan ikasi zuen Pediatria. Lagun onak egin ziren Irigaray eta Aldabe Aljerren. Medicus Mundirekin zegoen Aldabe Aljerren, sendagile lanetan. Aspace eta ETA horrela lotzea ere estereotipotik kanpo dago, eta Irigarayri zor diogu.

Joxean Agirreren liburuko hitzaurrean, Iñaki Egaña historialariak dio bere ustez Pertur Euskal Herrira itzuli eta poliziak Aljerren entrenatzera zihoazenen zerrenda atera nahi izan ziola, eta hori izan zela Perturren desagertzearen kausa nagusia.

Irigarayk dio ez dela ezinezkoa, baina ez duela daturik eta frogarik hori ziurtatzeko.

GAUR EGUN

Gaur egun Irigarayk, laurogeita sei urte, goizeko zazpi eta erdietan jaikitzen jarraitzen du. Lehenbiziko gauza, yoga egiten du. Gero, meditazio pixka bat, Budaren posizioan. Zangoak ondo gurutzatuta, lotoaren jarreran. Lehen bi zangoak kokotearen atzean gurutzatzen zituen, baina utzia du. Ayurvedaren jarraitzailea da, Indiako medikuntza tradizionalarena, prebentzioan eta elikaduran oinarritua, eta oso pozik dabil.

IRIGARAY ETA TXILLARDEGI

Falangistez betetako trena deskarrilarazi ostean, 1961ean, egundoko errepresioa etorri zen eta jende askok igaro behar izan zuen muga. Irigarayk Txillardegiri muga pasatzen lagundu zion.

ETAren lehenbiziko Biltzarrean zortzi-bederatzi lagun bildu ziren Beloken, Irigarayk aurkitu zuen egoitza, eta Biltzarra ETAren Printzipioak idazteari eman zioten ia osorik. Gero, multikopistetan inprimatzen zituzten Printzipio horiek eta beste edozein panfleto. Itzela zen ordea garai hartako multikopistek ateratzen zuten zarata, eta orduan Txillardegi piano jotzera jartzen zuten. Txillardegi ez da inoiz artearen autonomiaren aldekoa izan, bere ustez hilzorian dagoen herriaren borrokaren alde egin behar dute bai literaturak eta bai pianoak. 

Gero, Frantziatik kanporatu zituztenean, Madariaga, Irigaray eta Txillardegi elkarrekin joan ziren Bruselara. Diru aldetik ez zebiltzan batere fuerte. Etxebizitza txiki merke bat alokatu zuten auzo pobre batean eta ohe berean egiten zuten elkarrekin lo.  

ALJERIAN

Belgikatik alde egin eta Irigaray, Madariagarekin batera, Aljerrera iritsi zenean Aljeriak independentzia lortu berria zuen, eta babesa ematen zien mundu osoko askapen mugimenduei: PAEko palestinarrak (Arafat eta), angolarrak eta vietnamdarrak bezalako handiei zein sahararren Polisarioa, kanariarrak edo ETA bezalako txikiei. Dena den, Irigarayk, ETAren ordezkari gisa, kontsularen estatusa zuen, gobernuak auto ofizial bat jarri zion, harreman ona zuen ministroekin, harreman estua zerbitzu sekretuetako buruarekin. Yasser Arafatekin eta vietnamdarren liberazio mugimenduaren buru Giap jeneralarekin ere harremana izan zuen. 

Harreman eta giro atseginak sortzeko dohaina igartzen zaio Irigarayri. Maizen darabilen esamoldea da "oso ondo konpontzen ginen". Oso ondo konpontzen zen Angolako presidenteordearekin, primeran Antonio Cubillo Kanarietako independentisten buruarekin, baita ere ia beste edonorekin batere ondo konpontzen ez ziren Jon Mirande eta Federico Krutwigekin… Txinatarrekin ere harreman ona zuen. Krutwigi eta txinatarrei esker atera zuten Maoren Liburu Gorria euskaraz. 

Irigarayk, liberazio mugimenduetako buruzagiekin Aljerren lotu zituen harreman on horiek eta bere izaera atsegina eta hizkuntzen ezagutza gerora baliatuko zituen SPRI-ri eta euskal enpresei negozio-bideak zabaltzeko. Besteak beste, Bascotekniari Angolan. Mitsusi japoniarraren eta Orbegozo, Marcial Ucin eta beste enpresa garrantzitsu batzuen arteko bitartekaritza lanak ere egin zituen. Gainera, Corberó eta Agni-ren ordezkari ere izan da. Horrek mundu osoan barrena bidaiatzera eraman du. Eta ez zuen ezkutatzen ETAkoa zela. Galdetzen bazioten, beti erantzuten zuen ETAkoa zela eta jendeak normal hartzen ei zuen.

Dena den, Eneko Irigarayk erradiologoaren ikasketak egin zituen, eta makina bat erradiografia eginikoa da Aljerreko ospitaleetan.

Badago ETAren sortzaileen argazki mitiko bat: Txillardegi, Julen Madariaga, Eneko Irigaray eta Benito del Valle. Joxean Agirrek elkarrizketa luze bat egin dio Irigarayri. Txalapartak argitaratu du, oso da mamitsua. Hainbat pasadizo harrigarri dakar, garrantzirik ez balute bezala kontatuak. ETAren sortzaileen artean, gazteena izateaz gain, izaera bitxi eta deskontzertanteena duena da Irigaray. Joxean Agirreri berari harridura dibertitu bat sumatzen zaio elkarrizketan barrena. 85 urte ditu, Donostian bizi da. Orain dela bi urte hil zaio hainbeste maite zuen emaztea, Miren Josebe Alduntzin erizaina, ETAko lehenbiziko militante andrazkoa, “Antonio” ezizena zerabilena.

ETAkidearen irudi tipikoari buruz izan ditzakezun aurreiritziak eta topikoak zapartatzeko tresnarik egokiena da Joxean Agirreren “Eneko Irigaray. Aljeriar konexioa”. Txillardegik eta Madariagak “Euskal Herria helburu” eta “Egiari zor” gauzak argitzeko idatzi zituzten, leporatzen zitzaizkienak ukatzeko, defentsazko jarrera batean maiz. Aldiz, Irigarayk ez du liburua bere kabuz idatzi. Elkarrizketa eskatu egin diote. Onezkoak egin ditu bizitzarekin, ez du ez errurik ez damurik, ez du beharrik sentitzen ezer ñabartzeko, azaltzeko edo zehazteko. Futitzen da Historiaren Epaimahaiaren aurrean eman dezakeen itxuraz, eta “Historiaren Epaimahaia” kontzeptuaz. Historiaren zurrunbiloa eta gertaeren olatuak badatoz eta badoaz, eta Irigarayk zorte oneko surflari jakintsuaren antzera baliatzen ditu.

Argazki mitiko hartan Julen Madariaga, Txillardegi, Benito del Valle eta Eneko Irigaray ageri dira. Txillardegi, Madariaga eta Irigarayri buruz baditugu liburuak, haien nortasun eta ibilbideen irudi argi samar bat egin dezakegu. Benito del Valle daukagu oraingoz ilunpe misteriotsu batean. Ea baten bat argitara ekartzera animatzen den.

EGIA ALA ZIGORRA. ARGALA ALTZUTZATIK EZABATU

Ulergarria da ETA desagertu ostean jendeak galdetzea "zer arraio gertatu da hemen zehazki?" Horregatik dira garrantzitsuak Eneko Irigarayrena bezalako lekukotasunak, edo kontatzeko zerbait duen beste edonorenak, trintxeren alde batekoa zein bestekoa. Baina kontatzeko asko daukan jende mordoa isilik dago, ez duelako zigortua izan nahi. Horregatik dago aukeratu beharra: historia ezagutu, eta egia, edo bestela zigortu; ezin biak aldi berean.

Pentsa Eneko Irigaray, laurogeita bost urte inguru dauzkana, Joxean Agirrek bildu dizkionak kontatu gabe hil izan balitz: galera izugarria litzateke ez soilik abertzaleentzat, baizik eta historia eta egia ezagutu nahi duen edonorentzat, Fernando Reinares barne, noizbait animatuko balitz.

Egia modu zabal samarrean ezagutu eta asumitzeari ukoa maila triste batera iristen ari da. Esaterako, Oteitza eskultorearen laguna izan zen Irigaray. Oteitzak Altzuzan zeukan bulegoa eta estudioa. Orain, museo bilakaturik, bere horretan gorde dute, Oteitza bizirik zenean zeuzkan berezitasun guztiekin. Bat izan ezik. Oteitzak Argalaren argazki bat zeukan horman zintzilik. Eta kendu egin dute. Irigarayk kontatu du. Egia, justizia eta erreparazioa nahi badugu, ez da abiapunturik azkarrena Oteitza histerikoki Argalarengandik bereizteko grina hori. Den-dena gorde dute bere horretan, Argalaren argazkia izan ezik. Zer da oroimena horrela mutilatuz bilatzen dena? ETAren edozein arrasto ezabatzea, Stalinek argazkietatik Trotsky ezabatzen zuen bezala? Jende guztiak daki hutsune horietan Trotsky falta dela Stalinek kendu zuelako, eta horrek sekulako publizitatea egin dio Trotskyri eta Stalin barregarri utzi du.

Luzaro izan zen Prousten Denbora galduaren bila-ko bilaketa oroimenak gorderiko sekretu sakonenen bilaketatzat hartua, harik eta Deleuzek erakutsi zuen arte, 1964ko “Proust eta zeinuak” liburuan, Proust, oroz lehen, egiaren bila dabilela. Emmanuel Macronen maisu Paul Ricoeur-ek, “Denbora eta narrazioa”ren bigarren liburukian, 1984koa, ez zuen Deleuzeren interpretazioa onartu. Eztabaida piztu nahi izan zuen. Ordea, Deleuzerentzat ez dago eztabaidarena baino giro antifilosofikoagorik. Platonen Elkarrizketetan ez omen dago eztabaida bakar bat ere.

Deleuzeren interpretazio ausartaren arabera, Prousten bilaketa etorkizunera dago zuzendua, ez iraganera. Eta Prousten egia ez da razionalismoarena, ez da egia greko klasikoa, borondate onez adostasuna bilatzen duten lagunen arteko elkarrizketan aurkitua, baizik geuk nahi gabe ere indar ezkutu kontrolagaitzek bilatzera bultzatzen gaituzten egia arraroa, esaterako maiteak sufriarazten digun jelosiak. Eta ez darabil ironia sokratiko argia, umore judutar iluna baizik, egia bilatzera beheko pasioek behartzen dituztenena, eta ez goiko Izpiritu Sainduren batek. Proustentzat, askoz ere interesgarriagoa eta sakonagoa da maitaleen arteko harreman isila, maitaleak maitearen enigmak interpretatzeko darabilen suzko tentua, ezen ez lagunen arteko solasa, lagunak hizketan hasi baino lehen ados egoten baitira hitzen esanahiaren inguruan, eta ez dituzte, horrenbestez, zentzu berriak asmatzen. 

Razionalismo klasikoaren arabera, pentsalariak egia berez maiteko luke, eta era librean erabaki duelako abiatuko litzateke haren bila; beraz, benetako egia aurkitzeko, aski luke metodo egokia erabiltzea kanpoko eragin gaiztoak saihestearren, gezurra egia bailitzan agerrarazi eta gogoeta bide okerretik leramaketenak. 

Ostera, Proustek, horrela aurkituriko egiari abstraktu eta arbitrario deritzo, ez baititu aintzat hartzen pentsatzera behartzen gaituzten alde ilun bortitzak. Oldozteko ez da aski borondate ona eta metodoa, egia ez baitzaigu eskaintzen, baizik traizionatzen; ez da desiratua, nahigabekoa baino; eta ez zaigu komunikatzen: interpretatu egin behar dugu. Razionalismoaren egiari, politikan, kontsentsua lantzea eta federalismoa dagokio; Deleuzek, aldiz, desberdintasun librearen sustatzailea izaki, independentziaren alde egiten du.

ATURRI

Julen Madariagak Aturri enpresa sortu zuen Miarritzen. Langile guztiak etakideak ziren. GALek horietarik hiru hil zituen. Gero Sokoako paperetan Aturri agertu eta berriro giltzapetu zuten Madariaga, Fresnesen. Hantxe jakin zuen hemeretzi hilabeteko alaba, Iraia, Senpereko etxeko igerilekuan ito zela. Gorpua ikusteko baimena eman zioten. Baina jendarmeek ez zioten emaztearekin eta seme-alabekin euskaraz mintzatzen utzi. Espainolez edo frantsesez bai, bestela mutu.

JOSU URRUTIKOETXEAREKIN TXARTO

Josu Urrutikoetxearen eta Julen Madariagaren arteko gorrotoak  prepolitikoa ematen du, fisiko-kimikoa. Fresnesen zeuden etakide guztien artean, Madariaga zen ETAk diruz laguntzen ez zuen bakarra. Ez Julen ez bere sendia. Alta, Aturri enpresa pikutara joana zen eta Madariagaren sendia  diru-iturririk gabe gelditua. Bera espetxean. Lehenbiziko emaztearekin bost seme-alaba izan zituen, bigarrenarekin sei. Azkenik, Santi Potrosek konpondu zuen bidegabekeria hura.

Edonola ere, Fresnesen, ziega berean jarri zituzten Josu Urrutikoetxea eta Madariaga. Hirugarren preso bat ere bazen, Goizuetakoa, berehala Urrutiren alde egin zuena. Madariagak kontatzen du normalean ziegetan garbiketak eta halakoak txandaka egiten direla. Urrutik sistema demokratikoagoa asmatu zuen: bozketa. Bozketa, garbiketa nork egin behar zuen erabakitzeko. Botoetan nagusi, jakina, beti Madariaga.

Beste batean, gainera, kiroldegian zeudela, Urrutikoetxeak zartako bat eman zion.  
 

ETAREN EKINTZARIK EDERRENA

ETAren historia osoko ekintza armaturik onena, Madariagaren iritziz, Carrero Blanco garbitzea izan zen; eta ekintzarik onena, oro har, ETAren historia osoko erabakirik ederrena, armak behin betiko uztea.

BEOLA ETXEAN

Behin batean, 2015ean edota 16an izango zen, Pello Gaztelumendi laguna eta biok Beola Etxean bazkaldu genuen, Ibardinen. Hantxe zen Madariaga, bera ere bazkaltzen, bakarrik. Nik irakurri berria nuen Egiari zor eta zalantza batzuk neuzkan, galderak, baina ez nintzen ausartu Madariagarekin mintzatzera. Pellok animatzen ninduen baina nik erantzuten nion ziur aski lasai egon nahiko zuela, anonimotasunaren bila ibiliko zela, eta galderak eginez gero patxada hautsiko geniola.  

Madariagak bazkaltzen bukatu eta on egin esan zigun, ondo ibili, adio. Guk ardoarekin bazkaldu genuen; ez nago ohituta eta "mila esker, Julen!", erantzun nion goraki, "Gora Euskal Herria askatuta!". Madariagak "Gora!" erantzun zigun eta irri egin zuen. Ziur aski pentsatuko zuen tamaina horretako txotxoloekin Euskal Herria askatzen ahalegintzea ere ez duela merezi. 

ZINGIRA KALEAN

Madariagak behin batean esan zuen ETAko bururik azkarrenak Txillardegi, Txabi, Beltza, Argala eta Pertur izan zirela. Gero izenen bat eransten zuen, edo bizpahiru kendu. Bazuen zerrendak egiteko eta zuzentzeko zaletasun hori.

Bilbon ofizialki Xendra edo Sendeja deitzen zaion kalean zuen etxea. Berak bakarrik deitzen zion Zingira kalea. Areatzaren aurrean dago, udaletxearen ondoko biribilguneari itsatsita. Etxe horretantxe idatzi zuen aitite On Ramonek Lizarrako Estatutua. Azkeneko urteetan, behin baino gehiagotan ikusi nuen hango atarian, zutik, bakarrik, zerbaiten zain balego bezala. Zeren zain?

Normalean, hizkuntza errealitatea baino pobreagoa izaten da, badira hitzik gabeko hainbat eta hainbat sentsazio eta emozio; edo hitz bakar batek oso fenomeno desberdinak biltzen ditu, hala nola "maitasuna", "maitatu": bikotekidea maite dugu, seme-alabak, Jaione Alberdiren itzulpenak, katua, Izaki Gardenak, gurasoak, zigilu-bilduma... Etsigarria da hain sentimendu desberdinak etiketa bakar baten pean hertsatu beharra.

Ikasle batzuek desoreka horiek leundu eta orain arte izendatu gabeko emozio eta aurreikuspenak bataiatzeko joera izaten dute, hitzak eta esamoldeak asmatu eta beren jargoia osatzeko ohitura, eta litekeena da kurtso-amaierako nerbioek asmakuntza mota hori sustatzea.

Asteartean, pasilloan ikasle batzuekin nengoela, gelan sartzeko itxoiten, sortu berria den bikote bat pasilloko mutur batetik agertu eta ikasle batek esan zuen,

-Bua, bikocrash.

-Zer da hori? -galdetu nion.

-Ingurukoek garbi ikusten dugu bikote hori berehala hondoratuko dela. Bikotekideek berek oraindik ez.

Ea antzeko hitz gehiago erabiltzen dituzten galdetu nien: baietz, bikocrashen kontrakoa den "bikobai": bikoteak iraun egingo du, San Roke arte gutxienez.

Hitz berri hauek Bilboko Sani eta Elorrieta inguruko kuadrilla batean erabiltzen dituzte. Asmatu duten beste hitz bat "lotsapro" da: zenbait ikasgaitan ikaskideen eta irakaslearen aurrean aurkezpenak egin behar izaten dituzte. Batzuk lotsatu egiten dira baina aurrera jotzen dute, lotsa gainditu gabe duten arren. Emozio nahasi horri deitzen diote "lotsapro". Auskalo zergatik izango diren aipatu dizkidatenak hiru silabakoak eta azentua azkenekoan.

Orain dela hogeita bost urteko ikastalde txiki batean ere ikasleek hiru silabako izenekin bataiatzen zuten elkar. Izenaren aurreneko silaba biak eta deituraren lehenbizikoa batzen zituzten: Iban Bilbao Ibanbi zen (twitterra dauka, Zital da bertan), Aitziber Lasa Aitzila, Iker Garai Ikerga, Iñaki Monasterio Iñamo, Iker Monasterio Ikermo, Imanol Betolaza Imabe, eta abar. Azentua beti ere bigarren edo erdiko silaban. Nik dakidala, ikastalde hartan baino ez zen gertatu eta ez zen zabaldu.

Ezin jakin bikocrash, bikobai eta lotsapro horiek Saloura eta Mallorcara hedatuko ote diren, edo Sarrikora bederen; ez zenbat iraungo duten. Erne egon beharko.

Eztabaida mingarri horren eraginez eten zuen Irene Monterok ezustean prentsaurreko bat eta hasi zen negarrez. 

Montero legeak ika-mika bortitz bat sortu du aldekoen eta aurkakoen artean; gauzak nahasiagoak dira, barrutik ondo aztertuz gero, baina kanpotik begiratuta ematen du funtsean trans legearen alde Podemos dagoela eta aurka PSOE, alde Público eta aurka InfoLibre sozialista.

Dena den, Madrilgo gobernuan piztu den eztabaida horrek aise gainditzen ditu Madril eta Espainia. Mundu-mailan transaktibista batzuen eta feminista erradikal deituen artekoaren adierazpenetako bat da Espainiako gobernu barruko xextra.

Beste bat, youtuben oso jarraitua, Riley J. Dennis Amerikako Estatu Batuetako transaren eta Magdalen Berns eskoziar lesbiarraren arteko ika-mika luzea izan da. Biziki interesgarria da.

Izan ere, eztabaidaren aldeetako bat geografikoa da, Frantzia Amerikako Estatu Batuen aurka, Simone de Beauvoir versus Judith Butler. Zorionez, eztabaidaren azpian ditugun bi liburu funtsezkoak badauzkagu euskaraz: Beauvoirren Bigarren sexua eta Judith Butlerren Genero nahasmendua.

Zenbait astez feminismoaren inguruko liburuak irakurtzen ibili den euskaldunari nabarmena egingo zaio zein gogorra den Elisabeth Badinter feminista frantziarra Dworkin eta MacKinnon Estatu Batuetako feministen aurka, eta nola mespretxatzen duten Amerikako feministarik ospetsuenek Beauvoir eta Beauvoirren tradizio frantsesa. Uste dut feminista euskaldunak direla tankera ergeleko pasio nazionalista horietatik libreen dabiltzanak: Tere Maldonado, Ana Iruretagoiena, Irene Arrarats eta abar. 

BEAUVOIR ETA BUTLER

Beauvoirrek Bigarren sexuan dio emakumea ez dela jaiotzen, egin egiten dela. Hitz horiek erabili gabe, sexua eta generoa bereizten ditu. Gizarte patriarkalak gizaki emea inongo behar biologiko, psikologiko eta soziologikorik gabe alemanen hiru k-etan itxi eta lotu nahi izan du, umeak, sukaldea eta eliza (Kinder, Küche, Kirche). Zeregin eta jarduera jakin batzuetara mugatu du, iragana errepikatzera batez ere, umegintzara eta zaintzara. Aldiz, gizona etorkizunera zabalik dago, historia egiten du, proiektuak asmatu. Beauvoirrek dioenaren azpian eskema hau dago: badira gizonak, badira emakumeak eta ni zapalduta nago emakumea naizelako. Emakumeen eskubideen alde borrokatu beharra dago.

Judith Butlerrek ez du hain argi dikotomia hori: batetik gizonak, bestetik emakumeak. Hizkuntza berez da oso zakarra, errealitatea geldiarazi eta bortxatu egiten du. Errealitatea ñabardura da, nahasmendua, etengabeko aldaketa. Inork ez du identitate sexual argi bat, behin betiko. Egun batzuetan femeninoago esnatzen naiz. Heteroa homo bilaka daiteke, eta homoa hetero (nahiz eta azken hau ez den hain maiz gertatzen, auskalo zergatik). Zenbaitetan sexua ez dator bat generoarekin. Zakila duzu hankartean baina emakume sentitzen zara.

Butlerren aldarria da "ez nazazu etiketatu, ez behartu nire burua sailkatzera, ez dakit ondo nor naizen, etengabe ari naiz aldatzen, bai nortasuna eta bai gorputza, eta utzi bakean".

Judith Butlerren osaba psikiatriko batean itxi zuten, “gorputzeko anomalia batengatik”, dio ilobak, zehaztu gabe. Hermafrodita izango zen agian, ugal-organo ar eta emearen jabe aldi berean. Butlerrek 16 urterekin jakinarazi zuen jendaurrean lesbiarra dela, baina gero, unibertsitatean, feministekin eta lesbiarrekin militatzen ari zela, ezinegona eta kezka eragin zion sasoi hartako feminismoaren oinarrian zegoen gizon/emakume binarismo gogorrak.

Hizkuntzak eta gizarteak bideratu eta erabakitzen dute sexuari dagokion gure pertzepzioa. Errealitatea askoz ere aberatsagoa da, arraroagoa, mutakorragoa. Esaten denean “hemendik honaino, gizon, handik aurrera, emakume...”, muga hori arbitrarioa da. Muga hori desegin behar da, eta desegitearen emaitza politikan mamitu. Butlerren Genero nahasmenduaren bultzadaren ondorioz kendu ditugu ikastetxeetako komunetatik "mutilak" eta "neskak" errotuluak. Zenbait jendek ez du paper ofizialetan ematen zaion sexuan preso bizi nahi.

Zure burua identitate bakar iraunkor batean finkatzea defentsazko jarrera bat da, ziurgabetasunaren eta itxikeriaren ondorio. Poliedrikoak gara, aldakorrak, atzemanezinak, eta hori politikara eta legediara eraman behar da.

MONTERO LEGEA ETA GENEROAREN AUTODETERMINAZIOA

Montero legean generoaren autodeterminazioak piztu ditu oroz gain arazoak. Legeak baimentzen du nork bere generoa erabakitzea, baita hankartekoak erakusten duenarekin bat ez badator ere, are medikuen eta psikiatren iritziaren zain egon behar izan gabe ere. Edozeinek izango du zer den erabakitzeko eskubidea, adin txikikoak barne.

FEMINISTA KLASIKOEN ARRAZOIAK

Feminista erradikalek diotenez, ebakuntza transexuala egin nahi duten neska-mutil eta nerabeen ehuneko laurogeitabostak iritzia aldatu egiten du hogei urte bete baino lehen. Eta egiten dutenen artean asko eta asko dira damutzen direnak.

Angeles Alvarez sozialistak dioenez, neskatxa bat futbolean ez da neskatxa bat futbolean baino, ez derrigorrez lesbiana bat edo transexual bat. Ordea, Montero legearen erruz, areagotu egingo du gaur egun sumatzen den joera: neskatxa bat futbolean ikusi eta beste barik transexualitatera bideratzeko arriskua. Gainera, emakume transek goi mailako kiroletan domina guztiak eskuratuko dituzte, aspaldi honetan gertatzen ari den bezala, emakume arruntek baino testosterona-maila altuagoa baitute.

Feminista klasiko horiek diotenez, eta orain sakonago, Montero legeak generoaren autodeterminazioa bultzatzen du, eta horrek sexu-desberdintasuna legeetatik ezabatzea ekarriko du, eta indarrik gabe utziko emakumeen aldeko edozein ekimen juridiko. Generoaren autodeterminazioak gizonen eta emakumeen berdintasunaren aldeko legediaren oinarria zapartatuko luke.

TRANSAKTIBISTEN ERANTZUNAK

Marina Sáenz transaktibista da eta lehenbiziko transexual katedraduna Espainian. Montero legean esku hartu du. Eta dio PSOEko feminista klasiko horiek mamuzko arriskuak astintzen dituztela; batetik, ez dago inongo joerarik futbolean dabilen neskatxa transexualitatera bideratzeko; bestetik, kirolarena gune ofizialek kontrolpean dute zeharo, eta azkeneko urteetan trans bakar batek ere ez du domina bakar bat ere irabazi.

Ez da katastroferik gertatuko. Aitzitik, orain arte zeharo baztertua bizi izan den kolektibo bati bizimodua erraztuko zaio.

LIDIA FALCÓN

Transaktibisten aurkari aktiboenetakoa Lidia Falcón da, Partido Feminista de Espainiako sortzailea. Rolando kafetegiaren aurkako ETAren atentatuan inplikatu zuten eta Billy el Niñok torturatu zuen. Ostiko bat jo zion tripan eta garrasi egin zion “ya no parirás más, puta!” Gure demokraziak hain eskuzabalki saritu duen Billy Umea, badakizu.

Beno, ba Lidia Falcón da TERF izendatu duten horietako bat, transen gorrotatzaile. Falcónek dio gizonak eta andreak daudela eta hori jaiotzean hankartean daukazunak erabakitzen duela. Beste guztia “ai, ez dakit nor naizen, zeinen poliedrikoak garen”, ez da poesia merkea baino, edo betiko gizonen aitzakia emakumeen aldalekuetan sartu eta kontuz. Transei buruz dio izaki estrainio batzuk direla. Horrelakoak esateagatik bota dute Izquierda Unidatik.