Pasada bat izan zen astelehenean gure ikastetxean gertatu zena. Lehenbiziko aldia izan da ikasturte honetan, eta nekez errepikatuko da. Zalantzak izan ditut, kontatu ala ez, barruko sentimendu sakonak mugitu baitizkit, eta ez nago ohituta halako zirrara intimoak jendaurrean erakustera. Begiak busti zitzaizkidan. Nire hunkidura ezkutatzeko komunetan gorde behar izan nuen. Behin lasaitu ostean, lekuko zuzen izan ninduen jazoera gogoangarri horren berri eman nuen irakasle-gelan, ahal bezain objektiboki, baina lankideek ez zidaten sinetsi.

Kontua da herenegun, ikasle bi, beren kabuz, inongo presio edo txantaje emozional zuzenik gabe, inongo aginduri obeditzen ez ziotela, espontaneoki, euskaraz hizketan entzun nituela.

(Oker ez banago, propoliaren eragin onuragarriaz ari ziren.)

Tamalez, ez dira nire ikasleak. Jone Olaetxea eta Peio Agirre dira gure garaiko heroi horien izenak. Bilbotarrak dira, hamazazpina urte dituzte. Bizi daitezela zoriontsu bezain luzaro.

Euskararen aldekoei ere lotsa ematen die ikaskideei hizkuntza koofizial horretan mintzatzeak ez ezik whatsappa bidaltzeak ere, nabarmenkeria hutsa ei da. Uholde nagusi itogarriaren kontrakarrean, inor entzuten zutenetz jakiteke, friki xelebre gisa baztertuak izateko arrisku handiari aurre eginez, Peiok eta Jonek burua kuraia harrigarriz altxatu eta euskaraz mintzatu ziren beren artean. Urriak hiru zituen eta eguraldia ez zen txarra.

Houellebeckek Deleuzeri leporatzen diona da lagundu izana familia eta gizarte tradizionala desegiten, humanismoa zokoratzen, hippyak filosofiaz elikatzen. Houellebeckek uste du hainbeste sufriarazi duen bere ama, adibidez, Deleuzeren tankerako friboloen emaitza dela, uste du Deleuzek desiren jario eta zirkulazio librea aldarrikatu izanak zerikusi zuzena duela amak Houellebeck umea aiton-amonen esku abandonatu izanarekin, traba baitzitzaion bere jario libre hippyak sakonki esperimentatzeko orduan.

Indarberritu egin da berriki Deleuzeren izena zikintzeko moda. Houellebecken adiskide Luc Ferryk eta Michel Onfrayk ia aldi berean egotzi diote estalinismoa. Planifikatua ote kanpaina hori? Ez da ezinezkoa kasualitatea izatea. Dena den, bat dator filosofiak borrokatu beharko lukeen albiste eta datu faltsuak asmatzeko joerarekin, gure garaian ikaragarri areagotu den ohitura zahar hori. Kontua da Deleuze ez zela sekula estalinista izan. Aitzitik, bere lagun gehienak 50eko urteetan Alderdi Komunistan sartu ziren bitartean, Deleuze kanpoan gelditu zen, konbikzioagatik eta izaeragatik. 

Orduan? Ferryk zein Onfrayk, biek nahi dute pentsalari berri gisa agertu, beren berritasuna nabarmenarazi, eta hori egiteko kontrastea behar dute, XX. mendeko bigarren txanpan nagusi izan ziren filosofiekiko desberdintasuna azpimarratu, eta aditzera eman pentsaera eta aro berri bat ari direla inauguratzen. Bereizte hori helburu, zaku berean sartzen dituzte Sartre, Althusser, Foucault eta Deleuze, oso diferenteak izan ziren arren haien ibilbideak.

Deleuzek hurbilago zituen anarkistak komunistak baino. Beti aldeztu zuen 68ko maiatzeko iraultza. Kapitalismoak adina nazkatzen zuen edozein kolektibismok. Seguritate sozialari ez zion sinpatiarik. Hori bai, egia da hil zenean “Grandeur de Marx” izeneko liburu batean ziharduela lanean. Txillardegik, Joxe Azurmendik edo Terry Eagletonek bezala, sarritan kritikatu bazuen ere Marx, inoiz ez zituen haren aurkikuntza jenialak ukatu, miresten baitzituen. Ordea, Deleuzeren materialismoa ez zen dialektikoa, baizik eta gaseosoa, eta horregatik egiten zaio hain zaila edozein botere faktikori haren filosofia harrapatu, desaktibatu eta Cheren elastikoa bezala integratzea.

Inbidiagarria da Ferryk zein Onfrayk jendaurrean mintzatzeko duten erraztasuna eta abiada, eta zenbat liburu argitaratzen dituzten oso epe laburretan, baina beharbada presa horrexek eramaten ditu besteengan gogor salatzen dituzten bekatuak egitera, hala nola errealitatea aintzat hartu ez eta mintzozko erasoak argudioz mozorrotzeko ondo datozkien datu aizunak asmatzera. 

Goitik behera duzu liburu hau zintzoa, ederra eta gogoangarria. Literaturaren maitale pasionatu batek idatzia, bertatik bertara erakusten dizkigu euskal sistemaren indargune zein ahuleziak (beste batzuetakoak ere bai). Irtenbide praktiko zentzudunak proposatzen ditu. Irakurri duenak badaki zein efektiboa den autolaguntzari begira. Euskal aintzira edo putzu literarioan triste eta erdi itota dabilenak bere burua salbatzeko txikot trinkoak aurkituko ditu saiakera animatu honetan. 

Ideia argi, fresko eta zorrotzez betea, sorpresarik sorpresa garamatza. Talentu paregabea darakutsa Irati Jimenezek, besteak beste, poema ezagunak ezohiko begiradaz interpretatzeko orduan, deskubrimendu arraroei beldur ez diena; eta poema niretzat ezezagunak begirada liluratu bezain liluratzailez, akademiak eta unibertsitateak ezartzen dituzten kortseak asmamen bizi bati esker aise eta naturaltasunez lehertzen dituena. 

Dena den, umorea du beharbada “Begiak zabalduko zaizkizue” honek ezaugarri nagusi, terapeutikoki dibertigarria baita, autoreak, literaturaren munduan gogor sufritu ondoren, eriondotik atera denaren askatasun alai lotsabakoaz mamitu duenez gero, bide berriak asmatzen eta partekatzen dituen grazia eskuzabal eta bozkario kutsakorraz. 

Ezin aproposagoa edozein hizkuntzatako irakurle eta idazleentzat; geure txokoan ezinbestekoa.

Ez da uher samarra emakume ospetsu gaixotien benerazio hori, heriotza nabarmen hurbil erakusteak eta izateak pizten duena? Herriaren zati handi batek arazoek itotako andreak maite ditu, anorexiaren eta depresioaren atzaparrek liluratzen dute. Ez dira soilik errepublikarrak gurago dutenak printzesa hilik bizirik baino. Hil zutenean lortu zuen Dianak apoteosia (“Jainko bilakatu” esan nahi du “apoteosi” hitzak).

Camillak, aldiz, distantzia osasuntsuagoa ezartzen jakin du bere eta tanatofiloen artean, eta alde horrek aukera eman dio barruan daraman bisionarioari bide emateko: zerbait ikusi dio inork deus gutxi ikusten dion Charles pepelerdoari. Poeta bihurtu zuen halako gizon sikua (I wanna be your Tampax). Ez da harritzekoa Camilla izatea, europar monarken artean, muturreko errepublikar sutsuenei ere gillotina aplikatzea latzen egingo litzaiekeena. Dianak "rottweiler" ezizena jarri zion arren, gehiago dirudi orkatza, zeinak jauzi txundigarriak egin baititzake, hain baititu indartsuak hankak.

Los ocho sitios más 'instagrameables' de España

Un recorrido por algunos de los lugares nacionales perfectos para fotografiar y compartir en nuestras redes sociales

Mirador de San Nicolás (Granada), Oma (Vizcaya), Palacio de Cristal (Madrid), Urederra (Navarra), Capricho de Cotrina (Badajoz), Gaztelugatxe (Vizcaya), Playa de las Catedrales (Lugo) eta Muralla roja (Alicante).

Nolatan kanbiatu zuten, aitzingidari, zure deseina? Nurat galdu zira?

Hitzaldia

España es impresionante. ¿Se imaginan a un hispanista inglés que no sepa castellano? Pues España da mogollón de vascólogos que no solo desconocen el vascuence, sino que, además, cuando los datos científicos no se corresponden con sus belicosas teorías, los hacen desaparecer. Disfrazar de voluntad de saber un implacable  encarnizamiento uniformizador es una costumbre española que viene de antiguo.

Y establecer, como hace Almagro, una serie causal entre el tubalismo, el inventivo Larramendi (que guarda tantos tesoros aún por descubrir, y que acertó con la actitud adecuada para hacer frente a la marabunta zoquete), Sabino Arana y los arqueólogos y lingüistas que creen que el euskara se hablaba aquí hace dos mil años o más es igual de discutible que establecer una continuidad por determinismo familiar entre el empeño de Almagro en diluir la diferencia vasca tergiversando la historia y el de su padre en hacer desaparecer a los vascos malos matándolos.

El padre de Almagro participó voluntariamente con los falangistas en la toma de San Sebastián. Ernesto Giménez Caballero, introductor del fascismo en España, menudo elemento, escribió que Almagro y su grupo le resultaban muy extremistas y que se estaban nazificando.

No creo que haya un solo independentista vasco que se base en la arqueología para argumentar a favor de su proyecto político. Nadie se hace separatista por creer que aquí se hablaba euskara hace cinco mil años o en Atapuerca decían ur, sur, hur, lur (lo cual, como diría Larramendi, es más que probable). Influye más la estúpida agresividad imperialista de ahora mismo.

En cambio, los dependentistas, aunque disponen del noventa y cinco por cien de los resortes del poder, se obligan ellos mismos, empujados por la heterofagia, a hacer la vista gorda ante los descubrimientos en Soria de Eduardo Alfaro, o ante los relacionados con la historia genética europea, por ejemplo los del reconocido genetista de la universidad de Oxford Stephen Oppenheimer, o los de Cavalli-Sforza, gran experto en genética de poblaciones.

A veces, la simple mención de tales noticias hace que se sulfuren. De hecho, esos ruidosos enfados son la principal vía de acceso de las novedades arqueológicas y lingüísticas a oídos independentistas, que no les dan ni la décima parte de importancia que los dependentistas y en general los toman como referencias más o menos interesantes, que tienen el mérito de haber sido aceptadas por gran parte de la comunidad científica internacional. No pasa nada, no se utilizan como catalizadores de ninguna aspiración política, como mucho se comentan en el bar.

De modo que no mereció la pena el tremendo esfuerzo del académico de la lengua española Gregorio Salvador (partidario de hacer desaparecer las lenguas minoritarias, entre las que incluía el catalán), que, para destruir la hipótesis del substrato vasco como explicación de la caída de la f inicial latina en su paso al castellano (fumu>humo), hipótesis aceptada mayoritariamente en la comunidad de estudiosos, pero que le daba al euskara un protagonismo insoportable, declaró que "los castellanohablantes primitivos perdieron la dentadura por la ausencia de flúor en las aguas de Castilla". Incluso después de que la hilaridad de los lingüistas serios transcendiera al pueblo llano, Salvador se obstinó en comparar el contenido de flúor en las aguas castellanas y las aragonesas, pues los aragoneses primitivos no perdieron la f inicial ("Dispierta, ferro!"), sin encontrar diferencias significativas. Q.E.D. Ahora bien, como habría señalado Larramendi, los aragoneses son tan potentes que seguramente hasta desdentados habrían podido seguir pronunciando la f inicial.  

Jon Juaristi lo vio claramente: "nuestros padres mintieron: eso es todo". Pero nada dijo de nuestras madres, lo cual es mucho, teniendo en cuenta lo que se repite de ellas en las redes sociales.

Posiblemente la tentación manipuladora de los estudiosos de cualquier filiación perdería fuerza si los poderes españoles se relajaran, si pusieran a trabajar en asuntos útiles a los miles de policías dedicados a insultar en twitter y a la guerra psicológica (últimamente trabajan en conseguir que el euskara sea visto como una lengua burguesa), y si aceptaran con tranquilidad cualquier resultado de un referéndum de autodeterminación.  

(Una aproximación más objetiva a temas parecidos a los tratados por Almagro, en esta conferencia de Mikel Ardanaz Atxa.)

Nik dakidala Joan Mari Irigoien izan da gurean eutanasiaz buruargitasun eta ausardia handienaz aritu dena. Letra txikiaz bada ere 2002ko poema liburuan, artean osasuntsu zebilen altzatarrak Amodiozko gutun hau idatzi zion eutanasiari:

AMODIOZKO GUTUNA 

Printzesa urrun baten izena duzu,

Eutanasia,

baina nik hurbilago nahi zintuzket,

maite-maite baitzaitut,

eta ez baitut burutik baztertzen zu neure egitea noizbait,

edo ni zeure, hobeki…

Zu, Eutanasia, ene azken orduko esperantza;

zu, ene azken hatsa;

zu, ene Buda errukibera;

zu, ene balizko sufrimenduen aringarri;

zu, ene maitaleen maitale.

Barkatu atrebentzia,

hurrengoan Eutanaxi deitzen badizut…

Behin alboko esklerosiak eta depresioak harrapatu ostean ere, Irigoienek eutsi egingo dio Amodiozko gutunaren zirtoari, Arantxa Iraolari Berrian eman zion elkarrizketa zoragarrian ikus dezakegunez.

Nolanahi ere, 2015eko Bi urtetako kronika fakultatiboa poemategian egingo die Irigoienek aurre sakontasunik hunkigarrienaz eritasunari, ezinari, pentsamendu txarrak trumilka bururatzeari, depresioari eta eutanasiaren aukerari. Esaldi guzti-guztiei darie egia gordina. Frantsesek badute non ikasia.

Tamalez, Ferryren lanetan ez dira urriak halako hats-beherapenak: arrazoibidea sendoa da, indartsu doa aitzina, baina halako batean kolapso gisako bat sufritu eta neska horren adibidearen antzekoak aurkezten ditu, harira ez datozenak, zeren eutanasiaren aldezle sutsuenek ere sekula ez dute neskaren kasuaren antzekorik kontuan hartu. Inori ez zaio burutik pasatu eztabaidatzea neska horri bere buruaz beste egiten laguntzea zilegi denetz, eutanasiaren legeak babestu beharko lukeenetz. Tokiz kanpo dago zeharo.

Houellebecq eta Ferryren jarreraren ahuldadea da, batetik, ematen duela arazo nagusia hitzen erabilera zuzenean dagoela ("duintasuna"...); bestetik, aipatzen dituzten kasu zehatz guztiak irudimenezkoak direla, ez errealak. 

Pentsatu balute bezala: txarrenean jarrita, zer genuke? Behin eutanasiaren legea onartuta, amodiozko etsipenak jotako gazteak ospitalean suizidatzen laguntzeko eskatuko balu, zer arrazoi sendo genuke gaztea ez eutanasiatzeko? 

Zer defentsa genuke, baldin eta senide maltzurrak eutanasiaren legea hil hurrenaren borondatea manipulatu eta herentzia lehenbailehen jasotzeko aprobetxatu nahi balu? 

Bestalde, epe luzera, lagun hurkoa hiltzea gozamen duen jende perbertsoak, eta ez dira gutxi, erizaintza eta medikuntza ikasi eta ospitaleak eta erresidentziak beteko ditu, zaharrak mordoka hiltzeko atsegina eskuratzeko, legeak babestuta gainera. 

Kontuz ibili beraz erizain eta medikuekin, eta zorrozki kontrolatu hil hurrenaren senideak. 

Ferryren irtenbidea da hil hurrenak ez hilketa baizik eta maitasuna jasotzea. Baina ez du maitasun hori lortzeko bidea argitzen, ezinezkoa baita. 

Horregatik iruditzen zait Houellebecq eta Ferryren jarrera baino zentzuzkoagoa André Comte-Sponvillerena, hurbilago dagoelako Joan Mari Irigoienek bezala eutanasiari Eutanaxi deitzetik.

Legeak agintzen duenez, eutanasia erabili baino lehen ardurazko neurriak bete behar dira. Dena den, neurriak neurri, arriskuek iraungo dutela uste du Ferryk. Eritasuna, ospitalean sartzea bera, depresio faktore garrantzitsua da, eta depresioaren lehenbiziko sintoma, hain zuzen, norberaren biziarekiko indiferentzia.

Ferryk jakinarazten digu mendebaldeko dozena bat herritako medikuei egindako inkestek erakusten dutela ehuneko 40k baino gehiagok eutanasia eskakizunei aurre egin behar izan dietela. Inork ez daki zehazki zenbatek erantzun duen baietz, baina kopuru horiek erakusten dute eutanasiaren praktika ohikoegia bilaka litekeela. Halatan, ez litzateke ez egokia ez zuzena eutanasiari eta suizidio lagunduari bidea zabaltzea.

Ferryk ez du uste suizidio lagundua gizabanakoaren eskubide funtsezkoa dela, baldin eta bere fakultate intelektualen jabetza osoan dagoen pertsonak era librean erabakitzen badu, zeren eta normalean ez baitu egoera ideal horretan dagoen pertsonak eskatzen.

Ez da egia suizidatzen laguntzeko eskaeraren eta erantzunaren arteko harremana librea denik: ez da egia alde batetik bere buruari gardena zaion subjektu baten askatasun perfektua dagoela, kontziente eta erantzulea, soberaniaz eskatzen duena duintasunez hiltzea; eta bestetik errukiak bultzaturiko erantzuna, alegia, onarpen humanitarioa, errepikatzen duena ez dela gizalegezkoa hil nahi duen pertsona bakardadean eta sufritzen uztea, laguntzarik gabe. 

Ferryk azpimarratzen du suizidatzen laguntzeko eskatzen duena ez dela osotoro autonomoa, hemen “laguntza” nozioa erabiltzeak berak erakusten duenez, laguntzak ezinbestez inplikatzen baitu beste batekiko harremana. Eta eutanasiaren aldekoak laguntzaren ESKAERAN zentratzen dira. Aski dute ondo oinarritua dagoela egiaztatzeko bermeekin. Hainbat prozedura asmatzen dituzte laguntza eskatzen duen pertsonaren jokabidea librea dela ziurtatzeko, bere borondate kontziente eta autonomoa adierazten duela, eskaera zenbait aldiz errepikatzen duela, lekukotza eman dezaketen hirugarrenen aurrean, eta abar.

Ferryren esanetan, beste bati eginiko dei desesperatuak erakusten du, suizidio lagunduaren aldezleek sagaratzen duten autonomia indibidual idealaren aldeko froga izatetik urruti, ezen eskatzailea, auzi honetan, funtsean dela psikologikoki, moralki eta izpiritualki mendeko; hala ez balitz, bestalde, beste barik suizidatuko litzateke, inongo laguntzarik gabe.

Edozelan ere, oroz gain eskaeraz arduraturik, ia ahaztu egiten da kontratuaren beste erdia: laguntza eskaerari emandako ERANTZUNA.

Ferryren iritziz, hain zuzen, EMANDAKO ERANTZUNAREN ARAZO ETIKOA DA ESENTZIALTZAT HARTU BEHARREKOA, eta ez horrenbeste eskaeraren nolakotasunaren egiaztatze obsesiozkoa. Zer jende motak erabaki dezake erabateko ziurtasunez laguntza eskaera bati erantzunik egokiena heriotza eragitea dela? Ideia honek dardaratzen du Ferry: maite ditugunak desesperaziozko egun batean minik gabeko “irteera” azkarraren aldeko doktore ikaragarri horien esku jausteak. Karitatea maizegi ez baita mozorroa eta aitzakia baizik. 

Ferryk ez du sinesten ez eskaera librean ez karitatezko erantzunean. Eta kasu hau irudikatzen du, eta gurasoen azalean jartzeko eskatzen: hamazortzi urteko neska dugu, mutil batez txoil amorostua. Mutilak neska bazterrera utzi eta neskak ezustean beste neska batekin musukatzen aurkituko du mutila. Gure protagonistarentzat, biziak galdu du zentzua, amaitu beharra dago. Zein gurasok nahi luke neska orduantxe suizidio lagunduaren aldezle baten eskuetan jaustea? 

Ferryk nabarmentzen du neska heldua dela, ez dagoela erotua, kontzientzia osoz mintzo dela, modu zeharo koherentean: bizitza hau utzi nahi du, kito. Nahikoa da haren eskaera onartzeko? Bistan da ezetz. Jende orok ulertzen baitu bere adierazpena ez dela benetan librea, baizik larridurak bultzatua, eta esperientziak erakusten digu pasako zaiola. Halako baldintzetan, heriotza emanik erantzuteak ez du deus humanitariotik ez errukizkotik, dio Ferryk: hurbilago dago hilketatik.

Eutanasiaren aurkako Houellebecq eta Ferry puntu batean bederen zuzen daude: aldekook arinegi darabilgu auzi honetan “duintasun” kontzeptua: Dignity in dying, Duintasunez hiltzeko eskubidea, Mourir avec dignité, Morir con dignidad… 

Duintasun kontzeptuaren erabilera horrek suposatzen du giza duintasuna autonomiari loturik legokeela. Eritasunak eta zahardadeak mendekotasunean katiga gaitzakete, mendekotasun fisiko zein psikikoan, baina, Houellebecq eta Ferryren iritziz, heteronomiak ez dakar duintasuna galtzea. Are gehiago, arras higuingarria zaie eri izateak, edo zahar, duintasuna kentzen dizulako ideia. Eta horixe da belgiar lege proposamen honek ere iradokitzen duena, baieztatzen duelarik “zainketa paliatiboak eta eutanasiak ez dute elkar baztertzen: aitzitik, bi aukera osagarri dira, aurre egiteko oinazearen eta larritasunaren errealitateari, duintasuna eta autonomia galtzeari”.

Ferryri dependentzia eta duintasun eza berdintzea 1930eko urteetako doktrina zitalenen mugakidea dirudio, eta maila moralean pairagaitza. Houellebecqek ere antzeko sentimenduz salatzen duenez, eutanasiaren aldezleek “erruki” eta “duintasun” hitzen esanahia "hainbeste distortsionatzen dute, ez bailitzaieke ahoskatzen ere utzi beharko.”

Ferryren ustez, eutanasia galdatzen duen dama zahar depresiboaren eskaera ez da inondik inora librea. Gure gizarte gaztezaleetan hain maiz eman zaio aditzera, are zuzenean bota, ez dela lehen bezain eder eta autonomoa, atso itsusia, inutila, alferrikakoa eta kaltegarria dela, eta zama, hondakina, duintasunik gabeko gauza… Azken batean, behartzen dugu uste izatera ez zaiola gelditzen “duintasun” ospetsu horretan bildurik hiltzea baino. Duintasun hori, Ferryren esanetan, ez baita indiferentziaren beste izen bat baino. Era berean, Ferryk ez du sinesten duintasuna galdu duela sinetsarazi zaion dama hori hiltzea errukizkoa denik. Aitzitik, behin errukiak bultzatzen ei duen eutanasiari azala kenduta, bistan gelditzen da sentimendu makur hauxe indartzen eta hedatzen duela: gero eta pertsona gehiagok, zahartu ahala, duintasuna galtzen doazeneko sentimendua. Alderantzizkoa da haatik Houellebeck eta Ferryk proposatzen dutena, alegia, bitarteko guztiak ipintzea zaharra sentimendu ilun horretatik ateratzen laguntzeko.

Bat dator Ferry tema eta gehiegikeria terapeutikoari uko egitearekin. Baita indarrean dagoen legedi frantsesa modu zabalean interpretatzearekin ere. Ez ordea suizidio lagundua legeztatzearekin. Egokiagoa iruditzen zaio zainketa paliatiboak erabili, hobetu eta zabaltzea. Kexu da, Frantzian gero eta zailagoa delako zainketa paliatiboak jasotzea.

Ferryk dioenez, gizakiak duintasuna bere erruz gal dezake, krimen ankerrak egin edo tesi arrazistak aldezteagatik, besteak beste, baina ez noski ahula, eria edo zaharra izateagatik. Halatan, gizakion eskubide absolutua aldarrikatzen du ahul eta mendeko izateko, laguntza behar izateko; gaixo eta zahar gaudenean ere maitasuna jasotzeko eskubide argia. Egia esan, aukeran nahiago aldarrikapen hori, eta ez eriari sinetsaraztea hobe lukeela ohea libre laga eta mundua gogaitzeari utzirik.

Bestela, Ferryren esan gogorretan, ematen du gure gizarteak zahartzaroa eritasuntzat hartzen duela, soilik eutanasiak senda lezakeena.