Hienaren eskreszentzia
Naturak zein neurritan izan behar duen gizakien eredu aztertzeko tenorean, elefantearen kasuan bezala, oroz gain sainduen izkribuak aintzat hartzen saiatuko naiz. Elefantearen kontrara, hienak eta erbiak zer ez den egin behar erakusten diote kristauari eta edozein pertsona zintzo ez kristauri. Alexandriako Klementeren “Pedagogoa”ri tiraka, Michel Foucaultek azaldu du “Haragiaren aitormenak” izeneko Sexualitatearen historia-ko laugarren liburukian, postmortem argitaratua.
Aspaldi batean uste zen hienak sexu biak dauzkala, eta urte batean ar dela, eta hurrengoan eme, txandaka. Horregatik idatzi zuen Elianok hienaren jokabideak darakutsala zein mespretxagarria izan zen Tiresias, gizon jaio arren emakume izatera igaro baitzen, eta gero berriro gizon.
Erbiari dagokionez, uste zen urtero uzki berri bat ateratzen zaiola, eta biderkaturiko zulo horien erabilerarik okerrenari ematen zaiola.
Zaharrak ziren sinesmen horiek, eta Aristotelesek ukatu zituen. Klemente Alexandriakoak “Pedagogoa” idatzi zuen garaian, gure aroko II. edo III. mendean, ia inork ez zituen sinesten.
Hala ere, legendatzat zituzten arren hienaren txandakako hermafroditismoa eta erbiaren urteroko zulatzeak, animalien historia naturalean etika-irakaspenak bilatu zituzten Klemente bezalako kristauek. Gaur egun ere, ez dira gutxi animalien ohituretan jokabide-irakaspenak bilatzen dituzte naturalistak.
Hienei loturiko legenda ukatzen du Klementek —Aristotelesi jarraikiz—, baina aldi berean irakaspen morala gordeta; eta horrek argituko digu naturaren eta kontranaturaren haren kontzepzioa.
Klementek dio hienaren sexua ez dela urte batetik bestera aldatzen, zeren, behin naturak animalia jakin bat zer den erabakitzen duelarik, ezin baitu aldatu. Egia da animalia askoren ezaugarri batzuk denborak aldatzen dituela. Aro bero eta hotzek txorien ahotsa aldatzen dute, edo lumajearen koloreak, baina itxurari dagozkio aldaketa horiek: txorien natura ez da aldatzen.
Ildo berean, Klementek dio bizidunak ezin duela sexua aldatu, edota bi eduki, ezta maskulinoaren eta femeninoaren arteko hirugarren sexu batekoa izan: gizakiek irudikatutako kimerak baitira horiek, naturak ezeztatuak.
Hienak badu beste ezein animaliak ez duen berezitasun bat: haragizko eskreszentzia bat da, buztanaren azpian sexu femeninoaren antzeko forma marrazten duena; ordea, aztertuz gero, berehala ikusten da barrunbe horrek ez duela inongo konduktura ematen, ez umetokiaren bidean ez hesteen bidean.
Aristotelesek ez bezala interpretatzen du Klementek berezitasun anatomiko hori. Aristotelesek darabil azaltzeko itxura ekiboko horrek presak jotako behatzaileak tronpatu zituela, uste izan baitzuten animalia berean sexu bi zekusatela; interpretazio erratuaren kasu bat baino ez du ikusten hor Aristotelesek.
Aitzitik, akats moral baten tresna eta efektu gisa, batera, interpretatzen du Klementek singulartasun anatomiko hori. Bizio batengatik dute hienek gorputza hain era arraroan moldatua. Naturazko bizioa dela esan dezakegu, espezie baten ezaugarriak naturaltzat hartzen baititugu. Dena den, gizakiengan aurki daitekeen akats moral baten berdin-berdina da bizio hori: lizunkeria.
Akats hori dela eta, poltsatxo hori emendatu die naturak hienei, larru-jotze eta estalketa biziotsuetarako erabilgarri.
Foucaulten esanetan, plazererako “gehiegizko” joerari —naturak hienari emana—, naturak erantzun dio gehiegizko anatomia batekin, gehiegizko harremanak ahalbidetzen dituena.
Hori eginik, naturak darakutsa ez dela zehatza gehiegikeriaz kantitate-termino hutsetan mintzatzea: hienen soberakinezko barrunbe alaia ez dagoenez ugalketa-organoei lotua, alferrikako eranskina da. Ez du zerikusirik naturak organo horiei emandako helburuarekin; ugalketatik kanpo gelditzen da.
Foucaultek dioenez, ugalketa bazterrean gelditzen denez, gainezkatzeko joera horrek, aldi berean naturala eta gehiegizkoa, naturaren aurkako jokabide bat ahalbidetzen eta bultzatzen du. Naturatik kontranaturara doan ziklo osoa ageri zaigu hemen, edota naturaren eta kontranaturaren etengabeko korapilatzea, hienei izaera arbuiagarria ematen diena, gehiegikeriarako joera, organo soberakinak, eta organo horiek erabiltzeko bitartekoak “ezertarako ez”.
Eta erbia?