Zarauzko txori izenak

Azken bi urteotan, Zarauzko udalak emandako beka bati esker, Zarauzko euskara eta ahozko ondarea jasotzen jardun dugu. Zarautz Hizketan izan da proiektuari eman dioten izena, eta 50 lagun inguru elkarrizketatu ditugu, gehien-gehienak 70-80 urte ingurukoak, euren bizipenak bideoz jasoz. Lanaren helburua herriko hizkera biltzea izan da, eta horrekin batera, garai bateko Zarauzko bizimodua, sinesmenak, ohiturak eta abarrak gordetzea.

Hainbat kontu eta pasadizo jaso ditugu, eta txori-izenak jasotzeko ere aprobetxatu dut aukera hori, lehenago Eibarren eta inguruan egin nuen antzera.

Beheko zerrendan bildu ditut Zarautzen batutakoak. Izen zientifikoaren ostean, Zarautzen jasotako izenak datoz, beltzez; ondoren, Orio (O), Zumaia (Z), Getaria (G) eta Aia (A) inguruan jasotakoak (desberdinak direnean). Zerrenda honetan, jakina, forma nagusiak azpimarratu ditut. Txori batzuen kasuan, inguruko herrietako izenak ere ezagunak dira Zarautzen, eta alderantziz.

Zarauzko txori izenak
(Getariako, Zumaiako, Orioko eta Aiako zenbait izenekin batera)

• Accipiter nissus: Kabiroi, Gabiroi, Kabidore, Kabirore //
  Gabilloi (O)
• Actitis hypoleucos: Kulixka txiki
• Aegithalos caudatus: Kaskabeltx buztanluxe
• Alauda arvensis: Txirripitto, Txirripito, Txirripirritxo //
  Kalandria (A)
• Alca torda: Potorra (mokomotz) //
  Joxebi (O), Pottorro (Z)
• Alcedo atthis: Martintxo, Martiñ arrantzale //
  Martin polit (O)
• Alectoris rufa: Eper
• Anas crecca: Zertzeta, Ahate txiki
• Anas plathyrrhynchos: Ahate
• Anser anser: Antzar
• Anthus sp.: Txiote, Siote, Larretxori //
  Arbitxori (O), Txiote (G), Zelaitxori (Z)
• Apus apus: Txirringillo, Txirringulo, Zirringillo, Txena beltz //
  Mitxigu (A), Mentsejo (O), Arrantxori (Z)
• Ardea cinerea: Koartza
• Athene noctua: Moxolo (txiki)
• Burhinus oedicnemus: Alka(ba)n gorri //
  Basoillo txiki (A), Brankoliñ (O), Pasandera (Z)
• Buteo buteo: Zapelaitz
• Calidris alba: Txilipota
• Caprimulgus europeus: Gautxori, gauiña (gutxi erabilia)
• Carduelis cannabina: Txoka
• Carduelis carduelis: Kardantxulo, Kardintxulo //
  Guardantxulo (O), Gardantxulo (Z)
• Carduelis chloris: Berdeloi, Berdoi //
  Arbitxori (A)
• Carduelis spinus: Tariñ
• Certhia brachydactyla: Okiltxori
• Cettia cetti: Errekatxindor
• Charadrius sp.: Txilipota
• Ciconia ciconia: Zigueña
• Cinclus cinclus: Urxoxo, errekaxoxo?
• Circus cyaneus: Saizuri
• Coccothraustes coccothraustes: Pintzanen giyoi
• Columba livia: Uso erdiko
• Columba oenas: Uso txiki, soloma
• Columba palumbus: Pag(o)uso, uso haundi
• Corvus corax: Bele
• Corvus corone: Bele
• Corvus monedula: Bele txiki
• Coturnix coturnix: Galeper
• Crex crex: Galeperren gilloi, Gilloi
• Cuculus canorus: Kuku
• Delichon urbica: Iñara txiki, Iñara ipurzuri, Txena txiki, Txena ipurzuri
• Dendrocopos minor: Napar-okil, Okil txiki
• Emberiza citrinella: Bordon
• Erithacus rubecula: Txantxa(n)gorri
• Falco peregrinus: Halkoi
• Falco tinnunculus: Kabiroi txiki, kabidore txiki
• Ficedula hypoleuca: Txinbo, Pikutxori
• Fratercula arctica: Eperramuxu //
  Getarian jasoa
• Fringilla coelebs: Pintzan //
  Pintxan (A), Pintxen (O), Pa(r)anda (Z)
• Fringilla montifringilla: Paseko pintzan
• Fulica atra: Hanka berde //
  Zumaian jasoa
• Gallinago gallinago: Istingor
• Gallinula chloropus: Uroillo
• Garrulus glandarius: Iskiaso, ixkiaso //
  Iskiñaso (A). Iskixu (Z)
• Gavia immer: Sakillo //
  Getarian jasoa
• Gavia stellata: Kaburuxo //
  Getarian jasoa
• Grus grus: Kurrillo
• Gyps fulvus: Putre
• Hankaluzeak (Limikolak): Kulixkak, Brankoliñak
• Hirundo rustica: Iña(r)a, Txena //
  Enara (A), Txena(r)a (G, Z), Txau/Txeu (Z), Ena (O)
• Hydrobates pelagicus: Billabarrika, Millabarrika
• Lanius collurio: Zaldubi, Txorihaundi?, Begihaundi?
• Larus cacchinans: Kayo handi, Kayar
• Larus fuscus: Kapabeltz
• Larus ridibundus: Kayo burubeltz, Kayo txiki //
  Txirriñ (Z)
• Limosa limosa: Kulixka txiki, Brankoliñ
• Loxia curvirostra: Mokoker
• Lullula arborea: Txirripitto, Txirripito
• Luscinia megarhynchos: Urretxindor
• Milvus milvus: Miru
• Morus bassana: Glope, Zanga //
  Getarian 'glope'; Orion zanga
• Motacilla alba: Buztainka, Buxtainka
• Motacilla cinerea: Buztainka hori
• Muscicapa striata: Txinbo
• Numenius arquata: Maietz kulixka, Kulixka haundi
• Oenanthe oenanthe: Buztanzuri
• Parus sp.: Kaskabeltz
• Passer domesticus: Txolarre //
  Hormatxori (A), Mokomotz (A), Eletxori (G), Txorrotxoi (O), Patxizar (Z)
• Phalacrocorax carbo: Kabarroso, Gabarroso //
  Kormoroi (Z)
• Phoenicurus ochruros: Buztangorri
• Phylloscopus collybita: Txepetxuri, Moitu //
  Putta (A)
• Pica pica: Mika
• Picus viridis: Okil
• Prunella modularis: Sasitxori //
  Zumaian jasoa
• Puffinus puffinus: Gabai //
  Kabratxori (G), Arratxori (Z)
• Pyrrhocorax pyrrhocorax: Belatxinga
• Pyrrhula pyrrhula: Motatxori, Txonta //
  Pintxen erreal (O), Petxugorri (Z)
• Rallus aquaticus: Uroillo txiki
• Regulus ignicapillus: Piñu-txori, Txepetxuri
• Saxicola torquata: Otatxori //
  Txartxar (O), Istra (G, Z)
• Scolopax rusticola: Oillagor
• Serinus serinus: Txarraskala, Txirriskala, Arbitxori //
  Txirriskla (O)
• Sitta europaea: Okiltxori
• Stercorarius parasiticus: Kakax buztanluxe
• Stercorarius skua: Kakax //
  Kakajale (O, Z), Mariko(i) (O)
• Sterna hirundo: Txirriñ, Antxeta?
• Streptopelia turtur: Tortola
• Strix aluco: Hontz
• Sturnus vulgaris: Artxoxo, Napar-artxoxo //
  Naparxoxo (A), Larxoxo (O), Gazteluzozo (Z)
• Sylvia atricapilla: Txinbo, Pikotxori //
  Burubeltx (Z)
• Sylvia communis: Txinbo
• Tetrax tetrax: Alka(ba)n zuri //
  Basoillo (A, O), Ahate zuri (G, Z), Mendioillo (G. Z)
• Troglodytes troglodytes: Txepetx
• Turdus iliacus: Pasadako birigarro, Naparbidigarro
• Turdus merula: Xoxo
• Turdus philomelos: Bidi(g)arro, Biri(g)arro //
  Begiarro (Z)
• Turdus pilaris: Pasadako kaaztarro
• Turdus viscivorus: Kaaztarro, Kaxtarro
• Tyto alba: Hontz zuri
• Upupa epops: Argioillar
• Uria aalge: Potorra (mokoluze)
• Vanellus vanellus: Egabera

O: Orio
Z: Zumaia
G: Getaria
A: Aia

Eskerrak eman nahi dizkiot, egindako ekarpenengatik, Pello Izkeaga ornitologo zarauztarrari.