Txirri lepokoduna (Eudromias morinellus), tundrako eta mendi garaietako hegazti zangaluze berezi hori
Txirri lekopoduna, 'Eudromias morinellus'
Atzo goizean, nafar Pirinioan genbiltzala, hegazti txiki bat agertu zitzaigun hanka artean. Hegaldi laburtxo bat egin ondoren 5 metro ingurura geratu zitzaigun, lasai asko, adi-adi gure ibilerei begira. Harrituta begiratu nion, ezustean harrapatu ninduelako: Txirri lepokoduna da barren!
Pultsua bizitu zitzaidan eta harrapataka jo nuen mugikorra hartu eta kamera piztera. Bizitzan estreinakoz ikusten nuen txori zangaluze bakan eta berezi hau.
Berezia baita txirri lepokoduna (Eudromia morinellus, lehen Charadrius morinellus). Bere taldeko hegazti zangaluze gehienak kostaldean eta hezeguneetan aurkituko ditugun bitartean, txirri txiki hau tundran kumatzen da (Eskandinavia eta Errusia iparraldean) eta Euskal Herrian batez ere mendi garaietan aurkituko dugu, migrazio sasoian, Pirinioetako goi larreetan (baita Nafarroa hegoaldeko lautada idorretan ere).
Txori polita da, batez ere kumaldiko jantziak prest dituenean. Moko motz beltza, hanka ez-oso-luze berdexkak, sabelalde gorria eta bekain argi zabala buru grisean nabarmen, kokoteraino luzatuz; horrekin batera, espezieari izena ematen dion lepoko marra zurikaila ere deigarria da (batez ere kumaldiko lumajean).
Euskal Herrian ikusten ditugunek, normalean, lumaje apalagoa dute, gazteek bezala, neguko jantziekin heltzen direlako gurera. Gorramendin aurkitu genuen txirria adibiderako.
Tundratik Euskal Herrira, Afrikarako bidaian pausaleku. 25.000 txirri lepokodun geratzen omen dira Europa osoan; gure begien aurrean txori berezi horietako bat ikustea zorte eta espektakulu zoragarria izan ziren.
Oso leku bakartietan kumatzen denez, ez da gizakiaren beldur eta ez du ihesik egiten. 10 minutuz egon ginen bere ondoan, argazkiak eta bideoak ateratzen. Eta hantxe laga genuen, aurkitutako toki berean, atseden hartzen eta elikatzen, Afrikara eramango duen hurrengo etaparen zain.
Txirri lepokoduna, Eudromias morinellus, habitata, ugalketa eta elikadura
Txirri lepokodunak Eurasiako tundran kumatzen dira, leku isolatu eta bakartietan. Intsektuz eta armiarmaz elikatzen dira batez ere, nahiz eta noizean behin moluskuak, lur-zizareak eta landareak ere jaten dituzten. Janari gehiena lurrean aurkitzen du, landaretza edo harri artean, eta bere moko laburra baliatuz harrapatzen du.
Espezieak alderantzizko sexu-dimorfismoa erakusten du, hau da, emearen koloreak arrarenak baino deigarriagoak dira. Kumaldiko dantzaldia ere emeak egiten du, arrak erakartzeko. Ez bakarra, gainera, sarritan hainbat arrekin parekatzen delako aldi berean. Lurrean egindako zulo txiki bat besterik ez da habia, belarrez erdi-estalia. Bikoteak bakarka edo kolonia solteetan ugaltzen dira.
Emeak 3 arrautza inguru erruten ditu eta arrari uzten dizkio txitaldiaren lan nagusiak (arrautzak berotu eta txitoak haztea). Emeek ere laguntzen dute tarteka lanbide horretan, baina gehienetan beste eme batzuekin taldetxoak osatzen dituzte eta firin-faran aritzen dira, ugalketa-lanak alde batera utzita. Inkubazioak 24-28 egun irauten du eta txiten garapena oso azkarra izan ohi da. Hilabetera txirri gazteak prest daude euren kabuz bizi izateko eta heldu zein gazteek Afrikarako bidea hartuko dute abuztua orduko.
Esan bezala, espezie eurosiarra da eta Eskandinavia iparraldeko eta Errusiako tundran ditu populazio nagusiak. Eskozian ere kumatzen da eta Mongolian ere bada beste populazio bereizi bat. Alpeetan eta Pirinioetan ere geratzen dira populazio erreliktiko txiki-txiki batzuk eta bikote banaka batzuk kumatzen dira oraindik bertan.
Negua Ipar Afrikako eta Ekialde Hurbileko eskualde idorretan igarotzen du, Magreben hasi eta Iraneraino.
Abuztua eta iraila bitartean, ugaltze osteko migrazioan, ale gutxi batzuk ikus ditzakegu Euskal Herrian, gehienbat Pirinioetan edo Nafarroa hegoaldeko ordoki lehorretan. Hala ere, ez da maiz eta erraz ikusten den espezie eta esan liteke gure lurraldean ezohiko espeziea dela (are gehiago Bizkaian eta Araban). Udaberriko migrazioa oraindik eta ixilagoa du eta arraroa da gure inguruan alerik ikustea apiril-maiatzeko pasean.
Zortedun, beraz, atzo izandako bizipen eder honekin!
