Tinto ibaia eta Río Tintoko meategia (Huelva): leku berezi eta eder bat

Herrira heldu eta lehenengo momentuan konturatuko zara leku berezi eta ederra dela Tinto ibaiaren arroa eta izen bereko herria, Minas de ríotinto. Lurzoruaren ezaugarri geologiko bakanek bihurtzen dute Río Tinto eskualdea hain berezi eta, horrekin batera, 5000 urteko giza ustiaketak ere lagundu du ingurua eraldatzen eta moldatzen, irudi harrigarriak sortuz. Neurri batean, zabortegi handi bat ere bada Río Tintoko meatzeen eta herriaren inguruan mendez mende pilatu den mineral-hondar, meatze-hobi eta garai bateko azpiegitura industrialen pilaketa erraldoi, basati eta desordenatua, baina hala ere edertasuna (edo/eta bakantasuna) ezbairik gabeak dira.

Tinto ibaia, el río Tinto.

Orain dela 100 urteko makinek tiratutako tren turistiko bat hartu daiteke Tinto ibaiaren arroa bisitatzeko. Udan ur gutxi dago, baina hala eta guztiz ere, erreka gorri xelebre honek marrazten dituen irudiak berezi-bereziak dira beti.

Kontuz ibili oinetakoak eta arropa errekan sartzearekin. Ez dute kolorea berreskuratuko.

XIX. mende amaieran eta XX. hasieran izan zuen garairik oparoena bailara honek, meategiak enpresa ingelesen esku geratu zirenean eta baldintza negargarrietan bizi ziren 20.000 behargin bildu zituenean. Harrezkero, Europako meategirik handienetakoa izan da 150 urtez, eta bada oraindik ere.

Eskualde honetako mineralen ustiaketa askoz lehenago hasi zen, ordea, bertan bizi izan diren herri guztiek atera izan dituztelako lehengaiak lur hauetatik, izan iberiar, feniziar, erromatar zein musulman.

Meategiak bizi-bizi daude oraindik (90. hamarkadan izandako krisialdia gainditu ostean). Besteak beste kobrea ateratzen da Río Tintoko meategietatik, eta kobrea gai apreziatua da teknologiaren garai hauetan. Historia ez ezik, etorkizuna ere ba ei dute oraingoz meatze hauek.

Mina de Cerro Colorado, une  honetan ustiatzen diren guneetatik handiena. Argazkia: Gabri Solera, Flickr, CC-BY-SA.

Mina de Corta Atalaya. Argazkian ez dirudien arren, zulo erraldoia da, Europako handiena (eta munduko handienetakoa): 1200 m x 900 m luze-zabal eta 400 metroko sakonera.

Bisitaldia oso ondo antolatuta dago, ia egun osoko egitarauarekin: Museo txiki baina argigarria daukate herri erdian, Casa 21 etxebizitza britainiarra ere bisitatzen da sarrera berarekin, eta 2 meatze ikusteko aukera ere badago, lur azalekoa bata (Corta Atalaya) eta lurrazpikoa bestea (Peña de Hierro). Amaitzeko, postrea: Tinto ibaiaren arroan ordu t'erdiko tren-bidaia egiteko aukera dago. Orain dela 100 urteko tren batean, garai bateko trenbidearen ibilbidea jarraituz (minerala kostara zeramana eta kostaldeko jan-edanak meategietara igotzen zituena).

Denboran atzera egiten du bidaiariak, esatariaren berbekin txundituta eta Tinto ibaiaren koloreekin erdi-zorabiatuta. Azken batean Tinto ibaia bera baita, el río Tinto, bisitariak sekula ahaztuko ez duena; bere uren kolore-mosaiko aluzinante eta nahastezinak izango dira gure begi-ninietan betirako iltzatuta geratuko direnak. Hori garbi daukagu.

Minas de ríotinto herrian dago museoa.

Casa 21 etxe-museoa. Meategien ugazaba eta teknikari britainiarrek XX mende hasieran eraikitako auzo kolonialean bisitatu daiteke etxea hau. 1950. hamarkadan zegoen bezala dago. 10 minutuan ikus daiteke.

Peña de Hierro meatzea.

Tintoko trena. Trena hartu eta arro osoa bisitatzeko aukera dago (23 km inguru).

Meategien inguruan trenbide-sare txiki bat eraiki zuten britainiarrek XIX. mende amaieran. Irudi fantasmak sortzen dituzte gaur egun edozein ertzetan geratu diren tren, etxola, mea-hobi eta gainontzeko hondarrek.

Minerala jaso, pilatu eta lantzeko garai bateko azpiegiturak.

Tinto ibaiak 100 km-ko luzera du eta Huelvako itsasadarrean itsasoratzen da, Odiel
ibaiarekin bat egin ostean. Izena bere kolore gorri bereizgarritik datorkio, zelan ez ba; ardo beltzarena, alegia. Ibaiaren arroan dauden metal astun sulfuroen meteorizazioak sortzen dute kolore gorri ilun hori. Prozedura hori bakterio azidofilek (Acidithiobacillus ferrooxidans, Leptospirillum ferrooxidans...) egiten dute, muturreko habitatetara egokitu diren mikroorganismoak, mineraletatik elikatzen direnak.

Horren ondorioz, Tinto ibaiaren pHa oso-oso azidoa da (1,7 eta 2,5 artekoa) eta metal astun ugari daude, halaber, bere uretan: kobrea, kadmioa, manganesoa, burdina... Hala ere, eta habitataren ezaugarriak hain muturrekoak izan arren, milioika urteko adaptazio eta eboluzioaren ondorioz, ur super-azido hauetan bizi daitezkeen hainbat organismo aurki daitezke Tinton, prokariotoak zein eukariotoak: dela bakterioak, algak zein onddoak, horietako asko endemikoak, mundu osoan hemen besterik bizi ez direnak.

Ezaugarri fisiko-kimiko eta organiko horiek bihurtzen dute horren bakar, bakan eta eder Tinto ibaia, munduan parekorik ez duena. Nonbait parekorik izatekotan, Marteko lurrazpian aurkituko omen ditu gizakiak antzeko bakterio eta bizidunen aztarnak.

Tinto ibaiak edozein osin eta ur-bazterretan sortzen ditu irudi magnetikoak.

pH super-azidoa izan arren, ura ikutu ikutu daiteke, baina gero ondo garbitu behar. Basahuntzak eta basurdeak uretan sartzen omen dira freskatzeko eta desparazitatzeko.

Gorria more eta beltz bilakatzen da txoko eta errebuelta batzuetan.

Rio Tintoko meategiak eta urlasterra.

Corta Atalaya. Une honetan ez da mineralerik ateratzen gune honetatik, baina eremua handitzeko eta Cerro Coloradorekin lotzeko egitasmoa dago.