"Made in Galiza" (2007), S. Senderen ipuin soziolinguistikoak

Asteburu honetan Séchu Senderen ipuin-liburua izan dut esku artean, Made in Galiza, 2007an Galaxia argitaletxeak kaleratutakoa. Galizian bertan arrakasta eta zenbait sari jaso zituen eta atzerrian ere (non eta Kurdistanen) ospea bildutakoa.

Euskal Herrian nolabaiteko oihartzuna ere izan zuen orain dela 2 urte, Txerra Rodrigezek euskaratu eta Txalapartak atera zuenean. Garai hartan denetariko iruzkinak jaso zituen, batzuk positiboak, beste batzuk negatiboak. Ni lehenengo taldekoen artean sartu naiz, liburua gustura irakurri duten horien artean, alegia. Leoné aspertu egin omen zen; ni batere ez.

"Ipuin soziolinguistikoak" direla aipatu dut goiburuan, eta halaxe da. Liburuak dituen 45 ipuin laburren artean (2-3 orrialdekoak, bataz beste), askok eta askok hizkuntza dutelako hizpide, eta gehienek 'ukitu soziolinguistikoa' dutelako (nolabait esatearren). Izan ere, Sendek galizierak bizi duen egoera gainbegiratzen du ipuinotan; orain gutxira arte erabat hedatua zegoen hizkuntza izatetik, egunez egun erabiltzaileak galtzen ari den horretara, gizarteko hainbat sektoretan inongo prestigiorik gabea, eta oraindik ere autogorrotoa eta mespretxua jasotzen dituena.

Ikuspegi kritikoz, baina umorez eta ironiaz ekiten dio beharlekuari; beharbada, larregiko samurkeriaz ere bai. Askotan surrealismoz, gehienetan imajinazioz. Horrela, ipuin bateko protagonistak noizbait galdutako hizkuntza aurkitu nahi du "Objektu galduen bulegoan"; hitzen lapurrak ere agertuko zaizkigu beste batean; berbak asmatzen dituen enpresa ere bai; beste ipuin batean hitzak dira protagonista eta hizlari; hurrengoan munduko hizkuntzarik zailena ezagutuko dugu; edo hitzak saltzen dituen dendaria; baita berbarik egiten ez duen herrixka; edota Alzheimerrak jota bere senideekin komunikatu ezin den atso elebakarra. Tarteka poema tankerako atalen bat, eta baita iragarki, panfleto edo autohipnosirako gidaliburu forma hartzen duten ipuinak.

Euskal irakurleari ia derrigorrezko egiten zaio Galiziaren eta Euskal Herriaren arteko paralelismoa egitea, baina uste dut akatsa litzatekeela hori. Horretan bat egiten dut Santi Leoneren iruzkinarekin (esan bezala, ez zitzaion batere-batere gustatu liburua), eta uste dut ipuinak ez direla sinesgarri "euskal klabean". Eta egia da, gainera, liburua gidatzen duen diskurtsoa errepikakorra eta aski ezaguna dela gure artean. Nik neuk galizieraz irakurri dut liburua (ez du batere meriturik, erraz erraz irakurtzen eta ulertzen da), eta esango nuke horrek samurtu egiten duela idazleak sortu nahi zuen mundutxoan zanga egitea eta bere orrialdeetan proposatzen duen jolas linguistiko-literarioa hobeto jarraitzea. Hortxe proposamena.

A lingua máis difícil

Naquel país, pequeno e practicamente descoñecido, había xente que tardaba anos e anos en se botar a falar na súa lingua.

Ninguén puido explicar nunca -nin os científicos da National Geographic, que foron os últimos en estudar a lingua de cabo a rabo- por que, mentres nas máis de 5.000 linguas do planeta a xente comeza a falar as primeiras palabras arredor dos 13 meses -de media, aproximadamente-, nesta lingua moita xente tardaba anos e anos e nalgúns casos máis anos en comezar a pronunciar as primeiras sílabas.

Descubriuse mesmo xente que nunca chegou a falar na súa lingua, na súa precisamente, e que, por outra parte, non tivo problemas para se iniciar e chegar a falar con fluidez outros idiomas, o que demostraba a fantástica dificultade da lingua daquel país único no mundo.

A xente que nunca chegaba a falala explicaba, na madurez ou na senectude das súas vidas e por tanto cando xa chegaran a reflexionar profundamente sobre o problema, que non se atrevían a falar a lingua porque aínda non estaban preparados; ou levando a man á cocorota e rascando co dedo índice dicían que lles parecía imposíbel ou que xa era demasiado tarde; ou, cunha vaga esperanza e confiando nas xeracións vindeiras, dicían A ver se os meus fillos o conseguen.

Dábanse algúns casos extraordinarios, si, de nenos e nenas precoces na aprendizaxe e uso do seu idioma, que chegaban á escola falando na súa lingua, se ben eran excepcións que confirmaban a regra: unha porcentaxe mínima entre a inmensa maioría dos que, acabados os estudos obrigatorios e mesmo os universitarios, non conseguían botarse a falar no idioma daquel inaudito país.

A xente que conseguía, por fin, algún día, e a pesar de todo, falar a lingua, animaba o resto a esforzarse un pouco máis, explicaban que si, que era posíbel, que supoñía un traballo considerábel, sobrehumano nalgúns casos, mais que o esforzo ao final pagaba a pena pois non todo o mundo podía dicir que era quen de falar a lingua máis difícil do mundo.

Era tan difícil que nas escolas mesmo había profesores e profesoras que non conseguían falala.

Era tan, tan difícil que case ninguén lle chamaba polo seu nome, por poñer o caso dunha palabra de uso común e corrente, ao cuberto cóncavo co que se come a sopa.

Era tan, tan, tan difícil que algunha xente nin sequera conseguía dicir Bo día, Ola, Boa noite ou Adeus.

Era unha lingua tan extremadamente difícil que mesmo había xente que, dada a dificultade e a frustración, acababa emigrando para outros países onde aprender a língua non fose un problema.