Izainak (itxainak edo uzenak), ur-buztanak Eibarren

Izainak hirudinea taldeko anelido edo zizare multzoa dira, odola xurgatzen dutelako ezagunak (sangriak egiteko erabiltzen ziren). Gorputzeko atal batzuk moldatuta dituzte, bentosa bihurtuta, eta horiekin itsasten dira beste animalia batzuen azalera, ondoren odola xurgatzeko (ornogabe, arrain, anfibio zein ugaztunena; baita gurea ere). Lehorrean eta itsasoan ere bizi dira batzuk, baina gehienak putzu eta erreketan.

Sasoi batean ugari, habitat galeraren ondorioz urritzen ari dira azkenaldian. Hala ere, oraindik ere nahiko erraz aurkituko ditugu gure aska eta urmaeletan. Uda garai ona da, ugalketa-sasoia delako eta elkartu egiten direlako.

Kalamuako (Eibar) iturri-aska batean, esate baterako, talde polita aurkitu dugu. Hantxe jardun dugu, ur-buztanekin jolasean.

Gaztelaniaz sanguijuela, frantsesez sangsue, ingelesez leech; euskaraz ez dute izen-sorta luzeegirik (beste animalia batzuekin alderatuta). Izain/izai da formarik hedatuena Gipuzkoa-Nafarroan, itxai(n)/itzai(n) formak Iparraldean, eta u hasierakoak mendebalean: uzan, uzen, uxan, urzan... Eibarren beste izen berezi bat ere ematen diegu, ur-buztanak (edota odol-buztanak).

Gaur egun, askorentzat, erabat ezezagunak izan arren, garai batean ia egunerokoak ziren, botiketan ere saltzen zituztelako (Hirudo medicinalis espeziekoak). Eibarko euskara aztertzeko egindako elkarrizketetan behin baino gehiagotan agertu zitzaizkigun ur-buztanen inguruko aipamenak, esate baterako:

Ez dittuk hainbeste urte bez! Nere akorduan be saltzen jittuen botikan ur-buztanak. Ni neu be juanda nagok, amak esanda, botikara ur-buztanak erostera. Potietan saltzen jittuen, odola garbitzeko. Bai, bai, bai! Medikuak esanda! Zeozer osatuko zebelakuan! Jeseus! Ez dok gitxi aldatu mundua!