Euskal Herriko txori batzuen kantuak eta izenak #TxoriaTxio traolarekin

Martxoaren 28an, etxealdia hasi eta 15 egunera, ondorengo txioa bota nuen Twitterren: "Etxealdiak dirauen bitartean, Euskal Herriko txorien kantuak txiokatuko ditut #TxoriaTxio traolarekin. Labur-labur, txori bakoitzaren kantua nolakoa den, zelan ezberdindu edota txori horren izen onomatopeikoen laburpena".

Badakizue, etxealdiak bultzatuta, gutako bakoitzak bere irtenbideak bilatu zituen egoerari aurre egiteko, ez aspertzeko, jakin ezta zer egin ez egoteko, norbere zaletasunen proselitismoa egiteko. Nire kasuan, eta inguruko hainbat lagunen galderek bultzatuta ("zer txori da? kantu bat entzun dut leihotik? nola ezberdindu ez-dakit-ze espezie?"), Euskal Herriko txori espezie bereizgarrienen kantuak bildu nituen Twitterreko hari horretan eta #TxoriaTxio traolarekin etiketatu, sasoi hartan egunero leihoan abesten/entzuten genuen Laboaren Txoria Txori gogoan.

• Helburu nagusia: gure inguruko espezie nagusien kantuak identifikatzeko baliabideak ematea.
• Irizpide nagusia: arruntak diren eta erraz ezagutzeko moduko kantua daukaten espezieak lehenetsi nituen.
• Baliabideak: 20-30 segunduko bideoak sortu nituen (Xeno-canto.org-eko audioak eta Wikipediako argazkiak erabilita) eta Txoriak.eus-eko fitxetako azalpenekin osatu nituen #TxoriaTxio hariko txioak (espezie bakoitzaren kantuaren ezaugarri nagusiak eta txori bakoitzak dituen euskarazko izenen azalpenekin, batez ere izen horiek onomatopeikoak direnean eta txoriaren kantuarekin nolabait lotu daitekeenean). Sortutako eduki guztia cc-by-sa lizentzia librearekin zabaldu dut eta bideoak Youtubeko playlist batean ere bateratu ditut.

Eta txioak haizeak eramaten dituenez, oraingo honetan blogera ekarri ditut udaberriko etxealdian argitaratutako txio haiek, udazkeneko hurrengo txanparen zain.

Euskarazko izenak bi motatakoak:
* Kantuarengatik: txarraskala, txirribirri, txirriskala, txirriskilo, txirriskla, txirristila, txurruskillo, ziringarro, zirrizkila, zirrizkla.
* Elikadura-ohiturengatik: arbitxori, arbiazitxori, nabazitxori...#txoriakhttps://t.co/i3fhzXBsI6

— Asier Sarasua (@asarasua) March 28, 2020

Izenak:
* TXEPETXA (epetxa, petxa, txapetxa...) onomatopeikoa(?) nagusi Hegoaldean.
* ERRE(GE)PETTITTA (erregetxopitta, pettittaerregea...) nagusi Iparraldean.
* ...eta txikikagarri batzuk (han-hemen): amiaputika, larrepittita, aiñarrapitterra...#txoriakhttps://t.co/JAsuUaSUBt

— Asier Sarasua (@asarasua) March 31, 2020

Goiko argazkia, A. Trepterena (Wikipedian).https://t.co/5Ck1e7oSbs

— Asier Sarasua (@asarasua) March 31, 2020

Birigarroa (Turdus philomelos): euskaraz izen bakarra (edo) duten txori gutxietako bat.
Izen bakarra... baina hamaika aldaera: begiarroa, bibilarroa, bidegarroa, bidigarroa, bigarroa, bilagarroa, biligarroa, miligarroa, miñagarroa, mirigarroa... #txoriakhttps://t.co/noibrJMDTz

— Asier Sarasua (@asarasua) April 9, 2020

Bere izenei dagokienez: ia izen bakarra du euskaraz, aldaera txikiekin.
* Zozoa eta xoxoa
* Sasi-zozoa eta zozobeltza
* Zozarra eta zozemea (erraz bereizten baitira)
* Marti-zozoa (martxoan ikusten direnak)

Onomatopeikoa ote? TXOR-TXOR bere kantutik?https://t.co/4OUfD2AdYL

— Asier Sarasua (@asarasua) April 12, 2020

OKIL BERDEA. #TxoriaTxio
Euskal Herriko okilik ugariena. Nahiko handia, deigarria; erraz ikusi ohi da (askotan lurrean, inurriak jaten). Ikusi ez ezik, entzun ere bai, maiz zabaltzen baitu bere irrintzi alai erdi-afonikoa: Kuui-kui-kui-kui-kuiiii.#Txoriakhttps://t.co/tFiLfYgVYZ pic.twitter.com/I82LaLVj75

— Asier Sarasua (@asarasua) April 14, 2020

Hamaika izen ditu euskaraz: txolarrea, txuerra, artatxoria, hormatxoria, murruxoria, dorretxoria, kaletxoria, eliztxoria, parratxoria, burgoia, pardela, mokomotza, metatxoria, patxizarra, lapurtxoria,...

Bakar bat ere ez (?) onomatopeikoa, antza.https://t.co/2plN6HkrWN

— Asier Sarasua (@asarasua) April 16, 2020

Kantu territorialaz gain, TXIN-TXIN ere kantatzen du maiz txontak. Hortik datorzkio hainbat izen: txintxina, pinpintxoria, txointxoina, txuina... eta, inguruko hizkuntzetan bezala (FR, ES, CAT, ARA): pintxana, pintzotea, pintxoea. #Txoriak
Izen guztiak 👇https://t.co/FAnu6YHgWy

— Asier Sarasua (@asarasua) April 19, 2020

Gerri-txori arrunta (Certhia brachydactyla).
Izenak: 👇
* Arbola-txoria, enbor-txoria, gerri-txoria...
* Arrastaloa, atxingorakoa, atzapar-txoria, tarraka-txoria.
* Katanarra (izenik hedatuena).
* Sagutxoria.
* Okiltxoria.https://t.co/ng5bCzhUQ5

— Asier Sarasua (@asarasua) April 24, 2020

Euskaraz makina bat izen dituen hegaztia, asko-eta-asko onomatopeikoak, zelan ez!

Txirri(n)txoria, txirriñoa, zirringiloa, txirrizkiloa, txorrongiloa, txirringiloa, txirritxaldoa, kirrizkiloa, kirriloa, krikua, irra-irra, irriyoa,...

Izen guztiak: 👇https://t.co/QoDvMWnest pic.twitter.com/XoRJfcZEIG

— Asier Sarasua (@asarasua) April 26, 2020

Izen gehientsuenek bularraldeko kolorea azpimarratzen dute: anttonpapargorria, antxogorria, bulargorria, lepogorria, papargorria, papogorria, txantxangorria, txotxolongorria... Bizkaiko 'txindorra' ahaztu barik. 👇#Txoriakhttps://t.co/ZnG4rfOH5l

— Asier Sarasua (@asarasua) May 3, 2020

ERREKATXINDORRA #TxoriaTxio
Gure hezeguneetako biztanle ohiko samarra. Txori lotsatia, gutxitan ikusiko duguna. Hala ere, zalapartaria da errekatxindorra eta ikusi ez arren, bizkor jakingo dugu gure inguruan ote dabilen, "txuki-txuki-txuki!". https://t.co/xtDGaDAM2W pic.twitter.com/nZBcy0DR83

— Asier Sarasua (@asarasua) May 10, 2020

Izenei dagokienez:
* Onomatopeikoak (asko): bistretxa, istra, karkapitta, pitxartxarra, tratra, txartxara, txinbo karkarra, txintxarta.
* Bizilekuagatik: Larretxoria, mugatxoria, munatxoria, otatxoria. #Txoriakhttps://t.co/wUf2yO1e2o

— Asier Sarasua (@asarasua) June 21, 2020