Amabost egun Urgain'en (J.A. Loidi, 1955)
Amabost egun Urgain'en
Joseba Andoni Loidi Bizkarrondo
Zarautz, 1955
Urgaingo lurperatzaileak, hilobi bat garbitzen ari dela, aurkikuntza harrigarria egingo du: 20 urte lehenago ustez gaixorik hildako emakume baten garezurrean tiro baten zuloa ikusiko du. Herriko jaun aberatsenaren emaztea zen. Nola hil zen? Nork hil zuen? Eta zergatik ez zen ezer esan hil zen unean? Hari horri tiraka, beste zenbait gertakizun ilun ere agertuko dira Urgain herrian.
Jose Antonio Loidi Bizkarrondok (Errenteria, 1916 - Irun 1999) 1955. urtean idatzia, Amabost egun Urgain'en izan zen euskarazko lehenengo polizia-eleberria, garai hartarako sekulako harri bitxia. Loidik euskal literaturako lehenengo detektibea ere badakarkigu, Martin Garaidi donostiarra.
Generoaren ezaugarri guztiak ditu liburuak: hilketak, desagerpenak, detektibeak, gaizkile susmagarriak... dena ondo harilkatuta eta tramari ondo eutsiz. Erritmoz gora-beheratsua, baina nahiko ondo kontatua eta dialogo arinekin. Euskara bizian idatzia, herri hizkeratik oso hurbil eta adierazkortasun handiz (bere garaian kritikak ere jaso omen zituen, orduko garbizaletasuna hautsi zuelako). Gipuzkeraz idatzia eta orduko grafiarekin, baina 2. orrialdetik aurrera ondo-ondo ulertzen eta jarraitzen dena.
Ezin esan gaur egun sekulako eleberria izango litzatekeenik, baina nobela txukuna da eta erraz uler daiteke garai hartan izan zuen arrakasta. Euskaltzaindiaren saria jaso zuen eta 50. hamarkadan best-seller bilakatu zen. Historiarako beste datu esanguratsu bat: Amabost egun Urgain'en da beste hizkuntza batera itzulitako lehenengo euskal liburua (katalanez argitaratu zen 1961ean).
Kuriositatez bada ere, gomendagarria.
