Harrikadak

Denbora pasa da, baina ahaztu aurretik aipatu nahi nuke martxoaren 15ean eta 16an dFERIA barruan, L´Alakran taldearen Makers ikuskizuna izan genuela Donostiako Lugaritz Kultur Etxean. Hilaren 16an hurbildu nintzen bertara.

Bikote bat taula gainean. Juan Loriente zen horietako bat. Ez nuen ezagutzen Kantabriako aktorea. Bestea bai ordea: eta horregatik hurbildu nintzen Lugaritzera.

Bigarrena Oscar Gómez Mata irundarra zen. Oscar egun L'Alakran konpainiako zuzendaria da, baina hastapenak Legaleón-T taldean egin zituen.

Antzerkia egiteagatik ezagutzen nuen? Ez eta bai. Hasiera batean ezagutzen nuen nire auzokoa delako. Bost bat urte zaharragoa, 60 urteko mugarrira hurbiltzen ari da, eta bizitzaren erdia darama jada Genevan, Suitzan.

Bezperan, prentsaurrekoan, agurtu nuen eta bost bat minutuz egon nintzen berarekin solasean.

Kale antzerkiarekin hasi ziren kanpoaldean, jarraitu zuten barruan, aretoaren atarian, eta azkenik oholtzara igo ziren. Geruza asko dituen antzezlana: une barregarriak batzuk, serioak beste batzuk, malkoak botatzekoak ere badira... Oscarren hitzetan, dedikatoriaz, eskaintzaz jositako antzezlana, bi clown metafisikok egina.

Ez dakit eskaintzen kategorian sartzerik ote dugun, baina Lugaritzera etorri zen azken aldian, duela 20 urte inguru, furgoneta erre zioten Oscarri. Zergatik? Matrikula frantsesa zuen autoak eta etxerako bidean soberan izango zuten molotov-koktel bat, eta salida emateko zer hobe titiriteroen furgoneta hura baino, bota zuen Oscarrek, denborak ematen duen umore punttu batekin.

Bi ordu baino gehiago iraun zuen eta gomendatzen dizuet paretik pasatzen bada, haiek ikustera joateko. Adibidez, Errenterian egongo dira, Eztenan, ekainaren 12an.

Halere, bada gauza bat harritu ninduena: Lorientek kontatu zuen 2018an Suitzako Antzerki Sari Nazionala eskuratu zuela Oscarrek. Eta ez nuen honen berri. Google-k informazioa ezkutatu ez badit, Irungo kazetari batek, María José Atienzak, egin zion elkarrizketa Oscarri. Eta kitto.

Harrigarria egiten zait horrelako ibilbidea duen aktore eta zuzendariak gurean ez izatea oihartzun gehiago.

Oscar Gómez Mata, nuestro hombre en Suiza..., este apunte en castellano.

Muzdharen adierazpen hau asteartean entzun nuen podcast batean. Ez da gaur-gaurkoa: 2021eko urrikoa da saioa. Hibai Arbide eta Adriana Cardosok zuzendu eta aurkezten dute La Internacional irratsaioa hilean behin Radio Primavera Sound-en. Programa hau Afganistani buruzkoa izan zen eta Olga Rodríguez kazetariari eginiko elkarrizketa du ardatz. 9. minututik aurrera entzun dezakezue Candela Malmierca Muzdharen testuari ahotsa jartzen (gaztelaniaz). Nik euskaratu egin dut.

Muzdha naiz

Muzdha naiz, Afganistanen jaioa. 16 urte ditut, eta herritik alde egin izan ez banu, ziur aski orain taliban batekin bortxaz ezkonduta egongo nintzateke. Hori gertatu zitzaion nire izebari.

Talibanek gure herria konkistatu zutenean, bahitu zituzten, eta geroztik haietako baten emaztea da. Talibanek ez zuten konkistatu Afganistan abuztuaren 21ean, jendeak uste bezala: urte luzez konkistatu zuten, Estatu Batuetako soldaduek eragozten ez zuten eta gainerakoei berdin zitzaien bitartean.

Talibanen aurrerapena geldiezina zenean, aita Dilawar-ek eta ama Shafika-k ez zuten arriskatu nahi izan guri ez gertatzeko gure izebari gertatutakoa.

Lau ahizpa ditut (oharra: ez dakit izenak ondo idatzi ditudan): Palwasha, 20 urtekoa, Marwa, 11koa, Jadiya, 10ekoa, eta Jushgu, 7koa. 2019an iritsi ginen Greziara. Beste askok bezala, itsasoan bizitza arriskuan jarri genuen, Turkiatik Samos irlara bitarteko bidaia txalupa batean gurutzatzeko. Lehenengo aldia zen itsasoa ikusten genuela, baina hauxe ez zen izan bidaiaren arriskurik handiena. Europatik ikusten ez den zatia askoz ere okerragoa da, amak beti dioen bezala. Iran autoz zeharkatzea deserosoa izan zen, baina larriena Iran eta Turkia artean hasi zen.

Polizia eta soldadu turkiarren kontrolak saihesteko, mendian gora eta behera ibili ginen astebetez. Egunsenti batean, gidarietako bi borrokan hasi ziren elkarren artean, biek espedizioaren buru izan nahi baitzuten. Eztabaida irabazi zuenak labana sartu zion besteari nire ahizpa txikien aurrean, eta bere atzetik oinez jarraitzeko agindu zigun.

Turkian soilik hamabost egun pasa genituen, baina bi aste horiek hondamendira eramango gaituzte. Greziako asilo lege berriak, 2021eko maiatzean onartu zutena, Turkia herrialde seguru izendatu zuen. Horrek esan nahi du orain ukatu egiten dituztela asilo-eskaera guztiak Turkiatik iritsi bazara Greziara. Eta ez dago iristeko beste modurik.

Gure familiak urteak daramatza errefuxiatu-eremu batean espedientea noiz ebatziko zain. Greziako Gobernuak legea onartu bitartean nahita atzeratu ditu erabaki guztiak, eskabide guztiak atzera bota ahal izateko. Eta esan digute lege berriak Turkia herrialde seguru izendatu duenez, Turkiara bueltatu beharra daukagula, onean edo txarrean.

Oraindik ez dira Turkiako deportazio masiboak hasi, baina horren beldur, errefuxiatu eremuko gure bizilagunetako askok alde egin dute. Balkanak oinez zeharkatu nahi dituzte, Europa erdialdera joateko 2015ean bezala, baina 2015ean ez zegoen gaur egun bezainbeste hesi eta muga-kontrol. Ez dakite ibilbidea posiblea ote den, baina azkenak izateko beldur dira.

Pozik nintzen eskolara bueltatu nintzelako hainbeste bidaiaren ondoren. Iaz nota onarekin gainditu nuen dena. Gero eta hobeto hitz egiten dut grekoz. Uste nuen hemen geratuko nintzela bizitzen.

Orain ez dakit gaurkoa ote den nire azken eguna institutuan.

Solidarité

Badirudi jada pasa dugula Afganistango orrialdea, Putinen esku-hartze kriminalak Ukrainia eta Errusiaren arteko gatazka lehen lerroan jarri duelako, gainerako guda eta gatazka armatuak bigarren maila batean utziz. Datua oker artxibatu ez badut, une honetan laurogei gerra baino gehiago daude planeta osoan.

Otsailaren 24ko inbasioak blokeatuta utzi nau. Ulertzen dut, beraz, beste asko egoera berean egotea.

Duela egun batzuk hogeitaka urteko gizon afganiar baten kasuaren berri izan nuen. Errusian hiruzpalau urte pasa ditu, baina bertako agintariek ez zioten asilo-eskabidea onartu eta 2021eko bukaeratik egoera irregularrean dago. Bere herrialdera deportatua izateko arriskuan, gainera; eta neurri hori heriotza-zigorra izan daiteke berarentzat. Espero hori ez gertatzea eta Europako herrialde batek hura babestea.

Goian aipatutako irratsaioan, kanta bat entzun nuen, buruan bueltaka dabilena azken ordu hauetan. Solidarité du izena eta 2017an M (Mathieu Chedid) zein Toumani eta Sidiki Diabaté-k eginiko Lamomali diskoan ageri da.

Ahora no sé si este es mi último día en el instituto, este apunte en castellano.

1.- Denboraldi honen hasieran, Realak erabaki zuen gizonezkoen lehen taldearen Anoetako hainbat partidatan musika programatzea. Euskal Herriko zenbait musikari (Gorka Urbizu, Xabi Solano), Donostiako Orfeoia eta bertsioak egiten zituen banda baten emanaldiak programatu ditu, oker ez banago.

2.- Zelaian futbolaz harago izaten diren ekitaldietan kosta egiten zaio Realari ondo mugitzea: ohorezko sakeak, intsignia-emateak, bestelako aitortzak...

3.- Aukera bat eman nion Realari partida egunetan zuzeneko musika programatzeko. Musika toki guztietan entzuten dugun garai hauetan, zuzeneko musika gero eta gehiago kostatzen baitzait kultur aretoetatik kanpo entzutea; antzoki, eszenatoki, klub ttiki... hor bai. Ez ditut festibalak maite, adibidez.

4.- Kitto esan nuen Betisen kontrako egunean, Kopako kanporaketan. Egun hauetan guztietan ez diot puntua harrapatu musikari, futbol partida batek beste erritmo batzuk dituelako: zelaira sartzea, taldeak berotzen ikustea, lagunekin hitz egitea, etxeko zale sutsuenek harmailak berotzen ikustea... Eta musikak traba egin dio horri, are gehiago bolumen desegokian (Betisen egunean, adibidez).

5.- Gatibu. Dorpea izan behar da Athletic-en aurkako derbia jokatu eta hamar egunera Athletic-eko jarraitzaile bat buru duen taldea Anoetan programatzeko.

6.- Nekagarria egiten zait bi taldeen zale batzuk elkarri mokoka ikustea Twitter-en. Grazia izango balute sikiera behatza besteari ondo sartzeko.

7.- Realzale batzuei ez zitzaien batere gustatu abeslariak izandako portaera Anoetan urriko derbian. Nik ez dakit zer gertatu zen egun hartan eta zabaldu dien irudiek ez dute inolaz ere argitzen gertatutakoa.

8.- Musikari eta artisten kontrako boikotak ez ditut laket.

9.- Ez dakit nork eman duen pausua kontzertua bertan behera uzteko, baina kluba izan bada, malo. Programazioan hanka sartuz gero, jan egin behar da polboroia.

10.- Futbola maite duen honek Realari partida egunetan soilik futbola eskatzen dio, eta futbola bezain ondo kudeatzen ez dituen kontuetan ez sartzea.

11.- Haur ola zirola.

Zapatero, a tus zapatos, este apunte en castellano.

Alguien que es amigo de zambras y carnavales, y gasta en ocasión un humor vagabundo que le empujar a ver las cosas con los ojos entrecerrados de la burla y la perplejidad.

Viaje alrededor de mi cuarto, Miguel Sánchez-Ostiz. 251. orrialdea.

Aurreko batean, Sánchez-Ostizen liburua irakurtzen ari nintzela, zambra hitzarekin egin nuen topo aspaldiko partez. Hori bai, oso ondo gogoratzen dut noiz eta zergatik erreparatu nion hitz honi bere garaian.

Esan bezala, 2002ko irailean Zambra aretoa zabaldu zuten Lesakan. Proiektu erraldoia, hamabost hilabetetan azukrea uretan bezala desegin zena.

2.600 lagunentzako edukiera zuen, garai hartako Lesakako biztanle guztiak zutik kabitzen ziren bertan.

Altzako kultur etxera iritsi berria nintzen eta gurekin harremana zuen pertsona bat zegoen buru-belarri sartuta proiektuan.

Iraileko inauguraziora lankide batekin joan nintzen autoz Donostiatik. Herriarentzat eginiko irekiera ekitaldia izan zen, alkatea tartean. Honek, gutxi gorabehera, zera esan zuen: «Menuda zambra que nos habéis hecho». Asmatu egin zuen bete-betean.

Fermin Muguruzaren kontzertu batean egon nintzen ondoren, oker ez banago 2003ko hasieran.

Berehala arazoak pilatu zitzaizkien bultzatzaileei, ezinezkoa baitzen espektatibak betetzea, eta ahalegin mardul hura pikutara joan zen.

Google-n Zambra eta Lesaka hitzak ipiniz, besteak beste, ondorengo hauek agertu zaizkit:

2002ko iraila: Zambra, Mikel Lizarralde Euskaldunon Egunkarian.

2002ko iraila: El espacio festivo cultural Zambra de Lesaka se inaugura este viernes (Artez).

2006ko abendua: El Ayuntamiento negocia la compra de Zambra y redefine su Casa de Cultura (Diario Vasco).

2009ko apirila: Lesaka mantiene su interés por comprar la sala Zambra (Diario de Navarra).

2011ko urtarrila: El Plan de Inundabilidad obliga a derribar Zambra y siete puentes en Lesaka (Diario de Noticias).

Azken ahalegina egin dut Twitter-en. Bertan txio bakarra dago, 2019ko martxoa, Jon Abrilena. Kontatu didatenez, hartzekodunek ezin dute asumitu eraikina botatzearen gastuak.

Erokeriaren hondarrak #zambra #Lesaka pic.twitter.com/Dtg2lZ9ICU

— Jon Abril (@jonabril) March 30, 2019

Soinu banda. Flaco Jiménez: Don't Worry Baby (feat. Los Lobos).

«Menuda zambra que nos habéis hecho», este apunte en castellano.

Rafael Berrio

Harri Fernandezen txio bati esker, irakurri nuen ostiralean Valentziako emakumezko batek idatzitako testua Rafael Berrioren musika deskubritu berritan.

Carta a Rafael Berrio de parte de alguien que lo acaba de conocer y disfrutar https://t.co/hkj2TiciGB

— Harri X. Fernández (@Harrifernandez) February 9, 2022

Emozio hori. Pena Rafa pertsona jada ez dagoela gurean. Musikarekin eta letrekin konformatu behar. Eta ez da gutxi.

CIAk asko daki

Chicagora joatekoa da lagun bat udaberrian. Bertako unibertsitate batean ikastaro bat emateko asmoz. Ez da egonaldi luzea, baina kobratzeko lan baimena du beharrezko, eta horrek esan nahi du bi ordu pasatzea formulario bat betetzen; besteak beste, eskatzen omen dute AEBera egindako azken bost bidaietako sartu-irtenen data zehatzak.

Gainera, Madrileko enbaxadara joan eta bertan elkarrizketa bat gainditu behar du.

CIAk asko dakiela! zioen Normal. Denak ari baikara beraientzat lanean.

Ukrainia eta Otanen krisiaz, irakur dezakezue Piris maisua.

Esaidazu zer ordu den

Astean zehar, Miren Gutierrez eta Daniel Innerarityk Ernest Lluch Kultur Etxean emandako hitzaldia entzun nahi dut: Democracia, datos, algoritmos y robots. Gauzak ondo bidean, laster egongo da podkasten atal honetan.

Cristina Tapiak elkarrizketatu zuen Miren Gutierrez Ispilu Beltzan (42 min. 25 segundu inguruan hasten da). Bukaera aldera zera dio, gutxi gorabehera, Mirenek: «Nunca compraría un asistente de voz: un Alexa, un Siri.... Nunca, nunca. Estaría pagando para tener un espía en casa y sería el colmo, aunque acepto y admito que puede ser muy útil. Pero, ¿qué necesidad he tenido yo hasta ahora de "Siri, dime qué hora es"?»

Erabat ados nago horretan Mirenekin, baina gero kolaboratzen ari naiz Common Voice proiektuarekin. Kasu honetan ere kontzeptua baita garrantzizkoena.

Hots, ez da gauza bera zuk kudeatzen duzun blog batean idaztea edota Facebook-en aritzea.

Isaac Rosarentzat saria

Tira, urtarrila amaieran egun batzuk pasa genituen Sevillan. Bertan bizi da Isaac Rosa idazlea. Geratzeko planen bat egin genuen, baina azkenean ezinezkoa izan zen.

Atzo bukatu zen astean jakin dut haren liburu batek irabazi duela Seix Barral argitaletxearen Biblioteca Breve saria. Asko poztu nintzen.

Muy feliz y emocionado por este #PremioBibliotecaBreve, pero también por todas vuestras felicitaciones, que no conseguiré responder individualmente. Muchas gracias por tanta generosidad y cariño. En marzo, 'Lugar seguro' en librerías, con @Seix_Barral pic.twitter.com/JIPoPrd3lK

— Isaac Rosa (@_isaacrosa) February 7, 2022

Anna Mieke

Pasa den ostegunera arte ez nekien nor zen Anna Mieke. Orain ere aski gutxi dakit. Irlandarra dela eta Idle Mind izeneko lana argitaratu zuela 2019an.

Asteazkenean, hilak 16, arituko da Dabadaba aretoan.

Volando voy (X), este apunte en castellano.

San Telmo Museoaren neguko erakusketarik potoloena da «Baginen, Bagara. Emakume artistak: ikusgarritasuna(eza)ren logikak». Azaroaren 27an zabaldu zen eta lerro hauek idazten ditudan unean bost aste dituzue berau ikusteko.

San Telmoren eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren bildumetatik abiatu dira Ansa eta Barcenilla, enkargu hori jaso baitzuten museoaren aldetik.

Haizeak gidatutako bisitan hamabost bat lagun elkartu ginen, gehienak emakumezkoak. Ordu eta erdiz adierazi zigun zein izan den azken bi urte hauetan egindako lanaren emaitza.

Ez nuen oharrik hartu eta lerro hauek idazteko garaian jada ez ditut Haizeak esandako hainbat gauza gogoan.

Hori bai, gogoratu naiz Elixabete Garmendia kazetariak Berrian urte hasieran idatzitako Pintorea eta modeloa zutabeaz. Interesik baduzue, irakurri.

Gainera, asteburuan Xole Aramendiren erreportajea bidali dit lagun batek, Gara egunkariko Gaur8 gehigarrian larunbatean kaleratutakoa. Hau ere gomendagarria.

Horietaz gain, aipatu nahi dut astearteetan sarrera debaldekoa dela. Era berean, uste dut komeni dela programatutako bisita gidaturen bat egitea, erakusketa hobeto ulertzeko. Bisita hauek astearteetan (goizez gaztelaniaz, arratsaldez euskaraz) eta larunbatetan (euskaraz goizez, gaztelaniaz arratsaldez) dira: 10:30ean eta 18:00etan, hain zuzen ere. Webgunearen bidez hartu behar da tokia.

Goian esan bezala, asteazkenean, otsailak 9, bi komisarioek hitzaldia emango dute museoan iluntzeko 19:00etan. Bertaratzeko arazorik izanez gero, estekan badago Youtube-n ikusteko lotura, asteazken arratsaldean edota beste edozein unetan.

«Baginen, bagara» erakusketaren atarian Rosa Valverderen koadro bat dago, «Emakumea ohean» izenekoa. Lerro hauen irudia da. Barcenillak "Defendituko dut" leloaren defentsa egin zuen bisitan, ez baitago oso garbi zer defenditzen zuen Valverdek, baina ematen du interpretaziorako aukera polita.

Rosa Valverderen lanaren zati bat bildu da «Arte kaxak» izeneko erakusketan, San Telmoko bigarren solairuan, Laborategia izeneko gelan. Hau ere martxoaren 13ra arte dago bisitatzeko moduan.

Hortik aurrera zuena da erabakia. Hemen Rosa Valverderi buruz Dapak ekoiztutako bideoa.

Eran y son, este apunte en castellano.

Igandean Gipuzkoako errepideak zapaldu bezain pronto, txio honekin gogoratu nintzen.

Llevo una hora riéndome con esto y quería que os rieseis vosotros también 😂😂😂. pic.twitter.com/mi0VrJff85

— melani (@melarefanfinfl4) January 23, 2022

Eta ez, ez dut esango betaurrekoak gure amaren etxea bezain garbiak zeudenik, baina tira, bai garbi samarrak.

Tira.

Ama aipatzen dudanez, gaur etxeko ordenagailua piztu dut hau idazteko eta pantaila babesle gisa jarritako amona Ramonaren argazki bat azaldu zait.

1960ko hamarkada amaierako ezkontza batean egindakoa da. Agian nire gurasoena da. Ez dut gogoratzen, amak bai aipatu baitzidan noizkoa den erretratua.

Erdi-erdian ageri da amona.

Eskuin eskuarekin cava botila bat (txanpaina esango zuten beraiek) erakusten dio argazkilariari. Ezkerra seme zaharrenaren sorbalda gainean dauka jarrita. Bien artean, atzean zutik, semearen emaztea ageri da, kopako likidoa irensten.

Beste aldean amonaren beste suhi bat ageri da. Serio.

Amonaren keinuak ematen dit bizipoza. Eta horregatik jarri nuen duela aste batzuk pantaila babesle gisa.

Bizipoza gutxienez ordenagailua piztu eta itzaltzerakoan.

Ezagutzen ez nuen 24 urteko neska gazte baten heriotzari aurre egiteko, adibidez.

Beste honek ez du izenik.

Leire Iribarne Olhagarai Diabolo Kiwi taldeko abeslaria zen. Gugan bego.

Las ganas de vivir de mi abuela, estas líneas en castellano.

Audioaren 28 min 30 segunduaren inguruan, ondoren transkribatutako tartea entzun dezakezu. Egokitu egin ditut hainbat esaldi.

Oier Aranzabal: «Maleta beltz honetan soinu motu ezberdin bakoitzerako bere mikrofonoa du Xabier Erkiziak. Eta hala ibiltzen da orain sumendiak grabatzen, orain lur azpian, eta gero idi-gurdien hotsaren bila. Hain zuzen ere, hots horren bueltan egin du O Gemer film dokumentala, 2021eko Zinemaldian aurkeztu zuena».

Oier Aranzabal: Soinu batzuk aipatuko ditut. Hasiko gara O Gemer-ekin. Gurdien hotsa. Zure tranpak nola harrapatu zuen gurdien hotsa?

Xabier Erkizia: Banuen aitatxik kontatutako istorio bat. Gerra Zibileko momenturen batean, bera oraindik nahikoa umea zela, jarri zuten gurdi batekin gorpuak eramaten. Oroitzen zara Medem-en Vacas filmaz? Ba halako zeozer. Nik hori eraiki nuen istorio honen inguruan, baina berak hori umetatik kontatua da eta kontatzen zuen, eta ez dakit hau ze puntutara den fantasia bat, baina gurdien soinuak balio zuela fronteko (eta ez dakit gure aitona ze frontetan egon zen, Nafarroan ez baitzegoen fronterik), bazegoela soinu bat bi aldeetako tregua txiki bat egiteko, ze gorpuak ez du bandorik eta orduan gorpuz betetako gurdiak pasatzerakoan soinu horrek balio zuen bi aldeetakoak momentu batez gelditzeko.

Gero Victor Hugoren Pirinioetako bidaia irakurri nuenean oso garbi ikusi nuen. Badago kapitulu bat. Koldo Izagirrek euskaratzerakoan izena aldatu zion eta ez zion Pirinioetako bidaia jarri, baizik eta Idi orgaren karranka, itzulpen bakarra ausardia horrekin izenburua aldatzen diona. Koldorekin noizbait hizketan horri buruz eta zioen jakina!

Eguneroko horretan kapitulu hori da zeharo desberdina. Gainerako guztia da bidaia-kronika bat, garaiko estiloan eginiko bidaia-kronika bat. Eta nik uste dut Victor Hugo oso kontzientea dela kronika hori irakurria izango dela, eta hurrengo kronikari guztiek horren gainean idatziko dutela.

Eguneroko horretan bidaia osoa kontatzen du: Bordeletik, Baionara... Eta bat-batean, muga gurutzatzerakoan, ez du mugako paisaiarik eta ezer deskribatzen, soilik idi-gurdi itzain batek gurdiarekin egiten duen soinua eta nola berarekin diligentzian doazenek belarriak tapatzen dituzten. Victor Hugok Stendhal schock bat du. Gerora jakin nuen aita militarra zuela eta umetan Donostia aldean egona zela. Orduan entzun zuen lehen aldiz eta gero, 40 urtera, berriro entzundakoan kolpea jaso zuen.

Testu horretan ari nintzen soinu-kroniken bila, grabagailuak ez zeudeneko garai bateko grabaketak. Izan ere, idazle erromantikoek hitz mordoa gastatzen dute soinua deskribatzen, tokia deskribatzeko modu bat zen. Gero irratia iristerakoan, zinema iristerakoan, hori jada ez da literaturaren eginbeharra, eta orduan zentratzen dira akzioan, eta eleberria bihurtzen da genero nagusi. Orain berriro ari da deskripzioa itzultzen, baina deskripzioaren kontu hori alde batera gelditu zen.

Zentzu horretan ulertu nuen Victor Hugo soinu aktibista gisa.

Gero kateatu zaizkit egoera mordoa: leku batera joan, pertsona heldu bat topatu, astebete bere etxean pasa, eta gero gurdiak ez zuen soinurik egiten... Handik Galiziara joan, han beste tipo batek antzeko zeozer... Frustrazio kate mordoa. Eta frustrazioa droga hutsa da, niretzat behintzat: leku batera joan eta ez badut lortzen, hori akuilu bat da niretzat.

(...)

Nik uste dut oso harreman ederra dagoela hirien eta gurdien artean. Eta hor badago aldaketa bat, entzumen kulturaren paradigma aldaketa nabarmena. Motorra eta industria hirietara iristen direnean, eta hori motor ekonomiko handiena bihurtzen denean, lehentasuna, bat-batean beste kode hauek kanpora bidaltzen dituzte. Gero, badaude beste gauza batzuk, eta nik berriki ikusi dut Brasilen, Trinidaden, urtero egiten duten erromeria erraldoian, urtero hiri osoko errepideak asfaltatu behar izaten dituzte, idi-gurdiek altxatu egiten baitute asfaltoa.

(...)

Industriak modelatzen du hiriaren beste erretratu bat. Eta guk XX. mendean onartu badugu hirietan trafikoa 24 orduz egotea, seguruenik ekonomiarekin dauka zerikusia. Orain beste eredu ekonomiko batzuetan ari gara murgiltzen eta hirietako trafikoa poliki-poliki ari da isiltzen. Jacques Attali-ren Ruidos liburua klabea da, harrigarria oraindik ere, nahiz eta 40tik gora urte idatzia izan zela. Gizarte bakoitza bere zaratengatik ezagutuko dugula dio. Attali ekonomista da eta ez du egiten musikaren edo artearen ikuspegitik: ez, ez, ekonomiaren ikuspegitik egina dago. Oso liburu zehatza eta interesgarria da.

Beraz, idi-gurdiaren karranka horrek markatzen du paradigma bat, industriaren iritsiera. Bilbon 1834an, oker ez banago, debekatu egin zieten idi-gurdiei sarrera hirian.

Are gehiago, Erroman, Julio Zesarren garaian, historiako lehen soinu-poluzioaren aurkako politika idi-gurdien zaratagatik da. Eta nik ez dut ordenantza bera topatu, baina haren berri daukazu klasikoak irakurrita: Ovidio, Virgilio... Beraien ezintasuna agertzen da, beraiek arratsaldetan, iluntzean, idazten dute, idi-gurdien zaratarekin ezin eta Erromatik alde egitea erabaki zuten. Julio Zesarrek debekatu zuen idi-gurdien sarrera arratsaldeko 16:00ak arte. Hau da, egunez hiriak, ekonomiak, ez zuela hori soportatzeko beharrik. Beraz, gurdien ordutegia mugatu egin zuten.

Gasteizen (Bilbokoaren) antzeko ordenantza batekin topatzen gara. Gasteizera etortzen zirelako Errioxatik-eta gurdi mordoa. Uste dut Humboldt dela dioena behartuta ere ez zela Gasteizen bizitzen geratuko hango zaratagatik.

Idi-gurdia Bilboko Gran Viatik

Xabier Erkizia: Bilboko kasuan XIX. mende bukaeran topatu nuen kronika bat non itzain batek, jakinik idi-gurdiak ezin zirela hiri erdian sartu, zuzenean Bilbon sartu, herriko etxera joan eta isuna ordaindu zuen, 25 pezetako isuna. Gero idi-gurdia paseatu zuen Bilboko kaleetatik barrena huts-hutsik, ezer erosi edo saltzeko beharrik gabe, soilik txuleria eta erreibindikazio puntu batekin. Hori baino soinu aktibistagoarik nekez topatuko dugu. Eta zorionez, urte batzuk beranduago, Bilbon gauza bera egiteko aukera izan nuen. Kostata, Azkuna Zentroaren enkargu bat baitzen, baina nik ez nuen nahi inork ezer jakiterik: ez poliziarik, ez kazetaririk...

Oier Aranzabal: Multa jarri zizuten?

Xabier Erkizia: Multa jarri zidaten. Etorri ziren munizipalak, eskolta moduan, idien kaka biltzeko. Ooooso ederra izan zen. Idi-gurdi bat topatu nuen Lekeition eta hura eraman genuen piano kamioi batean Bilbora. Zo-ra-ga-rria idi gurdi bat piano kamioi batetik ateratzen ikustea.

Munizipalek: Tenemos que dejar el camión para que recoja los excrementos de los bueyes.

Alfonso itzainak: Eh, eh... Que mis bueyes no cagan. Vienen cagados de casa.

Eta egia zen: hiri osoan ez zuten ez kakarik ez pixarik egin.

Munizipalen auto bat jartzen badute atzetik kaka biltzeko, honek errege kabalgata ematen du, konpartsa bat.

Eta konbentzitu nituen munizipalak. Zorionez, munizipalen buruak, Abandon bertan, esan zidan: «Ze istorio ederra! Hi, nahi duk isuna? Kar, kar, kar. Ba egingo diat jada». Eta egin zidan isuna, garai bateko matrikula jarriz, eta antolatu zuen dena polizia ez ikusteko bidean zehar.

Trafikoa Moyuatik desbideratu zuten eta idi-gurdia Gran Viatik bakar-bakarrik.

Oier Aranzabal: Eta jendea?

Xabier Erkizia: Jendea Corte Ingles-etik ateratzen zen gurdiaren oihartzunarekin.

Gauza kurioso bat gertatu zen. Nik ez nekien, baina une horretan maratoi bat korritzen zen Bilbon. Eta gu 12:00etan atera behar bagenuen, karrera 11:30ean bukatu zen Arriaga parean. Gu orduan Abandotik ateratzen. Kasualitatea izan zen, sariak banatu ondoren, kazetariak erredakzioetara bidean «zer da hau?» galdezka, «ze hau igual informatiboetan sartu behar dugu». «Zergatik?» zen galdera. Eta nik esan nien ezetz, ez zela ezer aipatu behar, hau horrela gertatu da garai bateko aktibista haren omenez.

Elkarrizketa osoa hemen entzun dezakezue: Xabier Erkizia, Barruan gaude.

Zinemaldian minutu bateko kortea Naiz Irratiko Bigarren Kafea saioan hemen azpian.

El ruido de los carros de bueyes, este apunte en castellano.

Bilboko Atxuri auzoko pistetan eta Gasteizko Musika Kontserbatorioan etxegabetuek lo egiteko erabiltzen zituzten lekuetan ez sartzeko hesiak jarri dituzte bi udaletako langileek. Horra nondik abiatu den goizeko saioa.

Gero, duela gutxi Irunen hil den 59 urteko senegaldar baten gorpua etxeratzeko bidaia eta gainerako gastuei aurre egiteko diru bilketaren berri eman du Jauoad marokoarrak. Moussa zuen izen senegaldarrak eta Irungo Ficoba inguruan egoten zela kontatu dute. Ez zuen muga pasatzeko asmorik. Adierazi dute gizon ona zela, eskean jasotako erdia bera baino egoera okerragoan zen jendearentzat gorde eta banatzen zuela.

Zer pentsatua eman dit gizon horren konpromisoa eta etikak.

Duela gutxi egindako diru bilketa batean erreferentzia gisa 50 euro eskatu zigun lagun batek. Berrogei bat kide elkartu ginen eta azkar samar lortu genuen dirua batzea. Ni bezalakoentzat hori igande batean etxetik kanpo bazkari legea egiteko kopurua izan liteke. Baina lagun horien artean bazegoen gu baino egoera okerragoan zegoen bat, 30 euroko ekarpena egin zuena. Gure inpresioa izan zen gainerako guztiok baino gehiago jarri zuela berak bakarrik proportzioan.

Gure gizartea infernua iruditzen zaie askori. Eta bai, gauzak ez daude batere ondo, baina oraindik ere badago guregana etorri nahi duen jendea.

Horietako bat Carmen da. Duela aste batzuk Greziara iritsi zen. Bertan zela pare bat saiakera egin zituen Bartzelonara etortzeko, baina bitan zapuztu egin zuten haren ahalegina poliziak eta aireportuetako langileek.

Aste honetan hirugarren aldiz saiatu zen Carmen, autobusez kasu honetan, baina poliziak alto bota zion Bulgariako mugan. Eta hor hasi ziren komeriak.

Gertukoekin zuen harremana eten egin zen. Beno, bazuten bere berri, baina ez etengabe, poliziak tokiz mugitu eta segapotoa kendu egiten ziolako. Egoera horri gehitu Carmenek ez duela menperatzen greziera.

Bizpahiru egun oso txar pasa ondoren, azkenean konfiantzazko abokatu bat kontratatu dute eta ematen du gauzak bideratzen hasi direla. Orain badakite non dagoen behintzat, baina astelehenera arte ezin izango da askoz gehiago egin.

Polizien atzamarretatik askatu eta kalera atera behar da orain, hori da lehen helburua.

Gero gerokoak.

Luego ya se verá, este apunte en castellano.

Karlos Zurutuzak Ahmed Rashid kazetari eta idazleari udan eginiko elkarrizketa irakurri nuen atzo berriro.

Afganistani buruzko hainbat liburu eta zientoka artikulu idatzia da Rashid. 1948koan Pakistango Punjab-en jaioa, liburuen artean badu bat talibanei buruzkoa, 2000. urtean plazaratutakoa (Taliban: Militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia), eta 20tik gora itzulpen ofizial dituena, jada bi milioi ale saltzetik gertu egongo dena.

Obra horri buruzko informazio bila nenbilela sarean, jakin izan dut Penínsulak gaztelaniazko edizio eguneratua kaleratuko duela 2022ko otsailean: Los talibán.

Ahmed Rashid-ek kontatzen du liburu hasieran talibanen lehen gobernuaren une gogor eta desatsegin bat, berak bertatik bertara bizitutakoa 1997ko udaberrian.

Bi urte eta erdi zeramatzaten jada boterean talibanek Kandahar-en. Futbolean aritzeko debekua atzera bota berri zuten eta Nazio Batuen Erakundeko (NBE) kideek bonbardaketen ondorioz kaltetutako futbol zelaiko harmailak konpontzea erabaki zuten, afganiarrek bestelako dibertimenduren bat izan zezaten.

Baina NBEko inor ez zuten inauguraziora gonbidatu. Izan ere, gizon baten exekuzioa erabili baitzuten estadioa berriro publikoari zabaltzeko.

Iritsi berria zen Rashid Pakistandik, eta berarekin batera zelaira sartu nahian zebilen Gretchen Peters kazetaria ere. Sartu bai, baina berehala bota zuten bertatik emakumea. Ikuskizuna 10.000 gizonezkoentzat zen soilik, haurrak tarteko.

Abdulá Afghan, 20 urteko gaztea, exekutatzeko asmoa zuten. Kandahar-etik gertu bizilagun bat, Abdul Wali, hiltzeagatik heriotza zigorrera kondenatu zuten. Waliren senide batek hiru tiro bota zizkion bizkarretik, eta bizkarrean, futbol zelaiko ate batean. Lurrean jada, beste hiru bala sartu zizkion.

Hurrengo egunean, Kabul inguruan, jende-multzo handi batek emakume bat hil zuen, harrika, haren senide ez zen gizon batekin Afganistandik alde egin nahi zuenaren akusaziopean.

Twitter bidez esan dit Zurutuzak liburua irakurri beharrekoa dela (must bat) Afganistanen berri izateko. Hauxe datozen asteetako asmoa.

Mesedez, ez ditzagun Malalai Joya eta konpainia bakarrik utzi.

Urteko emakumea Italiako Left aldizkariarentzat.
Gainera, @MalalaiMj-k profil berria du Twitter-en. 😘 https://t.co/qAm5XIxbbF

— Mikel Iturria (@iturri) December 24, 2021

Ricardo Aldarondok eginiko gabonetako podcast berezi eta zoragarria entzuten nuen bitartean idatzi ditut lerro hauek.

Saioan estreinatu den kanta bat du, harribitxia. Harkaitz Canori eskatutako letra bati jarri dio musika Joserra Senperenak. Ahotsa Mikel Agirrerena da.

Ea musikak balio duen piztiak otzantzeko: Sendero a la cascada.

Música que amanse a las fieras, este apunte en castellano.