Harrikadak

Abuztuak 19, ostirala. Donostia - Bilbo - Frankfurt – Bukarest

Egun guztia bidaiatzen, goizeko 9:30ean atera etxetik eta gauerdian (bertako 1:00ak, ordubete gehiago baita Errumanian) iritsi baikinen hotelera. Eguerdian hartu genuen hegaldia Bilbotik Frankfurtera eta handik Bukarestera, Otopeni aireportura.

Hotela (Angelo By Viena House) aireportutik oso gertu hartu genuen. Gainera, shuttle service (aireporturako joan-etorriko taxi zerbitzua) prezioaren barne zegoen, baita gosaria ere: 70 euro gaua bi pertsonentzat (ohiko prezioa maila horretan Bukarest-en; Errumanian merkeago dira normalean hotelak).

Abuztuak 20, larunbata. Bukarest-Brasov

Autoa jaso genuen aireportuan eta Brasov herrira joan ginen. Bi ordu t´erdi luzeko bidaia izan zen, Sinaian auto ilara polita zegoelako herria zeharkatzeko.

Casa Cranta hotelean hartu genuen ostatu (hotel guztiak Booking bidez): 65 euro gau bakoitzeko, gosariarekin. Erdigunetik oso gertu dago, baina zarata guneetatik urrun. Hirugarren pisuan eman ziguten gela eta txarrena izan zen eskailerak igo behar izatea maletekin (ez zegoen igogailurik). Hori albo batera utzita, oso toki atsegina eta gomendagarria.

Bazkaldu ondoren, teleferikoa hartu genuen eta mendi aldera igo ginen hiriko bistarekin gozatzeko. 250.000 biztanle ditu Brasov-ek eta alde historiko ederra Piaţa Stafaluiren inguruan.

Abuztuak 21, igandea. Brasov - Bran - Predeal – Brasov

40 minutu inguruko bidaia egin genuen goizean Bran aldera joateko. Bertako tokirik erakargarriena Gaztelua da (Bran Castle). Bertara sartzeko denbora dezente itxoin behar izan genuen eta barrualdean ere jende mordoarekin egin genuen topo. Hori bai, bertatik atera ginenean jende gehiago sartzeko zain.

Diotenez, Bram Stoker idazleak gaztelu honi buruz irakurritakoak (Dracula eta Bran Castle) erabili omen zituen Dracula kondearen gaztelua irudikatzeko garaian.

Predeal, Errumaniako herririk altuena, aukeratu genuen bazkaltzeko. Beste 40 minutuko ibilbidea autoz. Mihail Sebastian-ek Diarios 1935-1944 liburuan askotan aipatzen duen herria da Predeal eta horregatik aukeratu genuen, Brasov-erako bidean zegoela ahaztu gabe. Eskiatzeko toki aparta zelako joaten zen Sebastian bertara eta orain ere hori da neguko plana (oker ez banago, irailean hasten da eski garaia Errumanian).

Iluntzerako Brasov-en geunden. Madriden kontra jokatu behar zuen Realak denboraldiko lehen liga partida, Anoetan. Asmoa nuen partida ikusteko, baina Brasov-eko terraza eta tabernetan ez zegoen modurik futbola ikusteko. Ezta apustu guneetan zeuden telebistetan ere.

Hotelera joan ginenean baina, gelako telebistan partida ikusteko aukera genuela konturatu nintzen eta azken ordu erdia ikusi nuen. Jada 0-2 aurretik zegoen Madrid eta azken gola ikusi nuen. 0-3. Kaka zaharra!

Abuztuak 22, astelehena. Brasov – Sighisoara (arratsaldez Viscri eta Rupea)

Hotelean gosaldu ondoren Sighisoara herrira joan ginen. Ordu t´erdi luze autoz (120 kilometro inguru egiteko). Camping-a ere bazen hotela, gela oso txukunak eta berriak zituena (gau bakoitzeko 40 euro, gosaririk gabe).

Bizkarreko kontraktura batekin nenbilen bueltaka eta fisioterapeuta baten bila aritu nintzen herrian. Azkenean, gimnasio batean lortu nuen hitzordua masajista batekin, baina bi egun barru: asteazkenean.

Viscri herrixka bisitatu genuen bazkalaurretik. Asfaltatu gabeko 7 kilometroko errepidetik igo ginen bertara. Gizateriaren ondare izendatua du Unescok bertako eliza fortifikatua, baina gure asmo nagusiena bazkaltzea zen eta hori ezinezkoa zenez, alde egin genuen Rupearuntz.

Rupean bazkaldu eta ondoren bertako gaztelua bisitatu genuen. Bertatik herri saxoi honen aski bista polita dago.

Abuztuak 23, asteartea. Sighisoara - Sibiu - Biertan – Sighisoara

Hoteletik goizean goiz atera ginen, gosaririk ez baikenuen bertan. Herrian (ez ginen horregatik sartu, baina Baqué kafea zuen Hotel Bulevard izenekoak) gosaldu eta Sibiu aldera joan ginen (ordu t´erdira dago, 80 kilometro inguru). 150.000 biztanleko hiri hau Europako kultur hiriburu izan zen 2007an. 2000tik 2014ra Klaus Werner Iohannis izan zuten alkate eta egun Errumaniako presidente da berau (ez lehen ministro).

Sibiuko populazioaren jatorri alemaniarrekoak %2ra iristen ez badira ere, Alemaniarren Foru Demokratikoa izeneko alderdiaren zerrendan lortu zuen Iohannis-ek bertako alkate izatea. Gida-liburuaren arabera, herria berriro ere Alemaniaren orbitan jartzea lortu ei zuen. Egun Partidul Național Liberal alderdiko kide da eta, esan bezala, Errumaniko presidente. Moraleja: horrek zer adierazi nahi du, Goia lehendakari izango dela?

Piaţa Maiore inguruan ibili ginen bueltaka, alde zaharrean. Lehen aldiz probatu genuen ciorba (zopa) bazkarian eta hortik aurrera gehiagotan aukeratu genuen.

Autoaren gurpilekin arazoak genituen: gurpilen maila kontrolatzen zuen argia piztuta. Medias herriko gasolindegi baten arazoa ustez aurreko aldean zela sartu zitzaidan buruan, baina argiak piztuta jarraitzen zuenez, Sibiuko aireportuan Autonom enpresako bulegotik pasa nintzen (hurrengo batean kontatuko ditut konpainia honekin ondoren izandako komeria batzuk: Autonom autoak alokatzeko Errumaniako zerbitzurik handiena da). Mutil prestu batek lagundu gintuen beste gasolindegi batera eta arazoa atzeko gurpiletan zela konturatu ginen. Haizatu eta listo.

Sighisoarako bidean, Biertan herrian gelditu eta hemen ere gaztelua bisitatu genuen. Beste herri saxoi polit bat, oso landa eremukoa (zaldiz tiratutako gurdi asko ikusten dira errepideetan).

Sighisoaran afaltzerakoan Madrilen ostalaritzan lanean aritutako zerbitzari batekin egin genuen topo lehen aldiz.

Abuztuak 24, asteazkena. Sighisoara

Ordubete gehiago da Errumanian. Berehala argitzen du egunak. Goizeko 6:00ak baino lehen lo egin ezinik nengoenez, xuabe-xuabe atera nintzen korrika egitera Sighisoaratik barna. Langile jendea goizean lanerako bidean eta zakarrak botatzera hainbat zahar etxeko atarian. Txakurren bat edo beste eta auto gutxi batzuk.

Dutxatu eta atzoko kafetegian kafea hartu ondoren, Gigi kateko ogitxo batzuk jan genituen. Txokolatedunak 2 lei, txokolaterik gabea leu 1 (euro bat = 4,5 lei).

Alde historikoan barna ibili ginen goizean eta goiko eliza eta Orfebreen dorrea bisitatu. Jende asko bueltaka. Gu euskaraz ari ginen eta begira geratu zitzaigun mutil bat, Durangon bizi dena, baina Cluj herrikoa jatorriz. Emaztearekin batera zegoen Sighisoaran. Berak pintore gisa egiten omen du lan eta bi egun behar izan zituzten Euskal Herritik Cluj-Napoca herria iristeko. Ez zuen ezer jakin nahi Bukarest-i buruz eta Itsaso Beltzeko hondartzak ere ez zituen gustuko.

Emaztea portugaldarra zen. Lehen aldiz iaz etorri omen zen Errumaniara. Etorri aurretik, beldurra zuela aitortu zigun: ez zuela etorri nahi. Gero, aski gustura egin zituen hogeitik gora egun bertan. Gizonezkoren ama eta bikotearen haurra ere oporretan omen zeuden, baina amona eta biloba Cluj-en geratu ziren.

Bikote honekin topo egin baino lehen, beste bati erreparatu nion. Bezperan pasa ziren gure paretik gu afaltzen ari ginen bitartean. Bi haur. Txikiena, denak haren musikan dantzan jartzen zituen neskatoa. Bestea zortzi-bederatzi bat urteko mutiko isila. Gizonezkoa espainiarra zen. Amak errumanieraz egiten zuen, baina neskari zuzentzeko orduan gaztelaniaz bakarrik. Arraroa.

Eguerdian masajea hartu ondoren, lasai-lasai pasatu genuen arratsaldea Sighisoaran, camping-eko igerilekuan.

Abuztuak 25, osteguna. Sighisoara - Baia Mare

Goizeko 8:15ean hartu autoa eta 14:30ak aldera aparkatu genuen Baia Mareko hotelean. 260 bat kilometro.

Bidean geratu ginen kafetegian hainbat ohar hartu nituen:

1.- Auto pilaketa zegoen bidean eta ume ijito batzuk eskean pasa ziren, gertu, goseak eragindako begirada bizi, espabilatu eta lotsagabearekin kotxe barrukoei begira.

2.- Lau edo bost neska elkarrekin herri bateko irteeran aparkaleku batean. Prostituzioa ere ikusten da errepidean. Gutxi, baina ikusten da.

3.- Kurba mordoa. Abiadura moteltzeko jarri bai, baina askotan jakin ez zein zen abiadura egokia.

4.- Egun gutxi batzuk nahikoak dira (ia) bertakoak bezala gidatzeko eta haiek aurreratzen duten bezala aurreratzeko.

5.- Herriz herri. Oraindik tunelik zeharkatu ez (azkenean bakarra zeharkatu genuen, Bukarest-en bertan autoa aireportuan utzi behar genuen egunean bertan).

Baia Maren bazkaldu ondoren, berrogei minutuko bidea egin genuen Surdeşti-ra. Mundu mailan egurrezko dorrerik handiena duen eliza ikusteko asmoz. Belarra mugitzen ari ziren baserritarrak hura lehortzeko asmoz eta belar meta batzuk ikusi genituen. Eliza itxita zegoen. Saltzaile bakarra aparkalekuan, aita bat gurditxoan mutikoa paseatzen eta zakur handi eta lasai bat bueltaka.

Elizako atean telefono bat zegoen giltza eskuratu nahi izanez gero. Argazki batzuk atera nizkien kanposantuko hainbat hilarriei. Herrira bueltatzerakoan iruditu zitzaigun andre batek giltza erakutsi zigula, baina berandu zen eta ez ginen geratu.

Abuztuak 26, ostirala. Baia Mare - Sighetu Marmației - Săpânța - Barsana - Baia Mare

7etan korrika saioa egin nuen Baia Mareko kaleetan barna. Ez zait gustatzen korrika egitea nondik nora nabilen jakin gabe, baina egun horretakoa ez zen bereziki zaila izan. Gazta, tomatea, tortila frantsesa... atera ziguten hotelean gosaritarako (gau bakoitza 30 euro).

Sighetu Marmației herrira joan ginen, Ukrainiako muga-mugan. Ohiko media: ordu t´erdi pasatxo 61 kilometro egiteko. Mendian gora, batez ere, eta behera egindako tartea izan zen motelena. Lehena kurbaz josita zegoen eta bigarrena, berriz, obretan (zati luzeak, gainera).

Zer ikusi daiteke Sighet-en? Sighet Memorial Museum (hau da, Komunismoaren Biktimen Museoa). XX. mendeko kartzela izandakoa da Sighet-ekoa, baina batez ere erregimen komunistaren kontrakoak giltzapean sartzeko 1950. hamarkadaren bueltan.

Sarreran ea nongoa nintzen galdetu zidaten. "Basque Country" ezagutzen ez eta "Between Spain and France" zegoela esandakoan "Spain" jarri zuen (Andorra jartzerik ba zuen!). Zergatia galdegin eta ez zidan erantzun. Eskerrak giza eskubideei buruzko museoa den!

Burura etorri zitzaidan Mihail Sebastian 1945ean hil izan ez balitz, bertatik pasatzeko aukera handiak izango zituzkeela.

Bisitaren ondoren plaza batean zegoen turismo bulegoan egon ginen. Bertako gizonak urtebete eman zuen Salamancan eta anai-arrebak zituen gaur egun Madrilen eta Bartzelonan.

Elie Wiesel-en jaiotetxea kanpotik ikusi eta Săpânța izan zen hurrengo estazioa. Bertan bazkaldu eta Cimitirul Vesel bisitatu genuen. Herriko artisau bat hilobiak koloreztatzen hasi zen: kolorea, pintura eta berak erabakitako epitafio bat hildakoa erretratatzeko. Gaur egun herriko kanposantua turisten jomuga da (oso bisitatua). Gizon hura ere hil egin zen eta berak beste hainbat artisauri erakutsi omen zien teknika. Herriaren irteeran monastegia dago, bisita merezi duen konplexu bitxia.

Bârsanako monastegian denbora gehiago eman genuen. Fededun askorekin egin genuen topo. Hemen ere Maramures-eko egurrezko elizetako bat dago (Gizateriaren ondare).

Egunean zehar berrehun kilometro autoz egin ondoren iritsi ginen hotelera. Dutxa bat hartu eta Baia Mareko erdialde historikoan terraza mordoxka zituen plaza batean geratu ginen. Harrigarria ze zarata gutxi ateratzen zuen jendeak, nahiz eta terraza gehienak beteta egon.

Trafikoa

1200 kilometro eginak nituen jada autoz. Herrietan oinezkoak ez direla tentu handiz ibiltzen berehala jabetzen da gidaria. Etxeko atarian bezala mugitzen ziren, kontuan hartu gabe gu bezala kilometro mordoa egiten ari den jendea dabilela autoarekin bueltaka, trailer handiak ahaztu gabe. Edozein kurbatan topo egin dezakezu haur batekin bizikletan (umea bakar-bakarrik), hankak arrastaka daramatzan aitona edo amona idem-eadem-idem. Banatzaile batzuk erabaki dutela furgoneta erdi-erdian uztea, arriskuari erreparatu gabe. Herriko batek zure aurretik doan furgonetari geratzeko keinua egin eta txoferrak, bat-batean, obeditzea.

Askotan esan dudan bezala, ez dut uste errumaniarrek guk baino askoz okerrago gidatzen dutenik; hori bai, jakin behar da azkar identifikatzen zeintzuk diren bertako arauak eta saiatu haiek betetzen. Adibidez, errespetu handia diote oinezkoentzako pasabideei: norbait beste karrilean hasten bada zebrabidea pasatzen, gelditu beharra dago, nahiz eta zuk pasatzeko aukera izan.

Gida-liburuak zioen Europa mailako ezbehar-mailarik altuena zuela Errumaniak 2009an (eta hori dirudi 2010-2015eko datuak jasotzen dituen taula honetan ere).

Mihail Sebastian: Diario (1935-1944)

Mihail Sebastian-en Diarios 1935-1944 liburua gorago aipatu dut eta orain luzeago idatziko ditut lerro batzuk honi buruz.

2004an Patera izeneko posta zerrendako kide bati irakurrita erosi nuen liburua. Orduan hasi bai, baina bidean geratu nintzen irakurketa amaitu ezinik. Oporrak Errumanian pasako nituela erabakitakoan, hasi nuen berriro liburua eta Errumanian bertan bukatu nuen.

1996an argitaratu zen eta Anna Frank zenarekin parekatzen dute liburua. Braila herrian jaiotako judutarra zen Mihail, baina alde nabarmena dago bien artean: Mihail-ena 28 urteko abokatu, kazetari, idazle, antzerkigile eta intelektual heldua den baten ariketa baita.

Hasiera batean, emakumeak, lagunak eta lan kreatiboa ditu aipagai. Gerrak, baina, urrundu egin zituen bere lagun asko, posizio politiko diferenteak zituztelako (eskuin muturreko legionario asko) eta Sebastian jazartutako judutarra.

Bereziki Errumania gerran Alemaniarekin batera sartzen denean, II. Mundu Gerraren jarraipena egiten du Sebastianek. Judutarren kontrako sarraskiak eta hainbat neurri: irrati-aparatuak entregatu beharra, zerbitzu domestikoa kontratatzeko debekua, janari kuota diferenteak eta murritzagoak, hainbat zerga edo tasa pagatu eta zerbitzuak eskaini behar izatea...

Egoera ekonomikoa okertu egin zitzaion eta bakarkako pisua utzi behar izan zuen gurasoengana bueltatzeko (etxetik bota zituzten gero gurasoak eta etxe txikiago batean bildu ziren guztiak). Etengabe diru bila zebilen, lanean (itzulpenak, testuen egokitzapenak, eta abar).

Errumanian gerra bukatu zenerako, 1944ko uda, guda desagertu egiten da liburutik, nahiz eta aipatu (batzuetan ulerkor) soldadu errusiarrek Errumanian bertan egiten zituzten hainbat bidegabekeria.

Urte amaieran egoera ekonomikoa hobetu zen berarentzat eta 1945ean lana lortu zuen ministerio batean (Prentsan). Iruditzen zitzaion sei hilabete lehenago besteei ipurdia miazkatzen zieten berberek orain ere ariketa bera egiten zutela agintari berriekin.

Diarioa 1944an amaitzen da. Errusiarren kamioi batek harrapatuta hil egin zen 1945eko maiatzean. Trafikoa, arazo.

Esperientzia ona izan da horrelako liburu baten bidez ezagutzen ez nuen herrialde batera gerturatzea.

Rumanía (I): Transilvania (este apunte en castellano)

P.S.: hemen jarraitzen du kontakizunak. Errumania (II): Bucovina-Slanic Moldova-Danubioren Delta

Gustu konbentzionalak dira nireak eta segurola samar jokatzen dut. Gehienak, Perlak sailekoak izan dira.

1.- Toni Erdmann. Nire aurtengo despistearen barruan ez nuen sinopsia irakurri eta aretoan bertan jabetu nintzen Maren Ade zuzendariak Bucarest-en kokatzen duela pelikula. Emakume exekutibo gaztea Errumaniako hiriburuan ari da lanean. Karrera egin nahian, ez du erreparo handirik lan zikina egiteko. Aita, clown desastre samarra, agertzen zaio bat-batean. Irribarrea marraztuko dizu filmak hainbat unetan, baina garratza da giroa. Luzea da eta, gainera, alferrik luzatzen du bukaera. Alemaniak Oscarretara eramango duen pelikula. Edizio honetatik gehien gustatu zaidanetako bat.

2.- El hombre de las mil caras. Alberto Rodríguez zuzendariaren ("La isla mínima") Sail ofizialeko filma gomendatu zidaten. Bi gizon (Paesa eta Roldán) eta ihes bat, Guardia Zibilaren zuzendari ohiarena. Felipe González ez da agertzen, baina nik oso presente izan nuen proiekzioan. Felipismo garaiko estolden zatitxo bat. Gizon boteretsu izatetik gizajo bat izaterainoko bidaia. Bikain Eduard Fernández (Paesa), baita haren laguntzailearen rolean José Coronado.

3.- Florence Foster Jenkins. Meryl Streep, Hugh Grant eta Simon Helberg (Howard The Bing Bang Theory seriean) hirukotea Stephen Frears-en zuzendaritzapean. Victoria Eugenian bertan agertu zitzaigun Grant. Benetako istorioa du oinarri filmak: New York-eko andre dirudunak musika maite du eta soprano izan nahi du, baina naturak ez dio nahikoa baliabiderik eman. Inguruak ere ez dio laguntzen, dirua berak jartzen baitu eta inork ez baitu txintik esaten, nahiz eta ahots horrorosoa izan andreak.

4.- Neruda. Zalantzaren bat izanez gero, beti zinema txiletarraren aldeko hautua egin. Horixe esan zidan lankide batek. Hau apustu segurua zen, gainera: Pablo Larraín zuzendari. Beste ihes bat: Pablo Neruda politikari komunista eta poetak nola egin zuen hanka Txiletik polizia (Gael García Bernal) atzetik zuela. Epikoagoa da hemen dena.

5.- Elle. Paul Verhoeven. Lehenengo eszenan jada garbi gelditzen da ez duzula oso ondo pasako: bortxaketa bat entzuten da kamerak emakumearen katua enfokatzen duen bitartean. Isabelle Hupperten bizitza puzzle konplikatua da. Eta ez dut gehiago kontatuko. Filmak ez ninduen asebete.

6.- Frantz. François Ozon. Lehen Mundu Gerra amaitu berri dela, mutil frantses batek Alemaniako herrixka bateko kanposantuan hilobiratutako mutil alemaniarra bisitatzen du. Hildakoaren neskalagunak bat-batean ikusiko du egun batean hilobian loreak jartzen eta hortik aurrera... Pierre Ninney (frantziarra) bikain. Zinema klasiko txuri-beltzean.

7.- Siera Nevada. Hau bai aukeratu nuela film errumaniarra zelako. Baina ez nuen ordu egokia hautatu (osteguna, 22:15) eta metrajea ere pasa egin zitzaidan (ia 3 ordu). Bucarest-en bizi den familia amaren etxean elkartzen da aitaren heriotzaren berroigeialdia bazkari batekin ospatzeko. Apaiza berandutu dela, senideen arteko liskarrak direla... Bazkaria zena afari bihurtzen da: hau da, bazkaldu gabe gelditzen dira eta, halako batean, afaltzera esertzen dira. Oporretan turista moduan ikusitako herrialdearen beste ikuspegi bat.

 8.- La Reconquista. Jonás Trueba. Hamabost urterekin nobio izandako bikotea berriro elkartzen da hogeita hamar urteren bueltan. Lehen plano mordoa. Giro intimista... Eskerrak Rafael Berriok (neskaren aita gisa) kanta batzuk eskaintzen dituen zuzenean (eta soinu banda gisa).

9.- Arrival. Denis Villeneuve. Belodromoan Perla ataleko itxierako pelikula. Estralurtarrak bisita egiten digute eta haiekin harremanetan jartzea egitea egokitzen zaio aditu talde bati (tartean hizkuntzalari bat). Generoa ez zait interesatzen (Zientzia Fikzioa) eta gaia ere.... Oso kritika onak irakurri ditut (honen arabera urteko filma omen), baina niri ez zitzaidan gustatu.

10.- L´Odysée. Jacques-Yves Cousteauri buruzko film ez bakarrik laudoriozkoa. Aita-semeen arteko harreman korapilatsua (Pierre Ninney da Philippe), emaztea (Audrey Tautou, Amelie filmekoa) eta beste emakume batzuk, dirua, megalomania... Rato on bat pasatzeko pelikula, irudi espektakularrak dituena (itsasoa, Antartida...).

Bonus track: ostegunean Neighbor taldeak (Maite Larburu eta Josh Cheatham) bigarren diskoa aurkeztu zuen Doka Antzokian, "Hau" izenekoa. Pena, baina bospasei kanta bakarrik entzuteko aukera izan nuen. Ez dago lehen diskoaren sorpresa, baina Maite oholtza gainean abesten eta mugitzen ikus-entzutea plazerra da beti. Izango da beste aukeraren bat.

Diez películas y un concierto, este apunte en castellano.

18 egun etxetik kanpo, 16 Errumanian barna.

14 egun autoz herrialdeko errepideetan zehar: 2.500 kilometro. Nire kalkuluen arabera, kostata ailegatu gara orduko 50 kilometroko media egitera eta honek 45-50 bat ordu eskatzen ditu automobila gidatzen.

Tunel bakarra gurutzatu dugu bidaian eta hori azken egunean izan zen, Bukarest hiriburuan bertan, kotxea aireportuan entregatu aurretik.

570 euro gastatu genituen autoa 14 egun horietan alokatzeagatik, baina 500 euroko frankizia ere galdu genuen Suceava hirian gauez paratxokearen zati bat kaleko zintarriarekin trabatu zelako aparkatzeko orduan.

9 ordu pasa genituen baporean Danubioko delta korritzen. Tuku-tuku-tuku... Bukarest-eko Herastrau parkeko lakuan emandako bueltatxoa ahaztu gabe.

Hauxe izan da bidaia egunez egun:

Abuztuak 19. Donostia - Bilbo - Frankfurt - Bukarest.

Abuztuak 20. Otopeni aireportuan autoa jaso eta Brasov-era.

Abuztuak 21. Brasov - Bran - Predeal - Brasov.

Abuztuak 22. Brasov - Sighisoara. Arratsaldez: Sighisoara - Vizcrim - Rupea - Sighisoara.

Abuztuak 23. Sighisoara - Sibiu - Biertan - Sighisoara.

Abuztuak 24. Sighisoara.

Abuztuak 25. Sighisoara - Baia Mare. 8:15-14:30. Arratsaldez: Baia Mare - Sudesti - Baia Mare.

Abuztuak 26. Sighisoara - Sighet - Sapanta - Barsana - Baia Mare.

Abuztuak 27. Baia Mare - Suceava. 8:30-16:00. 234 kilometro.

Abuztuak 28. Suceava - Gura Humorolui - Voronet - Humor - Suceava.

Abuztuak 29. Suceava - Slanic Moldova. 10:15- 13:45.

Abuztuak 30. Slanic Moldova.

Abuztuak 31. Slanic Moldova - Tulcea. 10:30-16:30. 300 kilometro.

Irailak 1. Danubioaren Delta. 8:50-18:00.

Irailak 2. Tulcea - Bukarest. 8:20-12:10. 280 kilometro.

Irailak 3 eta 4. Bukarest.

Irailak 5. Bukarest - Munich - Bilbo - Donostia.

Gantzeroa: "ez euan gantzeroik?" galdera bota zigun maite dugun pertsona batek. Beste batek: "ez ekarri rumanoik, eh?". Erdi serio, erdi txantxa botatakoak dira, baina ospe txar hori gainetik kendu ezinik dabiltza errumaniarrek eta ez dute merezi: oso herrialde lasaia da eta jende jatorrarekin egin dugu topo. Gu bezain lehorrak dira, baina esku bat botatzeko prest agertzen dira beharra dagoenean.

Argazki batzuk igo ditut Flick-era: artistikoak ez dira (telefonoa da nire kamera). Ikusi nahi izanez gero, sakatu beheko irudian.

Datozen egunetan (edo asteetan), agian gehiago kontatuko dut, baina hartutako oharrak antolatzeko denbora behar dut eta ez dakit hori soberan izango ote dudan hemendik aurrera.

No nos hemos encontrado gente chunga en Rumanía, este apunte en castellano.

Abenduaren 8ko oharra: bi apunte egin nituen bidaiarekin.

1.- Errumania (I): Transilvania.

2.- Errumania (II): Bucovina-Slanic Moldova-Danubioren Delta.

Ahotsak-eko bideo honetan Tio Migelen lagunak ageri dira, osaba hil eta hilabete batzuetara Gerra Zibileko kontuak gogoratzen. Uztailaren 26an hil da eskuinekoa (Faustino Galdos). Pasa den urtean zendu zen anaia zaharrena, Juanito Galdos, ezkerrean ageri dena. Tiburtzio ere (ezkerretik hasita bigarrena) oraindik bizirik dago, baina burua jada ez dago hemen.

Gerra (a)hotsak dira nagusi laukotearen kontakizunean. Nola fusilatu zuten eskapo joandako "langile bat", ikaratu eta bueltan etorri zenean. Beorlegi ez baitzen atzera begira geratzen zen horietakoa.

Gerra Zibilaren ondorengo kontuak, galtzaileenak eta irabazleenak, inork baino hobeto kontatu zituen Espainiako literaturan Rafael Chirbesek. Heriotzaren urteurrena gogoratzeko, informazio bila aritu naiz sarean. Fundació Rafa Chirbes jada martxan dagoela ikusi dut (sarean soilik Facebook orrialde hori dute).

Información egunkariak argitaratu du abuztuaren 14tik 20ra idazlearen etxea zabalik izango dela hura bisitatu nahi duenarentzat. Urruti harrapatzen nau Beniarbeig-ek, baina aukera badut, ez dut alferrik pasatzen utziko hurrengo batean.

Aipatu Facebook orrialdetik jaso dut argazkia. Extremadurako Valverde de Burguillos herriak (bertan pasa baitzituen urte batzuk) kale bat eskaini dio Valentziako idazleari. Ofizioa azpimarratzen dute errotuluan (izan ere askotan ez dakizu nondik nora datorren kale izendegia).

Gabriel Aresti etorri zait gogora eta Nire izena. Arestik ez zuen nahi, baina makina bat Gabriel Aresti kale daude hainbat euskal herri eta hirietan. Zer pentsatuko luke gure Rafa maiteak?

Nire izena

Hiltzen naizenean egonen da

nire lauzaren gainean eskribu hau:

Hemen datza Gabriel Aresti Segurola. Goian bego.

Pérez y López. Marmolistas. Derio.

Bizkaiko Bibliotekan ere egonen da

(deskomekatzen ezpanaute),

liburu bat (behar-bada, ezta seguru),

inork letuko eztuena,

nire izenarekin. Eta

gizon batek esanen du kardanberak loratzen

direnean:

Nire aitak esaten zuen bezala, nik ere...

(Andre bat etorriko zait Done Santuru oro

lore koroa batekin).

Jainkoak eztezala nahi Bilboko karrika bati

nire izenik eman dezaiotela.

(Eztut nahi bizargile hordi batek esan dezala:

Ni Arestin bizi naiz, anaiaren

koinata nagusiarekin. Badakizu. Maingua).

Batzutan esan zaharrak erratzen dira.

Pentsatzen dut nire izena

nire izana dela,

eta eznaizela ezer ezpada

nire izena.

Trabajadores, este apunte en castellano.

Larunbat goizean hondartzara joan nintzen. Udan bigarren aldiz gabarroira. Bidean jubilatu batekin hartu nuen kaskarrekoa. Biak atzeraka gindoazen eta ez ginen konturatu. Berak: "¡Qué casualidad! ¡En medio de la bahía! No me había pasado nunca". Niri, berriz, bigarren aldia da gertatzen zaidala.

Nizako atentatua eta Turkiako estatu kolpearen ondoren irakurketa egokia eraman nuen: Ana Malagón-en Lasai, ez da ezer gertatzen liburua. Orrizaina zegoen tokian hauxe irakurri nuen:

Lubakian

"Lubakian makurtu zen. Bakarrik. Ez zen inor gelditzen. Bere herrikideekin batera aurrera jo beharrean, muturreraino, azken ondorioetaraino, atzera egin zuen lehenengo tiroak eta leherketak entzutean. Bere gorputza zulo hartan erortzen utzi. Beste lubakietan pentsatu zuen. Etsaiarenak. Bere herrikideenak. Haietako batean bera bezain bakarrik ote zegoen norbait? Bera bezain koldar sentitzen zen norbait? Dardarari begiratu zion. Dardara belaunetan, eskuetan, ezpainetan. Ejertzitorik gabeko soldadua zen bera. Aintzarik ezagutzen ez duen lubaki abandonatuan. Iraganean, ahanzturan, desertore bat".

Hil ostekoak

"Nire aitonaren anaia txikiena militarra zen. Gerran hil zen baina ez borrokan. Hil egin zuten baina ez etsaiek. Hil osteko domina bat eman zioten. Eta ostiak. Hil ostekoak horiek ere. Hurrengo egunean, batailara eraman zuten eta han lurrean utzi. Beste baja bat bezala zenbatu zuten amaieran. Aberriarengatik ohore handiz erori zela idatzi zioten amari. Ez soldaduen arteko liskar alkoholiko alu hartan".

Luistxo aka This Charming DJ-k eskerrak emateko kanta hau bidali zidan twitter bidez: Istanbul (Not Constantinople). Estimatua.

Tranquilidad, no pasa nada (este apunte en castellano).

Ekainak 29

Asteazkena. Goizeko 7:45. Irungo kanposantuan nago. Hasi berria den uda giroko egun zoragarria. Hilerriko ate guztiak zabal-zabalik daude, nahiz eta kartelen arabera 8:00etan irekitzen den. Bertako bulegora joan beharra daukat, baina zaharrei bisita egitea derrigorrezkoa da, nahi baino gutxiago agertzen bainaiz.

Hildakoen heriotz-datak irakurri ditut eta kalkulatu nola bizi nituen bakoitzarena, non nengoen eta zein adinean harrapatu ninduen.

7:57. Bulego parean jada. Hura ere zabalik. Bertara etorri behar izan dut paper batzuk egitera. Ezin zela beste modu batez egin. Egoera harrigarria bada ere, harrigarriena da ez naizela batere haserretu: ni ere lasai nago, nahiz eta instantzia bat sinatzera etorri behar autoan, joan etorrian, 50 kilometro eginez. Tokia izango da, bertako langileak, autoan ekarri dudan Senperenaren "9 ganbera pieza", nire jarrera: dena bat, agian.

Ekainak 30

San Martzial eguna. Ez naiz alardea ikustera animatu. Amak ere ez du etxetik ateratzeko gogorik eta, beraz, bertan bazkaldu dugu.

Bazkalostean atzokoa komentatu dugu. Langile bat zein baserritakoa zen erakusteko Irungo Udalak 1999an argitaratutako "Irungo baserriak" izeneko liburua zabaldu du amak mahai gainean. Josetxo Riofrío da argazkilaria eta 200 baserriren erretratuak jasotzen dira.

Hona hemen nire jaiotetxea, 1999aren bueltan eginiko erretratua. Altxatu da ama eta paper batzuk kontsultatu ditu eraispenaren datu eta ordu zehatza emateko: 2000ko apirilaren 17an, goizeko 8:15ean.

Auskalo non nengoen egun hartan, baina orain pena daukat une hori ez bizitzeagatik.

Etxerako bidean, bueltan, Lou Topet-en "Abesti bat gutxiago" diskoa ipini dut. Horien artean "Inor ez da hiltzen" kantua, besteak beste (jatorrizkoa Tweedy aita-semeena da: "Nobody Dies Anymore"; euskarazko bertsioa Harkaitz Canorena).

Uztailak 1

Iluntzean lagun baten ama hil da. Gugan bego! Gugan beude!

Nadie se muere, este apunte en castellano.

Atzoko gaua ez zen une aproposa eta gaur egunean zehar ez dut astirik izan pulamentuzko analisirik irakurtzeko ekainaren 26ko zaplastekoari buruz.

Dena den, harritu nau hainbat lagun ikusteak errua zaharrei eta Espainiako "paletoei" botatzen (“Puto pueblo de paletos” esaten zion tipo batek beste bati arratsaldean hondartzatik ateratzerakoan). Errua besteei botaz lasai asko geratu gaitezke eta, gainera, gero zerbeza batzuk hartzera joan Espainiak Italiaren aurka galdu duela ospatzeko. Izorrai! (bai, gu izorratuko gara).

EAEn eta Katalunian Ahal Duguk eta En Comú Podem suertatu dira irabazle, baina gainerako herrialdetan PP atera da garaile (Nafarroan ere UPN-PP).

Norbaiti irakurri diot euskaldunek eta kataluniarrek aldatu nahi izan dutela Espainia atzoko botoarekin, baina espainiarrek ez dutela nahi. Alternatiba gisa, Espainiako erresumatik alde egitea dela erremedio bakarra.

Badirudi “Bagoaz” esanda hori egina dagoela, baina hori jefe kaskarrek bezala jokatzea litzateke: hau da, ulertzea aginduak ahotik irten bezain pronto gauzatzen direla nahiak.

Autokritika jorratu zuten egunean ez nengoen eskolan eta ez naiz batere abila eremu horretan, baina ikusten dut jende asko berdintsu dabilela (ni bezala ez ziren klasean egongo gai hori eman zuten egunean: edo ez ziguten inoiz eskolan halakorik eman?).

Erraza da besteei errua botatzea, baina geure buruari ere erreparatu beharko diogu.

Tira, hobe isilik egotea.

Soinu banda: Black Man In A White World, Michael Kiwanuka (uztailaren 15ean kaleratuko den Love & Hate albumaren aurrerapena. Ea 2012ko Home again diskoa bezain ona den).

In memoriam: gaurko egunez, 1949an, jaio zen Tavernes de Valldigna herrian Rafael Chirbes idazlea. 2015eko abuztuan hil izan ez balitz, 67 urte beteko lituzke gaur.

Tiempo de reflexión, este apunte en castellano.

Besteak beste, berriro ere garabiak martxa onean ikusi ditudalako. Adibidez, Arenal-Bol izeneko hondartzan, alokatutako apartamentutik gertu, 30 solairuko hotela eraikitzen ari ziren (2017ko maiatzean zabaltzekotan daude).

Levante-EMV egunkariaren ekainaren 3ko azalean ageri den lerroburu honengatik: "Carlos Fabra retoma la vida laboral como agente de seguros". Eta, gainera: "El expresidente provincial aprovecha el tercer grado para ofrecer sus servicios a empresarios". Eskerrak barruan, 10. orrialdean, dioela batzuk ez zutela hartu.

Ez nuen gogoratzen idazlearekin batera lehen aldiz bazkaldu genuen jatetxearen izena, baina bai nuela buruan Alfonso Armada kazetariak aipatzen zuela Tabernes de Valldigna-ko gure gizonari eginiko elkarrizketa onenetako batean: Rafael Chirbes: "No hay riqueza inocente". Gaur berriro irakurri dut goitik behera.

Parentesia zabaldu. Jatetxearen izena Un cuiner a l´Escoleta de Sagra da. Parentesia itxi.

Gainera, familiak 2014ko Espainiako Literatur Saria jaso zuen eta, arrazoi hori tarteko, Chirbesek berak Wert ministro ohiaren aurrean irakurri nahi zuen idatzia argitaratu zuten: Un parlamento que no pronuncié.

Amaitzeko, Turia aldizkariaren 112. zenbakia hartu dut eskutan (2014ko udazkenekoa da). Bertan idazleari buruzko txosten zabala dago, baita Chirbesen testu argitaragabea, berak horrela aurkezten duena: "busco en los cuadernos en los que, con escasa disciplina, vengo anotando opiniones y recuerdos desde mediados de los años ochenta, y selecciono algunas notas que tienen como banda sonora común un fondo de violencia". Bi orrialde luze daude 2007ko abenduan idatzitakoak Donostiara Crematorio nobela aurkezteko eginiko bidaiaren harira. Testuaren izenburua A ratos perdidos da. Chirbeando honen bukaeran duzue.

Irakurri dezakezue irudikatuz Chirbes bera Deniako errepideetatik barna autoa gidatzen Hasier Etxeberriak oparitutako Xoriek entzuten duen bitartean. Adibidez, Ne me quitte pas.

Kontzertuari buruz idazten saiatuko nintzela esan nionean, Eduardo Ranedok ihardetsi zidan: "no es fácil escribir sobre esto. Es como que te estampen contra la pared con algo tan de verdad que asusta. Rodeados de tontería, estas cosas son un bálsamo". Arrazoi osoa duenez, hobe beste hari batetik tira egitea.

Rock Radical Vasco (RRV) etiketa puri-purian zegoenean, Irungo Urdanibia plazan (Mosku gisa ere ezaguna) bazegoen (bada) Eskina izeneko taberna bat. Oker ez banago, garai hartan (80. hamarkadan) lau bazkidetako biren gurasoak Andaluziako Morón de la Fronterakoak ziren. Larunbateko ordu txikitan ixteko tenorea iristen zenean, bezeroak uxatu nahian flamenkoa jartzen zigun Tapik. Baina guri, batzuei behintzat, asko gustatzen bafleetatik ateratzen zena: Camarón, Veneno, etab. Kontrako ondorioak izaten zituen.

Hori izan zen lehen hurbilketa flamenkora. Gero Radio 3-eko Duendeando irratsaioa (Flamencos y pelícanos bezala ezagunagoa egiten zaidana). Asteburutan ematen dute, 18:00etan larunbat eta igandetan.

Kontzertu bat edo beste ikusi dut: Victoria Eugenia zaharrean José Mercé-ren emanaldi gogoangarri bat (butaka-patioa beren saltsan zeuden ijitoz beteta); Enrique Morente ere toki berean; Barakaldo Antzokian Miguel Poveda...

Donostian ez dago flamenkoa entzuteko aukera handirik. Esango nuke orain arte La Paquera de Jerez gunea zegoela (beti bertara joatekotan, baina inoiz ez naiz hurbildu) eta orain... Dabadaba.

Argazkia: Dabadaba.

Duela egun batzuk ikusi nuen sareetan Rancapino Chico eta Antonio Higuero iragartzen zutela maiatzaren 19rako. Eta pentsatu nuen aukera hau aprobetxatu beharra zegoela. Eta ez nintzen bakarra izan: 150 bat lagun bildu baikinen bertan.

Rancapino Chico gaztea da (28 urte) eta ezizen bera duen Rancapinoren semea da (biak Alonso Núñez). Ezagutzen ez nuen pertsona batek bikotearen aurkezpena egin ondoren, errepertorioa jorratzeko garaia iritsi zen. Elegante igo ziren taula gainera cantaorea eta gitarrista: trajea eta gorbata (egun hartan bertan erositakoa Higueroren arabera, baina batek daki).

Paloak atzemateko kultura nahikorik ez dut, baina artistak esandakoari erreparatuz gero buleriak, alegriak, tangoak, Paco Ceperok Rancapino aitari eginiko zambra, tanguitoak...

Jendea isilik eta entzuten, errespetuz, irrikaz, askotan beste kontzertu akustikotan gertatzen ez den bezala. Ia bi orduko emanaldia egin zuten, tartean hogei bat minutuko etenarekin (etena taula gainean, zeren eta beraiek abesten jarraitu omen zuten aldagelan).

Alex Dabadabak dioen bezala, tablao baten modukoa izan daiteke aretoa, musikariak oso gertu baitaude. Esango nuke oso gustura gelditu ginela bertara hurbildu ginenak eta seguru nago honek jarraipena izango duela datorren udazkenean, ekainean beste emanaldi bat iragarri dutela ahantzi gabe (Antonio Reyes eta Diego del Morao hilaren 25ean).

Bolera ohitik atera eta etxerako bidean, ikusle batek aitari telefonoz esaten zioen bezala: "hemos hecho flamenco y ahora vamos a hacer rock and roll, padre". Justu gau hartan Dabadabak egindako alderantzizkoa pentsatu nuen.

Peña Flamenca Dabadaba, apunte hau gaztelaniaz.

P.S.: hona hemen Rancapino Chicoren zuzeneko emanaldi bat. 20. minututik aurrera edo, gutxi gora behera.

Fútbol y literatura zuen izenburu pasa den ostiralean Anoeta Estadioko barrunbetan dagoen Ernest Lluch Kultur Etxean Santiago biren arteko solasaldiak: Segurola kazetaria eta Roncagliolo idazlea. 2016ko Literaktum jaialdiaren azkenetako jarduerak Aixa de la Cruz izan zuen joko banatzaile, baina zaila da Segurola tartean dagoenean banaketa hori orekatua izatea, asko hitz egiten baitu gizonak. Hori gutxi balitz, denok badugu futbolaren erakarmen boterearen berri (literatura kasu honetan oso bigarren mailan geratu baitzen).

Pintxoaren Parke Tematikoan (lehen Parte Zaharra izena zuen auzunean: egunen batean, agian, hitz egin beharko lauzpabost taberna kenduta jada gurea ez den eremu horretaz) murgildu ginen gauez Anoetan egondako hainbat lagun. Eta hor atera zen Badiola abizena. Gehienek pentsatuko zenuten abizen hori irakurrita Realaz ariko nintzela, baina ez da horrela.

Valdano hariari tiraka iritsi ginen estazio horretara. 1970. hamarkadaren erdialdean, Franco azkenetan zegoela, iritsi zen Gasteizera Jorge Valdano izeneko 19 urteko argentinarra, 2. mailan ari zen Alaves-en jokatzera. Lau bat denboraldi egin zituen bertan eta 23 urterekin Zaragozara mugitu zen Jose Ramon Badiolarekin batera. Valdanok aurrera egin zuen, baina bidean gelditu zen ondarrutarra.

Argazkia: Los Blanquillos webgunetik ateratakoa da. Ezker-eskuin: Valdano, Badiola eta Trobbiani.

Dena 1979ko uztailaren 12an aldatu zen. Hotel Corona de Aragón delakoan hartu zuen ostatu Alaveseko delegazioak. Baina Jorge Valdanok tirabirak zituen agintari arabarrekin eta atzeratu egin zuen bidaia. Eskerrak, zeren sutea gertatu baitzen goiz hartan eta ia 80 lagun hil baitziren bertan.

Alaveseko agintariek lortu zuten hoteletik ateratzea, baina ezin izan zuten Badiola beraiekin eraman. Jose Ramonek salto egin zuen lehen edo bigarren pisutik (kroniken arabera aldatzen baita plantaren zenbakia). Kolpe latza hartu zuen buruan, baina fisikoki "onik" atera zen.

Halere, egoera traumatiko hark ondorio psikiko latzak utzi dizkio. Zaragozan jokatu bazuen ere, ez zuen hasiera batean espero zen maila eman eta Alavesen amaitu zuen karrera Jose Ramon Badiolak. Geroztik, bizitza desastre bat izan da berarentzat: besteak beste, andregaiarekin (Alaveseko gerentearen alaba zela irakurri dut nonbaiten) zuen harremana ere pikutara joan zen eta herrira bueltatu zen.

Ondarrura egiten ditudan bisitetan behin baino gehiagotan atera da 60 urte dituen jokalari ohiaren izena. Berari buruz hitz egin genuen azken aldian, koinatuak esan zidan Jorge Valdano ikusi zutela herrian taldekide ohiarekin paseoan. Sarean aritu naiz informazio hori baieztatu nahian, baina ez dut horrelakorik topatu. Valdanok berak dio galdu egin zuela harremana Badiolarekin (Bilbon ikusi zuela behin). Ez dakit topatzeko aukera izango duten berriro, baina Valdanok etxea du Donostian eta Ondarroa 50 kilometrora dago.

Bide batez, oso ona omen da duela gutxi kaleratu duen futbolari buruzko liburua. Fútbol: el juego infinito Conecta argitaletxeak argitaratu du.

Hona hemen Badiola eta Valdanoren kontu hauei buruzko hainbat esteka:

1.- Miguel Mena Zaragozako kazetariaren Deporte y literatura (pdf lotura). 2010eko testuaren berri Galder Regueraren bidez izan dut (mila esker!).

2.- Las diferentes vidas de Valdano y Badiola (Líbero aldizkarian agertutako erreportajea).

3.- Badiola: azar y tragedia. 2012ko testua.

4.- Jorge Valdano: "El Zaragoza fue el equipo donde más jugué y que más marcó mi carrera profesional". 2014ko elkarrizketa.

5.- La Alfaques y Zaragoza le dejaron dos veces viudo. El País egunkaria, 1979ko uztailaren 13ko kronika.

6.- El futbolista Badiola se tiró por la venta y sufrió un paro cardíaco. ABC egunkariaren 1979ko uztaileko informazioa.

7.- Adiós a un histórico albiazul. Garai hartako Alaveseko gerente izandako Txema Zarragaren nekrologika El Correon.

8.- El ruidoso sonido de la ausencia. 2010eko zutabea El Heraldon, Carlos Moncín-ena.

9.- Jorge Valdano y el chico de al lado. 2014ko zutabea, Luis Alegrerena.

Badiola: el fútbol no es literatura (este apunte en castellano).