e-gorblog

Sauré argitaletxeak bere komiki guztiak euskaraz ere argitaratzen jarraitzen du, eta duela urte batzuetatik hona formatu digitalean soilik, Koomic plataformaren bidez. Iazko hondarrean 10 komiki atera ziren guztira: Katu hegoduna, Yurre Ugarte gidoigile eta Joseba Larratxe Josevisky marrazkigile dituela; Esaerak eta ikasbideak eta Matxinsalto-argitaratzailea, Jean-François Sauré eta Esteban Hernándezenak; Uretara!, Nacho Fernández eta Txani Rodríguezena; Poemak eta loreak eta Taxi bat eta historia bat, Joseba Gómez eta Josema Carrascorenak; Ni Hao, Txina!, Jonathan Miranda, Víctor Manuel Rodríguez eta Sara Calzadarena; Newton 24. mendean eta koska, Víctor Araque eta Edorta Corpasena; Van Goghen belarri erdia, Inge Eguiluz eta Moratharena; eta Kirolaren balioak, Jorge González de Matauco eta Fernando Ferreirorena. 10 komiki, ezingo gara kexatu!

Udazkenero, Durangoko Azoka, Getxoko komiki-azoka eta Gabonak direla-eta, euskarazko komiki berriak atera ohi dira, eta iaz ez zen salbuespena izan. Urria aldean euskarazko azken bi komikien berri eman genizuenetik, beste bost komiki atera ziren. Ez dago bat ere gaizki!

Horietako hiru jatorriz euskaraz sortutakoak dira. Lehenengoa, De rerum natura 5, Zaldieroak Berria egunkarirako egiten dituen zinten 5. bilduma, Elkarren eskutik. Bigarrena, Txalapartak ateratako Habiak, Maite Gurrutxagak egina Dejabu panpin laborategiaren Gizona ez da txoria antzezlanean oinarrituta. Eta hirugarrena, Iñaki Martiarena Mattinen 1813-2013 Sua itzali, hiria piztu, Donostia Sutan 1813-2013 elkarteak argitaratua.

Beste biak itzulpenak izan ziren. Batetik, mundu guztian atera zen Asterixen album berria, Asterix eta piktoak, euskaraz ere atera zuen Salvat-Bruño argitaletxeak; album honetan, hasieratik marrazkigile eta René Goscinnyren heriotzaz geroztik gidoilari ere izan den Albert Uderzok lekukoa pasatu die (alabarekin polemika handia izan ostean) Jean-Yves Ferri gidoilari eta Didier Conrad marrazkilariari. Eta bestetik, Cénlit denonartean etxeak Amaia – Euskaldunak VIII. mendean komikia, Francisco Navarro Villosladaren izen bereko 1879ko gaztelaniazko eleberrian oinarrituta 80ko hamarkadaren hasieran Rafael Ramosek egindakoa, berrargitaratu du.

Badakizue, erosi ba, ea aurten iaz baino euskarazko komiki are gehiago ateratzen diren!

Urtero egiten dugu espedizioa Xabiroi aldizkariko kolaboratzaile eta bestelako ingurukook Angulemako komiki-azokara, Europako handienera, komiki giroaz gozatu, erosketa batzuk egin eta lagun artean ongi pasatzera. Baina aurtengoa Xabiroirako nazioarteko egile famaturen bat elkarrizketatzeko baliatu nahi izan genuen. Nor lortuko eta Grzegorz Rosinski! Thorgal ezagunaren marrazkigilea izateagatik da ezaguna batez ere, baina beste komiki esanguratsu asko ere egin ditu, Le Grand Pouvoir du Chninkel edo La Vengeance du comte Skarbek.

Gaur egun bere idazkari lanetan aritzen den alabarekin batera hartu gintuen argazkilari lanak egin zituen Dani Fano eta biok, oso adeitsu, jendez lepo zegoen Le Lombard argitaletxeko megastandaren saloi pribatuan. Butaka bat eta aulki kaxkar bat soilik zeuden libre, eta Rosinski aulkian egon behar izan zen elkarrizketa guztian ni butakan nengoen bitartean, belarri batetik ongi entzuten ez duela-eta... Gauza biziki interesgarriak kontatu zizkigun: Gerra Hotzaren garaiko Poloniaz, ekialdeko herrien komikiaren egoeraz, egungo komiki-munduaz, bere sormen-gogoaz... Elkarrizketa amaitzean, hontaz eta hartaz ere aritu ginen, Xabiroiz eta euskaraz interesa agertu zuten bai berak eta bai alabak, eta mesedez egina zegoenean aldizkariaren ale batzuk bidaltzeko ere eskatu ziguten... Laneko elkarrizketa bat baino, pertsona atsegin batekin solasaldi bat izan zenaren inpresioa geratu zitzaidan.

Hemen duzue elkarrizketa osoaren transkribapena, Xabiroin tokirik izan ez zuen guztia barne.

Grzegorz Rosinski: “Polonian komikia produktu kapitalistatzat hartzen zen, mendebaldekotzat”

Angulemako aurtengo azokan elkarrizketatu genuen marrazkigile poloniar hau Europako komikigile garrantzitsuenetako bat da. Thorgal serie arrakastatsuaren irudien egilea bada ere, ez da salmentez arduratua bizi den gizona. Benetako artista da, eta bere kezkak eta gozamenak sormenaren aldetikoak dira soilik, ondoko lerroak irakurriz argi ikusten den bezala.

Argazkia: Dani Fano

Europako komikigile garrantzitsuenetako eta arrakastatsuenetako bat zara...

Zuk hala badiozu...

"Thorgal nire lanik iraunkorrena izan daiteke, baina horrek ez du esan nahi garrantzitsuena denik"

...ezaguna batez ere (baina ez bakarrik) Thorgal serie famatuaren marrazkigilea izateagatik.

Tira, bai, Thorgal nire lanik iraunkorrena izan daiteke, baina horrek ez du esan nahi garrantzitsuena denik. Egia da nire bizitzaren zati handi bat eman dudala Thorgal-ekin, baina aukera izan dut nire ideia artistikoak ilustrazio narratibo literarioaren beste eremu batzuetan ere espresatzeko.

Nola iristen da pertsona zu gaur egun zarena izatera? Hitz egiguzu apur bat zure haurtzaroaz, nola sartu zitzaizun marrazteko harra?

Nire haurtzaroan, Polonian eta Bigarren Mundu Gerraren ondoren, ez zegoen ezer! Ez zegoen komikirik. Baina jostailurik ere ez zegoen, eta nik sortu behar izaten nituen, irudiekin. Hala hasi nintzen umetan marrazten.

"Polonian Gerra Hotzaren garaian komikia ez zen existitzen. Are, oso gaizki ikusia zegoen politikoki. Produktu kapitalistatzat hartzen zen, Mendebaldekotzat. Burmuinaren oinarrian komikiari buruzko iritzi negatiboak nituen landatuta, nire kide guztiek bezala."

Eta nola edo noiz erabaki zenuen komikigintzan arituko zinela?

Orduan komikia ez da soilik ez zela existitzen: gainera oso gaizki ikusia zegoen politikoki, eta baita beste ikuspegi batzuetatik ere. Produktu kapitalistatzat hartzen zen, Mendebaldekotzat. Eta ni beti horren aurka aritu izan naiz. Hutsune bat zegoela iruditzen zitzaidan eta betetzeko aukera nuela sentitzen nuen. Baina gaztaro horretan esan daiteke bakarrik nengoela (edo ia bakarrik, lagun bat edo bi gehiagorekin) Polonian komikiak egiten, baina benetan argitaratu gabe. Geroago, 1968an, ilustratzaile grafiko lanetan ari nintzela komikirik aspaldi egin gabe, editore bat komikia argitaratzen hasi zen. Polizi nobela klasikoak ziren, ez zen ezer politikoa: gaiztoak zeuden, lapurrak, hildakoak, nork hil du nor eta abar. Eta segituan hasi nintzen harekin lanean, nire txikitako ametsak berriz betez. Hamar urte inguruz komikiaren arloa ukitu gabe nuen. Ez hori soilik: burmuinaren oinarrian komikiari buruzko iritzi negatiboak nituen landatuta, nire kide guztiek bezala. Baina gero berau adierazteko bide gisa erabiltzen hasi nintzen, beste edozein bitarteko bezala, istorioak irudien bidez kontatzeko teknika gisa. Horrela hasi nintzen. Eta urte batzuen buruan jada banituen istorio luze asko eta album ugari eginak, ekialdeko herrietan lehenengoak izan zirenak.

Irudia: Grzegorz Rosinski

"Gure komiki-aldizkaria ekialdeko herrialde guztietan lehenengoa (eta bakarra) izan zen"

Polonian komiki-aldizkari bat sortu eta editatu ere egin zenuen.

Tira, ni zuzendari artistikoa nintzen. Ekialdeko herrialde guztietan azterketa egin nuen, hango marrazkigile eta egileak galdetuz, eta Ekialde guztiko lehen komiki-aldizkaria izan zela deskubritu nuen. Lehena eta bakarra! Ez zegoen besterik.

"Thorgalen sorrera kasualitate hutsa izan zen, Altzairuzko Oihalaren bi aldeetan zehar eta zentsuraren pean lan egin beharraren emaitza"

Gero etorri ziren Jean van Hamme gidoigilea ezagutzea, harekin Thorgal sortzea eta Belgikara bizitzera joatea.

Bai, poliki-poliki Belgikarekin kontaktuak egiten joan nintzen, eta Jean-ekin lanean hasi nintzen. Orduan sortu zen Thorgal heroia, kasualitate hutsez! Laneko baldintza gogorrak ziren, Altzairuzko Oihalaren alde batetik bestera, gidoilaria Mendebaldean eta marrazkigilea Ekialdean... Mundu erabat berri bat sortu beharra genuen baina aldi berean unibertsala, non ez dagoen inongo erreferentzia politikorik, edo debaldeko sexu edo biolentziarik, zentsurako garbizaleak adi baitzeuden. Eta Jean-i esan nion: “Entzun, niretzako istorio bat egin nahi baduzu, egidazu zerbait gertatzen dena inon ez, denboratik at, naturan (horrek ez baitu inor molestatzen), eta soilik gizakiekin, harreman gizatiar eta sinesgarriak dituztenak”. Eta hala jaio zen Thorgal.

"Nire sormen-gogotik hurbilen dagoen pertsonaia Skarbek Kontea da. Eta Skarbek Konteak salbatu zuen Thorgal."

Thorgal-ekin urte askoan egin duzu lan. Beste pertsonaia batzuk ere egin dituzu, baina Thorgal da ezagunena edo gogokoena jendearentzat. Zuretzat ere gogokoena al da?

Nigandik, nire izaerarengandik, nire sormen-gogotik hurbilen dagoen pertsonaia Skarbek Kontea da. Skarbek Kontearen mendekua Yves Sente-rekiko nire lehen harreman artistikoa izan zen. Eta ni konbentzituta nago Skarbek Konteak salbatu zuela Thorgal. Pixka bat nekatuta nengoen beti estilo klasiko bera erabiltzen. Artista, sortzaile bezala, eta nire esperientziarekin, ezin nuen onartu beti album berdina errepikatzea. Eta estilo berri ezberdin berritzaile bat erabili nuen Skarbek-en. Eta benetan etsigarria izan zen, hasi orduko Lombard nire argitaletxeko editoreak esan zuen: “Ez, ez, ez, hau ez da salduko”. Ni inoiz ez nau arduratu izan saltzeak edo ez saltzeak. Niri interesatzen zaidana nire sormen-plazera irakurleekin partekatzea da, hori da dena eta beste ezer ez. Ez album-kopurua, tirada... kalkulatzea. Nik ez nuen konpromisorik Lombard-ekin baizik eta nire irakurleekin, ezberdina da. Eta beste argitaletxe batera jo nuen. Skarbek-i esker, aurkitu nuen beste publiko bat, beste editore bat, beste gidoilari bat... Skarbek egin izanaz benetan harro eta pozik nago. Perfekzioa bilatzen dut, eta hau etengabeko ikerketa eta esperimentaziotik dator. Saiakerak egin nituen: “Nola margotuko dut? Modu bat behar dut, edo zerbait, papera zikintzea ahalbidetuko didana”. Eta gero horrek zer emango zuen benetan pentsatu gabe probak egin nituen. Eta ez nuen egin paperean, zuzenean plantxan baizik. Esperimentazio-laborategi hutsa zen! Eta teknika hori erabili dut geroztik Thorgal-en eta horri esker jarraitzen dut Thorgal-ekin lanean pozez eta ilusioz.

Argazkia: Dani Fano

"Lotu nahi dut nork jarrai lezakeen Thorgal ni ez nagoenean"

Bai, Thorgal-en orain gidoilari berriarekin eta spin-off berriekin zabiltza.

Niretzat garrantzitsuak dira Thorgal-en munduak spin-off horiek, serie, saga edo mitologia guzti horren iraupenaren bermea baitira. Eta horiek prestatzen aritzen naiz gusturen. Lotu nahi dut nork jarrai lezakeen Thorgal ni ez nagoenean, niretzat oso garrantzitsua den kontua da. Sortzaile batek mundu edo pertsonaia bat sortzen badu oso ospetsu bihurtzen dena, jabego publikokoa bihurtzen da. Van Hammek gidoiaren gaineko bere eskubideak Lombard-i eman dizkio eta honek Thorgal-ekin jarraitu nahi du noski, baina alde grafikoarekin gertatuko dena nik erabakitzen dut. Eta nik, bizi naizen bitartean, jarraipena prestatu nahi dut, ahalik eta kalitate onenarekin egin dadin. Spin-off horietan marrazkigile onak ari dira: Roman Surzhenko, errusiarra, zinez talentuduna; eta Giulio de Vita, veneziarra, italiar Errenazimenduaren herentzia guztiarekin, sekulakoa. Eta baita gidoilari apartak ere; Yann, entzute handiko gidoilari bikaina, dagoen onenetako bat; eta Yves Sente, Blake eta Mortimer, Skarbek, XIII eta abar egin dituena... Hauek denak dira Thorgal-en iraupenaren bermea.

Egile baten ondoren bere obrak jarraitzearen istorio guzti hauetan interes asko daude: egileak, editoreak, familiak... Ezagutuko duzu Uderzo eta bere alabaren arteko polemika bitxia... [Uderzok bera hil ondoren Asterix editatzen jarraitzeko baimena eman dio argitaletxeari, baina bere alaba aurka agertu da]

Niretzat, nire seme-alabak dira nire benetako euskarria, beraiei esker funtzionatzen dut. Adibidez, une honetan nire lanari buruzko sekulako erakusketa dago Versailles-en, gero Frantzia eta Suitzako beste museo batzuetan ere jarriko dena. Eta erakusketa hauek semeak antolatzen ditu, zuzendari artistiko gisa, eta berak ziurtatzen du erakusketaren kalitatea. Eta alaba laguntzailea dut gaur egun, nire burmuina. Bietako bakoitza nire lanaren parte handi batez arduratzen dira eta nik marraztu soilik egin behar dut, beraz bikain!

Irudia: Grzegorz Rosinski

Ez nintzen zure familiaren lana zalantzan jartzen ari ezta gutxiagorik ere. Galdetu nahi nuena da ez al duzun beldurrik, beste batzuk zure lanarekin eta pertsonaiekin jarraitzean, zuri atsegingo ez litzaizukeen zerbait egitea beraiekin, Uderzoren alaba bere aitaren lanarekin egingo denaren beldur den bezala?

Horregatik ez ditut utzi nahi izan editorearen esku erabaki horiek. Egileak pertsonalki eta ongi ezagutu nahi ditut, beraietaz fidatu, eta ondoren lana utzi ezagutzen ditudan eta fidatzen naizen gidoilari eta irudigileen eskuetan. Horregatik ez dut ezeren beldurrik. Ez baitut dirua gogoan, hori ez zait interesatzen. Beti uko egin diot dirua egiteko makina bihurtzeari, hori baita gertatzen zaiena serie ospetsu luzeei. Niri benetan axola didana kalitatea da, ahalik eta onena izatea. Eta uste dut lortu dugula jarraipen oso on bat ziurtatzea, nahiz eta oztopo asko aurkitu ditugun alde askotatik. Editoreaz gain, van Hammek ere ez zuen nahi Thorgal-en munduak sortzea. Pisu handia kendu nuen hori egiteko askatasuna eskuratzean.

"Nik ez dut batere atsegin gauzak kopiatzea, horregatik ez zaizkit gustatzen istorio garaikideak"

Batez ere genero fantastikoa eta antzinakoa, erdi aroa, epokakoa landu dituzu. Beste genero batzuetan ere gehiago lan egitea gustatuko litzaizuke?

Ez dut batere atsegin gauzak kopiatzea. Horregatik ez zaizkit gustatzen istorio garaikideak. Ez dut nahi mahai bat kopiatzen ibili. Horretarako argazki bat atera eta fotonobela bat eginda nahikoa!

Argazkia: Dani Fano

"Gauzak asmatzeko gogoa dut beti; horregatik ez dut komikirik irakurri nahi izaten, ez inspiratzeko. Inoiz ez dut inor kopiatu, ezta neure burua ere."

Gauza berriak sortzea nahi duzu, beraz.

Gauzak asmatzeko gogoa dut beti. Dena asmatzekoa: objektuak, makina hegalariak, ibilgailu arraroak... Hori da interesatzen zaidana. Eta errepikakorra ez izateko moduan egin nahi dut. Horregatik ez dut komikirik irakurri nahi izaten, ez inspiratzeko. Krisi baten eroriko naizen beldurra dut, noizbait nire burua nahi gabe gauza bat aurrez egina izan den bezala egiten aurkituko banu! Nire irudimenean soilik oinarritu nahi dut, nahiz eta jakin hau oso mugatua dela. Baina edozein modutan, marrazki bat egin eta zerbait asmatzen dudanean, horrek zerbait edo norbait gogorarazten badu, kasualitate hutsa da. Inoiz ez dut inor kopiatu, ezta neure burua ere. Horregatik marraztu nahi dut azken emaitza zuzenean plantxan eta arkatza-tinta fasea saihestu, tintaztatzea norberaren irudia kopiatzea besterik ez baita. Alergia diot horri!

"Nire emazteak esaten zidan egun batean ikusiko banindu ordenagailuan lan egiten utzi egingo ninduela"

Nola ikusten duzu komikiaren etorkizuna digitalizazioarekin? Komiki gehienak ordenagailuz egiten dira egun, eta gero eta gehiago ari dira Internet bidez saldu eta banatzen edo paperaren ordez gailu digitaletan irakurtzen.

Egilearen arabera. Badaude batzuk, Roman Surzhenko bezala, tableta digitalaren gainean marrazten duena. Eta egiten duenaren hain ezagutza handiaz egiten du, hainbesteko abileziaz, ez baita ezberdintasunik nabaritzen. Ni neu harritu egin nintzen jakin nuenean horrela egiten zuela! Baina informatika-ikasketak egin ditu, horregatik da horren abila makinekin eta menperatzen ditu hain ongi. Eta zorte bat da hori, bera baita produktiboena eta emankorrena, bi serie eramaten ditu aldi berean azkartasunez. Baina nik neuk, aldiz, ez dut produktua nahi. Sorkuntza nahi dut, eta gure izaeraren ahalik eta hurbilen dagoen sorkuntza. Naturaren zati gara, izaki biologikoak gara, materiaz eginak gaude eta nik ere materia sentitu nahi dut nire atzamarren puntan. Beraz, nire burua aldaketa horretatik kanpo uzten dut nahita. Nire emazteak (jada ez dago gure artean) esaten zidan egun batean ikusiko banindu ordenagailuan lan egiten utzi egingo ninduela, dibortziatu egingo zela. Baina lasai egon zitekeen eta bazekien, ez zegoen horren inongo arriskurik. Ni sortzailea naiz, irudi eta objektu sortzailea, eta gero erreproduzituak izan behar direla dakidanez, koadroa, eskultura edo paperaren gaineko irudia izan behar du. Horri esker erakusketak egin ditzaket, objektu horiek galeria batean existitu daitezke. Eta hori ongi dago, hori baita benetako pintura, erakusketak-eta. Eta zer da tableta? Zer gelditzen da gero? Ezer ere ez. Horrekin ezin da inor hunkitu ongi inprimatutako liburu batekin bezala. Gaur egungo liburu guztiak politak eta ongi inprimatuak baitira. Ateratzen diren titulu guztien artean aparteko zerbait aurkitzea zaila da, baina benetan hunkitu dezakeen gauza bakarra, objektuen pertsonalizazioa da, atzamarrekin ukitzean nabaritzen den emozio hori, paperaren gainazalean irauten duena.

Argazkia: Dani Fano

Lehen hitz egin duzu Poloniako aspaldiko egoeraz, komikirik ez zegoela eta. Pentsatzen dut hori aldatuko zela...

Orain kapitalismo huts eta gordina dago, hemengo merkatu-lege berak daude. Beraz, komikia badago, jakina.

Baina ez da izango zure azken aldiko bizileku eta merkatuen (Belgika eta Frantziakoen) egoera bera izango, horietan komikiak egoera pribilegiatua bizi du.

Gaur egun oso jende gutxi ausartzen da komikia erdipurdiko zerbait dela esatera. Benetako artista eta filosofoak ari dira komikigintzan, oso egoera ona du. Eta egilerik onenak mundu guztira itzultzen dira: Moebius, Loisel... Orobat, munduko egilerik onenak (amerikarrak, manga...) frantsesera itzultzen dira.

Aholkurik eman zeniezaieke komikiak maite eta komikiak egitea maite duten gure irakurle gazteei, zu bezalakoak izatera iristeko?

Urte hauetan guztietan ikasle asko izan ditut, komikiak egin nahi zituzten gazte asko. Baina ez dakit ez ote duten hobe aztertu bestelako gaitasunik baduten beste arloren batean, eta lan seguruago eta gizartearen aldetik baloratuago bat bilatzea eta bizitza horretara dedikatzea. Gaur egun liburu eta programa ugari daude komikia edo manga nola egin ikasteko, ordenagailuak horretan laguntzeko... Gaur egun edonor izan daiteke irudigile. Baina gero eta produkzio gehiago egon arren, gero eta irakurle gutxiago dago. Oso lanbide arriskutsua da, eta norbaitek aberatsa eta famatua izan nahi badu, gomendatuko niokeen azken lanbidea da. Hasi nintzen garaian, oso gutxi ginen, egile guztiok elkar ezagutzen genuen... Gaur egun oso zaila da. Gainera, komiki ona egiteko ez da nahikoa ongi marraztea, beste ahalmen batzuk behar dira. Filmak egiteko, istorioak irudi bidez kontatzeko gaitasun berezia behar da, erritmoa maneiatzekoa. Baina ez dakit hori dohaina den edo maldizioa. Jaio egin behar da horrekin, ez da ikasi daitekeen zerbait. Hala ere, ziur nago komikia egiteko jaio den norbaitek, edozeren eta edonoren aurka borrokatuko dela hori lortzeko eta azkenean lortuko duela eta handia izango dela, baina ez dago edonoren esku...

Irudia: Dani Fano

Pasatako aste bukaeran Manga Azoka izan eta gero, datorren honetan Komiki Azoka egingo da Getxon. Ostiraletik igandera bitartean egongo da irekita Areetako Geltokiko Plazan, 11:00etatik 14:30era eta 17:00etatik 21:00etara (igandean 20:00etan itxiko da).

Xabiroiko standa

Euskal Herriko komiki-azoka garrantzitsuena den honetan, euskararen presentzia ia hutsala izan ohi da, eta hala izango da aurten ere. Euskarazko komiki bakar-bakarretakoak Xabiroi komiki-aldizkarikoenak izaten dira. Han izango dira aurten ere lehen aste bukaeran, beraien aldizkaria eta albumak saltzen eta sinatzen. Hona Xabiroiko egile bakoitza zein egun eta ordutan egongo den:

• OSTIRALA 22, GOIZEZ, 12:00-14:00: IÑAKI G. HOLGADO (Piztia otzanak, Zebra efektua), DANI FANO (TeleATOI, Anubis 3.0)
• OSTIRALA 22, ARRATSALDEZ, 17:00-19:00: IÑAKI G. HOLGADO (Piztia otzanak, Zebra efektua), DANI FANO (TeleATOI, Anubis 3.0)
• LARUNBATA 23, GOIZEZ, 11:00-14:00: DANI FANO (TeleATOI, Anubis 3.0)
• LARUNBATA 23, ARRATSALDEZ, 17:00-19:00: ZALDIEROA (De rerum natura), DANI FANO (TeleATOI, Anubis 3.0); 19:00-21:00: SANVI (Udaberririk ankerrena)
• IGANDEA 24, GOIZEZ, 11:00-14:00: DANI FANO (TeleATOI, Anubis 3.0); 12:00-14:00: ZALDIEROA (De rerum natura), IÑAKI G. HOLGADO (Piztia otzanak, Zebra efektua)
• IGANDEA 24, ARRATSALDEZ, 17:00-18:30: JUAN LUIS LANDA (Irati: Saiak), DANI FANO (TeleATOI, Anubis 3.0)

Komiki Azokako programazioa

Omenaldiak

• Jan
• Luis Gasca

Karpa barruko erakusketak

• DAVID RUBÍN: BEOWULF
• COMICS, MANGA & CO.
• Komiki alemaniarra; Goethe Institutuaren eskutik
• RAQUEL CÓRCOLES: MODERNADEPUEBLO
• COLECTIVO ULTRARRADIO: ULTRARRADIO

Beste erakusketak (azaroaren 18tik abenduaren 8ra)

• Bizkaia Zubian, JUAN LUIS LANDAren 1512: IN MEMORIAM
• Areetako Glass kafetegian, PATXI PELÁEZ
• Erromoko Jai Alai kafetegian, SARIMA
• Bilbao Exhibition Centre-BEC!en, Bizkaia International Music Experience-BIMEk dirauen bitartean, CURIOSISADES DEL MUNDO DEL ROCK, MAURO ENTRIALGOren eskutik. Sarrera dohainik. Informazio gehiago: www.mauroentrialgo.com / bime.net

Bestelakoak

• Areetako Andrés Isasi Musika Eskola, azaroaren 22an, 21:00: RALF KÖNIG: REY DE LOS CÓMICS filma (zuz.: Rosa von Praunheim. Sarrera: 2,90 €
• Rol partidak (Imagina taldearen eskutik)
• Komiki tailerra (bi maila)
• Makillajea eta efektu berezien tailerra
• El Balanzín doako aldizkaria

Gonbidatutako egileak

• JAN
• GUY DELISLE
• BRYAN TALBOT
• MARY M. TALBOT
• ALFONSO ZAPICO
• RAQUEL CÓRCOLES
• CELS PIÑOL
• MANEL FONTDEVILA
• ALBERT MONTEYS
• DAVID RUBÍN
• LUIS GASCA
• DAVID DAZA
• SERGIO ABAD
• IBAN COELLO
• JORDI BAYARRI
• JUAN LUIS LANDA
• RAFA SANDOVAL

Egitaraua

Egitarau osoa azokaren webgunean duzue.

Han ikusiko dugu elkar!

Ostegun honetan, hilak 16, arratsaldeko 18:00tan, Max Vento egileak Actor aspirante bere seriearen integralaren aurkezpena egingo du Donostiako Reyes Católicos kalearen 16an dagoen Luis Gasca bildumaren egoitzan. Eta ostiralean 19:00tan eta larunbatean 20:00tan Getxoko Komiki Azokan ere izango da.

(Elhuyar aldizkariko 2013ko iraileko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Gailu mugikorren (hau da, smartphone eta tableten) ezaugarri nabarmenenetako bat (ukipen-pantaila, GPSa, iparrorratza, azelerometroa eta abarrez gain) Interneteko konexioa edukitzea da. Baina, ordenagailuetan ez bezala, gailu mugikorretatik weba atzitzeko ez dugu normalean nabigatzaile bat erabiltzen: ia webgune edo web-zerbitzu guztiek garatu dituzte aplikazioak (app izena hartu dute), jendea webgune horretako edukira iristeko. App horiek gure gailuan instalatzen dira, eta normalean bisitatzen dugun webgune bakoitzeko horrelako bat instalatuta izaten dugu. Duela bi urte app-ekiko joera horri buruzko artikulua idatzi genuenean, kontatu genizuen AEBan jendeak jada denbora gehiago pasatzen zuela app-etan, webean nabigatzen baino. Eta, geroztik, joera hori areagotu eta hedatu besterik ez da egin, bistakoa denez.

Baina orduan esaten genizuen moduan, joera hori webaren irekitasun- eta publikotasun-printzipioen eta webeko estandarren kalterako da, hainbat arrazoirengatik. Batetik, aplikazio horiek, sarritan, komunikazio-protokolo jabedun eta ezkutuak erabiltzen dituzte, HTTP edo SOAP moduko estandar irekien ordez. Bestetik, app-en bidez soilik atzitzen diren edukiak ez dira estekagarriak, ez daudelako webean, eta, beraz, ezin dira bilatu edo atzitu, app-aren bidez ez baldin bada. Azkenik, plataforma edo sistema eragile bakoitzak bere garapen-ingurunea eta -lengoaia ditu, eta app-en bertsio ezberdinak egin behar dira horietako bakoitzerako.

Hori dela eta, Mozilla Fundazioak (Interneten irekitasuna, berrikuntza eta parte-hartzea sustatzen duen irabazi asmorik gabeko erakundea, Firefox nabigatzaile librearen egilea izateagatik ezaguna) Firefox OS gailu mugikorretarako sistema eragilea garatu du. Sistema eragile hori guztiz irekia eta librea da, eta han web-aplikazioak baino ezin dira instalatu eta exekutatu, hau da, webaren HTML lengoaian idatzita daudenak; eta Firefox nabigatzailearen bidez exekutatzen dira. Idazmahaia eta aurreinstalatuta datozen aplikazio eta funtzio guztiak ere web aplikazioak dira! Firefox OSren bitartez, Mozilla Fundazioaren helburua da orain arte app-ak garatu izan dituzten enpresa eta erakundeek aurrerantzean web-aplikazioak ere gara ditzaten bultzatzea, eta, poliki-poliki, web-aplikazioak soilik egitera pasatzea; azken finean, horiek beste edozein sistema eragiletan ere funtzionatuko baitute.

HTML 5... eta gehiago

Egia da tradizionalki bazirela arrazoiak app-ak garatzeko, web aplikazioen ordez. Izan ere, webaren berezko lengoaia, HTML, zaharkituta zegoen, eta webaren lehen garaietako gauzak egiteko baino ez zuen balio: formatudun testua, irudiak, estekak, formularioak eta ezer gutxi gehiago. Elkarrekintza, multimedia, hardwarea atzitzea eta beste gauza ugari ezin ziren egin. Baina hori asko aldatu da azken urteetan.

Duela hiru urte eta erdi eman genizuen HTML 5en berri. Estandarraren bertsio berri horri funtzionalitate asko gehitu zaizkio: bideoak eta audioak erreproduzitzeko gaitasunak, grafiko dinamikoak (baita 3D ere!), hardwarea atzitzeko ahalmena (GPSa geolokalizaziorako, diskoa edo memoria informazioa lokalean gordetzeko edo offline ere funtzionatzeko)... Gainera, ordutik hona hardwareko elementu askoz gehiago atzitzeko interfazeak definitu dituzte, eta estandarraren hurrengo bertsioetan (5.1 eta ondokoak) sartzeko proposatu: azelerometroa (mugimendua detektatzeko), iparrorratza (orientazioa jakiteko), mikrofonoa eta kamera (eta horiek jaso eta bidaltzeko konexioak egiteko ahalmena), ahots-ezagutza (telefono edo gailuak inplementatua badu)...

Hala ere, horrekin guztiarekin ez da nahikoa telefono mugikor bateko aplikazio batek egin ditzakeen gauza guztiak egiteko. Horregatik, Mozilla Fundazioak berak web-aplikazioek gailu mugikorren hardwarea eta berezko ezaugarriak atzitzeko interfazeak definitu ditu, zeinei WebAPIs izena eman baitie. Horien bidez, web-aplikazioek gailuaren bibragailuari, bateriari, kontaktuen zerrendari, alarmei, biltegiratze-gailuei, FM irratiari, argitasun-sentsoreari, hurbiltasun-sentsoreari, egutegiari, web-ordainketei, SMS mezuei, WiFi-ari, Bluetooth-ari, eta beste batzuei eragin diezaiekete. Horien bidez, Firefox OSrako egiten den web-aplikazio batek app batek egin ditzakeen gauza guztiak egin ditzake. Egia da web-aplikazio horiek ez dutela funtzionatuko bestelako gailuetan horien nabigatzaileek ez badituzte WebAPI horiek inplementatuta; baina Mozilla Fundazioak proposatzen du horiek HTML estandarraren hurrengo bertsioetan sartzea, eta, beraz, etorkizunean espero daiteke web-aplikazio horiek unibertsalak izatea.

Gainera, HTML lengoaiari telefonoen eta tableten hardwarea atzitzeko luzapenak gehitu zaizkion bezala, berdin egin daiteke mahaigaineko ordenagailuen eta eramangarrien hardwarearentzat eta, hala, zergatik ez, etorkizunean web aplikazioak hauetan ere nagusi izateko bidea ireki.

Jada merkatuan

Mozilla Fundazioak helburu altruistekin egin du Firefox OS, baina zabalkunde handia izan du oso denbora gutxian, enpresa askok ere interesa dutelako. Izan ere, telekomunikazio-enpresa askok aukera ikusi dute Firefox OSrekin beren terminalak merke ateratzeko eta garatze-bidean dauden herrialdeetan hedatzeko (smartphone-ak oraindik ez daude hain zabalduta han) eta, horrenbestez, azken aldian Samsung, Sony, HTC eta abarrek duten nagusitasunari aurre egiten saiatzeko. Udaberrian hasi ziren ateratzen Firefox OS duten lehenengo telefono mugikorrak GeeksPhone enpresa espainiarraren eskutik, eta jada beste enpresa askok atera dituzte modeloak hainbat herrialdetan. Arrakastarako azken hitza, baina, erabiltzaileek dute beti, eta oraindik ikusteko dago Firefox OS norabait iritsiko ote den.

Gailu mugikor bat saltzeko orduan, berarentzat aplikazio asko egotea izaten da gakoa, eta egia da oraingoz Firefox OSrako aplikazio gutxi daudela, beste sistema eragileekin konparatzen badugu. Baina smartphoneen merkatua gero eta zatikatuagoa dago (Android, iOS eta Blackberry zeuden tokian, orain Ubuntu Touch, Windows Phone, Tizen eta Firefox OS ere badaude), eta app-ak guztientzat garatzea garestia izan daiteke; horregatik, web-aplikazio bakarra egitea aukera interesgarritzat har lezakete askok etorkizunean. Oraingoz, azkar hazten ari da Firefox OSrako web-aplikazioen kopurua. Eta informatikarion indarra ere ezin da ahaztu: software eta estandar libre eta irekien aldekoak gara zati handi bat, eta zerbaiten alde tematzen garenean... ;-).

Firefox OSk merkatuan arrakasta izan nahiz ez, Mozilla Fundazioak helburua lortutzat emango du, baldin eta webak gailu mugikorretan protagonismoa berreskuratzen badu.

Donostiako Fantasiazko eta Beldurrezko Zinemaren Astearen XXIV. edizioaren barruan, ohikoa denez, Donostiako Komiki Jardunaldiak antolatu dira aurten ere, bi erakusketarekin.

Batetik, Euskadi Fantastikoa izeneko erakusketen IX. edizioa dago. Iñaki Holgado komisario duela, aurtengoa Nacho Fernandezi eskainia dago. Alderdi Ederreko Udal Liburutegi Nagusian dago azaroaren 16a bitartean.

Bestetik, haurrentzako komikien inguruko erakusketa bat ere jarri dute, Bineta batekin hasten da guztia izenburuarekin. FNACen dago abenduaren 1a arte.

Ez galdu!

Euskal komikigileek, hemen eta euskaraz sarritan ezin denez, nazioartean albumak argitaratzen jarraitzen dute.

Batetik, AEBtan bizi eta hango merkatuarentzat lan egiten duen Guillermo Zubiaga komikigileak berak autoeditatzen duen Joanes or the Basque Whaler sailaren 3. albuma atera du, Priest of Pirates izenekoa.

Bestetik, Xabiroi komiki-aldizkariko ohiko kolaboratzaile Iñaki G. Holgadok Retine saileko 2. albuma atera du, Course dans le Salar, hau ere Soleil argitaletxearekin eta Stéphane Piatzszek gidoilariarekin.

Hirugarrenik, Norma argitaletxeak El pico de los cuervos – Matar a Franco komikia atera du, Mikel Begoñaren gidoia eta Iñaketen irudiekin. Bikote berak aurretik Tristísima ceniza aterea zuen Normarekin berarekin.

Eta azkenik, Raquel Alzate La ville d'Ys (frantsesez) edo La ciudad de Ys (gaztelaniaz) saila ateratzen ari da, Dargaud eta Astiberrirekin hurrenez hurren, Rodolpheren gidoiarekin. Momentuz bi album atera dira, La folie Gradlon edo La locura de Gradlon eta Morgane la Rouge edo La morgana roja.

Biba zuek!

Ikastolen Elkartearen Xabiroi komiki-aldizkariaren 30. zenbakia atera da, 2013ko urrikoa, ondorengo edukiarekin:

• Dei Gaztelumendiren beste irudi eder bat azalean
• Neuk egindako Albisteen txokoa
• Adur Larrearen Xabiroienea umorezko banda

• Auzomorro umorezko orri bikoitza, Sanviren gidoi eta irudiekin
• Haur besoetakoa sailaren 6 orri, Unai Iturriagaren gidoia eta Sanviren irudiekin
• ZaldiEroaren Arranotxuren beste bi orri
• KomikITAUN elkarrizketen orri bikoitza, Iñaki G. Holgado eta Harkaitz Canorekin, berriki atera duten Zebra efektua albumaren karira
• Asiskoren Hor Konpost banda
• Manu Ortegaren Haizea banda
• Exprairen Pertza ustelaren gogoeta antzuak zinta
• Kortsarioen ostatua sailaren azken 8 orriak, Dani Fanoren gidoia eta Guillermo Gonzalezen irudiekin

• Egoitz Lasaren gidoia eta Loperen irudiak dituen Zonbiñe umorezko sailaren 3 orri

Eta gogoratu Xabiroi aldizkaria eta bertatik ateratako albumak (Saiak, Piztia Otzanak, TeleAtoi, Azken garaipena, Anubis 3.0 eta Zebra efektua) Euskal Herriko hainbat komikidendatan eskuratu daitezkeela: Bilboko Joker (Urkijo zumardia, 27), Donostiako Armagedon (Marzelino Soroa plaza, 2), Gasteizko Zuloa (Correria kalea, 21), Irungo Tinta Comics (Jose Egino kalea, 10) eta Iruñeko TBO (Merced kalea, 28).

(Elhuyar aldizkariko 2013ko uztaileko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Hizkuntza-baliabide oinarrizko bat baldin badago, hori hiztegiak dira. Eta hiztegien artean, elebidunak oso beharrezkoak dira kasu askotan: hizkuntzak ikastean, itzulpengintzan... Elhuyarreko Hizkuntza-Teknologien sailean ere hiztegi elebidunak ezinbestekoak ditugu hainbat arlotarako: itzulpen automatikorako, bilaketa eleanitzerako...

Alabaina, hiztegiak egitea garestia da. Hori dela eta, euskarazko hiztegi elebidunak ez dira guk nahi bezain ugariak, eta berdin gertatzen da baliabide urriko beste hizkuntza batzuekin ere. Normalean, kontaktuan dauden hizkuntzetarako hiztegiak egoten dira (tokian tokiko beste hizkuntza batzuk edo hurbilekoak), edo nazioarteko hizkuntza nagusietarakoak. Baina ez dira egiten beste hizkuntza txikietarakoak edo urruneko hizkuntza nagusietarakoak, eta horrek desabantailan jartzen ditu euskara bezalako hizkuntza txikiak bertako erdarekiko. Etorkinek hizkuntza ikasteko aukeretan, adibidez: ez da erraza euskara zuzenean norberaren hizkuntzatik abiatuta ikastea, beti gaztelania, ingelesa edo frantsesa zubi hartuta egin behar; beraz, aurrez beste horietako bat ikasi behar...

Zubi-hizkuntzak hiztegiak sortzeko

Zubi-hizkuntzarena desabantaila da hizkuntza bat ikasteko orduan, baina ideia hori baliatu daiteke hiztegi berriak erraz eta merke sortzeko. Izan ere, ia hizkuntza guztiek dute hiztegi elebidunen bat hizkuntza “handiren” batekin (normalean, ingelesa). Eta horrelako bi hiztegi baliatu ditzakegu, hizkuntza “handi” hori zubi moduan hartuta, bi hizkuntza-pare berriren arteko hiztegi bat eraikitzeko. Pibotajearen teknika deritzo horri, hizkuntza hori pibote moduan erabiltzean datzalako. Modu errazean azalduta, euskara-ingelesa hiztegi batean etxe => house jartzen badu eta ingelesa-alemana hiztegi batean house => haus, orduan etxe => haus dela ondorioztatzen dugu. Eta horrela eraiki dezakegu euskara-alemana hiztegi bat.

Elhuyarreko Hizkuntza-Teknologien I+G sailean teknika horrekin ikertzen aritu gara azken urteetan, euskara eta beste hizkuntza batzuen arteko hiztegi berriak sortzeko asmoz. Goiko adibidea ikusita, balirudike oso teknika erraza dela; baina adibide hori oso sinplea da, errealitatean hitz batek esanahi anitz izan ditzakeelako, eta horietako bakoitzak hainbat ordain. Horrek dakar hiztegien kateatze sinple batek baliokidetasun oker asko sortzea, irudiko adibidean ikusten den bezala.

Irudia: Elhuyar I+G

Beraz, kalitateko hiztegi bat sortzeko, nahitaezkoa da ekibalentzia oker horiek automatikoki detektatu eta ezabatzea, eta horretan datza teknika honen zailtasuna. Bi metodo erabiltzen dira horretarako. Lehenak bi hitzen artean zenbat bide dauden kontatzen ditu; zenbat eta bide gehiago, orduan eta probabilitate handiagoa baliokidetasuna zuzena izateko. Bigarrenak hizkuntza bietako corpusetan hitzek duten testuinguruen antzekotasuna neurtzen du; zenbat eta antz gehiago izan testuinguruek, orduan eta aukera handiagoa baliokideak izateko. Eta, jakina, testuinguruen antzekotasuna neurtzeko, hiztegi bat behar da, hizkuntza ezberdinetan baitaude; lehenengo metodoarekin lortutako ziurrak erabiltzen dira horretarako.

Garbiketarako teknika hauek aplikatuta ere, hizkuntza-teknologietako edozein metodo automatikorekin bezala, inoiz ez dira emaitza perfektuak lortzen, hau da; beti egongo da errore-tasaren bat. Lortzen den errore-tasa hori oso aldakorra da, hainbat faktoreren araberakoa baita (hizkuntzak, erabilitako hiztegiak, erabilitako corpusak...); baina neurketa batzuen arabera, emaitza zuzenen portzentajea %60-80 artekoa izan daiteke. Argi dagoenez, ez dira hiztegi perfektuak; baina ezer ez izatea baino hobe da.

Hiztegi automatikoen ataria

Aipatutako metodoak erabiliz, euskarazko bost hiztegi elebidun sortu ditugu, hiru kontinentetako (Afrika, Asia eta Europa) hizkuntza nagusietako 5 aukeratuta: euskara-arabiera, euskara-swahilia, euskara-txinera, euskara-hindia eta euskara-alemana. Guztietan ingelesa erabili da zubi-hizkuntza gisa. Euskara-ingelesa hiztegi gisa Elhuyarrena erabili dugu, eta ingelesa eta beste hizkuntzen artekoentzat sarean libre zeuden bost hiztegi hartu ditugu. Eraikitako hiztegiak ez dira oso handiak: oinarrizko hiztegiak dira, 8.000 eta 21.000 sarrera artekoak. Izan ere, sarean lortutako hiztegi horiek ere halakoak ziren. Hiztegi guztiak bi norabideetan dira.

Hiztegi horiek guztiak jendearen eskura jarri ditugu orain, online jarri dugun Hiztegi Automatikoen Atarian: http://hiztegiautomatikoak.elhuyar.org. Eta jendearen eskura jarri ditugula diogunean, esan nahi dugu ez direla soilik kontsultarako. Batetik, hiztegi guztiak ataritik bertatik osorik deskargatu daitezke (jatorrian erabili ditugun hiztegiak libreak zirenez, horietatik eratorri ditugunak ere libre jartzen ditugu guk). Bestetik, eta arestian esan dugunez hiztegiak ez direla guztiz perfektuak eta akatsak dituztela, webguneak parte hartzeko aukera ematen die erabiltzaileei, hiztegiok zuzendu eta hobetzeko, zuzenak eta okerrak direnak markatzeko sistemaren bidez.

Webgunean, hiztegietan hitzak bilatzeko eremua dago batetik. Bestetik, emaitzen eremuan, ordainak zuzenak edo okerrak iruditzen zaizkigun adieraz dezakegu; izan ere, emaitza bakoitzeko, hitzaren ordainaz gain, corpusetako erabilera errealak erakusten dira, bai adibide gisa balio dezaten, bai erabiltzaileari emaitza ongi edo txarto dagoen erabakitzen lagundu diezaioten. Eta, halaber, ordain ziurrak eta zalantzazkoak ezberdintzeko aukera ere ematen du. Deskargen atal bat ere badago, hiztegiak osorik XML formatuan jaitsi ahal izateko. Eta, azkenik, foro bat ere badu webguneak, erabiltzaileek hitz zehatzen zuzentasunari buruz eztabaidatu dezaten, elkarri kontsultak egin diezaieten eta abar. Webguneak interfazea 8 hizkuntzatan du, eta teklatu birtual bat eskaintzen du alfabeto latindarra erabiltzen ez duten hizkuntzetan bilaketak egiteko.

Egindako lana ez dugu bere horretan utzi nahi. Hiztegi gehiago sortu, eta horiek ere atarian sartzeko asmoa dugu. Baita kolaborazio-lana bozketaz haragokoa izan dadin aukera emateko ere: ordainak eta adibideak gehitu edo aldatzeko aukera emanez, esate baterako.

Hiztegi Automatikoen Atariarekin, lehenengo aldiz erlazionatu dugu euskara beste 5 hizkuntzekin. Urruneko hizkuntzak irudi lezakete, eta beharbada hala izango zen lehenago, baina globalizazioarekin eta Internetekin gero eta harreman handiagoa dute elkarrekin. Uste dugu baliabide garrantzitsua direla, eta are gehiago izango direla etorkizunean, denon artean hobetzen lagunduz gero.

Bibliografia

• Saralegi, Xabier, Iker Manterola & Iñaki San Vicente (2011). “Analizing Methods for Improving Precision of Pivot Based Bilingual Dictionaries”. In Proceedings of the Conference on Empirical Methods in Natural Language Processing (EMNLP 2011). Edinburgh, UK.
• Saralegi, Xabier, Iker Manterola and Iñaki San Vicente (2012). "Building a Basque-Chinese Dictionary by using English as a Pivot". In Proceedings of the 8th international conference on Language Resources and Evaluation, LREC'12. Istanbul, Turkia.