e-gorblog

(Elhuyar aldizkariko 2010eko ekaineko alean argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Jadanik badaude ordenagailuak ez diren hainbat aparailu, Internetera konektatzen direnak: informazioa zerbitzari batera automatikoki bidaltzen duten eguraldi-baldintzen (tenperatura, presioa, haizearen abiadura...) sentsoreak, hainbat tokitan jarrita etengabe transmititzen ari diren webkamak, taxi edo autobusen kokapena zentral batera igortzen duten GPS aparailuak, zirkulazio-sentsoreak... Aplikazio horietan oinarritutako zerbitzuek denbora dezente daramate gure artean eta aski ezagunak dira.

Baina horrelako gailuak oraindik ez dira hainbeste ere; makinek pertsonen laguntzarik gabe eragindako trafikoa gutxi gorabehera Internet osokoaren %12 izan daitekeela kalkulatzen da. Baina Gauzen Internet garatuz gero, askoz objektu edo tresna gehiago egongo dira Internetera konektatuta pertsonak baino.

Etxetresnak Internetera konektatuta

Logikoa denez, Internetera lehenbizi konektatuko diren hurrengo gailuak etxetresna elektrikoak izango dira. Horrek ekarriko dituen aukeren adibide praktiko bat elektrizitate-kontsumoaren optimizazioa da. Gaur egun badaude etxeetan kontsumo elektrikoaren optimizagailuak, gauean eta tartekatuta garbigailua, ontzi-garbigailua eta abar martxan jartzeko; bada, etxetresnak Internetera konektatuz gero, elektrizitate-konpainiak jakingo du zenbat gailu diren martxan jarri beharrekoak, eta martxan jartzeko aginduak koordinatu ditzake. Optimizazio globala egiten du horrela. Beste adibide bat da telebistak Internetera konektatuta ikusleriari buruzko informazio zehatza lor daitekeela. Edo etxetresnak martxan jarri edo itzali ahal izango genituzke, kanpoan garela ere.

Internetera gailu txikiagoak konektatuta ere gauza ugari lor litezke. Esate baterako, iratzargailuak guk esan gabe jakin dezake gu noiz esnatu, gure on line agendara konektatuta eta trafikoaren egoera ezagututa. Edo gure zapatilek automatikoki bidal diezaiokete gure entrenamendua gidatzeko programari zenbat kilometro eta zer abiadatan egin ditugun egun bakoitzean.

Edozein objekturen informazioa

Hala ere, Gauzen Interneten kontzeptua haratago doa. Elikadura elektrikorik gabeko edozein objektuk dauka lekua bertan, modu pasiboago batean bada ere, RFID bidez. RFID siglek Radio Frequency IDentification esan nahi dute; irrati-frekuentzia bidezko identifikazioa, alegia. Sistema hori RFID etiketez eta RFID irakurgailuez osatuta dago; irakurgailuak irrati-frekuentziako seinaleak igortzen ditu, eta, haiek, hurbil dagoen RFID etiketa batekin topo egitean (txip eta antenadun pegatina txiki-txiki bat), bere identifikazio-zenbakia detektatzen du irakurgailuak.

2006ko maiatzeko zenbakian agertu zen RFID teknologiari buruzko artikulu bat Elhuyar Zientzia eta Teknologia aldizkarian. Han aipatzen ziren erabilera posibleen artean, supermerkatuetan ordainketa orga hustu beharrik gabe egitea zegoen, supermerkatuko gauza guztiek RFID etiketa izanez gero, edo hozkailuak ohartaraztea beti izaten dugun produktu bat agortzen ari zaigunean. RFID teknologia Internetekin konbinatuta, aukera asko zabaltzen dira. Hozkailuaren adibidean, esate baterako, hozkailuak berak egin dezake falta zaigun gauzen erosketa Internet bidez.

Gainera, jada badaude merkatuan etxeko ordenagailura konektatzeko eros daitezkeen RFID irakurgailuak, etiketa bakoitza detektatzean ekintza zehatz bat egiteko programa ditzakegunak. Horrela, adibidez, gure haurren motxilan pegatina bat jarrita, etxera iristen denean automatikoki gure lantokiko posta elektronikora abisua bidaltzeko programatu dezakegu.

Pribatutasun kezkak

Gauzen Interneten ahalmena izugarria bada ere, horretarako gure gailuek eta bestelako gauzek bertara konektatuta egon behar dute. Gainera, informazioa zabaltzen dute, guri buruzko informazioa azken finean, eta asko, gainera. Informazio hori soilik guri zerbitzu egokiak emateko erabil daiteke (gure pribatutasuna babestuz), baina kontrol sozialerako, publizitateaz bonbardatzeko... ere bai. Ahalegina egin beharko dugu sortzen ari den Gauzen Internet hau Anaia Handia bihurtu ez dadin.

Hala ere, maila pertsonalean gure bizi-kalitatea hobetzeaz gain, gizartean ere aurrerapenak egiteko bidea eman lezake Gauzen Internetek, hor sortzen den jakintza kolektiboa aprobetxatuta. Ekoizten den informazio hori guztia globalki egokiro tratatuz gero, munduaren ezagutza zehatzago eta hobe bat eskuratu eta antolaketa nahiz baliabideen kudeaketa eraginkorrago bat lor daiteke.

Google Wave iazko maiatzean aurkeztu zuen Google-k, posta elektronikoa ordezkatzera zetorren tresna. Beraien hitzetan, horrela izango litzateke posta elektronikoa gaur egun asmatu izan balitz. Eta egia da komunikaziorako eta elkarlanerako tresna itzela dela, posta elektronikoaren, berehalako mezularitzaren, wikien eta beste hainbat tresnaren ezaugarriak biltzen baititu. Gainera, ez da Google-n tresna bat soilik, kode irekiko software bat eta protokolo ireki bat baizik, nahi duenak bere zerbitzarian instalatu dezan edo bere inplementazioa egin dezan. Arrakastarako aukera handiak zituen, beraz. Nik neuk ere, guztiz liluratuta, Elhuyar aldizkarian artikulua idatzi nuen berari buruz. Eta tresna erabiltzeko gonbidapena lortu nuenean ere, ikaragarria iruditu zitzaidan.

Baina egia da ez duela espero zen adinako zabalkunderik izan, eta Google-k, zerbitzua mantentzen jarraituko duen arren, bere garapena uztea erabaki du. Zergatik gertatu da hau, hain potentzial handia izanik? Zergatik hain erabilpen urria, hain erreminta ahaltsua bada? Nire ustez, Google-k berak du horren errua; ulertzen ez ditudan arrazoiengatik, Google-k utzi du Wave poliki-poliki hiltzen. Eta azalduko dut zergatik.

Niretzat posta elektronikoa funtsezko tresna da. Sare sozialak ere erabiltzen ditut lagun eta ezagunekin komunikatzeko, baina komunikazio pribaturako edo lanerako posta elektronikoak jarraitzen du izaten nire tresna nagusia. Eta Google Wave-k hori bera eskaintzen du, baina aukera gehiagorekin: wikiak, berehalako mezularitza... Eta hala ere, Google Wave kontua izanik ere, apenas erabili dut, posta elektronikoarekin jarraitu dut. Kontua da, posta elektronikoa ez bezala, oso jende gutxik zuela Wave, eta zerbait bidali behar denean ez da erosoa Wave-ra joatea ikusteko ea hartzaileak hor konturik baduen, eta bestela postaz egitea. Modu berean, komunikaziorako edozein tresnatan bezala, noizean behin begiratu behar duzu ea zerbait iritsi zaizun, baina gehienetan ezer iristen ez bada, azkenean aspertu eta sartu ere ez zara egiten. Eta gertatu izan zait norbaiti wave bat bidali eta ondoren e-mailez abisatu behar izatea wave bat bidali niola, ez zuelako erantzuten...

Nire esperantza zen laster Google-k Wave Gmail-en interfazean integratuko zuela: Gmail-eko interfazean norbaiti idaztean, hartzaileak Wave konturik duela ikusiko balu, Wave bidez komunikatzeko aukera emango zuela Gmail-ek; era berean, jasotzen genituen Wave berriak Gmail-en erakutsiko zizkigutela. Jokaldi logikoa da benetan Wave bultzatu nahi bada, eta zeozergatik konbentzituta nengoen Google horretan ari zela, edozein unetan jarriko zuela martxan aukera hori, ziur bainaiz horrek Wave berpiztuko zuela... Baina ez du hori egin.

Aldiz, Google Buzz sare soziala atera eta segituan integratu zuen Gmail-ekin. Badirudi Google-k esfortzuak sare sozialetan protagonismo apur bat lortzera bideratu nahi dituela, nahiz eta nire ustez hori askoz zailagoa izan: Facebook eta Twitter etsai gogorrak dira; posta elektronikoa, aldiz, teknikoki askogatik gainditzen du Wave-k...

Oraingoan, beraz, txistuak Google-rentzat. Hala ere, sarean asko dira Google-ren erabakiaren kontrako iritziak. Ea, aldarrikatzen duen moduan, jendeari entzuten dakien enpresa den eta bidea aldatzen duen...

Euskal Encodings webgunean euskarazko bideoak denon eskura jartzeko egiten duten lan bikainarekin jarraitzen dute. Bertan film eta serie mordoa aurki badaiteke ere, azkenaldian igo dituzten biri buruz hitz egin nahi dizuet gaurkoan, niretzat azken urteetan ETBk emandako onenetakoak baitira.

Batetik, Heroiak (Heroes) telesaila. Hau izan da, Vrekin batera, Euskal Telebistaren azken urteetako apustu nagusietakoa kanpoko fikziozko serieei dagokionez. Baina hala ere ez zuen batere egoki jokatu berarekin: urte bat baino gehiagoko atzerapenarekin bota zituzten lehenengo bi denboraldiak, ordurako DVDak aterata zeudenean euskarazko audio eta guzti, eta ETB2n eman zuten, gaztelaniaz! Behintzat 2. denboraldia Euskal Encodings-en jarri zuten euskaraz ETBk eman aurretik... Lehenengo denboraldiko atalen erdia edo lehendik jarrita bazeuden ere, oraintsu amaitu dute 23 atalak jartzen.

Bestetik, Avatar, azken aire maisua (Avatar, the last airbender) marrazki bizidunetako seriea. Nickelodeon etxearen serie hau bihurtu da nire inoizko marrazki bizidunetako sailik gustukoena, Gargoyles-i tokia kenduz. Duela hiru bat hilabete semeak ikusten hasi zirenean, nik ere pare bat ikusita guztiz engantxatu nintzen, eta ezagutzen ditut beste hainbat aita berdin gertatu zaiena. Haurrentzako serie egokia da, baina helduentzat ere oso ongi dago, irakurketa sakonago bat ere eskaintzen baitu. Umorea eta abentura ederto konbinatzen dira bertan. Ekialdearen itxurako mundu imajinario baten, non jendeak arte martzialak eta elementuak menderatzen dituen, haur koadrila batek mundua salbatu beharko du. Animaliak, tokiak, trajeak eta abar irudikatzeko kristoren imajinazioa daukate, eta irudi oso eder eta kalitatezkoekin gauzatu dituzte gainera. Pertsonaiak oso interesgarriak dira, batez ere Katara, neska gogor eta zentzudun baina aldi berean goxoa (ahots bikaina du euskarazko bikoizketan), edo Zuko, errege gaiztoaren seme tormentatua. Eta ez da dena borroka, laguntasuna, ohorea, zintzotasuna edo maitasuna bezalako sentimenduak asko lantzen dira, eta haurrek sarri erakusten dituzte. Sari ugari irabazi ditu gainera. Beno, nabari da asko gustatzen zaidala, ezta? Tira, harira. Kontua da Euskal Encodings-ekoek denok jaisteko moduan jarri dutela serie osoa (1. denboraldia, 2. denboraldia eta 3. denboraldia). Jaitsi ezazue sin falta zuentzat edo zuen haurrentzat, ez zaizue damutuko!

Bide batez, ni bezala, M. Night Shyamalan ere seme-alabekin ikusita engantxatu zen seriera (alabak Halloween-en Kataraz mozorrotu nahi zuela esan zionean ezagutu omen zuen), eta filma egiteko eskubideak erosi zituen (aurreratu egin zait, kasuen! ;-). AEBetan uztaila hasieran estreinatu zen lehen denboraldian oinarritzen den lehen filma, The last airbender ("Avatar" hitza ezin du izenburuan jarri James Cameronen beste film haren erruz), eta Espainian abuztuaren 6an estreinatuko da Airbender: el último guerrero izenburuarekin. Ez du kritika onegia ere jaso, besteren artean 3D faltsuan ematen dutelako, baina hala eta guztiz ere han izango nauzue semeekin estreinatzen denean...

María y yo Miguel Gallardok (beste batzuen artean Makokiren egilea denak) Astiberri Bilboko argitaletxearen eskutik 2007an argitaratutako komiki bikaina da, Kataluniako Komiki-Sari Nazionala irabazitakoa. Bertan autista den bere alaba Maríarekiko erlazioa kontatzen du oso modu hunkigarrian. Komiki bikaina da zinez.

Orain, istorio horretan oinarrituta, izenburu bereko film dokumentala egin du Félix Fernández de Castro zuzendariak, orain artean publizitatean sari ugari irabazitakoak. Miguel eta María eurak dira aktoreak. Jada sariak irabazi ditu eta baita kritika oso onak jaso ere. Trailerrak ere oso itxura ona du.

Gaur estreinatu da filma, beraz ahal baduzue ez galdu ikusteko aukera. Tamalez, Euskal Herrian Bilbon eta Gasteizen soilik dago, momentuz behintzat...

Gaurkoan lehiaketen inguruko hainbat berri dakarzkizuegu. Batetik, Fernando Buesa Fundazioak, Sauré argitaletxearen laguntzarekin, Giza eskubideen aldeko tira nazioarteko 1. lehiaketa antolatu du. Sariz ederto hornitua dago, 5.000 euro lehen 5 sarien artean. Lanak aurkezteko epea urte honen amaieran bukatzen da.

Bigarrenik, Barakaldoko Udalak, honek ere Sauré argitaletxearen laguntzarekin, 10. aldiz antolatu du Teknologia berriak umore grafikoari buruzko lehiaketa. Honek 4.500 euro ditu saritan, eta urriaren 13a baino lehenago aurkeztu behar dira lanak.

Azkenik, blog honetan sarritan hizpide izan dugun Basauriko Pozokoetxe Kultur Etxeak antolatzen duen Ganorabako komiki-lehiaketak erabaki ditu jada 2010eko edizioaren irabazleak. Hemen duzue lan irabazleen zerrenda:

• 1.go saria, 900 eurorekin hornitua: Juan Díaz Faesen Barcos
• 2. saria, 450 eurorekin hornitua: Jesús Delgadoren Los libros sibilinos
• 3. saria, 300 eurorekin hornitua: Jorge Rodrigoren El pestillo
• Epaimahaiaren aipamen berezia: Jose Angel Labariren El secreto mejor guardado de Javier
• Euskarazko akzesita, 300 eurorekin hornitua: Javier Navarroren Mess lakuko munstroa
• Basauriko egile onenaren saria, 300 eurorekin hornitua: eman gabe

Horiez gain, iazko eta beste urte batzuetako lan irabazleak ere ikus daitezke web gunean.

(Elhuyar aldizkariko 2010eko maiatzeko alean argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Weba sortu zenean bilatzaileak oso sinpleak ziren. Emandako hitza edo hitzak zituzten dokumentuak bilatzen zituzten; gero irizpide orokor batzuen arabera ordenatu, eta kito. Baina arazo ugari zituzten: adibidez, askotan (izen bereziak, hitz teknikoak edo hitz laburrak bilatzean, esaterako), hasieran agertzen ziren emaitzak ez zeuden guk nahi genuen hizkuntzan; edo bilatutako hitzaren eratorriak ez zituzten bilatzen; ezta bilagaiaren sinonimoak ere; edo zerbaiti buruzko informazioa bilatu nahi genuenean, berau zein hizkuntzatan egon axola ez zitzaigula, informazioa hizkuntza bakarrean lortzen zen, baldin eta bilagaia ezberdin esaten bazen hizkuntza ezberdinetan; edo bilatu nahi zenak esanahi ugari bazituen, esanahi guztiei buruzko orriak agertzen ziren nahasita; eta abar.

Normalean, erabiltzaileak konpondu behar izaten zituen arazo horiek. OR (EDO) operatzaileekin eratorriak, sinonimoak edo beste hizkuntzetako ordainak gehitu behar ziren. Edo hizkuntza bereizteko edo esanahia zehazteko hitzak gehitu behar zitzaizkien bilaketari. Askotan bilaketa ugari egitea beste erremediorik ez dago. Eta, edozein kasutan, esperientzia nahiko frustrantea suertatu daiteke.

Denborarekin, arazo horiei konponbidea eman diete bilatzaileek. Aukera batzuk zuzenean integratu dituzte bilaketetan, eta beste batzuk aukera aurreratuetan eskaintzen dituzte. Horrez gain, bilatzaile espezializatuak sortu dira, arazo horietako batzuen konponbidea ematen dutenak. Alabaina, jende askok ez ditu ezagutzen aukera aurreratu edo bilatzaile espezializatu horiek, eta bilaketak lehengo moduan eta aipatutako trikimailuak baliatuz egiten jarraitzen du.

Hizkuntzaren araberako hobekuntzak

Lehen hobekuntzetako bat hizkuntzaren detekzioa izan zen. Hizkuntza-teknologiak erabiliz, webeko orri bat zer hizkuntzatan dagoen detektatzeko gai dira bilatzaileak, eta, horrela, hizkuntza jakin bateko orriak soilik eskaintzen dituzte. Hala, Avatar edo sistema bezalako hitzak bilatzean, beste hizkuntza askotan ere berdin esaten direnak, emaitzak guk nahi dugun hizkuntzan soilik egotea lor dezakegu.

Gainera, orrien hizkuntza ezaguna dutenean, hizkuntza horren araberako tratamendu berezia eskaintzen diote orriari. Adibidez, stemming edo sasi-lematizazioa aplikatzen diete hitz guztiei, eta horrela bilaketa hitzaren lemaren araberakoa izatea lortzen dute, aipatutako eratorrien arazoa gaindituz.

Hala ere, bilatzaile nagusiek hizkuntza garrantzitsuenekin edo sarean presentzia handiena dutenekin soilik egiten dute hori; eta hori ez da euskararen kasua. Euskarazko emaitzak soilik eta lema bidezkoak nahi ditugunean, Elebila bilatzailea erabil dezakegu (http://www.elebila.eu), Elhuyar Fundazioko I+G taldearen teknologian oinarrituta Eleka enpresak komertzializatutako bilatzailea.

Eleaniztasuna

Beste kasu batzuetan kontrakoa interesatuko zaigu, hau da, gauza jakin bati buruz dauden web-orririk interesgarrienak lortzea, zernahi hizkuntzatan daudela. Hau ahalbidetzea helburu duen ikerketa-lerroari hizkuntzarteko informazio-bilaketa deritzo. Bilatu nahi den hitza edo hitzak beste hizkuntzetara itzultzen dira, bai eta horietan bilaketa egin ere; ondoren, hizkuntza bakoitzeko emaitzarik esanguratsuenak bueltatzen dira. Zirkulua ixteko, emaitza guztiak itzulpen automatiko bidez hasierako hizkuntzara itzul daitezke.

Horrelakoen adibide esperimental batzuk http://terpconnect.umd.edu/~dlrg/clir/systems.html helbidean aurki daitezke. Bilatzaile komertzialetan Google da horrelako zerbait egiten duen bakarra, Google Translated Search zerbitzuaren bidez (http://translate.google.com/translate_s). Hala, esaterako, "bars in Moscow" ("tabernak Moskun") bilatzeko eska diezaiokegu errusieraz dauden orrietan. Hark galdera errusierara itzuli, bilaketa egin, eta ondoren ingelesera itzuliko ditu emaitzak.

Euskarari dagokionean, Elhuyar Fundazioaren I+G taldeak laster kaleratu behar du Zientzianitz hizkuntzarteko zientzia-bilatzailea. Bilatu nahi duguna euskaraz emanik, euskarazko, gaztelaniazko eta ingelesezko zientzia-webgune esanguratsuenetan bilatuko du eskatutakoa, aurrez bilagaia hizkuntza horietara itzulita noski.

Esanahia oinarri

Gerta daiteke guk bilatu nahi dugun kontzeptua adierazteko hainbat hitz egotea. Guk horietako bat emango diogu bilatzaileari, eta berak hitz zehatz hori duten orriak soilik bueltatuko dizkigu, ez sinonimoak dituztenak. Emaitzak hobetzeko, batez ere emaitza gutxi dauden kasuetan, galderaren hedapena deritzon teknika erabil daiteke, hitzaren sinonimoak edo aldaerak ere bilatzean datzana. Horrelakoekin ari dira ikertzen eta esperimentatzen informazio-bilaketan ari direnak. Googlek, adibidez, sinonimoak ere bilatzen ditu hitzaren aurretik ~ ikurra jarriz gero. Elebila euskarazko bilatzaileak automatikoki bilatu ez, baina aukeran emango dizkizu hitzaren aldaera edo sinonimoak.

Bestalde, bilatu nahi dugun hitzak esanahi bat baino gehiago baditu, guri horietako batekin lotutako emaitzak soilik interesatuko zaizkigu normalean. Horiek bakarrik itzultzea oso lagungarria da, edo gutxienez emaitzak esanahi ezberdinen arabera taldekatuta agertzea. Horrelako zerbait egiten saiatzen dira Microsoft-en Bing Reference bilatzailea (http://www.bing.com/reference) -Wikipediako artikuluen gainean soilik, hala ere- edo Hakia bilatzailea (http://www.hakia.com).

Duela hilabete batzuk web semantikoari buruz hitz egin genizuen, eta hau ere esanahian oinarritzen da. Semantikoki etiketatutako weba iristen denean (iristen bada), esanahian oinarritutako bilatzaile oso ahaltsuak egin ahal izango dira.

Edonola ere, ikusi ditugun azken lau aukerak inplementatu ahal izateko (hitza beste hizkuntzetara itzultzea, galdera sinonimoen bidez hedatzea, esanahi zehatzarekin lotutako emaitzak soilik bueltatzea eta web semantikoko bilatzaileak), bilatzaileak asmatu beharra du hitzaren esanahietako zein interesatzen zaion erabiltzaileari. Hori egiteko hainbat modu daude. Bat da erabiltzaileari zuzenean galdetzea zein den interesatzen zaion esanahia edo hitza ongi itzuli den. Beste bat da hizkuntza-teknologien bidez esanahia asmatzen saiatzea beste hitzek ematen duten testuingurua baliatuz, baina horretarako hitz bat baino gehiagoz osatua egon behar da bilaketa. Eta beste bat da erabiltzailearen bilaketa-historialaz edo kokapen geografikoaz baliatuz esanahia asmatzen saiatzea. Azken hau egiten du Googlek, baina berariaz horretarako baimena ematen badiogu soilik, pribatutasuna babesteko.

Galderak erantzunez

Hainbat kasutan, ez dugu Internetera jotzen zerbaiti buruzko informazioa emango diguten dokumentu edo orrien bila, galdera baten erantzun zehatzaren bila baizik. Bilatzaile arrunt bati galdera eginez gero, galderako hitzak dituzten dokumentuen zerrenda itzuliko digu; zortea badugu, erakusten dizkigun laburpen edo erauzkinetan erantzuna aurkituko dugu, bestela, emaitzetako orrietan sartu beharko gara eta erantzun zehatza guk geuk bilatu.

Baina badaude hizkuntza naturalean egindako galderei erantzuteko gai diren sistemak ere. Hauek normalean hizkuntza-teknologiak erabiltzen dituzte galdera ulertzeko, eta erantzuna bilatzeko hurbilpen ezberdinak daude. Batzuek testuak eta informazio-bilaketako eta hizkuntza-teknologietako teknikak darabiltzate, hala nola MIT-eko START sistemak (http://start.csail.mit.edu/) edo IXA Taldeak garatutako Ihardetsi, euskarazko galderei erantzuten diena. Beste batzuek ezagutza egituratua eta arrazonamendu automatikoa erabiltzen dute, adibidez Wolfram Alpha (http://www.wolframalpha.com) edo TrueKnowledge (http://www.trueknowledge.com). Eta web semantikoa erabiltzen dutenak ere ari dira garatzen, DBPedia (http://dbpedia.org) kasu.

Zalantzarik ez dago bilatzaileek asko eboluzionatu dutela euren sorreratik, eta gaur egun ere hobetzen jarraitzen dutela. Horiei esker, eta oraindik nahiko egoera esperimentalean dauden eta ahalmen nahiz aukera berriak eskaintzen dituzten bilatzaile berriei esker, etorkizunean webean egingo ditugun bilaketak asko erraztuko dira, ziur.

Zer da sarearen neutraltasuna?

Sarearen neutraltasunaren kontzeptua hobeto ulertzeko, beharrezkoa da Interneten funtzionamenduaren oinarrizko gauza batzuk ezagutzea. Elkarri konektatutako milioika sarek (pribatu nahiz publiko, akademiko nahiz enpresarial, handiago nahiz txikiago) osatzen duten sare erraldoi deszentralizatua da Internet. Maila fisikoan azpiko sare horiek teknologia oso ezberdinak erabiltzen badituzte ere, maila logikoan guztiek TCP/IP protokolo-familia erabiltzen dute, eta, horrela, sare bakar bat bezala funtzionatzen du praktikan. Protokolo horietan (eta, beraz, Interneten), helbide batetik bestera helarazi behar den edozein informazio (posta-mezu bat, eskaera bat, web-orri bat, irudi bat...) paketetan banatzen da; gero sarea osatzen duen nodo bakoitzetik hurrengo nodora bideratzen dira paketeak, hainbat parametro kontuan hartuta (trafikoa, nodo eroriak...), helmugara ahalik eta ondoen eta azkarren irits daitezen; eta, bertan, informazioa berriz osatzen da, (pakete batzuen birbidalketa eskatuta, beharrezkoa bada). Beraz, edozein informazio ahalik eta modu eraginkorrenean bideratzeko pentsatuta dago sarea.

Sare horretara konektatzen dituzte enpresa zerbitzu-emaileek euren zerbitzariak, eta bezero edo erabiltzaileek (telekomunikazio-enpresa baten bidez) euren ordenagailuak. Eta bezero batek zerbitzu bat erabili nahi duenean, horren abiadura baldintzatuko duten parametro bakarrak amaiera-puntu horien ezaugarriak izango dira (bezeroak kontratatua duen abiadura, enpresa zerbitzu-emaileak jarri duen zerbitzariaren ahalmena...), guztiz logikoa dena; baina Internet sarean beste edozeinen tratamendu bera jasoko du informazio horrek, edozein delarik haren sorburua edo helmuga.

Sarearen neutraltasuna, beraz, Internet sarea gaur egun dena eta etorkizunean izan beharko lukeena definitzen duen printzipioa da, eta hau dio: saretik doan informazioak ez du inolako diskriminaziorik jasango edukia, jatorria, helmuga, plataforma, aplikazioa edo protokoloa edozein delarik ere, eta erabiltzaileak kontratatutako banda-zabalera duen komunikazio-kanala eskaintzera mugatuko da telekomunikazio-enpresa, bertatik doan informazioan inongo esku-sartzerik egin gabe.

Neutraltasunik gabe, akabo ezagutzen dugun Internet

Telefónicak egin nahi duena sarearen neutraltasunaren aurka doa erabat; izan ere, ordaintzen ez badiete neurriak hartzeko asmoa izango dute ziur, beraiekiko konexioak mantsotu edo moztea, adibidez. Horren aurrean, logikoena da Googlek eta besteek Telefónica antzarrak ferratzera bidaltzea. Nork kontratatuko du horiekiko konexioak poliki edo batere ez dabiltzan zerbitzua? Baina eta telekomunikazio-enpresa guztiak ados jarriko balira eta berea egingo balute? Internet guztiz aldatuko litzateke, Internet ez den beste zerbait bihurtzeraino.

Hasteko, esan bezala, telekomunikazio-enpresei ordaintzen dieten zerbitzu-emaileekiko trafikoa azkarrago joango litzateke, eta besteenekikoa polikiago. Horrekin akabo enpresa txikiek Interneten lehiatzeko gaur arte izan duten aukera-berdintasuna. Edo, bestela, ordaintzen ez dietenen trafikoa azkar joatea nahiko bagenu, erabiltzaileok ordaindu beharko genuke, eta erabili nahi ditugun zerbitzuen araberako tarifa ezberdinak egongo lirateke. Baina, gainera, behin ate hori irekita eta neutraltasunarekin amaituta, nahi dutena egingo dute telekomunikazio-enpresek. Beraien konpetentzia diren webgune eta zerbitzuekiko trafikoa mantsotu edo moztu lezakete, Skype eta haren antzekoak galaraziz, adibidez. Edo, zergatik ez, edozeinek ordain liezaieke bere konpetentziaren aurka egiteko...

Gainera, proposatzen dutena ez da bideragarria ekonomikoki ere. Gaur egun Interneterako sarbidea nahi duen edozeinek, erabiltzaile nahiz zerbitzu-emaile izan, telekomunikazio-enpresaren bati ordaintzen dio bertara konektatuta egoteagatik, baina bati soilik, eta orduan beste edozeinekin komunikatu daiteke; baina Telefónicaren gurariak arrakasta balu, ez berak soilik, Internet osatzen duten milioika sare txikiagoetako edozeinek bidesaria kobratu ahal izango lioke bertatik pasatu nahi duen edozeini. Interneten egotearen kostua bideraezina litzateke enpresa txikientzat, eta, handientzat ere, nork daki!

Partida, une erabakigarrian

Ez da hau sarearen neutraltasunak jasaten duen lehen erasoa. Egile-eskubideen defentsarako elkarteen lobbyak aspalditik ari dira eskatzen P2P programen trafikoa mugatzeko Espainian, Frantzian eta beste herrialde batzuetan. Baina, orain, Espainiako Industria ministroak esan du Telefónicaren asmoa ona izan daitekeela, eta badirudi Espainiako Gobernuak Europako Batasuneko presidentetza baliatu nahi duela legea SGAE eta Telefónicaren nahietara moldatzeko. Aldiz, AEBko presidente Barack Obamak argi dauka sarearen neutraltasuna babestu beharreko printzipioa dela. Bere hauteskunde-programan defendatu zuen, eta, oraingoz, behintzat, arlo horretan esandakoa betetzen ari da. Ikusi behar bi interes kontrajarri hauetatik zein gailentzen den.

Ni txikia nintzela, 1976 eta 1978 urteen artean, Asterixen album klasikoetako 8 (Asterix eta Kleopatra, Asterix eta Normandoak, Buruzagien Burruka, Asterix Lejionarioa, Asterix Galesa, Asterix Helvetian, Asterix eta Godoak eta Asterix eta urrezko igitaia) euskaraz atera zituen Mas-Ivars argitaletxe valentziarrak (oraindik etxean ditut batzuk). Gero 1987 eta 1993 urteen artean Elkarrek eta Dargaudek elkarlanean guztiak atera zituzten (Asterix Galiarra,
Urrezko Igitaia, Asterix eta Godoak, Asterix Gladiadorea, Asterix Galiako Itzulian, Asterix eta Kleopatra, Buruzagien Burruka, Asterix Bretainian, Asterix eta Normandoak, Asterix Legionaria, Arbernoko Ezkutua, Asterix Joku Olinpikoetan, Asterix eta Pertza, Asterix Hispanian, Liskarra, Asterix Helvetian, Jainkoen Egoitza, Zesarren Erramu-Koroa, Aztia, Asterix Korsikan, Zesarren Oparia, Bidaia Handia, Obelix eta Konpainia eta Asterix Belgikan), eta denak erosi nituen.

Uderzok azken urteetan bakarrean atera izan dituen albumetatik batzuk egon izan dira euskaraz. Zanga handia, Asterixen odisea, Asterixen semea, Asterix Indian eta Arrosa eta ezpata, aipatutako Elkar/Dargaud bilduman atera ziren, ordukoak edo lehenagoakoak zirelako. Obelixen galera Elkarrek argitaratu zuen 1999an (jatorrizkoa atera eta hiru urtera) eta Asterix eta Latraviata Salvatek atera zuen 2001ean jatorrizkoarekin batera. Gero beste bi ez ziren euskaraz atera, Asterix et la rentrée gauloise eta Le ciel lui tombe sur la tête. Eta azkenengo albuma, Asterix eta Obelixen Urtebetetzea - Urrezko Liburua, berriz ere atera zuen Salvatek iaz jatorrizkoaren aldi berean.

Azken album hauek euskaraz atera edo ez bost axola dit, kaka putza besterik ez dira-eta. Haurrak komikietatik urruntzeko balio dezakete gehiago, zaletzeko baino. Baina belaunaldi berriek Asterixen klasikoak, Goscinny maisua gidoilari dutenak, euskaraz eskura ez izatea oso txarra da euskararentzat eta komikiarentzat. Eta horiek jada deskatalogatuta daude eta ezin dira inon lortu, bakarren bat edo ez bada...

Baina geroztik Salvatek Asterixen beste bi album atera ditu. Lehenengoa, Nola erori zen Obelix txikitan druidaren pertz barrura, 1965ean Goscinnyk idatzitako istorio labur bat da, 1989an Uderzok apur bat luzatu eta ilustratua. Bigarrena, berriki atera dena, Hamabi probak, Goscinnyk eta Uderzok eurek 1976an egindako filmaren liburu ilustratua da. Bietako bat ere ez da komiki-komikia, eta ez dira Asterixen albumen zerrenda ofizialekoak. Hala ere, Goscinnyren etapakoak dira, bigarrenak bereziki gidoilari apartaren ukitu jenial asko ditu, eta aurrez euskaraz inoiz atera gabeak dira. Zerbaiten seinale ote? Nahiko nuke bai, Salvatek Asterixen album klasikoak berriz ere euskaraz aterako balitu... Ea horrela den!

(Albumen eta publikazio daten informazioa Astérix le Gaulois - Wikipédia, Asterix around the World - Basque (Euskara) eta Tebeosblog: LA INTERMINABLE CATALOGACIÓN DE ASTÉRIX orri bikainetatik lortu dut. Mila esker!)

Bihartik hasita eta uda osoan zehar komikiekin zerikusia duten ekitaldi ugari antolatu dituzte Bilboko Alhondiga ireki berrian.

Batetik, maiatzaren 25etik 28ra (bihartik ostiralera bitartean, beraz), AlhóndigaKomik jardunaldiak egingo dira. Berauetan, goizero 9:00etatik 11:00tara hitzaldiak egingo dira: 25ean Komikiaren mundua Álvaro Ponsen eskutik, 26an Iparramerikako merkatua. Superheroiak Pasqual Ferryren eskutik, 27an Egile-eskubideak. Nazioarteko legediak Javier Díaz de Olarte eta Guillermo Velascoren eskutik eta 28an Japoniako merkatua. Mangaren genero desberdinak Ken Niimuraren eskutik. Gainera, egunero 11:00tatik 14:00etara eta 16:00tatik 18:30era tailer praktikoak izango dira komikiaren hiru genero enblematikoren
inguruan (Europa abenturak, Asiako manga eta
AEBetako superheroiak) Toni Guiral, Pepe Gálvez eta Jesús Redondorekin. Amaitzeko, 18:30etik 20:00etara Komikizketak izango dira Álvaro Pons edo Antonio Altarribak moderatuta, partaide hauekin: 25ean Clara-Tanit Arqué eta Lola Lorente, 26an Ana Miralles, 27an Pasqual Ferry eta 28an José Maria Berenguer.

Bestetik, 100x100 komiki eta Un año en Angoulême erakusketak inauguratuko dira bihar 25 20:00tan, eta abuztuaren 20ra arte egongo dira. Lehenengoa, 100x100 komiki, Alhóndiga Bilbao eta Cité Internationale de la Bande Dessinée et de l’Image de Angoulêmek antolatzen dute eta bertan inoizko 50 komikirik onenetakoak egongo dira ikusgai, gaur egungo egileek horietaz egindako 50 bertsioz gain. Bigarrena, Un año en Angoulême izenburuduna, Clara-Tanit Arqué eta Lola Lorentek AlhóndigaKomik bekarekin Angoulêmeko La Maison des Auteursen urtebetez egindako egonaldian zehar landutako obrari buruzkoa da.

Horrez gain, Pernan Goñi komikigile eta twitterlari ezagunak bi tailer gidatuko ditu: lehenengoa komikien autoedizioari buruzkoa da eta ekaineko 10 egunetan izango da 17:30etatik 19:00tara, 12 urtetik aurrerako gazteei zuzendua eta gaztelaniaz; bigarrena komikia eta antzerkiari buruzkoa da, ordu berean ekaineko beste 8 egunetan, 8 eta 12 urte bitarteko haurrentzat eta euskaraz.

Amaitzeko, badirudi beste ekitaldi batzuk ere egongo direla, orri honetan ikus daitekeenez: bisita gidatua Antonio Altarribarekin maiatzaren 29an, Komikiaren hastapenak tailerra maiatzaren 29an, Autoeditatuak/Do it yourself topaketa ekainaren 12an eta Komiki egun bat uztailaren 8an. Baina ez dut informazio gehiago aurkitu hauen inguruan...

Egitarau oparoa, zalantzarik gabe, Bilboko Alhondigako hau. Eta urtean zehar beste hainbat gauza ere egiten dute. Segi horrela!

Irudia: Nick dut nik

Informatika eta Internet gai dituen ETBko Nick dut nik telebista programaren aurreko asteko saioan niri egindako elkarrizketa eman zuten, hemen ondoan ere ikus dezakezuena.

Elkarrizketa, blog honetan materializatzen den e-gor informatikari eta komikizaleaz gain, Igor Leturia Elhuyar Fundazioko I+G saileko ikertzaileaz da batez ere. Hala, e-gorblog, AnHitz, Elebila eta beste hainbat gauzari buruz aritu ginen Haritz Rodriguez Xuriken eta biok. Kamera eta foko baten aurrean galdekatzen nauten guztietan bezala, ez nintzen gustura gelditu esandakoekin, urduritasunagatik eta inprobisatu beharragatik. Baina beti bezala, telebistakoek euren magia egiten dute, mozketak, off-eko ahotsak, irudiak eta abar sartu, eta emaitza ongi gelditu dela iruditzen zait. Ea gustuko duzuen!